خطبه قاصعه

مقدمه کوتاه از شریف رضی

و من الناس من یسمّی هذه الخطبه بالقاصعة، و هی تتضمّن ذمّ إبلیس - لعنه اللّه - علی استکباره و ترکه السجود لآدم - علیه السلام - و أنه أول من أظهر العصبیة و تبع الحمیة، و تحذیر الناس من سلوک طریقته:
ترجمه :
بعضی این خطبه را «قاصعه» نامیده اند و آن در نکوهش ابلیس (لعنة الله علیه) است به سبب خودپسندی او و سجده نکردن برای آدم (ع). او نخستین کسی است که عصبیت را آشکار ساخت و از حمیت پیروی نمود. این خطبه مردم را از رفتن به راه ابلیس برحذر می دارد.

یکی از یادگارهای امام هادی (ع) برای شیعه، زیارت معروف به «غدیریه» است که استدلال های قرآنی، تاریخی و روایی بر ولایت حضرت امیرالمؤمنین (ع) را شامل میشود. امام هادی (ع) این زیارت را در بیان فضائل، سوابق دینداری و جهاد و سختی ها و محنت های مولا علی (ع)، در سالی که مُعْتَصِم عباسی آن حضرت (ع) را از مدینه به سامرا تبعید کرد، در حرم جدّشان امام علی (ع) انشاء کردند. در این زیارت، 50 آیه از قرآن کریم تجلّی یافته است. این زیارت به زیارت امیرالمؤمنین در عید غدیر خم هم مشهور است. محور اصلی زیارت غدیریّه، اصل تولّی و تبرّی است که در فرهنگ شیعه جایگاه ویژه ای دارد.

زمان خواندن زیارت غدیریه:
در کتاب های دعا و زیارت زمان خواندن، برای روز عید غدیر ذکر شده است. ولی شیخ عبّاس قمی در مورد زمان خواندن این زیارت با استناد به کلام عثمان بن سعید می نویسد: «این زیارت را در هر روز از نزدیک و دور میشود خواند و این فایده جلیله ای است که اما راغبین در عبادت و شایقین زیارت حضرت شاه ولایت آن را غنیمت خواهند شمرد»

متن و ترجمه زیارت غدیریّه:
السَّلامُ عَلَى مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ سَیِّدِ الْمُرْسَلِینَ وَ صَفْوَةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ أَمِینِ اللَّهِ عَلَى وَحْیِهِ وَ عَزَائِمِ أَمْرِهِ وَ الْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ وَ الْفَاتِحِ لِمَا اسْتُقْبِلَ وَ الْمُهَیْمِنِ عَلَى ذَلِکَ کُلِّهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ وَ صَلَوَاتُهُ وَ تَحِیَّاتُهُ، السَّلامُ عَلَى أَنْبِیَاءِ اللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ مَلائِکَتِهِ الْمُقَرَّبِینَ وَ عِبَادِهِ الصَّالِحِینَ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ سَیِّدَ الْوَصِیِّینَ وَ وَارِثَ عِلْمِ النَّبِیِّینَ وَ وَلِیَّ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ مَوْلایَ وَ مَوْلَى الْمُؤْمِنِینَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُّ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا مَوْلایَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ یَا أَمِینَ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ سَفِیرَهُ فِی خَلْقِهِ وَ حُجَّتَهُ الْبَالِغَةَ عَلَى عِبَادِهِ .

سلام بر محمّد رسول خدا، خاتم پیامبران، و سرور رسولان، و برگزیده پروردگار جهانیان، امین خدا بر وحى و دستورات قطعى الهى، و ختم کننده آنچه گذشته، و گشاینده آنچه‏ خواهد آمد، و چیره بر همه اینها، و رحمت و برکات و درودها و تحیّات خدا بر او باد. سلام‏ بر پیامبران خدا و رسولانش، و فرشتگان مقرّب و بندگان شایسته‏ اش. سلام بر تو اى امیر مؤمنان و سرور جانشینان، و وارث دانش پیامبران، ولى پروردگار جهانیان‏ و مولاى من و مولاى مؤمنان، و رحمت و برکات خدا بر او باد. سلام بر تو اى مولاى من‏ اى امیر مؤمنان، اى امین خدا بر روى زمینش، و سفیر او در خلقش، و حجّت رسایش بر بندگان.

