چهل حدیث ذکر
وَ قَالَ الله تَعَالَى: فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ وَ اُشْکُرُوا لِی وَ لاٰ تَکْفُرُونِ
و بالاخره هرکس مى‌خواهد خدا به یاد او باشد یعنى او را از الطافش بى نصیب نگذارد باید به یاد حق باشد
وَ قالَ اللهُ تَعالی: یٰا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا اُذْکُرُوا اَللّٰهَ ذِکْراً کَثِیراً وَ سَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ أَصِیلاً».
اى کسانى که ایمان آورده‌اید! خدا را بسیار یاد کنید، و صبح و شام او را تسبیح گویید!.
وَ قالَ اللهُ تَعَالَی: وَاَلذَّاکِرِینَ اَللَّهَ کَثِیراً وَ اَلذَّاکِرَاتِ.
وَ قالَ اللهُ تَعَالَی: «الَّذینَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب».
آنها [هدایت یافتگان] کسانى هستند که ایمان آورده‌اند، و دل هایشان به یاد خدا مطمئن [و آرام] است؛ آگاه باشید، تنها با یاد خدا دل‌ها آرامش مى یابد!
وَ قالَ اللهُ تَعَالَی: «فى بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَیُذْکَرَ فیهَا اسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فیها بِالْغُدُوِّ وَالاْصالِ * رِجالٌ لا تُلْهیهِمْ تِجارَة وَلابَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَاِقامِ الصَّلاةِ وَایتاءِ الزَّکاةِ یَخافُونَ یَوْماً تَتَقَلَّبُ فیهِ الْقُلُوبُ وَالاَْبْصارُ»
این چراغ پر فروغ الهى در خانه‌هایى است که خداوند اذن فرموده دیوار هاى آن را بالا برند ([تا از دستبرد شیاطین و هوس بازان در امان باشد]؛ خانه‌هایى که نام خدا در آنها برده مى‌شود، و صبح و شام در آنها تسبیح او مى گویند، مردانى که نه تجارت و نه معامله‌اى آنان را از یاد خدا و برپا داشتن نماز و اداى زکات غافل نمى‌کند؛ آنها از روزى مى ترسند که در آن، دل ها و چشم ها زیر ورو مى شود
وَ قالَ اللهُ تَعَالَی: «أقِمِ الصَّلاةَ لِذِکْرى» نماز را براى یاد من به‌پا دار.
وَ قالَ اللهُ تَعَالَی: «اِنَّما یُریدُ الشَّیْطانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَداوَةَ وَالْبَغْضاءَ فِى الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ وَیَصُدَّکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَعَنِ الصَّلاة»
شیطان مى خواهد به وسیله آن در میان شما کینه و عداوت ایجاد کند و شما را از یاد خدا و نماز باز دارد
وَ قالَ اللهُ تَعَالَی: لاَیاتٍ لاُِولِى الاْلبابِ الَّذینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَق ُعُوداً وَعَلى جُنُوبِهِمْ»
و در آیه دیگر «اولوا الالباب» و صاحبان مغز هاى توانا را کسانى مى شمرد که در همه حال به یاد خدا هستند
وَ قالَ اللهُ تَعَالَی: «وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرى فَاِنَّ لَهُ مَعیشَةً ضَنْکاً وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمى»
و در جایى دیگر کسانى را که از ذکر خدا روى‌گردان شوند تهدید به زندگى تنگ و سخت، و نابینایى روز قیامت کرده است
وَ قالَ اللهُ تَعَالَی: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اِذا لَقیتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُوا وَاذْکُرُوا اللَّهَ کَثیراً لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»
و در جایى دیگر به مجاهدان اسلام دستور استقامت در مقابل دشمن، و ذکر فراوان پروردگار که سبب این استقامت است مى‌دهد
وَ قالَ اللهُ تَعَالَی: «وَ اذْکُرْ رَبَّکَ فى نَفْسِکَ تَضَرُّعاً وَ خیفَةً و َدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ و َالاْصالِ و َلا تَکُنْ مِنَ الْغافِلین»(40)؛
(پروردگارت را در دل خود، از روى تضرع و خوف، آهسته و آرام، صبحگاهان و شامگاهان، یاد کن؛ و از غافلان مباش!).
وَ قالَ اللهُ تَعَالَی: «اِنَّ فِى خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَ الاَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ لاَیَاتٍ لاُولِى الاْلبَابِ الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیَاماً وَ قُعُوداً وَع َلَى جُنُوبِهِمْ
مسلماً در آفرینش آسمان‌ها و زمین، و آمد ورفت شب و روز، نشانه هایى [روشن] براى خردمندان است. همان‌ها که خدا را در حال ایستاده و نشسته، و آنگاه که بر پهلو خوابیده اند، یاد مى‌کنند
1. عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فِی حَدِیثٍ قَالَ: أَلاَ أُحَدِّثُکُمْ بِأَشَدِّ مَا اِفْتَرَضَ اَللَّهُ عَلَى خَلْقِهِ فَذَکَرَ لَهُ ثَلاَثَةَ أَشْیَاءَ اَلثَّالِثُ مِنْهَا ذِکْرُ اَللَّهِ فِی کُلِّ مَوْطِنٍ إِذَا هَجَمَ عَلَى طَاعَةٍ أَوْ مَعْصِیَةٍ.
امام صادق علیه السّلام فرمود:آیا شما را نسبت به سخت‌ترین وظایف واجبه از ناحیۀ خداوند بر بندگانش آگاه کنم؟ سپس سه چیزى را براى او بیان فرمود که سوّمین آنها به یاد خدا بودن در همه حال بود؛ چه زمان شتاب به سوى اطاعت و بندگى و چه زمان معصیت.
2. عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ: مِنْ أَشَدِّ مَا فَرَضَ اَللَّهُ عَلَى خَلْقِهِ ذِکْرُ اَللَّهِ کَثِیراً ثُمَّ قَالَ لاَ أَعْنِی سُبْحَانَ اَللَّهِ وَ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَ اَللَّهُ أَکْبَرُ وَ إِنْ کَانَ مِنْهُ وَ لَکِنْ ذِکْرَ اَللَّهِ عِنْدَ مَا أَحَلَّ وَ حَرَّمَ فَإِنْ کَانَ طَاعَةً عَمِلَ بِهَا وَ إِنْ کَانَ مَعْصِیَةً تَرَکَهَا .
از سخت‌ترین و مشکل‌ترین چیزهائى که خدا بر بندگانش فرض و واجب نموده ذکر و یاد الهى است بسیار. سپس فرمود: منظورم سبحان اللّٰه و الحمد للّٰه و لا اله الا اللّٰه و اللّٰه اکبر نیست گرچه این هم درجه و مرتبه‌اى است از ذکر ولى مقصود در یاد خدا بودن است هنگامى که با حلال و حرام الهى مواجه مى‌شود که اگر این کار طاعت و بندگى است انجام دهد و اگر معصیت و گناه است ترک کند.
3. وَ عَنِ اَلْبَاقِرِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : ثَلاَثَةٌ سَالِمٌ وَ غَانِمٌ وَ شَاجِبٌ فَالسَّالِمُ اَلصَّامِتُ وَ اَلْغَانِمُ اَلذَّاکِرُ وَ اَلشَّاجِبُ اَلَّذِی یَلْفِظُ وَ یَقَعُ فِی اَلنَّاسِ.
امام باقر علیه السّلام فرمود:مردم سه دسته‌اند: سالم و غانم و شاجب؛ سالم یعنى مردمى ساکت، غانم کسى است که ذکر خدا گوید، و شاجب کسى است که با سخن چینى بین مردم اختلاف مى‌اندازد.
4. وَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَنْ أَکْرَمُ اَلْخَلْقِ عَلَى اَللَّهِ قَالَ أَکْثَرُهُمْ ذِکْراً لِلَّهِ وَ أَعْمَلُهُمْ بِطَاعَتِهِ .
یکى از اصحاب امام صادق علیه السّلام گوید،به امام عرض کردم:چه کسى محترمترین مخلوقات نزد خداوند است؟فرمود:کسى که بیشتر به یاد خدا باشد و عالمترین مردم به بندگى خدا باشد.
5. وَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ : اَلصَّبْرُ صَبْرَانِ صَبْرٌ عِنْدَ اَلْمُصِیبَةِ حَسَنٌ جَمِیلٌ وَ أَحْسَنُ مِنْ ذَلِکَ اَلصَّبْرُ عِنْدَ مَا حَرَّمَ اَللَّهُ عَلَیْکَ وَ اَلذِّکْرُ ذِکْرَانِ ذِکْرُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عِنْدَ اَلْمُصِیبَةِ وَ أَفْضَلُ مِنْ ذَلِکَ ذِکْرُ اَللَّهِ عِنْدَ مَا حَرَّمَ اَللَّهُ عَلَیْکَ فَیَکُونُ حَاجِزاً.
امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: صبر دو گونه است: صبر در برابر مصیبت که خوب و زیباست، و نیکوتر از آن صبر است که در برابر محرّمات خداوند است. و ذکر به دو گونه است: یاد خداوند عزّ و جل در هنگام مصیبت، و برتر از آن یاد خداست در برابر ارتکاب محرمات، تا اینکه از کار حرام مانع تو شود.
مشکاة الأنوار ج ۱ ص ۲۹
6. سِبْطُ أَمِینِ اَلْإِسْلاَمِ فِی مِشْکَاةِ اَلْأَنْوَارِ، عَنِ اَلنَّبِیِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَنَّهُ قَالَ: یَا عَلِیُّ سَیِّدُ اَلْأَعْمَالِ ثَلاَثُ خِصَالٍ: إِنْصَافُکَ مِنْ نَفْسِکَ، وَ مُوَاسَاةُ اَلْأَخِ فِی اَللَّهِ، وَ ذِکْرُ اَللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى عَلَى کُلِّ حَالٍ .
پیامبر صلّى الله علیه و آله فرموده‌اند: اى على!بهترین اعمال سه خصلت است،انصاف دادن از خویشتن و همراهى انسان با برادر دینى خود در راه خدا و در همه حال به یاد خدا بودن .
