چهل حدیث در باره زهد و عدم گرایش به دنیا
چهل حدیث زهد
زهد به معنای دوری از دنیاگرایی است. اینکه انسان در این دنیا زندگی می کند چاره از آن نیست اما اینکه چگونه باید زندگی کرد در اختیار خود انسان است. تمام فسادها و فتنه‌ها در جامعه انسانی از دنیاگرایی ناشی می شود و به خاطر آنست که انسانها به جان یکدیگر می افتند. اگر صفت زهد در کسی تقویت شود دنیا برای او هیچ ارزشی ندارد و هرگز برای به دست آوردن مال دنیا خوشحال نمی شود همانگونه که از دست دادن آن او را ناراحت نمی کند.
زندگی عاقلانه در دنیا این است که انسان از امکاناتی که خداوند در اختیارش قرار داده، برای رسیدن به تکامل و سعادت دو جهان استفاده کند، نه آن‌که تمام همت و تلاش خویش را صرف دنیا کرده و از آخرت غافل بماند که در این صورت دچار خسران و ضرر بزرگ شده است. انسانهای پرهیزکار از مظاهر دنیا به حداقل اکتفا نموده و تمام سعی و کوشش آنان به زندگی آخرت معطوف است که آنجا سرای جاوید و ابدی است
قرآن کریم در توصیف زندگی دنیا می‌فرماید: «وَ مَا الْحَیاةُ الدُّنْیا إِلاَّ لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ لَلدَّارُ الْآخِرَةُ خَیْرٌ لِلَّذینَ یَتَّقُونَ أَفَلا تَعْقِلُون»؛[انعام، ۳۲] زندگى دنیا، چیزى جز بازى و سرگرمى نیست! و سراى آخرت، براى آنها که پرهیزکارند، بهتر است، آیا نمىاندیشید؟.
این آیه در حقیقت ادامه آیه قبلی است که در آن به بیان زندگی دنیوى و اخروى و مقایسه بین آن‌دو پرداخته است. در آیه قبل به خسران و زیان منکران معاد و رستاخیز اشاره کرده، می‌فرماید: «آنها که ملاقات پروردگار را انکار کردند مسلما گرفتار زیان شدند». سپس براى بیان موقعیت زندگى دنیا در برابر زندگى آخرت چنین مىگوید: «زندگى دنیا چیزى جز بازى و سرگرمى نیست»؛ زیرا که این زندگى چیزى جز یک سلسله عقاید اعتبارى و اهداف موهوم نیست، و چون «لعب» هم عبارت است از سرگرمى به موهومات، بنابر این دنیا نیز یک نوع «لعب» خواهد بود. و از آنجا که زندگی دنیوی انسان را از اهداف والای حیات اخرویش که حیات حقیقى و دائمى است بازمىدارد، و لهو هم چیزى است که آدمى را از اهداف مهمش غافل می‌کند، در نتیجه دنیا هم نوعى لهو است.
قرآن کریم، سپس زندگانى سراى دیگر را با زندگی دنیا مقایسه کرده می‌فرماید: «سراى آخرت براى افراد با تقوا بهتر است، آیا اندیشه و تعقل نمىکنید؟!؛ زیرا حیاتى است جاویدان و فناناپذیر، در جهانى وسیع‌تر و سطح بسیار بالاتر، در عالمى که سر و کار آن با حقیقت است نه مجاز؛ و با واقعیت است نه خیال؛ در جهانى که نعمت‌هایش با درد و رنج آمیخته نیست، و سراسر نعمت خالص است بىدرد و رنج. به بیان دیگر، چرا سرای آخرت خیر است آن هم تنها براى پرهیزکاران؟ دلیلش این است که زندگی آخرت حیاتى است حقیقى و ثابت، و درک این واقعیات، با توجه به مظاهر فریبنده دنیا، براى غیر اندیشمندان ممکن نیست؛ لذا روى سخن در پایان آیه به چنین افراد شده است. و چنین حیاتى جز براى متقین دست نمىدهد؛ از این جهت فرمود: «براى متقین خیر است.