السَّلامُ عَلَیْکَ یَا دِینَ اللَّهِ الْقَوِیمَ وَ صِرَاطَهُ الْمُسْتَقِیمَ، السَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا النَّبَأُ الْعَظِیمُ الَّذِی هُمْ فِیهِ مُخْتَلِفُونَ وَ عَنْهُ یُسْأَلُونَ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ آمَنْتَ بِاللَّهِ وَ هُمْ مُشْرِکُونَ وَ صَدَّقْتَ بِالْحَقِّ وَ هُمْ مُکَذِّبُونَ وَ جَاهَدْتَ [فِی اللَّهِ‏] وَ هُمْ مُحْجِمُونَ [مُجْمِحُونَ‏] وَ عَبَدْتَ اللَّهَ مُخْلِصا لَهُ الدِّینَ صَابِرا مُحْتَسِبا حَتَّى أَتَاکَ الْیَقِینُ أَلا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِینَ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا سَیِّدَ الْمُسْلِمِینَ وَ یَعْسُوبَ الْمُؤْمِنِینَ وَ إِمَامَ الْمُتَّقِینَ وَ قَائِدَ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ، أَشْهَدُ أَنَّکَ أَخُو رَسُولِ اللَّهِ وَ وَصِیُّهُ وَ وَارِثُ عِلْمِهِ وَ أَمِینُهُ عَلَى شَرْعِهِ وَ خَلِیفَتُهُ فِی أُمَّتِهِ،

سلام بر تو اى دین معتدل خدا، و راه راستش. سلام بر تو اى‏ خبر بزرگى که آنها در آن اختلاف کردند، و از آن بازخواست شوند. سلام بر تو اى امیر مؤمنان، به خدا ایمان آوردى، درحالى‏ که همه شرک مى‏ ورزیدند، و حق را تصدیق گفتى وقتى که آنان تکذیب مى‏ نمودند، و جهاد کردى وقتی آنان از جهاد عقب ‏نشینى مى ‏کردند، خدا را عبادت کردى، در حالى‏ که خالص نمودى براى او دین را، صبر کردى و به حساب‏ خدا گذاشتى، تا مرگ تو را دررسید، آگاه باشید لعنت خدا بر ستمکاران. سلام بر تو اى آقاى مسلمانان‏ و رئیس دین، و پیشواى اهل تقوا، و مقتداى سپید رویان، و رحمت و برکات خدا بر تو باد، شهادت مى ‏دهم که تویى برادر رسول خدا، جانشین، و وارث علمش، و امین او بر قانونش، و جانشین او در امّتش.

خطبه متّقین یا (همّام)

موضوع:

توصیف ویژگی های فردی، اجتماعی و عبادی متقین

صفات اجتماعی

• نیک گفتاری، میانه روی، فروتنی، چشم پوشی از محرمات، گوش دادن به علم سودمند، حریص در طلب دانش، شکیبایی در سختی ها، بخشیدن کسی که به او ظلم کرده، دوری از سخن زشت،‌ تباه نکردن چیزی که به او سپرده شده، فرو بردن خشم،‌در امان بودن مردم از بدی او و امیدواری مردم به کارهای نیک او

صفات فردی

• بدگمانی به خود، ترس از تمجید توسط دیگران، ایمان همراه با یقین، بردباری و امید به امور اخروی

صفات عبادی

• نماز شبانه همراه با تلاوت قرآن، دواجویی در قرآن، تاثیر قرآن بر جان آن ها، خشوع در عبادات و شکرگزاری در طول شبانه روز

متن و ترجمه خطبه متقین‌

خطبه متقین از خطبه های مشهور امام علی (ع) است که به درخواست یکی از شیعیان و یاران او به نام هَمّام ایراد شده است.

متن عربی و فارسی

53-  وَ مِن کِتابٍ لََهُ عَلیه السَلام کَتَبَهُ لِلأشتَرِ النَّخَعِی لَمّا وَلّاهُ عَلى مِصر وَ أعمالِها حِینَ اضطَرَبَ أمرُ أمِیرِها مُحَمَّدِ بنِ أبِی بَکرٍ، وَ هُوَ أطوَلُ عَهدٍ کَتَبَهُ وَ أجمَعُهُ لِلمَحاسِن :

(نامه به مالک اشتر،  در سال 38 هجرى هنگامى که او را به فرماندارى مصر برگزید، آن هنگام که اوضاع محمد بن ابى بکر متزلزل شد، و از طولانى ترین نامه هاست که زیبایى هاى تمام نامه ها را دارد).