7. رُوِیَ عَنْ بَعْضِ اَلصَّادِقِینَ أَنَّهُ قَالَ: اَلذِّکْرُ مَقْسُومٌ عَلَى سَبْعَةِ أَعْضَاءٍ - اَللِّسَانِ وَ اَلرُّوحِ وَ اَلنَّفْسِ وَ اَلْعَقْلِ وَ اَلْمَعْرِفَةِ وَ اَلسِّرِّ وَ اَلْقَلْبِ وَ کُلُّ وَاحِدٍ یَحْتَاجُ إِلَى اِسْتِقَامَةٍ فَاسْتِقَامَةُ اَللِّسَانِ صِدْقُ اَلْإِقْرَارِ وَ اِسْتِقَامَةُ اَلرُّوحِ صِدْقُ اَلاِحْتِضَارِ وَ اِسْتِقَامَةُ اَلنَّفْسِ صِدْقُ اَلاِسْتِغْفَارِ وَ اِسْتِقَامَةُ اَلْقَلْبِ صِدْقُ اَلاِعْتِذَارِ وَ اِسْتِقَامَةُ اَلْعَقْلِ صِدْقُ اَلاِعْتِبَارِ وَ اِسْتِقَامَةُ اَلْمَعْرِفَةِ صِدْقُ اَلاِفْتِخَارِ وَ اِسْتِقَامَةُ اَلسِّرِّ اَلسُّرُورُ بِعَالَمِ اَلْأَسْرَارِ وَ ذِکْرُ اَللِّسَانِ اَلْحَمْدُ وَ اَلثَّنَاءُ وَ ذِکْرُ اَلنَّفْسِ اَلْجُهْدُ وَ اَلْعَنَاءُ وَ ذِکْرُ اَلرُّوحِ اَلْخَوْفُ وَ اَلرَّجَاءُ - وَ ذِکْرُ اَلْقَلْبِ اَلصِّدْقُ وَ اَلصَّفَاءُ وَ ذِکْرُ اَلْعَقْلِ اَلتَّعْظِیمُ وَ اَلْحَیَاءُ وَ ذِکْرُ اَلْمَعْرِفَةِ اَلتَّسْلِیمُ وَ اَلرِّضَا وَ ذِکْرُ اَلسِّرِّ اَلرُّؤْیَةُ وَ اَللِّقَاءُ.
از امام باقر یا امام صادق علیه السّلام روایت شده که ایشان فرموده‌اند:ذکر حقّ بین هفت عضو از اعضاى انسان تقسیم شده:زبان،روح و جان،عقل،معرفت،سر و قلب،و هر یک از آنها نیاز به استقامت دارند.استقامت زبان به راستى در گفتار است،و استقامت روح به درستى ذهن و حضور آن است،و استقامت جان به درستى در توبه کردن است،و استقامت قلب به درستى در عذر خواهى،و استقامت عقل به درستى در پند گرفتن است،و استقامت شناخت به درستى در سرافرازى،و استقامت سر متوجه بودن به عالم اسرار است.پس ذکر زبان حمد و ثناست،و ذکر جان کوشش و تلاش،و ذکر روح ترس و امید،و ذکر قلب راستى و صمیمیت،و ذکر عقل تعظیم و حیا،و ذکر معرفت تسلیم و رضا،و ذکر سر مقام شهود حق و لقاء اللّٰه است.
8. عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ: جُمِعَ اَلْخَیْرُ کُلُّهُ فِی ثَلاَثِ خِصَالٍ: اَلنَّظَرِ وَ اَلسُّکُوتِ وَ اَلْکَلاَمِ، وَ کُلُّ نَظَرٍ لَیْسَ فِیهِ اِعْتِبَارٌ فَهُوَ سَهْوٌ، وَ کُلُّ سُکُوتٍ لَیْسَ فِیهِ فِکْرٌ فَهُوَ غَفْلَةٌ، وَ کُلُّ کَلاَمٍ لَیْسَ فِیهِ ذِکْرٌ فَهُوَ لَغْوٌ، فَطُوبَى لِمَنْ کَانَ نَظَرُهُ عَبَراً، وَ سُکُوتُهُ فِکْراً، وَ کَلاَمُهُ ذِکْراً، وَ بَکَى عَلَى خَطِیئَتِهِ وَ أَمِنَ اَلنَّاسُ شَرَّهُ.
امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: تمامى خیر در سه خصلت جمع شده: نگاه کردن، و خاموشى، و سخن گفتن؛ هر نگاهى که عبرت انگیز نباشد خطاست، و هر خاموشى که بى‌اندیشه باشد غفلت است، و هر سخنى که خدا را به یاد نیاورد بیهوده است.
امام حسین (علیه السلام) ، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)
9. عَنِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ یَقُولُ: قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: أَیُّمَا اِمْرِئٍ مُسْلِمٍ جَلَسَ فِی مُصَلاَّهُ اَلَّذِی یُصَلِّی فِیهِ اَلْفَجْرَ یَذْکُرُ اَللَّهَ تَعَالَى حَتَّى تَطْلُعَ اَلشَّمْسُ کَانَ لَهُ مِنَ اَلْأَجْرِ کَحَاجِّ بَیْتِ اَللَّهِ تَعَالَى وَ غَفَرَ اَللَّهُ لَهُ، فَإِنْ جَلَسَ فِیهِ حَتَّى تَکُونَ سَاعَةٌ تَحِلُّ فِیهَا اَلصَّلاَةُ فَصَلَّى رَکْعَتَیْنِ أَوْ أَرْبَعاً غَفَرَ اَللَّهُ لَهُ مَا سَلَفَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ کَانَ لَهُ مِنَ اَلْأَجْرِ کَحَاجِّ بَیْتِ اَللَّهِ .
حسین بن علىّ علیهما السّلام از رسول خدا صلّى اللّٰه علیه و اله و سلّم روایت کرد که آن حضرت فرمود:
هر مسلمانى که پس از اداء نماز صبح در محل نماز خود بنشیند و مشغول ذکر خدا باشد تا خورشید بدمد اجر او مانند اجر کسى است که حجّ خانه خدا کرده باشد، و خداوند گناهان او را بیامرزد، و چنانچه قبل از وقت در سجّادۀ خود بنشیند تا وقت نماز برسد و دو رکعت یا چهار رکعت نماز بخواند گناهان گذشته‌اش را بیامرزد،و از براى او است مانند اجر شخصى که حجّ بجا آورده است.
10. وَ قَالَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ: إِذَا وَجَدْتُمْ رِیَاضَ اَلْجَنَّةِ فَارْتَعُوا فِیهَا، قَالُوا: وَ مَا رِیَاضُ اَلْجَنَّةِ یَا رَسُولَ اَللَّهِ؟ قَالَ: مَجَالِسُ اَلذِّکْرِ .
پیغمبر اکرم صلّى اللّٰه علیه و آله فرمود: هر گاه بستانها و باغهاى بهشت را یافتید آن را گردشگاه خود قرار دهید. سؤال شد: اى رسول خدا! باغهاى بهشت کدامند؟ فرمود: مجالس ذکر.
11. وَ قَالَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ: مَا جَلَسَ قَوْمٌ یَذْکُرُونَ اَللَّهَ إِلاَّ نَادَى بِهِمْ مُنَادٍ مِنَ اَلسَّمَاءِ قُومُوا فَقَدْ بُدِّلَتْ سَیِّئَاتُکُمْ حَسَنَاتٍ وَ غُفِرَ لَکُمْ جَمِیعاً وَ مَا قَعَدَ عِدَّةٌ مِنْ أَهْلِ اَلْأَرْضِ یَذْکُرُونَ اَللَّهَ - إِلاَّ قَعَدَ مَعَهُمْ عِدَّةٌ مِنَ اَلْمَلاَئِکَةِ.
پیغمبر اکرم صلّى اللّٰه علیه و آله فرمود:
هیچ گروهى به ذکر خدا ننشست مگر اینکه منادى از آسمان ندا کرد: بپاخیزید که بدیهاى شما مبّدل به خوبى شد، و تمامى شما آمرزیده شدید، و عدّه‌اى از اهل زمین مشغول ذکر خدا نشدند مگر اینکه عدّه‌اى از ملائک همنشین آنان شدند.
12. وَ قَالَ مَا جَلَسَ قَوْمٌ یَذْکُرُونَ اَللَّهَ إِلاَّ حَفَّتْهُمُ اَلْمَلاَئِکَةُ وَ غَشِیَتْهُمُ اَلرَّحْمَةُ وَ نَزَلَتْ عَلَیْهِمُ اَلسَّکِینَةُ وَ ذَکَرَهُمُ اَللَّهُ فِیمَنْ عِنْدَهُ.
و پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله فرمود: هیچ گروهى مشغول ذکر خدا نشوند مگر آنکه ملائکه آنان را در میان خود گرفته و رحمت خدا شامل حالشان شود، و آرامش بر آنها نازل گردد، و نامشان به همراه کسانى که با آنها بودند یاد شود.
13. قَالَ مُوسَى: فَمَا جَزَاءُ مَنْ ذَکَرَکَ بِلِسَانِهِ وَ قَلْبِهِ قَالَ یَا مُوسَى أُظِلُّهُ یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ بِظِلِّ عَرْشِی وَ أَجْعَلُهُ فِی کَنَفِی.
حضرت موسى علیه السّلام فرمود: پاداش کسى که با زبان و قلبش ذکر تو را گوید چیست؟ فرمود: اى موسى! بوسیلۀ سایه عرشم بر او سایه مى‌افکنم و او را در پناه خود قرار مى‌دهم.
14. وَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: رَأَیْتُ فِی اَلْمَنَامِ رَجُلاً مِنْ أُمَّتِی یُکَلِّمُ اَلْمُؤْمِنِینَ فَلاَ یُکَلِّمُونَهُ، فَجَاءَهُ صِلَتُهُ لِلرَّحِمِ، فَقَالَ یَا مَعْشَرَ اَلْمُؤْمِنِینَ کَلِّمُوهُ فَإِنَّهُ کَانَ وَاصِلاً لِرَحِمِهِ فَکَلَّمَهُ الْمُؤْمِنُونَ وَ صَافَحُوهُ وَ کَانَ مَعَهُمْ.
بحار الأنوار ج۷۱ ص۱۰۰
رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله فرمود: مردى از امّتم را در خواب دیدم که با مؤمنان سخن می گفت و پاسخش نمی گفتند،و صله رحم او آمد و گفت: اى گروهان مؤمن با او سخن گوئید که او صله رحم کرده، و مؤمنان با او سخن گفتند و دست دادند و با آنها شد.
15. عَنْ جَابِرٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) ، قَالَ: قُلْتُ: إِنَّ قَوْماً إِذَا ذَکَرُوا شَیْئاً مِنَ اَلْقُرْآنِ، أَوْ حُدِّثُوا بِهِ، صَعِقَ أَحَدُهُمْ حَتَّى یَرَى أَنَّ أَحَدَهُمْ لَوْ قُطِعَتْ یَدَاهُ وَ رِجْلاَهُ، لَمْ یَشْعُرْ بِذَلِکَ؟ فَقَالَ: «سُبْحَانَ اَللَّهِ! ذَاکَ مِنَ اَلشَّیْطَانِ مَا بِهَذَا نُعِتُوا، إِنَّمَا هُوَ اَللِّینُ وَ اَلرِّقَّةُ وَ اَلدَّمْعَةُ وَ اَلْوَجَلُ».
جابر گوید: به امام باقر علیه السّلام عرض کردم: قومى هستند که هر گاه چیزى از قرآن به یادشان آید یا برایشان خوانده شود؛ یکى از آنها بى‌هوش مى‌شود به صورتى که اگر هر دو دست و هر دو پایش را قطع کنى متوجه نمى‌شود. امام فرمود: سبحان اللّٰه،این کارى شیطانى است، اینها امر به این کار نشده‌اند، تأثیر قرآن فقط به نرمش و رقّت قلب و اشک ریختن و ترس از خداست.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)16. عَنِ اَلنَّبِیِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَنَّهُ قَالَ: لاَ تُکْثِرُوا اَلْکَلاَمَ بِغَیْرِ ذِکْرِ اَللَّهِ فَإِنَّ کَثْرَةَ اَلْکَلاَمِ بِغَیْرِ ذِکْرِ اَللَّهِ یُقْسِی اَلْقُلُوبَ، وَ إِنَّ أَبْعَدَ اَلنَّاسِ مِنَ اَللَّهِ اَلْقَاسِی اَلْقَلْبِ.
در کتاب مجمع البیان ذیل آیۀ شریفه که خداوند مى‌فرماید:(با این همه سخت دل گشتید که دلهایتان چون سنگ یا سخت‌تر از آن شد)خبرى از پیامبر اکرم صلّى اللّٰه علیه و آله است که فرموده‌اند: کلام خود را بدون ذکر خدا طولانى نکنید، زیرا طول کلام بدون ذکر خدا انسان را سنگدل مى‌گرداند و دورترین مردم از خدا انسان سنگدل است.
نور الثقلین 1:91
17. وَ مِنْ کِتَابِ اَلزُّهْدِ، عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ رَفَعَهُ قَالَ: إِذَا کَانَ اَلشِّتَاءُ نَادَى مُنَادٍ یَا أَهْلَ اَلْقُرْآنِ قَدْ طَالَ اَللَّیْلُ لِصَلاَتِکُمْ وَ قَصُرَ اَلنَّهَارُ لِصِیَامِکُمْ فَإِنْ کُنْتُمْ لاَ تَقْدِرُونَ عَلَى اَللَّیْلِ أَنْ تُکَابِدُوهُ وَ لاَ عَلَى اَلْعَدُوِّ أَنْ تُجَاهِدُوهُ وَ بَخِلْتُمْ بِالْمَالِ أَنْ تُنْفِقُوهُ فَأَکْثِرُوا ذِکْرَ اَللَّهِ .
عثمان بن عبد اللّٰه از قول معصوم علیه السّلام نقل مى‌کند که: هنگامى که فصل زمستان مى‌آید منادى ندا مى‌دهد: اى اهل قرآن! شب طولانى شد بخاطر نماز خواندن شما، و روز کوتاه شد براى روزه گرفتن شما، اگر قادر نیستید که در شب با خواب مبارزه کنید و نتوانستید که با دشمن مبارزه کنید، و نسبت به مالتان بخل مى‌ورزید که آن را انفاق نمایید، پس ذکر خدا بسیار بگویید.
امام صادق (علیه السلام)
18. وَ مِنْ کِتَابٍ، أَنَّهُ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ: مَا اُبْتُلِیَ اَلْمُؤْمِنُ بِشَیْءٍ أَشَدَّ مِنَ اَلْمُوَاسَاةِ فِی ذَاتِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ اَلْإِنْصَافِ مِنَ اَلنَّاسِ وَ ذِکْرِ اللَّهِ کَثِیراً ثُمَّ قَالَ: أَمَا إِنِّی لاَ أَقُولُ: سُبْحَانَ اَللَّهِ وَ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ، وَ لَکِنْ ذِکْرُهُ عِنْدَ مَا حَرَّمَ.
امام صادق علیه السّلام مى‌فرماید: خداوند مؤمن را به چیزى سخت‌تر از سه خصلت که از آن محروم مى‌باشد گرفتار نفرموده. سؤال شد: آن خصلتها چیست؟ فرمود: همدردى نمودن در آنچه دارد بخاطر خدا، انصاف به خرج دادن از خود،و بسیار ذکر خدا کردن. سپس فرمود: نمى‌گویم که بسیار بگویید: «سبحان اللّٰه و الحمد للّٰه» ولى یاد خدا کنید در آنچه حلال کرده و در آنچه حرام نموده.
19. عَنْ رَجَاءِ بْنِ أَبِی اَلضَّحَّاکِ قَالَ: بَعَثَنِی اَلْمَأْمُونُ فِی إِشْخَاصِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَى اَلرِّضَا عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ مِنَ اَلْمَدِینَةِ وَ أَمَرَنِی أَنْ آخُذَ بِهِ عَلَى طَرِیقِ اَلْبَصْرَةِ وَ اَلْأَهْوَازِ وَ فَارِسَ وَ لاَ آخُذَ بِهِ عَلَى طَرِیقِ قُمَّ وَ أَمَرَنِی أَنْ أَحْفَظَهُ بِنَفْسِی بِاللَّیْلِ وَ اَلنَّهَارِ حَتَّى أَقْدَمَ عَلَیْهِ فَکُنْتُ مَعَهُ مِنَ اَلْمَدِینَةِ إِلَى مَرْوَ فَوَ اَللَّهِ مَا رَأَیْتُ رَجُلاً کَانَ أَتْقَى لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْهُ - وَ لاَ أَکْثَرَ ذِکْراً لِلَّهِ تَعَالَى فِی جَمِیعِ أَوْقَاتِهِ مِنْهُ وَ لاَ أَشَدَّ خَوْفاً لِلَّهِ تَعَالَى .
رجاء بن ابی ضحّاک نقل کرد: مأمون مرا فرستاد تا على بن موسى الرّضا علیه السّلام را از مدینه نزد او آورم، او مرا امر کرد که از راه بصره و اهواز و فارس ایشان را حرکت دهم، نه از طریق قم، و مرا امر کرد که خودم شبانه روز مراقب ایشان باشم تا وى را بر مأمون وارد کنم، و من پیوسته از مدینه تا مرو با ایشان بودم، به خدا قسم کسى را باتقوى‌تر از او نسبت به خدا ندیدم، و کسى را که بیشتر از او در تمام اوقاتش ذکر خدا گوید؛ندیدم، و ندیدم کسى را که خدا ترس‌تر و پارساتر از او باشد.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)20.وَ مِنْ سَائِرِ اَلْکُتُبِ عَنِ اَلنَّبِیِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَنَّهُ قَالَ: کَلاَمُ اِبْنِ آدَمَ کُلُّهُ عَلَیْهِ لاَ لَهُ إِلاَّ أَمْراً بِمَعْرُوفٍ أَوْ نَهْیاً عَنْ مُنْکَرٍ أَوْ ذِکْراً لِلَّهِ تَعَالَى.
پیامبر صلّى اللّٰه علیه و آله فرمود:تمام سخنان بنى آدم به ضررش است نه به نفعش،مگر اینکه امر به معروف یا نهى از منکر کرده باشد،یا ذکر خدا گفته باشد. و باز مى‌فرماید:پروردگارم به من امر فرموده که سخنم ذکر و سکوتم فکر و نگاه کردنم از روى عبرت باشد.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)21. عَنِ اَلنَّبِیِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَنَّهُ قَالَ: کَلاَمُ اِبْنِ آدَمَ کُلُّهُ عَلَیْهِ لاَ لَهُ إِلاَّ أَمْراً بِمَعْرُوفٍ أَوْ نَهْیاً عَنْ مُنْکَرٍ أَوْ ذِکْراً لِلَّهِ تَعَالَى - وَ قَالَ إِنَّ رَبِّی أَمَرَنِی أَنْ یَکُونَ نُطْقِی ذِکْراً وَ صَمْتِی فِکْراً وَ نَظَرِی عِبْرَةً.
مشکاة الأنوار / ترجمه محمدی و هوشمند ; ج ۱ ص ۱۰۳
پیامبر صلّى اللّٰه علیه و آله فرمود: تمام سخنان بنى آدم به ضررش است نه به نفعش، مگر اینکه امر به معروف یا نهى از منکر کرده باشد،یا ذکر خدا گفته باشد. و باز مى‌فرماید: پروردگارم به من امر فرموده که سخنم ذکر و سکوتم فکر و نگاه کردنم از روى عبرت باشد.
22. عَنْ عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ، قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: اَلْکَلاَمُ ثَلاَثَةٌ فَرَابَحٌ وَ سَالِمٌ وَ شَاجِبٌ، فَأَمَّا اَلرَّابِحُ اَلَّذِی یَذْکُرُ اَللَّهَ، وَ أَمَّا اَلسَّالِمُ فَالسَّاکِتُ، وَ أَمَّا اَلشَّاجِبُ فَالَّذِی یَخُوضُ فِی اَلْبَاطِلِ .
حضرت على علیه السّلام از قول پیغمبر اکرم صلّى اللّٰه علیه و آله نقل مى‌کند که فرمود: سخن بر سه نحوه است: رابح، سالم، شاجب، اما رابح آن سخنى است که ذکر خدا باشد،اما سالم همان سکوت است،و اما شاجب آن است که انسان را در باطل افکند.
24. عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: ثَلاَثٌ لاَ یُطِیقُهُنَّ اَلنَّاسُ: الصَّفْحُ عَنِ اَلنَّاسِ، وَ مُوَاسَاةُ اَلرَّجُلِ أَخَاهُ فِی مَالِهِ، وَ ذِکْرُ اَللَّهِ کَثِیراً.
امام صادق علیه السّلام فرمود: سه چیز است که مردم توانایى آن را ندارند: گذشت از خطاهاى مردم، همراهى برادر دینى با برادر خود در مالش، بسیار به یاد خدا بودن.
25. تَفْسِیرِ الثَّعْلَبِیِّ قَالَ عَلِیٌّ فِی قَوْلِهِ تَعالی: «فَسْأَلُوا أَهْلَ اَلذِّکْرِ»: نَحْنُ أَهْلُ اَلذِّکْرِ. المناقب 3:98
امیر مؤمنان علیه السّلام در معناى قول خداوند متعال که مى‌فرماید: (از اهل ذکر سؤال کنید) فرمود: ما اهل ذکر هستیم.
26. قال الصادق علیه السلام: شِیعَتُنَا الرُّحَمَاءُ بَینَهُم، الَّذِینَ اِذَا خَلَوا ذَکَرُوا اللهَ.
امام جعفر صادق (ع): شیعیان ما با یکدیگر مهربانند، چون تنها باشند خدا را یاد کنند .
اصول کافی ، ج 3 ، ص 268
27. قال رسول الله صلّی الله علیه وآله: ذِکْرُ اللَّهِ سَجِیَّةُ کُلِ مُحْسِنٍ وَشِیمَةُ کُلِّ مُؤْمِنٍ.
یرسول الله: یاد خدا سجیّه هر نیکوکار و روش هر فرد با ایمان است.
28. قال الصادق علیه السلام: «مَنْ أُعْطِىَ لِسَاناً ذَاکِراً فَقَدْ أُعْطِىَ خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الآخِرَةِ»
(آن‌کس که خدا زبانى به او داده که به ذکر پروردگار مشغول است خیر دنیا و آخرت به او داده شده است).
29. قال الصادق علیه السلام: «شِیعَتُنَا الَّذِینَ اِذَا خَلَوْا ذَکَرُوا اللَّهَ کَثِیراً»(16)؛
(شیعیان ما کسانى هستند که هنگامى که خلوت مى‌کنند خدا را بسیار یاد مى‌کنند).
30. قال الصادق علیه السلام: «مَنْ أَکْثَرَ ذِکْرَ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ أَظَلَّهُ اللَّهُ فِى جَنَّتِهِ»(17)؛
(کسى که بسیار ذکر خداوند متعال گوید خداوند او را در سایبان بهشتش قرار مى‌دهد).
31. «الذِّکْرُ نُورُ الْعُقُولِ وَحَیَاةُ النُّفُوسِ وَ جَلاَءُ الصُّدُور»(20)؛
(ذکر خدا مایه نورانیت عقل وحیات نفس و جلاء قلب [از انواع زنگار ها] مى شود).
32. «بِذِکْرِ اللَّهِ تَحْیَا الْقُلُوبُ وَ بِنِسْیَانِهِ مَوْتُهَا»(19)؛
(با یاد خدا دل و جان زنده مى شود و با فراموشى آن مرگ آن فرا مى رسد).
33. «اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً خَالِصاً تَحْیَوْا بِهِ أَفْضَلَ الْحَیَاةِ وَ تَسْلُکُوا بِهِ طَرِیقَ النَّجَاةِ»(22)؛
(ذکر خداوند را با خلوص انجام دهید که بهترین حیات و زندگى را پیدا مى کنید و راه هاى نجات را مى پیمایید).
34. «مَنْ ذَکَرَ اللَّهَ سُبْحَانَهُ أَحْیَا اللَّهُ قَلْبَهُ وَ نَوَّرَ عَقْلَهُ وَ لُبَّهُ»(23)؛
(کسى که یاد خداوند سبحان کند خداوند قلبش را زنده و عقل و فکرش را نورانى مى کند).
35. «مُداوِمَةُ الذِّکْرِ قُوتُ الاَرواحِ»(24)؛
(دوام ذکر خداوند غذاى روح انسان هاست).
36. «مَنْ عَمَرَ قَلْبَهُ بِدَوَامِ الذِّکْرِ حَسُنَتْ أَفْعَالُهُ فِى السِّرِّ وَ الْجَهْرِ»(25)؛
(کسى که قلب خود را با دوام ذکر الهى آباد کند اعمال او در نهان و آشکار نیکو مى‌شود).
37. امیرمؤمنان(علیه السلام) مى‌فرماید: «ذِکْرُ اللَّهِ مَطْرَدَةُ الشَّیْطَانِ»(26)؛
(ذکر خداوند شیطان را طرد مى‌کند).
38. قال علی علیه السلام: «ذِکْرُ اللَّهِ رَأْسُ مَالِ کُلِّ مُؤْمِنٍ وَرِبْحُهُ السَّلاَمَةُ مِنَ الشَّیْطَانِ»(27)؛
(ذکر خداوند سرمایه هر فرد با ایمان و سود آن، سالم ماندن از وسوسه‌هاى شیطان است».
39. امام صادق(علیه السلام) مى‌فرماید: «اِنَّ الصَّوَاعِقَ لا تُصِیبُ ذَاکِراً»(31)؛
(صاعقه ها به کسانى که ذکر خدا گویند اصابت نمى کند).
40. قال الصادق علیه السلام: «ان الله عزوجل یقول: مَنْ شُغِلَ بِذِکْرِى عَنْ مَسْأَلَتِى أَعْطَیْتُهُ أَفْضَلَ مَا أُعْطِى مَنْ سَأَلَنِى»(32)؛
(کسى که مشغول ذکر من شود و مجال تقاضاى از من پیدا نکند من برترین چیزى را که به درخواست کنندگان مى دهم به او خواهم داد).
رسول خدا(صل الله علیه و آله) مى فرماید: «مَنْ أَکْثَرَ ذِکْرَ اللَّهِ أَحَبَّهُ اللَّهُ».(29)
هر کس بسیار ذکر خدا کند محبوب خدا خواهد شد.
همان گونه که در دعاى کمیل آمده است: «یَا مَنِ اسْمُهُ دَوَاءٌ وَذِکْرُهُ شِفَاء»(28)؛
اى کسى که نام او دوا و یاد او شفاست).
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله به ابوذر فرمود: «یَا أَبَا ذَر اذْکُرِ اللَّهَ ذِکْراً خَالِصاً قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَمَا الْخَالِصُ قَالَ الذِّکْرُ الْخَفِىُّ»(43)؛
اى اباذر! خدا را خالصانه یاد کن. ابوذر عرض مى کند: ذکر خالص چیست؟ پیغمبر صلّی الله علیه و آله) مى فرماید: ذِکر خفىّ.
قال الإمام الرضا علیه السلام: «مَنْ ذَکَرَ اللَّهَ وَلَمْ یَسْتَبِقْ اِلَى لِقَائِهِ فَقَدِ اسْتَهَزَأَ بِنَفْسِهِ»(47)؛
(کسى که یاد خدا کند و آرزوى لقاء الله نداشته باشد خودش را مسخره مى کند».
و در حدیث دیگرى از همان بزرگوار مى‌خوانیم: «یُفَضَّلُ الذَّکَرُ الخفى الذى لاتسمعه الْحَفَظَةُ عَلَى الذى تَسْمَعُهُ سَبْعِینَ ضِعْفاً»(42)؛
(آن ذکر خفى که فرشتگان حافظ اعمال آن را نمى شنوند بر ذکرى که آنها مى شنوند هفتاد بار افضل است)
در حدیثى از پیامبر اکرم(صل الله علیه و آله) مى‌خوانیم: «خَیْرُ الْعِبَادَةِ أَخْفَاهَا وَخَیْرُ الذِّکْرِ الْخَفِى»(41)؛
(بهترین عبادت عبادتى است که پنهان‌تر باشد و بهترین ذکر، ذکر خفى است).
امیر المؤمنین على علیه السلام: «لا تَذْکُرِ اللَّهَ سُبْحَانَهُ سَاهِیاً وَ لا تَنْسَهُ لاهِیاً وَ اذْکُرْهُ ذِکْراً کَامِلاً یُوَافِقُ فِیهِ قَلْبُکَ لِسَانَکَ وَ یُطَابِقُ اِضْمَارُکَ اِعْلانَکَ وَ لَنْ تَذْکُرَهُ حَقِیقَةَ الذِّکْرِ حَتَّى تَنْسَى نَفْسَکَ فِى ذِکْرِکَ وَ تَفْقُدَهَا فِى أَمْرِکَ»(45)؛
(خداوند را به‌صورت سهو [و بدون توجه وحضور قلب] یاد مکن و براثر سرگرمى‌ها، او را فراموش منما و هنگامى که او را یاد مى کنى یاد کاملى باشد که قلب تو با زبانت هماهنگ و باطنت با ظاهرت موافق باشد و هرگز نمى‌توانى حقیقت ذکر را به جا بیاورى مگر زمانى که خود را به هنگام ذکر خدا فراموش کنى و در امورت به خود توجه نداشته باشى).
در حدیث دیگرى از همان حضرت: «تَسْبِیحُ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ سلام الله علیها مِنَ الذِّکْرِ الْکَثِیرِ الَّذِى قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ «اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثِیراً»(50)؛
تسبیح فاطمه زهرا مصداق ذکر کثیرى است که خداوند در قرآن به آن اشاره کرده و مى فرماید: «اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثِیراً».
امام علیه السلام: «کَانَ أَبِى(علیه السلام) کَثِیرَ الذِّکْرِ لَقَدْ کُنْتُ أَمْشِى مَعَهُ وَ اِنَّهُ لَیَذْکُرُ اللَّهَ وَ آکُلُ مَعَهُ الطَّعَامَ وَ اِنَّهُ لَیَذْکُرُ اللَّهَ و َلَقَدْ کَانَ یُحَدِّثُ الْقَوْمَ وَ مَا یَشْغَلُهُ ذَلِکَ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ کُنْتُ أَرَى لِسَانَهُ لازِقاً بِحَنَکِهِ یَقُولُ لا اِلَهَ اِلاَّ اللَّهُ وَ کَانَ یَجْمَعُنَا فَیَأْمُرُنَا بِالذِّکْرِ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْس»(49).
پدرم بسیار یاد خدا مى کرد. هنگامى که با او راه مى رفتم پیوسته ذکر خدا مى گفت و هنگامى که با او غذا مى خوردم ذکر خدا مى گفت. گاه با مردم گفتگو مى کرد و این گفتگو مانع او از یاد خدا نبود و پیوسته مى دیدم زبانش در حرکت است و مى گوید: لا اِلَهَ اِلاَّ اللَّهُ. پدرم [بعد از نماز صبح] ما را جمع مى کرد و دستور مى داد به یاد خدا باشیم تا آفتاب طلوع کند).
امام صادق علیه السلام: «مَا مِنْ شَىْءٍ اِلاَّ وَ لَهُ حَد یَنْتَهِى اِلَیْهِ اِلاَّ الذِّکْرَ فَلَیْسَ لَهُ حَد یَنْتَهِى اِلَیْه»(48).
(هر چیزى حدى دارد که وقتى به آن رسد پایان مى پذیرد، جز ذکر خدا که حدى که با آن پایان گیرد، ندارد).
امام باقر علیه السلام : «ثَلاث مِنْ أَشَدِّ مَا عَمِلَ الْعِبَادُ اِنْصَافُ الْمَرْءِ مِنْ نَفْسِهِ وَمُوَاسَاةُ الْمَرْءِ أَخَاهُ وَذِکْرُ اللَّهِ عَلَى کُلِّ حَالٍ وَهُوَ أَنْ یَذْکُرَ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ عِنْدَ الْمَعْصِیَةِ یَهُمُّ بِهَا فَیَحُولُ ذِکْرُ اللَّهِ بَیْنَهُ وَبَیْنَ تِلْکَ الْمَعْصِیَةِ وَهُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ اِنَّ الَّذِینَ اتَّقَوْا اِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّیْطانِ تَذَکَّرُوا فَاِذا هُمْ مُبْصِرُونَ»(44)؛
(سه چیز است که از سخت‌ترین اعمال بندگان است: رعایت انصاف درباره مردم و مواسات با برادران و ذکر خداوند در هر حال. سپس افزود: منظور از ذکر خدا در هر حال این است که خداوند متعال را هنگامى که قصد معصیتى مى‌کند به یاد آورد و ذکر خدا میان او و آن معصیت حائل گردد و این همان چیزى است که خداوند متعال در قرآن مجید فرمود: پرهیزکاران هنگامى که گرفتار وسوسه‌هاى شیطان شوند، به یاد [خدا وپاداش وکیفر او] مى افتند؛ و[در پرتو یاد او، راه حق را مى‌بینند و] ناگهان بینا مى گردند).
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله به ابوذر فرمود: «ارْبَعٌ لا یُصِیبُهُنَّ الّا مُؤْمِنٌ... وَ ذِکْرُ اللَّهِ تَعَالَى عَلَى کُلِّ حَال»(9).
چهار چیز است که فقط نصیب افراد با ایمان مى شود، از جمله یاد خداوند متعال در هر حال).
عَن اَمیرِ المُؤمِنین عَلَیهِ السَّلام قالَ: قالَ النَّبِیُّ صَلَّى اللهُ عَلَیهِ وَ آلِه: ...یَقولُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ: یَا ابنَ آدَمَ اُذکُرنِی حِینَ تَغضَبُ اَذکُرکَ حِینَ اَغضَبُ وَ لا اَمحَقُکَ فیمَن اَمحَق.
اى فرزند آدم! در هنگام خشمناکى‌ات مرا یاد کن تا در هنگام خشمناکى‌ام تو را یاد کنم و تو را در میان نابودشدگان هلاک نسازم.