1-قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله): الزُّهدُ فی الدّنیا قصرُ الأمل و شکرُ کلِّ نعمهٍ و الورعُ عن کلّ ما حرَّم الله؛
زهد در دنیا عبارت است از: کوتاه نمودن آرزو، شکر همه نعمتها و اجتناب نمودن از هر چه که خداوند آن را حرام نموده است.
«بحار الانوار، ج ۷۷، ص ۱۶۱»
2-قال الامام حسن بن علی (علیه‌السلام): (الزُّهدُ) الرّغبهُ فی التّقوی و الزّهادهُ فی الدّنیا؛
زهد، میل به تقوی و پرهیزگاری و بی رغبتی نسبت به دنیا می باشد.
«تحف العقول، ص ۲۵۴»
3-قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله): الزّهدُ لیس بتحریم الحلال و لکن أن یکونَ بما فی یدی الله أوثق منهُ بما فی یده؛
زهد، این نیست که انسان حلالِ خدا را بر خود حرام کند، بلکه زهد این است که انسان به آنچه در دست خداست اعتماد و اطمینان بیشتری داشته باشد تا به آنچه در دست خود و در سیطره قدرت محدود بشری است.
«بحار الانوار، ج ۷۴، ص ۱۷۲»
4-قال امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام): الزّهدُ کلُّهُ بین کلمتین فی القرآن: قال الله سبحانهُ: لکیلا تَأسَوْا علی ما فاتکم و لا تفرحُوا بما آتیکُم (سوره ۵۷/ آیه ۲۳)؛
تمام زهد در بین دو کلمه از قرآن خلاصه شده است، آنجا که خداوند سبحان فرمود: تا هرگز بر آنچه از دست شما رفته، اندوه مخورید و بر آنچه دارید و به دست می آورید شاد نباشید.
«بحار الانوار، ج ۷۰، ص ۵۲»
5-قال الامام الصادق (علیه‌السلام): جُعل الخیرُ کلُّه فی بیتٍ و جُعلَ مفتاحُه الزّهدُ فی الدّنیا؛
تمام خوبیها در خانه ای قرار داده شده و کلید آن زهد و بی رغبتی نسبت به دنیا است.
«بحار الانوار، ج ۷۳، ص ۵۲»
6-قال الامام علی (علیه‌السلام): الزّهدُ اصل الدین؛
زهد، اصل و اساس دین است.
«غرر الحکم، ص ۲۷۵، ح ۶۰۴۶»
7-قال الامام الصادق (علیه‌السلام): الزُّهدُ مِفتاحُ الاخرهِ و البراءهُ من النّارِ و هوَ ترکُکَ کلَّ شئٍ یَشغَلُکَ عن الله من غیرِ تأسُّفٍ علی فَوتِها؛
زهد، کلید (آسایش در) جهان آخرت و دوری از آتش جهنم است و زهد عبارت است از اینکه انسان هر چیزی که او را از یاد پروردگارش باز می دارد، کنار بگذارد، بدون اینکه برای از دست دادن آن افسوس بخورد.
«بحار الانوار، ج ۷۰، ص ۳۱۵»
8-قال الامام علی (علیه‌السلام): اصلُ الزُّهد حُسنُ الرِغبهِ فیما عِندَ اللهِ؛
اساس زهد به این است که انسان به نیکویی نسبت به آنچه در نزد خداوند است، میل و رغبت داشته باشد.
«غرر الحکم، ص ۲۷۵، ح ۶۰۵۸»
9-قال الامام علی (علیه‌السلام) فی صفهِ الزّهادِ: کانوا قوماً من أهل الدّنیا و لیسُوا من أهلها فکانوا فیها کَمَنْ لیس منها، عملوا فیها بما یبصرون … ؛
گروهی هستند که گر چه (در ظاهر) اهل دنیا هستند ولی (در باطن) از اهل دنیا نیستند، در دنیا هستند مانند کسی که در آن نیست، عمل آنها در دنیا به آن چیزی است که بعد از مرگ می بینند و برای دفع عذاب خدا از خود، شتابان به وظائف خود عمل می کنند.
«بحار الانوار، ج ۶۷، ص ۳۲۰»
10-قال الامام الصادق (علیه‌السلام): (الزّاهد) الّذی یترک حلالها مخافه حسابِهِ و یترکُ حرامها مخافهَ عذابِهِ؛
زاهد، کسی است که به جهت ترس از حسابرسی پروردگار، از حلال دنیا می گذرد و به جهت ترس از عذاب او نزدیک حرام نمی شود.
«بحار الانوار، ج ۷۰، ص ۳۱۱»
11-قال الامام علی (علیه‌السلام): یا نُوفُ، طوبی للزّاهدین فی الدّنیا الرّاغبین فی الآخرهِ اولئک قومٌ اتّخذو الأرضَ بساطاً و ترابها فراشاً … ؛
ای نوف، خوشا به حال کسانی که نسبت به دنیا زهد ورزیده و بی میل شدند و رغبت به آخرت دارند، آنان کسانی هستند که زمین را فرش، خاک آن را بستر و آب آن را شربت گوارا قرار دادند.
«بحار الانوار، ج ۶۷، ص ۳۱۹»
12-قال الامام الصادق (علیه‌السلام): الزّاهد الّذی یختارُ الآخرهَ علی الدّنیا و الذُّلَّ علی العزِّ و الجهدَ علی الرّاحهِ و الجوعَ علی الشیَّع؛
انسان زاهد کسی است که آخرت را بر دنیا برگزیده، خواری را بر عزّت (ظاهری) ترجیح داده، تلاش و کوشش خستگی ناپذیر را بر راحتی و آسایش و گرسنگی را بر سیری مقدّم دانسته است.
«بحار الانوار، ج ۷۰، ص ۳۱۵»
13-قال الامام علی (علیه‌السلام): انّ الزّاهدین تبکی قلوبُهُم و إن ضحِکُوا؛
انسان های زاهد گر چه (در ظاهر) خندان و متبسّم هستند، لکن قلب های آنها گریان است.
«نهج البلاغه، خطبه ۱۱۲»
14-قال الامام علی (علیه‌السلام): الزّاهد فی الدّنیا من لم یغلبِ الحرامُ صبرَهُ و لم یشغَلِ الحلالُ شکرهُ؛
زاهد در دنیا، کسی است که حرام بر صبر او غالب نشود و در مقابل محرّمات، صبر خویش را از دست ندهد و استفاده از حلال الهی نیز او را از شکر پروردگار باز ندارد.
«بحار الانوار، ج ۷۸، ص ۳۷»
15-قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله): أزهدُ الناس من اِجْتَنبَ الحرام؛
زاهدترین مردم، کسی است که از حرام اجتناب کند.
«بحار الانوار، ج ۷۷، ص ۱۱۲»
16-قال الامام علی (علیه‌السلام): علیک بالزّهدِ فانّهُ عون الدّین؛
بر شما باد به زهد و بی رغبتی نسبت به دنیا، به درستی که زهد، همراه دین است.
«غرر الحکم، ص ۲۷۵، ح ۶۰۴۲»
17-قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله): ما عُبِدَ الله بشئٍ أفضلُ من الزّهد فی الدنیا؛
بندگی و عبادت پروردگار، با چیزی بالاتر و برتر از زهد و بی رغبتی نسبت به دنیا، صورت نگرفته است.
«مستدرک الوسائل، ج ۲، ص ۳۳۳»
18-قال الامام علی (علیه‌السلام): الزّهدُ شیمهٌ المتّقین؛
زهد و بی رغبتی به دنیا، خصلت و روش انسانهای با تقوا است.
«غرر الحکم، ص ۲۷۵، ح ۶۰۳۴»
19-قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله): ما اتّخذ اللهُ نبیّاً الاّ زاهداً؛
خداوند هیچ بنده ای را به پیامبری انتخاب نکرد مگر اینکه زاهد و بی میل نسبت به دنیا بود.
«مستدرک الوسائل، ج ۲، ص ۳۳۳»
20-قال الامام علی (علیه‌السلام): … لا یکونُ زاهداً حتّی یکون متواضعاً؛
… هیچ شخصی زاهد نیست مگر اینکه (نسبت به دیگران) متواضع باشد.
«بحار الانوار، ج ۷۸، ص ۸»
21-قال الامام علی (علیه‌السلام): اوّل الزّهد التّزهّد؛
ابتدا و شروع زُهد و بی رغبتی نسبت به دنیا، با تظاهر به زهد محقق می گردد.
«غرر الحکم، ص ۲۷۵، ح ۶۰۵۵»
22-من وصایا امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) لابنه الحسن (علیه‌السلام): أکثِر ذکرَ الآخره و ما فیها من النّعیم و العذابَ الألیم یُزّهِدُکَ فی الدّنیا و یُصغّرُها عندک … ؛
از وصیت های امام علی (علیه‌السلام) به فرزندشان امام حسن (علیه‌السلام) این است: بسیار به یاد آخرت و نعمت های آن و عذاب دردناکی که در آن است باش، پس همانا یادآوری این امور تو را نسبت به دنیا بی رغبت نموده و دنیا را در نظر تو کوچک می کند.
«بحار الانوار، ج ۷۷، ص ۲۲۴»
23-قال الامام علی (علیه‌السلام): اصل الزُّهدِ الیقینُ؛
ریشه و اساس زهد، یقین است.
«غرر الحکم، ص ۲۷۵، ح ۶۰۵۸»
24-عن الامام الکاظم (علیه‌السلام) عند قبرٍِ حَضَرَهُ: انّ شیئاً هذا آخِرُهُ لَحَقِیقٌ أن یُزهَدَ فی أوّلِهِ … ؛
امام کاظم (علیه‌السلام) هنگامی که بر سر قبری حضور یافتند، فرمود: همانا دنیائی که نهایت و آخرین منزلش این است، پس سزاوار است که از ابتدا نسبت به آن زهد ورزیده شود.
«بحار الانوار، ج ۷۸، ص ۳۲۰»
25-قال الامام علی (علیه‌السلام): یسیرُ المعرفه یوجبُ الزّهد فی الدّنیا؛
میزان کمی از معرفت و شناخت (نسبت به دنیا و آخرت)، موجب بی رغبتی نسبت به دنیا خواهد شد.
«غرر الحکم، ص ۶۳، ح ۷۶۵»
26-قال الامام علی (علیه‌السلام): کیف یزهدُ فی الدّنیا من لا یعرفُ قدر الآخرهَ؛
چگونه می شود کسی که شناخت و معرفتی نسبت به آخرت ندارد، در مورد دنیا زهد ورزیده و بی رغبت باشد.
«غرر الحکم، ص ۱۴۶، ح ۲۶۵۲»
27-قال الامام علی (علیه‌السلام): کیف یصل الی حقیقه الزّهد من لم تمُت شَهوته؛
چگونه می شود انسانی که شهوت (و خواسته های نفسانی) را در درون خود از بین نبرده است، به حقیقت زهد دست پیدا کند؟
«غرر الحکم، ص ۲۷۶، ح ۶۰۶۴»
28-قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله): کیفَ یَعملُ للآخرهِ من لا ینقطعُ من الدّنیا رغبتهُ؛
چگونه انسانی که میل و رغبتش به دنیا قطع نشده، برای آخرت خویش کار کند.
«بحار الانوار، ج ۷۷، ص ۱۸۲»
29-قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله): یا أباذر! ما زَهَد عبدٌ فی الدّنیا الاّ أنبتَ اللهُ الحکمهَ فی قلبه و أنطقَ بها لسانهُ و یُبَصِّرُهُ عیوبَ الدّنیا و داءَها و دواءَها؛
ای اباذر، هیچ بنده ای نسبت به دنیا زهد نورزد مگر اینکه خداوند حکمت را در قلبش می رویاند و به واسطه آن زبانش را به کلمات حکیمانه گویا می کند و او را نسبت به عیوب دنیا بصیرت داده، درد و داروی آن را به او می شناساند.
«بحار الانوار، ج ۷۷، ص ۸۰»
30-قال الامام علی (علیه‌السلام): الزّهدُ فی الدّنیا الرّاحهُ العظمی؛
زهد و بی رغبتی نسبت به دنیا، آسایشِ برتر و بزرگتر است.
«غرر الحکم، ص ۲۷۶، ح ۶۰۷۷»
31-قال الامام علی (علیه‌السلام): أعظَمُ النّاس سعادهً أکثَرُهُم زَهادَهً؛
سعادتمندترین مردم، کسانی هستند که بیشتر از دیگران نسبت به دنیا زهد می ورزند.
«غرر الحکم، ص ۲۷۶، ح ۶۰۸۶»
32-قال الامام علی (علیه‌السلام): اِزهَدْ فی الدّنیا تنزِلْ علیکَ الرّحمهَ.
امام علی (علیه‌السلام) فرمود: در دنیا زاهد باش تا رحمت پروردگار بر تو نازل گردد.
«غرر الحکم، ص ۲۷۶، ح ۶۰۸۴»
33-قال الامام علی (علیه‌السلام): بالزّهدِ تُثمرُ الحکمهَ؛
ثمره و نتیجه حکمت با زهد و بی رغبتی نسبت به دنیا حاصل می گردد.
«غرر الحکم، ص ۲۷۶، ح ۶۰۸۹»
34-قال الامام علی (علیه‌السلام): لَن یَفتَقِرَ مَنْ زَهَدَ؛
زاهد، هرگز محتاج و فقیر نمی شود.
«غرر الحکم، ص ۲۷۶، ح ۶۰۹۳»
35-قال الامام علی (علیه‌السلام): ثمن الجنّهِ الزّهدُ فی الدّنیا؛
ثمن و بهای بهشت، زهد در دنیاست.
«غرر الحکم، ص ۲۷۶، ح ۶۰۹۰»
36-قال الامام علی (علیه‌السلام): من زَهَدَ فی الدّنیا أعتَقَ نَفْسَهُ و أرضی ربَّهُ؛
کسی که نسبت به دنیا زهد بورزد، نفس خویش را آزاد کرده و پروردگارش را راضی ساخته است.
«غرر الحکم، ص ۲۷۷، ح ۶۱۰۰»
37-قال الامام علی (علیه‌السلام): إذا طَلَب الزّاهدُ النّاس فَاهْرُب منهُ؛
زمانی که زاهد، طالب مردم باشد، پس از او دوری کنید.
«غرر الحکم، ص ۲۷۶، ح ۶۰۶۲»
38-قال الامام علی (علیه‌السلام): اَلا و انّ الدّنیا دارٌ لا یُسلَمُ منها الاّ بالزُّهد فیها؛
آگاه باشید که همانا دنیا خانه ای است که انسان، سالم از آن خارج نمی شود مگر با زهد و بی رغبتی نسبت به دنیا.
39-قال الامام علی (علیه‌السلام): الزّهدُ ثمرهُ الدِّینِ؛
زهد، نتیجه و ثمره دین است.
«غرر الحکم، ص ۲۷۵، ح ۶۰۴۵»
40-قال الامام علی (علیه‌السلام): انّ الزّاهدین … یَشتَدُّ حزنُهم و اِن فَرِحُوا؛
انسان های زاهد، حزن و اندوهشان شدید است گر چه (در ظاهر) خوشحال هستند.
«نهج البلاغه، خطبه ۱۱۲»