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

هَذَا مَا أَمَرَ بِهِ عَبْدُ اللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ مَالِکَ بْنَ الْحَارِثِ الْأَشْتَرَ فِی عَهْدِهِ إِلَیْهِ حِینَ وَلَّاهُ مِصْرَ جِبَایَةَ خَرَاجِهَا وَ جِهَادَ عَدُوِّهَا وَ اسْتِصْلَاحَ أَهْلِهَا وَ عِمَارَةَ بِلَادِهَا .

بنام خداوند بخشنده و مهربان، این فرمان بنده خدا على امیر مؤمنان، به مالک اشتر پسر حارث است، در عهدى که با او دارد، هنگامى که او را به فرماندارى مصر بر مى گزیند تا خراج آن دیار را جمع آورد، و با دشمنانش نبرد کند، کار مردم را اصلاح، و شهرهاى مصر را آباد سازد.

أَمَرَهُ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ إِیْثَارِ طَاعَتِهِ وَ اتِّبَاعِ مَا أَمَرَ بِهِ فِی کِتَابِهِ مِنْ فَرَائِضِهِ وَ سُنَنِهِ الَّتِی لَا یَسْعَدُ أَحَدٌ إِلَّا بِاتِّبَاعِهَا وَ لَا یَشْقَى إِلَّا مَعَ جُحُودِهَا وَ إِضَاعَتِهَا، وَ أَنْ یَنْصُرَ اللَّهَ سُبْحَانَهُ بِقَلْبِهِ وَ یَدِهِ وَ لِسَانِهِ، فَإِنَّهُ جَلَّ اسْمُهُ قَدْ تَکَفَّلَ بِنَصْرِ مَنْ نَصَرَهُ وَ إِعْزَازِ مَنْ أَعَزَّهُ . وَ أَمَرَهُ أَنْ یَکْسِرَ نَفْسَهُ مِنَ الشَّهَوَاتِ، وَ یَزَعَهَا عِنْدَ الْجَمَحَاتِ، فَإِنَّ النَّفْسَ أَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمَ اللَّهُ.

🔶ثُمَّ اعْلَمْ یَا مَالِکُ، أَنِّی قَدْ وَجَّهْتُکَ إِلَى بِلَادٍ قَدْ جَرَتْ عَلَیْهَا دُوَلٌ قَبْلَکَ مِنْ عَدْلٍ وَ جَوْرٍ، وَ أَنَّ النَّاسَ یَنْظُرُونَ مِنْ أُمُورِکَ فِی مِثْلِ مَا کُنْتَ تَنْظُرُ فِیهِ مِنْ أُمُورِ الْوُلَاةِ قَبْلَکَ، وَ یَقُولُونَ فِیکَ مَا کُنْتَ تَقُولُ فِیهِمْ، وَ إِنَّمَا یُسْتَدَلُّ عَلَى الصَّالِحِینَ بِمَا یُجْرِی اللَّهُ لَهُمْ عَلَى أَلْسُنِ عِبَادِهِ، فَلْیَکُنْ أَحَبَّ الذَّخَائِرِ إِلَیْکَ ذَخِیرَةُ الْعَمَلِ الصَّالِحِ، فَامْلِکْ هَوَاکَ وَ شُحَّ بِنَفْسِکَ عَمَّا لَا یَحِلُّ لَکَ، فَإِنَّ الشُّحَّ بِالنَّفْسِ الْإِنْصَافُ مِنْهَا فِیمَا أَحَبَّتْ أَوْ کَرِهَتْ.

 حدیث "عنوان بصری"دستور العملی ارزشمند برای پیروان طریق ائمه (ع) است تا با درک مفاهیم و عمل به محتوای آن از هواهای نفسانی پیراسته شوند و به علم و معرفت حقیقی دست یابند.

