أربعینات

مقدمه ناشر

کَلامُکُمْ نُورٌ

سخن شما اهل بیت، نور است. زیارت جامعه کبیره

بر آستان احادیث اهل بیت، عقل خضوع می کند دل خشوع می یابد و روح سیراب می شود.احادیث نورانی ائمه اطهار، منشوری است که حکمت های قدسی و معارف ناب الهی را بر دل ها و عقل ها می تاباند.گلشنی روح پرور و گنجینه ای گرانبها و سرمایه ای پایان ناپذیر است .

ص: 5

آفرینش کتاب نظم

1.نظم و دینداری

امام صادق علیه السلام :

مِنَ الدّینِ التَّدْبیرُ فی المَعِیشَةِ؛(1)

تدبیر و برنامه ریزی در زندگی از دین است.

ص: 14

2.آرزوهای بر باد رفته

امام امیر مؤمنان علی علیه السلام :

فَتَدارَکْ ما بَقِیَ مِنْ عُمُرِکَ وَ لا تَقُلْ غَدا اَوْ بَعْدَ غَدٍ، فَإِنَّما هَلَکَ مَنْ کانَ قَبلَکَ بِاِقامَتِهِم عَلَی الأَمانیِّ وَ التَّسْویفِ حَتّی اَتاهُمْ اَمرُ اللّه بَغْتَهً وَ هُمْ غافِلُونَ؛(1)

آنچه را که از عمر تو باقی مانده است، دریاب و مگو فردا و پس فردا؛ زیرا پیشینیان تو به آن سبب هلاک شدند که تکیه بر آروزها کردند و امروز و فردا نمودند، تا آنکه فرمان خدا [مرگ] ناگهان فرا رسید، در حالی که غافل بودند.

ص: 15

3.نقش برنامه ریزی در زندگی

امام صادق علیه السلام :

اَلتَّقْدیرُ نِصْفُ العَیْشِ؛(1)

برنامه ریزی نیمی از زندگی است.

ص: 16

4.آخرین سفارش ها

امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :

اُوصِیکُما وَ جَمیعَ وُلدی وَ اَهْلی وَ مَنْ بَلَغَهُ کِتابِی بِتَقْوَی اللّه ِ وَ نَظْمِ اَمرِکُم؛(1)

شما (حسن و حسین) و همه فرزندان و خانواده ام و هر کس را که نامه من به او می رسد، به تقوای الهی و نظم در کارهایتان سفارش می کنم.

ص: 17

5.سیاست برنامه ریزی

امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :

حُسْنُ التَّدْبیرِ وَ تَجَنُّبُ التَّبْذیرِ مِنْ حُسْنِ السِیاسَةِ؛(1)

برنامه ریزی صحیح و دوری از اسراف از سیاست های پسندیده است.

ص: 18

6.برنامه ریزی و قناعت

امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :

حُسْنُ التَّدْبیرِ مَعَ الکِفاف اَکْفی لَکَ مِنَ الْکَثیرِ مَعَ الإِسْرافِ؛(1)

برنامه ریزی پسندیده همراه با قناعت از ثروت زیادی که با اسراف همراه باشد بهتر است.

ص: 19

7.پرهیز از کار بیهوده

امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :

اَلعاقِلُ مَنْ لایُضِیعُ لَهُ نَفَسا فِیما لایَنْفَعُهُ وَ لایَقْتَضی ما لایَصْحَبُهُ؛(1)

عاقل کسی است که یک نَفَس [یک لحظه] به کار بدون فایده نمی پردازد و چیزی را که همراهش باقی نمی ماند گرد نمی آورد.

ص: 20

8.اقدام نسنجیده ممنوع

امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :

لاتُقْدِمَنَّ عَلی اَمْرٍ حَتّی تَخْبِرَهُ؛(1)

تا کاری را خوب نسنجیده ای به آن اقدام مکن.

ص: 21

9.دور اندیشی

امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :

رَوِّ تَحْزِمُ فَاِذا اِسْتَوضَحَتْ فَاجْزِمْ؛(1)

تأمل کن تا دور اندیش باشی هنگامی که جوانب کار روشن شد، قاطعانه آن را انجام بده.

ص: 22

10.برنامه، مانع لغزش

امام رضا علیه السلام :

مَنْ طَلَبَ الاَمْرَ مِنْ وَجْهِهِ لَمْ یَزِلَّ فَإِنْ زَلَّ لَمْ تَخُذِلْهُ الحِیْلَةُ؛(1)

هر کس کار را از روی برنامه و راهش بجوید، نلغزد و اگر هم لغزید برنامه ریزی به کمکش می آید.

ص: 23

11.کار امروز را به فردا نیفکن

امام امیر مؤمنان علی علیه السلام :

اَحْزَمُ النّاسِ رَأیا مَنْ اَنْجَزَ وَعْدَهُ وَ لم یُؤَخِّرْ عَمَلَ یَومِهِ لِغَدِهِ؛(1)

دور اندیش ترین مردم کسی است که به وعده خود عمل کند و کار امروزش را به فردا نیفکند.

ص: 24

12.رمز پیروزی

امام امیر مؤمنان علی علیه السلام :

اَلظَّفَرُ بِالحَزْمِ وَ الْجَزْمِ؛(1)

پیروزی با دور اندیشی (برنامه ریزی) و اراده پایدار به دست می آید.

ص: 25

13.فرجام نگری

امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :

مَنْ نَظَرَ فی الْعَواقِبِ سَلِمَ فی النَّوائِبِ، و مَنْ فَکَّرَ فِی العَواقِبِ اَمِنَ المعاطِبَ؛(1)

هر کس عاقبت اندیش باشد در گرفتاری ها سالم ماند، و هر که در عواقب امور بیندیشد از مهلکه ها در امان می ماند.

ص: 26

14.اوّل اندیشه بعد اقدام

رسول خدا صلی الله علیه و آله :

فَاِنّی اُوصِیکَ اِذا اَنْتَ هَمَمْتَ بِأَمرٍ فَتَدَبَّرْ عاقِبَتَهُ فَاِنْ یَکُنْ رُشْدا فَامْضِهِ وَ اِنْ یَکُنْ غَیّا فانتَهِ عَنْهُ؛(1)

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در پاسخ سؤال کننده ای فرمود:

به تو سفارش می کنم هر گاه خواستی کاری کنی در عاقبت آن بیندیش. اگر کار درستی بود، آن را انجام بده، و اگر نادرست و گمراه کننده بود، از آن خودداری کن.

ص: 27

15.فرصت شناسی

امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :

مَنْ ناهَذَ الفُرْصَهَ اَمِنَ الغُصَّهَ؛(1)

هر کس فرصت را غنیمت شمرد، از اندوه در امان است.

ص: 28

16.فرصت موجود

امام صادق علیه السلام :

مَنِ انتَظَرَ بِمُعاجَلَةِ الفُرصَةِ مُؤاجَلَةَ الإِستقصاءِ سَلَبَتْهُ الاَیّامُ فُرْصَتَهُ لِاَنَّ مِنْ شَأنِ الاَیّامِ السَّلبَ وَ سَبیلُ الزَّمَنِ الفَوتُ؛(1)

هرکه با در دست داشتن فرصت موجود، در انتظار فرصت کاملی در آینده باشد، روزگار همان فرصت را نیز از او برباید؛ زیرا کار ایّام غارت است و راه و روش زمان از دست رفتن است.

ص: 29

17.مؤمن، برنامه ریز

امام صادق علیه السلام :

الْمُؤمِنُ حَسَنُ المَعُونَةِ خَفیفُ المَئُونَةِ جَیِّدُ التَّدبیرِ لِمَعیشَتِهِ؛(1)

مؤمن به خوبی به مردم یاری می رساند، کم هزینه است و دارای نظم و تدبیر نیک در امور زندگی است.

ص: 30

18.نظم در مصرف

امام صادق علیه السلام :

شَکا قَومٌ اِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله سُرعَةَ نَفَادِ طَعامِهِمْ، فقال: تکیلونَ او تُهیلُونَ؟ قالوا: نَهیلُ یا رَسُولَ اللّه ِ (یعنی الجِزافَ) قال کیلُوا وَ لا تَهیلُوا فَاِنَّهُ اَعظَمُ لِلْبَرَکَةِ؛(1)

گروهی از اینکه گندم و خوراکشان به سرعت تمام می شود به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله شکایت بردند، پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود: [به هنگام مصرف] پیمانه می کنید یا بی پیمانه می ریزید؟ گفتند: ای رسول خدا، بدون پیمانه

ص: 31

19.اعتدال، عامل رشد

امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :

الاقْتِصادُ یُنْمِی القَلِیلَ؛(1)

میانه روی و نظم، کم را زیاد می کند.

ص: 33

20.پایداری زندگی

امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :

قِوامُ العَیْشِ حُسْنُ التَّقدیرِ وَ مِلاکُهُ حُسْنُ التَّدبیرِ؛(1)

پایداری و قوام زندگی به برنامه ریزی نیکوست و وسیله رسیدن به آن، مدیریت صحیح است.

ص: 34

21.برنامه ریزی و ایمنی از پشیمانی

امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :

اَلتَّدبِیرُ قَبْلَ الْعَمَلِ یُؤْمِنُکَ مِنَ النَّدَمِ؛(1)

عاقبت اندیشی پیش از عمل تو را از پشیمانی در امان دارد.

ص: 35

22.فقر، نتیجه بی برنامگی

امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :

تَرْکُ التَّقْدیرِ فِی الْمَعِیشَةِ یُورِثُ الفَقْرَ؛(1)

نداشتن برنامه صحیح در زندگی، نیازمندی و فقر به بار می آورد.

ص: 36

23.نظم دلیل خردمندی است

امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :

اَدَلُّ شَیءٍ عَلی غَزَارةِ العَقْلِ حُسنُ التَّدبیرِ؛(1)

بزرگترین دلیل بر خردمندی، برنامه ریزی پسندیده است.

ص: 37

24.مدارا عامل توسعه رزق

امام صادق علیه السلام :

اَیُّما اَهْلِ بَیْتٍ اُعطُوا حَظَّهُم مِن الرِّفْقِ فَقَدْ وَسَّعَ اللّه ُ عَلَیهِم فِی الرِّزْقِ وَ الرِّفْقُ فِی تَقدیرِ المَعْیشَةِ خَیرٌ مِنَ السَّعَةِ فِی الْمالِ؛(1)

هر خانواده ای که بهره خود را از مدارا گرفتند، خدا روزیشان را وسعت داد و مدارا در برنامه ریزی اقتصادی از وسعت و فراوانی مالی بهتر است.

ص: 38

25.برنامه روزانه

امام رضا علیه السلام :

اِجتَهِدُوا اَنْ یَکُونَ زَمانُکُم اَربَعَ ساعاتٍ: ساعة لِلّهِ لِمُناجاتِهِ، وَ ساعة لِأَمْرِ المَعَاشِ، وَ ساعة لِمُعاشَرَةِ الاِخْوانِ الثِّقاتِ و الذّین یَعرفُونَ عُیُوبَکُم وَ یُخْلِصُونَ لَکُم فی الباطِنِ، وَ ساعة تَخْلوُنَ فیها لِلَّذاتِکُم و بِهذِهِ الساعَهِ تَقدِرُونَ عَلی الثَّلاثِ ساعاتٍ؛(1)

بکوشید زمانتان را به چهار بخش تقسیم کنید: زمانی برای مناجات با خدا، زمانی برای تأمین معاش، زمانی برای معاشرت با

ص: 39

26.نقش برنامه ریزی در کمال

امام باقر علیه السلام :

الْکَمالُ کُلُّ الکَمالِ التَّفَقُهُ فِی الدِّینِ وَ الصَّبرُ عَلَی النَّائِبَةِ وَ تَقدِیرُ المَعِیشَةِ؛(1)

همه کمال و رشد در شناخت عمیق دین و شکیبایی در پیشامدهای ناگوار و اندازه نگاه داشتن در زندگی است.

ص: 41

27.امروز را دریاب

امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :

ماضِیَ یَومِکَ فائِتٌ وَ آتیهِ مُتَّهَمٌ وَ وَقْتُکَ مَغْتَنَمٌ فَبادِرْ فیهِ فُرصَهَ الاِمکانِ؛(1)

دیروزت از دست رفت و به فردایت یقین نیست، پس امروزت را غنیمت بشمار و این فرصت فراهم شده را دریاب.

ص: 42

28.زیانکار میدان کیست؟

امام باقر علیه السلام

اِیّاکَ وَ التَّفْریطَ عِنْدَ اِمکانِ الفُرصَةِ فَإِنَّهُ مَیدانٌ یَجْری لِاَهلِهِ الخُسرانَ؛(1)

مبادا فرصت های به دست آمده را از دست بدهی که در این میدان آن که وقت را ضایع کند، زیان می بیند.

ص: 43

29.رهتوشه آینده

امام حسن مجتبی علیه السلام :

یَابنَ آدَمَ... خُذْ مِمّا فی یَدَیْکَ لِما بَیْنَ یَدَیْکَ فَإنَّ المُؤمِنَ یَتَزَوَّدُ وَ الکافِرَ یَتَمَتَّعُ؛(1)

ای پسر آدم! از آنچه در دست داری برای آنچه در پیش داری بهره گیر؛ زیرا مؤمن توشه بر می دارد و کافر خوشگذرانی می کند.

ص: 44

30.بهره از فرصت ها

رسول خدا صلی الله علیه و آله :

مَنْ فُتِحَ لَهُ بابُ خَیرٍ فَلْیَنْتَهِزْهُ فَاِنَّهُ لایَدرِی مَتی یُغْلَقُ عَنْهُ؛(1)

هر کس دری از خیر به رویش گشوده شد، باید آن را غنیمت شمرد؛ زیرا نمی داند چه وقت در به رویش بسته می شود؟

ص: 45

31.برنامه ریزی درمان مشکلات

امام امیر مؤمنان علی علیه السلام :

مَنْ قَعَدَ عَنْ حِیلَتِهِ أقامَتْهُ الشَّدائِدُ؛(1)

هر کس به چاره اندیشی و برنامه ریزی برنخیزد، سختی ها او را به ایستادن وادار کنند.

ص: 46

32.اوّل اندیشه، وانگهی گفتار

امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :

قَدِّرْ ثُمَّ اقْطَعْ وَ فَکِّرْ ثُمَّ انطِقْ وَ تَبَیَّنْ ثُمَّ اِعْمَلْ؛(1)

اندازه گیری کن، سپس بِبُر، بیندیش. سپس بازگوی و برنامه ریزی کن سپس به کار اقدام کن.

ص: 47

33.مهم تر را دریاب

امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :

مَنْ اِشْتَغَلَ بِغَیْرِ المُهِمِّ ضَیَّعَ الأَهَمَّ؛(1)

آن کس که به امور غیر مهم خود را مشغول سازد، مهمتر را از دست می دهد.

ص: 48

34.کمال ایمان

امام رضا علیه السلام :

لایَسْتَکمِلُ عبدٌ حَقیقَةَ الاِیمانِ حَتّی یَکونَ فیهِ خِصالُ ثَلاثٌ: اَلتَّفَقُهُ فی الدّینِ، وَ حُسْنُ التَّقْدیرِ فی المَعیشَهِ، وَ الصَّبْرُ عَلَی الرَزایا؛(1)

حقیقت ایمان بنده ای به کمال نمی رسد، مگر اینکه سه خصلت در او باشد: دین را درست و کامل بفهمد، در زندگی خوب برنامه ریزی کند، و در برابر بلاها بردبار باشد.

ص: 49

35.تقسیم فرصت روزانه

رسول خدا صلی الله علیه و آله :

یَنْبَغِی لِلْعاقِلِ اِذا کانَ عاقلاً اَنْ یَکُونَ لَهُ اَربَعُ ساعاتٍ مِنَ النَّهارِ: ساعةٌ یُناجی فِیها رَبَّهُ، وَ ساعةٌ یُحاسِبُ فیها نَفسَهُ، و ساعةٌ یَأتی اَهلَ الْعِلْمِ الذَّینَ یَنْصُرونَهُ فی اَمرِ دینهِ وَ یَنْصَحُونَهُ، و ساعهٌ یُخلّی بَینَ نَفْسِهِ وَ لَذَّتِها مِن اَمرِ الدُنیا فیما یَحِلُّ و یُحمَدُ؛(1)

شایسته است انسان عاقل برای زندگی خویش برنامه ریزی کند و روز خود را به چهار بخش تقسیم نماید: بخشی را برای عبادت

ص: 50

36.هیزم چین شب مباش

امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :

لاتَکُنْ فیما تُورِدُ کَحاطِبِ لَیْلٍ وَ غُثاءِ سَیْلٍ؛(1)

در آنچه فراهم می آوری مانند هیزم چین شب و گرد آورنده کف روی سیل نباش (که از خود اختیاری ندارد و دیگری او را می برد).

ص: 52

37.عاقبت اندیش باش

امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :

مَنْ تَوَرَّطَ فِی الاُمُورِ بِغَیرِ نَظَرٍ فِی الْعَواقِبِ فَقَدْ تَعَرَّضَ لِلنَّواِئبِ؛(1)

هر کس بدون عاقبت اندیشی در کارها دست به کاری زند، خود را گرفتار سختی و مصیبت ها کرده است.

ص: 53

38.برنامه ریزی در تهذیب

امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :

مَنْ حاسَبَ نَفْسَهُ وَقَفَ عَلی عُیُوبِه وَ اَحاطَ بِذُنُوبِهِ وَ استَقالَ الذُّنُوبَ وَ اَصْلَحَ العُیُوبَ؛(1)

هر کس به محاسبه نفس خود بپردازد به عیب هایش آگاه شود به گناهانش پی ببرد و گناهان را جبران و عیب های خود را برطرف سازد.

ص: 54

39.انضباط دل ها

رسول خدا صلی الله علیه و آله :

اِستَوُوا و لا تَخْتَلِفُوا فَتَخْتَلِفَ قُلُوبُکُمْ؛(1)

(در صفوف نماز جماعت) منظم باشید؛ زیرا بی انضباطی صفوف دل های شما را هم دچار اختلاف می کند.

ص: 55

40.اوّل شناخت بعد اقدام

امام جواد علیه السلام :

مَنْ لَمْ یَعْرِفِ المَوارِدَ اَعْیَتْهُ المَصادِرُ؛(1)

هر کس نداند کاری را از کجا آغاز کند، از به انجام رساندن آن در می ماند، هر کس راههای ورود را به خوبی نشناسد، هنگام خروج در می ماند.

ص: 56

منابع

قرآن کریم.

1- نهج البلاغه، قم، دارالهجره.

2- بحار الانوار، حسن بن ابی الحسن دیلمی، قم، مؤسسه آل البیت7، 1408 ه ق.

3- بحار الانوار، علامه مجلسی، مؤسسه الوفاء بیروت، 1404 ه ق.

4- تحف العقول، حسن بن شعبه حرانی، انتشارات جامعه مدرسین، قم، 1404 ه ق.

5- عیون اخبار الرضا علیه السلام شیخ صدوق، 2 جلد، انتشارات جان، 1378 ه ق.

6- غررالحکم و دررالکلم، عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی، انتشارات جامعه مدرسین، قم،1366، ه ش.