بسم الله الرحمن الرحیم   

چهل حدیث آب و نان

مقدمه

آب اولین و حیاتى‏ ترین ماده مورد نیاز موجودات زنده روى زمین است، که نقش اساسى در ایجاد حیات ایفا مى‏کند زیرا خداوند، آب را به عنوان مهمترین عامل حیات و زندگى معرفى مى‏کند و مى‏فرماید: « وَ جَعَلنا مِنَ الماءِ کُلَّ شَی‏ءٍ حَی »« سوره انبیا ، آیه 30 » و همه چیز را از آب زنده ساختیم. و یا مى‏فرماید: « وَ اللَّهُ خَلَقَ کُلَّ دابَّةٍ مِنْ ماء »« سوره نور ، آیه 45 »« و خداوند هر جنبنده ‏اى را از آب بیافرید ».

       و دانشمندان نیز به این نتجیه رسیده ‏اند که بدون آب تداوم زندگى، هرگز ممکن نخواهد بود و لذا براى کشف حیات در کُرات دیگر آسمان، قبل از هر چیز به جستجوى آب مى‏پردازند، و بر این عقیده‏ اند که هرجا آب باشد احتمال حیات نیز ممکن خواهد بود، و در هرجا اثرى از آب نباشد، اثرى از زندگى و حیات نیز وجود نخواهد داشت .

       این ماده ارزشمند، نه تنها در ایجاد حیات و زندگى، اولین نقش را ایفا مى‏کند، بلکه در بقاء آن نیز از هر ماده دیگرى مهمتر و حیاتى‏ تر محسوب مى‏شود. بنابر این وجودِ تمامى موجودات زنده در جهانِ مادى، مرهون وجود آب مى‏باشد.

       در کنار آب، نان نیز اصلى‏ ترین غذاى انسان و مهترین آن است که بیشترین حجم مواد غذایى انسانها را به خود اختصاص داده است.

به همین جهت گندم که ماده اولیه تشکیل دهنده نان است، بیش از تمام محصولات کشاورزى مورد توجه قرار گرفته، و یکى از مهمترین محصولات کشاورزىِ هر کشورى به شمار مى‏آید .

        یکى از زشت ‏ترین عیوب و نواقص یک ملت و کشور، آن است که در اولین ماده غذایى خود، یعنى: گندم، محتاج بیگانگان بوده، و از تولید این ماده حیاتى و مهم، به اندازه احتیاج خود عاجز باشد، و یا اگر از موقعیت جغرافیایى و اقلیمى مناسبى براى کشت گندم برخوردار نیست، از کاشت محصولات دیگرى که بعد از برداشت، بتوان با گندم مبادله نمود ناتوان باشد .

       از همین رو، پیشوایان دینى ما، در کلام نورانى خود این مهم را به ما گوشزد کرده، و سفارش فرموده ‏اند که نباید مسلمانان با وجود زمین و آب فقیر باشند، و اگر ملّتى، یا انسانى با دارا بودن این دو، فقیر باشد، لعن و نفرین امیرالمؤمنین علیه السلام  شامل حالش مى‏گردد .

       (رجوع کنید به کتاب قرب الاسناد: 404/115، حدیثى که امام على علیه السلام  در آن هر کسى را که با وجود آب و خاک فقیر باشد را نفرین کرده است )

       امّا آنچه بیش از مسأله فوق مورد توجه پیشوایان دینى قرار گرفته است، چگونگى بهره‏ بردارى و استفاده از نعمات خداوند متعال، و پرهیز از اسراف و اتلاف آن، در درجه اول، و خوددارى از بى‏ احترامى و اهانت به آن نعمتها، در درجه بعد مى‏باشد .

       حساسیت آن بزرگواران پیرامون مسأله اسراف، تا حدّى بوده است که اگر مى‏دیدند کسى میوه ‏اى را نیم‏خورده رها کرده است، بسیار ناراحت شده و او را از این کار باز مى‏داشتند .

       « رجوع‏ کنید به کتاب بحارالانوار- ج66 ص432. امام صادق علیه السلام  روزى ملاحظه فرمود میوه نیم‏خورده‏ اى از منزلش دور انداخته شده، آن حضرت ناراحت شد و فرمود: این چیست؟ اگر شما سیر شده‏ اید هنوز بسیارى هستند که گرسنه ‏اند پس آن میوه را به کسانى بدهید که به آن نیاز دارند »

       همچنین در مورد اسراف و زشتى آن، آیات و روایات فراوانى وارد شده است و جاى هیچگونه شک و تردیدى باقى نمى‏گذارد که این عمل، یکى از منفورترین کارها نزد پروردگار بوده، و انسان اسراف‏کار از هیچ محبوبیتى در پیشگاه خداوند متعال برخوردار نیست .

       « در قرآن کریم چند بار عبارت (إنّ اللَّه لا یحبّ المسرفین) آمده است »

       در این راستا نگارنده بر آن شد تا با گردآورى مجموعه ‏اى اگر چه کوچک ولى ارزشمند از سخنان اهل بیت علیهم السلام پیرامون آب و نان در ترویج این مهم یعنى فرهنگِ قدردانى ومحافظت از این دو نعمت الهى گامى بردارد . 

والحمد للَّه ربّ العالمین

محمد تقى سبحانى‏ نیا - 78/6/26

حقیر به یاد این حدیث پیغمبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم افتادم که فرمود:

بَارِکْ لَنَا فِی الْخُبْزِ وَ لَا تُفَرِّقْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ فَلَوْ لَا الْخُبْزُ مَا صَلَّیْنَا وَ لَا صُمْنَا وَ لَا أَدَّیْنَا فَرَائِضَ رَبِّنَا.

(خدایا نان را بر ما مبارک گردان و بین ما و آن جدائی مینداز اگر ما نان نداشتیم , نمى توانستیم نماز بخوانیم , نمى توانستیم روزه بگیریم , نمى توانستیم صدقه بدهیم.

 

فصل اوّل: آب

 

بخش اول:

نقش حیاتى آب

 

* * *

 

1. آب کلید تقرّب

 

قالَ الإمامُ الصَّادِقُ علیه السلام :

إِذا أَردْتَ الطَّهارةَ وَ الوُضُوءَ فَتَقَدَّمْ إِلَى الْماءِ تَقَدُّمَکَ إِلى رَحْمَةِ اللَّهِ، فَإِنَّ اللَّهَ تَعالى قَدْ جَعَلَ الْماءَ مِفتاحَ قُرْبَتِهِ وَ مُناجاتِهِ وَ دَلیلاً إِلى بَساطِ خِدْمَتِهِ.

مصباح الشریعه: باب 10 ص75.

امام صادق علیه السلام  فرمود:

هنگامى که خواستى تحصیل طهارت کرده و وضو بسازى همانگونه که به رحمت و مهربانى خدا روى مى‏ آورى به آب روى کن، زیرا خداوند متعال آب را کلید تقرّب و مناجات با خود و راهنماى رسیدن به خود قرار داده است. (یعنى همانگونه که رحمت پروردگار بندگان را از گناه طاهر و پاک مى‏سازد، آب نیز نجاسات ظاهرى را تطهیر مى‏کند).

* * *

 

2. نقش اقتصادى آب

 

 اَلإمامُ الصَّادِقُ عَن أبیهِ عَنِ الإمام عَلِی:

مَنْ وَجَدَ مَاءً وَ تُراباً ثُمَّ اِفْتَقَرَ فَأَبْعَدَهُ اللَّهُ.

قرب الإسناد: 404/115، ووسائل الشیعة: 13/24/12.

 

امام صادق از پدر بزرگوارش و آن حضرت از امام على علیه السلام  نقل مى‏فرماید:

هرکس آب و خاک داشته باشد ولى فقیر باشد

خداوند او را (از رحمتش) دور کند.

  

 

بخش دوم

ثواب آبرسانى

 

* * *

 

 

3. ثواب آبرسانى

  

قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم :

مَن حَفَر بِئراً أَو حَوْضاً فی‏ صَحراءَ، صَلَّتْ عَلَیهِ مَلائِکَةُ السَّماءِ، وَ کانَ لَهُ بِکُلِّ مَنْ شَرِبَ مِنْهُ مِن إِنسانٍ أَوْ طَیرٍ أَوْ بَهیمَةٍ أَلْفُ حَسَنةٍ مُتَقَبَّلَةٍ، وَ أَلْفُ رَقَبَةٍ مِنْ وُلْدِ إِسْماعیلَ، وَ أَلفُ بُدْنَةٍ، وَ کانَ حَقّاً عَلَى اللَّهِ أَنْ یَسْکُنَه حَظیرةَ الْقُدْسِ.

مستدرک الوسائل: 14364/386/12 به نقل از لبّ اللّباب مخطوط،

ورجوع کنید به کتاب ثواب الاعمال: 344.

 

 

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود:

هرکس در بیابان چاه آبى حفر کند و یا حوضى بسازد، ملائکه آسمان بر او درود مى‏فرستند، و برایش به ازاى هر انسان و پرنده و یا حیوانى که از آن آب مى‏نوشد، ثواب هزار کار نیکِ مورد قبول واقع شده و ثواب آزاد کردن هزار بنده از فرزندان حضرت اسماعیل علیه السلام ، و قربانى کردن هزار شتر نوشته مى‏شود، و بر خداوند لازم مى‏شود که او را در بهشت اسکان دهد.

{ - با توجه به این حدیث شریف مى‏توان حدس زد که ثواب سَد سازى براى محافظت از آب باران در جهت تأمین آب شرب مردم و نیز آب مورد نیاز کشاورزى تا چه حد عظیم است.}

 

* * *

 

 

4. آبرسانى حسنه جاریه

  

قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم :

خَمْسَةٌ فی‏ قُبُورِهِم وَ ثَوابُهُم یَجْری إِلى دیوانِهِمْ،

مَنْ غَرَسَ نَخْلاً، وَ مَن حَفَر بِئراً، وَ مَن بَنى مَسْجِداً،

وَ مَن کَتَبَ مُصْحَفاً، وَ مَن خَلَّفَ اِبْناً صالِحاً.

جامع الاخبار: 756/283.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود:

پنج نفرند که در قبرهایشان هستند در حالى که پرونده آنها باز و ثواب اعمالشان در آن نوشته مى‏شود: کسى که نخلى (درختى) بکارد، کسى که چاه آبى حفر کند، و کسى که مسجدى بنا نهد، و کسى که کتابى (قرآن یا کتاب مفید) بنویسد، و کسى که بعد از خود فرزندى صالح برجاى بگذارد.

 

* * *

 

 

5. ثواب سیراب کردن تشنه

  

قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم :

مَنْ سَقى عَطْشاناً فَأَرْواهُ فَتَحَ‏ اللَّهُ لَهُ باباً مِنَ‏ الجَنَّةِ فَقیلَ لَهُ: اُدْخُلْ مِنْهُ، وَ مَنْ أَطْعَمَ جائِعاً فَأَشْبَعَهُ وَ سَقى عَطْشاناً فَأَرواهُ فُتِحَتْ لَهُ أَبْوابُ الْجَنَّةِ کُلُّها وَ قیلَ لَهُ: اُدْخُلْ مِنْ أَیِّها شِئْتَ.

کنز العمال: 16382/425/6 به نقل از معجم الکبیر طبرانى.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود:

هرکس به تشنه ‏اى آب دهد و او را سیراب سازد، خداوند یکى از دربهاى بهشت را به روى او مى‏گشاید و به او گفته مى‏شود: از این درب داخل شو. و هرکس به گرسنه ‏اى غذا دهد و او را سیر کند، و به تشنه ‏اى آب دهد و او را سیراب سازد، تمام دربهاى بهشت مقابل او باز شده و به او گفته مى‏شود: از هر درب که مى‏خواهى داخل شو.

 

* * *

 

 

6. ثواب سیراب کردن حیوانات

  

قالَ الإمامُ الباقِرُ علیه السلام :

إِنَّ اللَّهَ تَبارَکَ وَ تَعالى یُحِبُّ إِبْرادَ الکَبِدِ الحَرّى،

وَ مَنْ سَقى کَبِداً حَرّى مِنْ بَهیمَةٍ أَوْ غَیْرِها

أَظَلَّهُ اللَّهُ فی ظِلِّ عَرْشِهِ یَوْمَ لا ظِلَّ إلّا ظِلُّهُ.

من لا یحضره الفقیه: 1723/64/2، والکافی: 6/58/4.

امام باقر علیه السلام  فرمود:

بدرستى که خداوند تبارک و تعالى خُنک کردن جگر داغ (و تشنه) را دوست مى‏دارد، و هرکسى جگر تشنه ‏اى از چهارپایان و یا غیر آن را سیرآب سازد، خداوند در روزى که هیچ سایه‏ اى غیر از سایه ‏اش نیست، او را زیر سایه عرش خود جاى خواهد داد.

{ منظور از -سایه خدا- یعنى -پناه او- است. یعنى در روز قیامت روزى که هیچ پناهگاهى براى بندگان نیست خداوند او را در پناه خود جاى خواهد داد و به آسانى به حسابش رسیدگى خواهد کرد. }

 

* * *

 

 

7. بهاى شراب بهشتى

  

قالَ الإمام زَینُ العابِدین علیه السلام :

مَن سَقى مُؤْمِناً مِنْ ظَمَأٍ

سَقاهُ اللَّهُ مِنَ الرَّحیقِ المَخْتومِ.

الکافی: 5/201/2، وأمالی المفید: 5/9، وثواب الأعمال: 2/164.

امام زین العابدین علیه السلام  فرمود:

هرکس به مؤمن تشنه ‏اى آب بنوشاند، خداوند به او از شراب ناب بهشتى که هیچگونه ناخالصى در آن نیست خواهد نوشاند.

 

* * *

 

 

8. صدقه‏ اى با پاداش بزرگ

  

قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم :

یا سَعْدُ!

أَلا أَدُلُّکَ عَلى صَدَقَةٍ خَفیفَةٍ مَؤُونَتُها عَظیمٍ أَجْرُها؟

تَسْقِی الْماءَ.

کنز العمال: 16384/426/6، ورجوع کنید به، الفردوس: 483/137/1.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود:

اى سعد، آیا تو را به صدقه‏ اى که مؤونه کم و پاداش بزرگى دارد راهنمائى کنم؟ (به تشنگان) آب بنوشان.

 

* * *

 

 

9. آب‏رسانى برترین عبادت

  

رُوِیَ أنَّ جَبرَئیل علیه السلام قالَ:

یا مُحَمَّدُ لَوْ کانَتْ عِبادَتُنا عَلى وَجْهِ الْأَرْضِ لَعَمِلْنا ثَلاثَ‏ خِصالٍ: سَقْىَ الْماءِ لِلْمُسْلِمینَ، وَ إِغاثَةَ أَصْحابِ العِیالِ، وَ سَتْرَ الذُّنُوبِ.

تنبیه الخواطر: 39/1.

 

روایت شده است که جبرئیل علیه السلام  گفت:

اى محمّد! اگر ما روى زمین مشغول عبادت بودیم

حتماً به سه کار اهتمام مى‏ ورزیدیم:

نوشاندن آب به مسلمانان، دستگیرى از عیال‏واران،

و پوشاندن گناهان و (خطاهاى دیگران).

 

* * *

 

 

10. سیراب کردن خدا !

  

قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم : إِنَّ اللَّهَ تَعالى یَقُولُ یَوْمَ القِیامَةِ:

... یَابْنَ آدَمَ اِسْتَسْقَیْتُکَ فَلَمْ تَسْقِنی؟ قالَ: یارَبِّ کَیْفَ أَسْقیکَ وَ أَنْتَ رَبُّ العالَمینَ؟ قالَ: اِسْتَسْقاکَ عَبْدی فُلانٌ فَلَمْ تَسْقِهِ، أَما اِنَّکَ لَوْ سَقَیْتَهُ وَجَدْتَ ذلِکَ عِنْدی.

کنز العمال: 43277/824/15.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود:

همانا خداوند متعال در روز قیامت مى‏فرماید: اى فرزند آدم از تو آب طلب کردم و تو به من آب ننوشاندى؟ (بنده او) مى‏گوید: اى پروردگار چگونه به تو آب بنوشانم در حالى که تو پروردگار جهانیان هستى؟ (خداوند) مى‏فرماید: فلان بنده من از تو آب طلب کرد، تو او را سیرآب نکردى. آیا تو نمى‏دانستى که اگر به او آب مى‏نوشاندى، آن عملت را در نزد من پیدا مى‏کردى؟

 

 

 

 

بخش سوم

الگوى مصرف آب

 

* * *

 

 

11. مصرف آب در وضو

  

قالَ الإمامُ الصَّادِقُ علیه السلام :

أَسبِغِ الوُضُوءَ إِن وَجَدْتَ ماءً

وَ إلّا فَإِنَّهُ یَکْفیکَ الیَسیرُ.

تهذیب الأحکام: 388/138/1.

امام صادق علیه السلام  مى‏فرماید:

اگر آب فراوان دارى وضو را به نیکوئى (و پُرآب) بساز

و گرنه مقدار کمى آب براى تو کافى است.

 

* * *

 

 

12. الگوى مصرف آب

  

قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم :

اَلوُضُوءُ مُدٌّ وَ الْغُسْلُ صاعٌ وَ سَیأتی أَقْوامٌ مِنْ بَعْدی یَستَقِلّونَ ذلِکَ فَاُولئِکَ عَلى خِلافِ سُنَّتی وَ الثّابِتُ عَلى سُنَّتی مَعی فِی حَظیرَةِ الْقُدْسِ.

من لا یحضره الفقیه: 70/34/1.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود:

براى وضو یک مُد آب و براى غسل یک صاع { یک مد معادل 750 گرم یا 34 لیتر است. }

{ یک صاع معادل 3 کیلوگرم یا 3 لیتر است. }

آب کافى است، و به زودى بعد از من مردمى مى‏آیند که این مقدار آب را ناچیز مى‏شمارند، پس آنها برخلاف سنت و روش من عمل مى‏کنند در حالى که آن کس که بر سیره و روش من ثابت قدم باشد در بهشت برین در کنار من باشد.

 

* * *

 

 

13. قناعت

  

قالَ الإمامُ الباقِرُ علیه السلام :

کانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم  یَتَوَضَّأُ بِمُدٍّ

وَ یَغْتَسِلُ بِصاعٍ.

تهذیب الأحکام: 378/136/1.

امام باقر علیه السلام  مى‏فرماید:

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم  با یک مدّ آب وضو مى‏ساخت

و با یک صاع آب غسل مى‏نمود.

{ از آنجا که عموم فقهاى بزرگوار از این روایت و روایات مشابه آن حکم وجوب استنباط نمى‏کنند و مصرف بیش از مقدار ذکر شده را تا زمانى که از مصادیق اسراف نباشد حرام نمى‏دانند، لذا مقصود نگارنده از بیان این احادیث تنها نشان دادن میزان استفاده معصومین: از آب و دقت آنان در اسراف نکردن آن بوده است. بدیهى است که ذکر این احادیث در ترغیب و تشویق خوانندگان گرامى به دقت بیشتر در مصرف آب و پرهیز از اسراف آن مؤثر خواهد بود.  }

 

 

 

 

 

بخش چهارم

پرهیز از اسرافِ آب

 

* * *

 

 

14. اسراف در وضو

  

عبداللَّه بن عمرو قال:

إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم  مَرَّ بِسَعْدٍ وَ هُوَ یَتَوَضَّأُ، فَقالَ:

ما هذا السَّرَفُ؟ فَقالَ: أَفِی الوُضُوءِ إِسْرافٌ؟

قالَ: نَعَمْ وَ إِنْ کُنْتَ عَلى نَهرٍ جارٍ.

سنن ابن ماجه: 425/147/1، ومسند أحمد بن حنبل: 7086/687/2.

عبداللَّه بن عمرو مى‏گوید: -پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم  از کنار سعد مى‏گذشت در حالى که او مشغول وضو گرفتن بود، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم  پرسید:

این عمل اسراف نیست؟

سعد گفت: آیا در آب وضو هم اسراف هست؟ فرمود:

بله، اگر چه وضو گرفتنت در آب نهر جاری ‏ باشد.

 

* * *

 

 

15. دور ریختن آب

  

قالَ الإمامُ الصَّادِقُ علیه السلام :

إِنَّ الْقَصْدَ أَمْرٌ یُحِبُّهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ

وَ إِنَّ السَّرَفَ أَمْرٌ یُبْغِضُهُ اللَّهُ حَتّى طَرْحُکَ النَّواةَ

فَإِنَّها تَصْلَحُ لِلشَّی‏ءِ وَ حَتّى صَبُّکَ فَضْلَ شَرابِکَ.

الکافی: 2/52/4، والخصال: 36/1، وثواب الأعمال: 1/122.

امام صادق علیه السلام  فرمود:

صرفه‏جوئى کارى است که خداوند آن را دوست مى‏دارد، و اسراف عملى است که خداوند از آن بیزار است. حتى دور انداختن هسته (میوه، خود نوعى اسراف است) زیرا آن هسته براى کارى (همچون کاشتن) مفید است. و نیز دور ریختن باقیمانده آبِ آشامیدنیَت نیز اسراف است.

 

* * *

 

 

16. آب حق همه مردم

  

قالِ أبُوبَهیسةِ الفَزاری قُلْتُ:

یا رَسُولَ اللَّهِ مَا الشَّی‏ءُ الَّذی لا یَحِلُّ مَنْعُهُ؟

قالَ صلی الله علیه و آله و سلم : اَلْماءُ وَ الْمِلْحُ.

اُسد الغابة: 36/6.

ابو بهیسة فزارى مى‏گوید: پرسیدم:

اى پیامبر خدا منع نمودن از چه چیزى حلال نیست؟

فرمود: آب و نمک.

 

* * *

 

 

17. نگهدارى از منابع آبى

  

قالَ الإمامُ الصَّادِقُ علیه السلام :

لا تُفْسِدْ عَلَى القَوْمِ مَاءَهُم.

الکافی: 9/65/3.

امام صادق علیه السلام  فرمود:

آب مورد استفاده مردم را آلوده نکن.

 

* * *

 

 

18. آلوده کردن آب راکد

  

قالَ الإمامُ الصَّادِقُ علیه السلام  عَن آبائِهِ عَن عَلِی: فی‏ مَناهی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم  - :

وَ نَهى أَنْ یَبُولَ أَحَدٌ فِی الماءِ الرّاکِدِ

فَإِنَّهُ یَکُونُ ذِهابُ العَقْلِ.

من لا یحضره الفقیه: 4968/4/4.

 

امام صادق از پدران خود و آنها از امام على علیهم السلام نقل مى‏کنند که آن حضرت فرمود:

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم  از اینکه کسى در آب راکد ادرار کند نهى‏ فرمود، زیرا این‏کار باعث از بین‏ رفتن عقل‏ مى‏شود.

 

 

 

 

بخش پنجم

برخى‏ ازعوامل‏ خشکسالى

 

* * *

 

 

موانع نزول باران

19. ظلم

  

قالَ الإمامُ الصَّادِقُ علیه السلام :

إِذا جارَ الحُکّامُ فِی القَضاءِ

أُمْسِکَ القَطْرُ مِنَ السَّماءِ.

من لا یحضره الفقیه: 524/1.

امام صادق علیه السلام  فرمود:

زمانى که زمامداران در قضاوت، به حق حکم نکنند (وظلم وجور روا دارند)، از آسمان باران نخواهد بارید.

 

* * *

 

 

موانع نزول باران

20. دروغگویى

  

قال الإمام الرّضا علیه السلام :

إِذا کَذِبَ الوُلاةُ حُبِسَ المَطرُ،

و إِذا جَارَ السُّلْطانُ هَانَتِ الدَّولَةُ،

و إِذا حُبِسَتِ الزَّکاةُ مَاتَتِ المَواشِی.

بحارالأنوار: 330/91.

امام رضا علیه السلام  فرمود:

اگر والیان و سرپرستان شهرها و بلاد دروغ بگویند باران نخواهد بارید،

و هنگامى که پادشاه ظلم کند، حکومت خوار و ذلیل مى‏شود،

و زمانى که زکات مال پرداخت نشود، ستوران و چهار پایان خواهند مُرد.

 

فصل دوّم: 

نان

 

 

بخش اوّل:

نعمت نان

 

* * *

 

 

21. نان برترین غذاها

 

قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم :

خَیْرُ طَعامِکُمْ اَلْخُبْزُ.

مستدرک‏الوسائل: 20291/393/16، وکنز العمال: 41019/284/15.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود:

بهترین غذاى شما نان است.

 

* * *

 

 

22. نان مهمترین غذا

  

قالَ الإمامُ الصَّادِقُ علیه السلام :

وَ اعْلَمْ یا مُفَضَّلُ:

أَنَّ رَأْسَ مَعاشِ الإِنْسانِ وَ حَیاتِه اَلخُبزُ وَ الْماءُ.

بحار الأنوار: 78/3.

امام صادق علیه السلام  به مفضّل فرمود:

اى مفضّل بدان که:

آب و نان اصلى‏ ترین غذاى انسان

و مهمترین عامل حیات او است.

 

 

 

 

بخش دوم:

آداب پخت نان

 

* * *

 

 

23. تهیه خمیر خوب

  

قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم :

اُمْلُکُوا العَجینَ فَإِنَّهُ أَعْظَمُ لِلْبَرَکَةِ.

کنز العمال: 41017/284/15.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم  مى‏فرماید:

خمیر را خوب چنگ بزنید،

{ زیرا اگر خمیر خوب هَم بخورد و نرم شود خمیر مطلوب و خوبى مهیّا خواهد شد و با خمیر خوب، نان بهتر پخته مى‏شود در نتیجه مقدار کمترى از آن تلف شده و دور ریخته مى‏شود، و این معنىِ برکت بیشتر است. }

زیرا باعث برکت بیشتر مى‏شود.

 

* * *

 

 

24. پرهیز از پختن نان بزرگ

  

قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم :

صَغِّرُوا رُغْفانَکُم فَإِنَّ مَعَ کُلِّ رَغیفٍ بَرَکَةٌ.

الکافی: 8/303/6.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود:

قرصهاى نان را در اندازه‏ هاى کوچک طبخ کنید، زیرا با هر گرده نان برکت همراه است. (و با زیادتر شدن تعداد نانها برکت آنها نیز بیشتر مى‏شود).

{ شاید توصیه به کوچک پختن نان بدان جهت است که اوّلاً افراد بیشترى بتوانند از نان استفاده کنند، و ثانیاً نانوا بتواند نان بهترى را پخت نماید. }

 

 

 

 

بخش سوم:

احترام  نان

 

* * *

 

 

25. لزوم احترام گذاردن به نان

  

قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم :

أَکْرِمُوا الخُبْزَ، فَإِنَّهُ قَدْ عَمِلَ فیهِ ما بَیْنَ العَرْشِ إِلَى الأَرْضِ وَ ما فیها مِنْ کَثیرٍ مِنْ خَلْقِهِ.

الکافی: 2/302/6.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود:

به نان احترام کرده آن را گرامى بدارید، زیرا براى بدست آمدن آن، آنچه بین آسمان و زمین است مؤثّر بوده و بسیارى از مخلوقات خداوند در ایجاد آن زحمات زیادى را متحمل شده‏ اند.

 

* * *

 

 

26. پاداش گرامى داشتن نان

  

قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم :

أَکْرِمُوا الْخُبْزَ فَإِنَّ اللَّهَ أَکْرَمَهُ،

فَمَنْ أَکْرَمَ الخُبْزَ أَکْرَمَهُ اللَّهُ.

 

کنز العمال: 40775/245/15

{   () و درکتاب کافى: 5/303/6 وکتاب المحاسن: 415/2 باب 17 و نیز در کتابهاى زیاد دیگرى مفهوم -اکرموا الخبز- آمده است.  }

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود:

نان را احترام ‏کنید زیرا خداوند آن را احترام کرده است، پس هرکس نان را گرامى بدارد خداوند نیز او را گرامى خواهد داشت.

 

* * *

 

 

27. منتظر غذاى دیگر نبودن

  

قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم :

أَکْرِمُوا الخُبْزَ،

فَقیلَ: یا رَسُولَ اللَّهِ وَ ما إِکْرامُهُ؟ قالَ صلی الله علیه و آله و سلم :

إِذا وُضِعَ لا یُنْتَظَرُ بِهِ غَیْرُه.

الکافی: 5/303/6.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود:

نان را احترام کنید.

از آن حضرت سؤال شد: اى رسول خدا چگونه به نان احترام کنیم؟ فرمود:

وقتى نان آورده شد منتظر چیز دیگرى نمانید.

 

* * *

 

 

28. تبرّک با نان

  

قالَ الإمامُ الصَّادِقُ علیه السلام :

تَبَرَّکْ بِأَنْ تَحْمِلَ الخُبْزَ فی سُفْرَتِکَ وَ زادِکَ.

بحار الأنوار: 270/69.

امام صادق علیه السلام  فرمود:

با گذاردن نان در سفره و توشه خود،

غذاى خود را متبرک ساز.

 

* * *

 

 

29. شروع غذا با نان

  

قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم :

إِذَا اُوتیتُمْ بِالْخُبْزِ فَابْدَؤُا بِالْخُبْزِ

فَسَدُّوا بِهِ خِلالَ الجُوعِ ثُمَّ کُلُوا اللَّحْمَ.

الکافی: 7/303/6.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود:

هنگامى که براى شما نان آورده شد (به احترام نان) غذاى خود را با آن شروع کرده و گرسنگى خود را با آن برطرف کنید، سپس شروع به خوردن گوشت (و یا غذاى دیگر) نمایید.

{ لازم به ذکر است مقصود از نان، تمامى اقسام آن است و فرقى بین نان جو، یا نان گندم و یا نان شیرین نیست. و بعید نیست که نان برنج نیز همانند نان گندم و جو باشد . }

 

* * *

 

 

30. ثواب برداشتن نان از زیر پا

  

قالَ الإمام عَلِی علیه السلام :

مَن وَجَدَ کَسْرَةَ خُبْزٍ مُلْقاةً عَلى الطَّریقِ فَأَخَذَها فَمَسَحَها ثُمَّ جَعَلَها فی کُوَّةٍ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ حَسَنَةً وَ الْحَسَنَةُ بِعَشْرِ أَمْثالِها فَإِنْ أَکَلَها کَلْبٌ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ حَسَنَتَیْنِ مُضاعَفَتَیْنِ.

بحار الأنوار: 16/431/66 به نقل از کتاب دعائم الإسلام.

حضرت على علیه السلام  فرمود:

هرکس تکه نانى را در راه پیدا کند و آن را بردارد و روى طاقچه یا (داخل شیار دیوار) بگذارد، خداوند براى او یک کار نیک مى‏نویسد، و پاداش هر کار نیک هم ده برابر خواهد بود، و اگر سگى آن را پیدا کند و بخورد، خداوند براى او دو کار نیک ثبت خواهد کرد.

{ و از آنجا که هر کار نیک براساس آیه 160 سوره انعام (مِنْ جاء بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشَرُ أمْثالُها) معادل ده برابرش پاداش خواهد داشت، پاداش او به بیست برابر عملش خواهد رسید، زیرا در نامه عمل او بجاى آن کار دو عمل نیک نوشته مى‏شود. }

 

* * *

 

 

31. آمرزش گناهان

  

قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم :

مَنْ وَجَدَ کَسْرَةً فَرَفَعَها وَ أَکَلَها

لَمْ تَصِلْ إِلى جَوْفِهِ حَتّى یَغْفِرَ اللَّهُ لَهُ.

 

تنبیه الغافلین: 514/348

{ و در کتاب کافى: 300/6 و بحار الأنوار: 15/431/66 نیز احادیثى به این مضمون آمده است. }

حضرت محمّد صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود:

هرکس تکه نانى را پیدا کند و آن را برداشته و بخورد، آن تکه نان به شکم او نمى‏رسد مگر آنکه خداوند گناهان او را مى ‏آمرزد.

 

* * *

 

 

32. نهى از پایمال کردن نان

  

قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم :

مِنْ کَرامَتِهِ [أَیْ کَرامَةِ الخُبْزِ]

أَنْ لا یُوطَأَ وَ لا یُقْطَعَ.

الکافی: 5/303/6.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود:

از موارد گرامى‏داشت نان آن است که

زیر پا گذاشته نشود و (با چاقو) بریده نشود.

 

* * *

 

 

33. نهى از بریدن نان

  

قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم :

لا تَقْطَعُوا الخُبْزَ بِالسِّکِّینِ وَ أَکْرِمُوهُ

فَإِنَّ اللَّهَ تَعالى أَکْرَمَهُ.

بحار الأنوار: 292/62.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود:

نان را با چاقو نَبُرید و آن را بزرگ بدارید،

زیرا خداوند نان را بزرگ داشته است.

 

* * *

 

 

34. گذاشتن چیزى بر روى نان

  

أبُو بَصیر عَنِ الإمامِ الصَّادِقِ علیه السلام :

إنَّهُ کَرِهَ أَنْ یُوضَعَ الرَّغیفُ تَحْتَ القُصْعَةِ.

الکافی: 12/304/6.

ابو بصیر گفت:

امام صادق علیه السلام  نمى ‏پسندیدند که نان

در زیر ظرفِ غذا گذاشته شود.

 

* * *

 

 

35. بوئیدن نان

  

قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم :

إِیَّاکُمْ أَنْ تَشُمُّوا الخُبْزَ کَما تَشُمُّهَا السِّباعُ فَإِنَّ الخُبْزَ مُبارَکٌ أَرسَلَ‏ اللَّهُ عَزَّوجلَّ لَهُ السَّماءَ مِدْراراً.

الکافى: 6/303/6.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود:

زینهار که نان را آنگونه که حیوانها مى‏بویند ببوئید، زیرا نان نعمت مبارکى است که خداوند متعال براى ‏آن از آسمان بارانهاى پى در پى فرستاده است .

 

* * *

 

 

36. بى ‏احترامى به نعمت نان

  

قالَ الإمامُ الصَّادِقُ علیه السلام :

دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم  عَلى عائِشَةَ فَرَأى کَسْرَةً کَادَ أَنْ یَطَأَهَا فَأَخَذَها فَأَکَلَها ثُمَّ قالَ: یَا حُمَیْراءُ أَکْرِمِی جِوارَ نِعَمِ اللَّهِ عَزَّوَجلَّ عَلَیْکَ، فَإِنَّهَا لَمْ تَنْفِرْ مِنْ قَوْمٍ فَکَادَتْ تَعُودُ إِلَیْهِمْ.

الکافی: 6/300/6.

امام صادق علیه السلام  فرمود:

روزى پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم  به اتاق عائشه وارد شد، در آنجا تکه نانى را دید که نزدیک بود عائشه پاى خود را روى آن بگذارد، آن را برداشته و خوردند، و سپس فرمودند: اى حمیراء به نعمت خداوند احترام کن، زیرا نعمت خداوند از هر قومى دور شود بزودى به سوى آنان باز نخواهد گشت.

 

* * *

 

 

37. فقر، اثر بى احترامى به نان

  

قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم :

عِشْرُونَ خِصْلَةً تُورِثُ الْفَقْرَ: (منها)...

أَکْلُ الطَّعَامِ جُنُباً وَ تَرکُ غَسْلِ الیَدَیْنِ عِنْدَ الأَکْلِ وَ إِهَانَةُ الْکَسْرَةِ مِنَ الخُبْزِ.

بحار الأنوار: 2/315/76.

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود:

ده‏ کار است که فقر را به دنبال‏ خود مى‏ آورد، (که ازجمله آنها) خوردن غذا در حال جنابت و نَشُسْتَن دستها هنگام خوردن و بى ‏احترامى به‏ تکّه‏ هاى نان است .

 

* * *

 

38. شفا بخشى نان

  

عَبدُاللَّهِ الأرجانی قالَ:

کُنْتُ عِنْدَ أَبی عَبْدِاللَّهِ علیه السلام  وَهُوَ یَأْکُلُ فَرَأَیْتُهُ یَتَتَبَّعُ مِثْلَ‏ السِّمْسِمِ مِنَ الطَّعامِ ما سُقِطَ مِنَ ‏الْخَوَانِ، فَقُلْتُ: جُعِلْتُ فِداکَ تَتَّبِعُ هَذا؟ فَقَالَ: یَا عَبْدَ اللَّهِ هذا رِزْقُکَ فَلا تَدَعْهُ أمَا إِنَّ فِیهِ شِفاءٌ مِنْ کُلِّ دَاءٍ.

الکافی: 9/301/6.

عبداللَّه ارجانى گفت: نزد امام صادق علیه السلام  بودم در حالى که آن حضرت مشغول خوردن غذا بود، پس او را دیدم که خُرده ‏هاى غذا را که به اندازه کُنجد بود پیدا مى‏کرد و مى‏خورد، به آن حضرت عرض کردم: به فدایت گردم، خُرده ‏هایى به این کوچکى را برمى‏دارید و مى‏خورید؟ فرمود:

اى عبداللَّه! این روزى توست پس آن را رها مَکن، آیا نمى‏دانى‏ که شفاى تمامى دردها در آن خُرده ‏هاست؟.

{ در کتاب کافى: 1/299/6 از امیرالمؤمنین علیه السلام  روایت دیگرى نزدیک به این مضمون نقل شده است و در آن روایت آمده است که خوردن خُرده ‏هاى غذا که روى زمین مى‏ریزد با اذن و اراده خداوند شفاى هر دردى است لکن براى کسى که این کار را به قصد شفا انجام دهد. }

 

 

 

 

بخش چهارم:

انواع نان

 

* * *

 

 

39. نان جو

  

قالَ الإمامُ الرِّضا علیه السلام :

فَضْلُ خُبْزِ الشَّعیرِ عَلَى الْبُرِّ کَفَضْلِنا عَلَى النَّاسِ، وَما مِنْ نَبِیٍّ إلاَّ وَقَدْ دَعا لِآکُلِ الشّعیرِ وَبَارَکَ عَلَیْهِ وَما دَخَلَ جَوْفاً إِلّا وَ أَخْرَجَ کُلَّ دَاءٍ فیه وَ هُوَ قُوتُ الأَنْبِیاءِ وَ طَعَامُ الأَبْرارِ أَبَى اللَّهُ تَعالى أَنْ یَجْعَلَ قُوتَ أَنْبِیائِهِ إِلّا شَعیراً.

الکافی: 1/304/6، ومکارم الأخلاق: 154.

 

امام رضا علیه السلام  مى‏فرماید:

برترىِ نان جو بر نان گندم مانند برترى ما (اهل بیت پیامبر) بر بقیه مردم است، و هیچ پیامبرى نیست که براى خورنده نان جو دعا نکرده و به او آفرین نگفته باشد. و همچنین نان جو داخل هیچ شکمى نشده است مگر آنکه تمام دردهاى آن را از بین برده است. نان جو غذاى پیامبران و نیکان است، و خداوند متعال إبا داشت که غذاى پیامبران خود را چیزى غیر از جو قرار دهد.

 

* * *

 

 

40. نان برنج

  

قالَ الإمامُ الصَّادِقُ علیه السلام :

أَطْعِمُوا الْمَبْطُونَ خُبْزَ الْاُرزِ فَما دَخَلَ جَوْفَ المَبْطُونِ شَی‏ءٌ أَنْفَعُ مِنْهُ إِنَّهُ یَدْبَغُ الْمِعْدَةَ وَ یَسِلُّ الدَّاءَ سَلّاً.   بحار الأنوار:

2/274/66 به نقل از کتاب کافی.

 

امام صادق علیه السلام  فرمود:

به کسى که ناراحتى در شکم دارد نان برنج بخورانید زیرا براى چنین کسى غذایى مفیدتر از نان برنج نیست. آیا نمى‏دانید که نان برنج معده را شستشو مى‏دهد و درد را ریشه ‏کن مى‏کند .