این روایت درباره سفارش امام جعفر صادق (ع) به علاقه مندان سیر و سلوک إلی الله، دستوری بسیار کارساز و اساسی است، در راستای گذشتن از نفس امّاره و خواهش های مادی و طبعی و شهوی و غضبی که غالباً از کینه و حرص و شهوت و غضب و زیاده روی در تلذّذات بر می خیزند. مرحوم قاضی، استاد روحانی علامه طباطبائی و عده ای دیگر از بزرگان دستور می دادند به شاگردان و مریدان سیر و سلوک إلَی الله تا روایت عنوان بصری را بنویسند و بدان عمل کنند و علاوه بر این می فرموده اند باید آن را در جیب خود داشته باشند و هفته ای یکی دو بار آن را مطالعه کنند. این روایت بسیار مهم است و حاوی مطالبی بس نورانی و جامع در بیان مقام عبودیت و تسلیم و رضا، و کیفیت معاشرت و کیفیت و مقدار غذا و کیفیت تحصیل علم، و کیفیت حِلم و مقدار شکیبایی و بردباری و تحمل شدائد در برابر گفتار هرزه گویان است.

 متن عربی حدیث:

ص30

امام سجاد(علیه السلام) مى فرماید:«وَ أَمَّا حَقُّ ذِی الْمَعْرُوفِ عَلَیْکَ فَأَنْ تَشْکُرَهُ وَ تَذْکُرَ مَعْرُوفَهُ وَ تَنْشُرَ لَهُ الْمَقَالَهَ الْحَسَنَهَ وَ تُخْلِصَ لَهُ الدُّعَاءَ فِیمَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ اللَّهِ سُبْحَانَهُ فَاِنَّکَ اِذَا فَعَلْتَ ذَلِکَ کُنْتَ قَدْ شَکَرْتَهُ سِرّاً وَ عَلاَنِیَهً ثُمَّ اِنْ أَمْکَنَ مُکَافَأَتُهُ بِالْفِعْلِ کَافَأْتَهُ وَ اِلاَّ کُنْتَ مُرْصِداً لَهُ مُوَطِّناً نَفْسَکَ عَلَیْهَا».

«امّا حق کسى که به تو نیکى کرده، آن است که او را سپاس گویى و نیکیش را یادآورى نمایى و درباره او گفتار خیر پخش کنى و بین خود و خدا براى او خالصانه دعا کنى،زیرا اگر تو این کار را کردى او را در پنهان و آشکار سپاس گفته اى و سپس اگر برایت میسّر شود به او عوض دهى و گرنه در صدد آن باشى و خودت را براى این کار مهیا کنى».

«قضیه پاسخ نیکى، نیکى است، یک امر فطرى و آفرینشى است. هر انسانى در درون خود، درک مى کند که باید در برابر نیکى، نیکى کرد و لااقل، سپاس زبانى را انجام داد. و این همان اخلاق فطرى است که اسلام به آن دعوت کرده است، اگر متکلمان شیعى به حسن و قبح عقلى قائلند، مقصود همین است که عقل آن را از درون احساس مى کند، بدون این که معلمى آن را به او بیاموزد و اتفاقاً سپاس از نیکوکار حسن اثر دارد. زیرا او تشویق مى شود که بار دیگر این کار را انجام دهد. امام سجاد (علیه السلام) مى فرماید: حق کسى که به تو نیکى کرده سه چیز است:

1. فان تشکر،  شخصاً از او سپاسگزارى کنى.
2. و تذکر معروفه وتنشر له المقاله الحسنه، «کار نیک او را یاد کنى و در محافل از آن سخن به نیکى بگویى».
3. وتخلص له الدعاء، در حق او دعا کنى .

آنگاه امام در پایان مى فرماید: اگر براى چنین کارى آمادگى دارى یعنى شکر زبانى، تعریف او در میان مردم، دعا در غیبت و نیمه شب چه بهتر و گرنه خود را آماده کنى که روزى این کار را انجام دهى، چنان که مى فرماید: «ثم إن أمکن مکافأته بالفعل کافأته و إلاّ کنت مرصداً له موطِّناً نفسک علیها».

در قرآن مجید از وجود رابطه میان عمل نیک و محبوبیت در میان مردم پرده برداشته است. چنان که مى فرماید:

(إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا).^([۱])

«مسلّماً کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته انجام داده اند، خداوند رحمان محبّتى براى آنان در دلها قرار مى دهد!».

تو گویى میان نیکوکارى، و گرایش مردم به وى، یک نوع رابطه علّى و معلولى هست.

یک بانوى نیکوکار در کنار مرقد ثامن الحجج(علیه السلام) مسجدى ساخته است، با این که از تبار ایلخانیان است ولى همه مردم ایران نوعى به او احساس محبت مى کنند، و پیوسته نام «گوهرشاد» را به خوبى مى برند.

و نیز مى فرماید: