أربعینات (چهل حدیث ها)

دنیا از نظر امام علی علیه السلام

1- انّ الدُّنیا والآخرةَ عَدوَّانِ مُتَفاوتَان ِ, و سَبیلانِ مُختِلِفان ، فَمَن أحبَّ الدّنیا و تَولاّها أبغَضَ الآخرَةَ و عاداها, و هُما بِمنزلةِ المَشْرِق والمَغْرِب وماشٍ بَینهما, کُلَّما قَرُبَ مِن واحدٍ بَعُدَ مِن الآخر, و هما بَعْدُ ضَرَّتان

دنیا و آخرت دو دشمن آشتى ناپذیر و دو راه مختلفند, پس کسى که دنیا را دوست دارد و به آن عشق ورزدآخرت را دشمن مى دارد ونسبت به آن عداوت مى کند, و این دو همچون مشرق و مغربند, پوینده این دو راه هر گاه به یکى از دو طرف نزدیک شود از دیگرى دورگردد و آن دو همانند هستند ـ که نوعاً با هم ناسازگارند ـ.
(نهج البلاغه ، حکمت 103

2- خُذْ مِن الدُّنیا ما أَتاکَ, و تَوَلَّ عمَّا تولّى عنک, فان أنْتَ لم تَفْعلْ فاجْمِلْ فى الطّلَب .
از دنیا همان قدر بگیر که به تو مى رسد و آنچه از تو رو گرداند, نادیده بگیر و اگر نمى توانى چنین باشى لااقل خواسته ات را کمترکن .
(نهج البلاغه ، حکمت 393

3- اذا أقْبَلَتِ الدُّنیا على أحدٍ أعارتْهُ مَحاسنَ غیرِه ِ, و اذا أدْبَرَتْ عَنْهُ سَلَبَتْهُ مَحاسِنَ نَفْسِه .
اگر دنیا به کسى رو کند, خوبى هاى دیگران را به طور موقّت به او مى دهد, و زمانى که به کسى پشت کند, امتیازات و نیکى هاى خود او راهم از او مى گیرد.
(نهج البلاغه ، حکمت 9 مروج الذهب ، ج 3 ص

چهل حدیث زهد

زهد به معنای دوری از دنیاگرایی است. اینکه انسان در این دنیا زندگی می کند چاره از آن نیست اما اینکه چگونه باید زندگی کرد در اختیار خود انسان است. تمام فسادها و فتنه‌ها در جامعه انسانی از دنیاگرایی ناشی می شود و به خاطر آنست که انسانها به جان یکدیگر می افتند. اگر صفت زهد در کسی تقویت شود دنیا برای او هیچ ارزشی ندارد و هرگز برای به دست آوردن مال دنیا خوشحال نمی شود همانگونه که از دست دادن آن او را ناراحت نمی کند.

زندگی عاقلانه در دنیا این است که انسان از امکاناتی که خداوند در اختیارش قرار داده، برای رسیدن به تکامل و سعادت دو جهان استفاده کند، نه آن‌که تمام همت و تلاش خویش را صرف دنیا کرده و از آخرت غافل بماند که در این صورت دچار خسران و ضرر بزرگ شده است. انسان‌های پرهیزکار از مظاهر دنیا به حداقل اکتفا نموده و تمام سعی و کوشش آنان به زندگی آخرت معطوف است که آن‌جا سرای جاوید و ابدی است
قرآن کریم در توصیف زندگی دنیا می‌فرماید: «وَ مَا الْحَیاةُ الدُّنْیا إِلاَّ لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ لَلدَّارُ الْآخِرَةُ خَیْرٌ لِلَّذینَ یَتَّقُونَ أَفَلا تَعْقِلُون»؛[انعام، ۳۲] زندگى دنیا، چیزى جز بازى و سرگرمى نیست! و سراى آخرت، براى آنها که پرهیزکارند، بهتر است، آیا نمى‌‌‏‌اندیشید؟.
این آیه در حقیقت ادامه آیه قبلی است که در آن به بیان زندگی دنیوى و اخروى و مقایسه بین آن‌دو پرداخته است. در آیه قبل به خسران و زیان منکران معاد و رستاخیز اشاره کرده، می‌فرماید: «آنها که ملاقات پروردگار را انکار کردند مسلما گرفتار زیان شدند». سپس براى بیان موقعیت زندگى دنیا در برابر زندگى آخرت چنین مى‌‏گوید: «زندگى دنیا چیزى جز بازى و سرگرمى نیست»؛ زیرا که این زندگى چیزى جز یک سلسله عقاید اعتبارى و اهداف موهوم نیست، و چون «لعب» هم عبارت است از سرگرمى به موهومات، بنابر این دنیا نیز یک نوع «لعب» خواهد بود. و از آن‌جا که زندگی دنیوی انسان را از اهداف والای حیات اخرویش که حیات حقیقى و دائمى است بازمى‏‌دارد، و لهو هم چیزى است که آدمى را از اهداف مهمش غافل می‌کند، در نتیجه دنیا هم نوعى لهو است.

قرآن کریم، سپس زندگانى سراى دیگر را با زندگی دنیا مقایسه کرده می‌فرماید: «سراى آخرت براى افراد با تقوا بهتر است، آیا اندیشه و تعقل نمى‌‏کنید؟!؛ زیرا حیاتى است جاویدان و فناناپذیر، در جهانى وسیع‌تر و سطح بسیار بالاتر، در عالمى که سر و کار آن با حقیقت است نه مجاز؛ و با واقعیت است نه خیال؛ در جهانى که نعمت‌هایش با درد و رنج آمیخته نیست، و سراسر نعمت خالص است بى‏‌درد و رنج. به بیان دیگر، چرا سرای آخرت خیر است آن هم تنها براى پرهیزکاران؟ دلیلش این است که زندگی آخرت حیاتى است حقیقى و ثابت، و درک این واقعیات، با توجه به مظاهر فریبنده دنیا، براى غیر اندیشمندان ممکن نیست؛ لذا روى سخن در پایان آیه به چنین افراد شده است. و چنین حیاتى جز براى متقین دست نمى‌‌‏دهد؛ از این جهت فرمود: «براى متقین خیر است.

  1-قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله): الزُّهدُ فی الدّنیا قصرُ الأمل و شکرُ کلِّ نعمهٍ و الورعُ عن کلّ ما حرَّم الله؛زهد در دنیا عبارت است از: کوتاه نمودن آرزو، شکر همه نعمتها و اجتناب نمودن از هر چه که خداوند آن را حرام نموده است.

«بحار الانوار، ج ۷۷، ص ۱۶۱»

2-قال الامام حسن بن علی (علیه‌السلام): (الزُّهدُ) الرّغبهُ فی التّقوی و الزّهادهُ فی الدّنیا؛ زهد، میل به تقوی و پرهیزگاری و بی رغبتی نسبت به دنیا می باشد.

«تحف العقول، ص ۲۵۴»

3-قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله): الزّهدُ لیس بتحریم الحلال و لکن أن یکونَ بما فی یدی الله أوثق منهُ بما فی یده؛
زهد، این نیست که انسان حلالِ خدا را بر خود حرام کند، بلکه زهد این است که انسان به آنچه در دست خداست اعتماد و اطمینان بیشتری داشته باشد تا به آنچه در دست خود و در سیطره قدرت محدود بشری است.

«بحار الانوار، ج ۷۴، ص ۱۷۲»

4-قال امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام): الزّهدُ کلُّهُ بین کلمتین فی القرآن: قال الله سبحانهُ: لکیلا تَأسَوْا علی ما فاتکم و لا تفرحُوا بما آتیکُم (سوره ۵۷/ آیه ۲۳)؛ تمام زهد در بین دو کلمه از قرآن خلاصه شده است، آنجا که خداوند سبحان فرمود: تا هرگز بر آنچه از دست شما رفته، اندوه مخورید و بر آنچه دارید و به دست می آورید شاد نباشید.

«بحار الانوار، ج ۷۰، ص ۵۲»

5-قال الامام الصادق (علیه‌السلام): جُعل الخیرُ کلُّه فی بیتٍ و جُعلَ مفتاحُه الزّهدُ فی الدّنیا؛ تمام خوبیها در خانه ای قرار داده شده و کلید آن زهد و بی رغبتی نسبت به دنیا است.

«بحار الانوار، ج ۷۳، ص ۵۲»

حدیث اول:

 امام على علیه ‏السلام:

 أبلَغُ ناصِحٍ لَکَ الدُّنیا لَوِ انتَصَحتَ بِما تُریکَ مِن تَغایُرِ الحالاتِ، و تُؤذِنُکَ بِهِ مِنَ البَینِ وَالشَّتاتِ .

 بهترین پندآموز براى تو دنیاست، اگر از دگرگونى حالاتى که به تو نشان مى‏دهد و از جدایى و پراکندگى ‏اى که به تو اعلام مى‏کند، پند گیرى.

حدیث دوم:

امام على علیه ‏السلام

اِعتَبِر بِما مَضى مِنَ الدُّنیا لِما بَقِیَ مِنها؛ فَإِنَّ بَعضَها یُشبِهُ بَعضا، وآخِرَها لاحِقٌ بِأَوَّلِها، وکُلُّها حائِلٌ مُفارِقٌ

از گذشته دنیا براى آینده‏اش عبرت بگیر؛ زیرا همه اجزاى آن، شبیه یکدیگرند و انجام آن به آغازش مى‏پیوندد و تماماً دگرگون شونده و از کف رفتنى است

حدیث سوم:

 امام صادق علیه ‏السلام

 أیُّهَا النّاسُ، إنَّ هذِهِ الدُّنیا دارُ فِراقٍ ودارُ التِواءٍ لا دارُ استِواءٍ، عَلى أنَّ فِراقَ المَألوفِ حُرقَةٌ لا تُدفَعُ، ولَوعَةٌ لا تُرَدُّ

 اى مردم! این دنیا، سراى فراق و خانه پیچ در پیچ است، نه خانه‏اى سرْ راست. فراق عزیزان، داغى است که مانعش نمى‏توان شد و سوزى است که جلوى آن را نمى‏توان گرفت. 

حدیث چهارم:

 امام على علیه ‏السلام

 اُوصیکُم عِبادَ اللّه‏ِ بِتَقوَى اللّه‏ِ الَّذی ضَرَبَ الأَمثالَ . . . وأنذَرَکُم بِالحُجَجِ البَوالِغِ، فَأَحصاکُم عَدَدا ووَظَّفَ لَکُم مُدَدا، فی قَرار خِبرَةٍ ودارِ عِبرَةٍ، أنتُم مُختَبَرونَ فیها ومُحاسَبون عَلَیها .

اى بندگان خدا ! شما را به پروا از آن خدایى سفارش مى‏کنم که نمونه‏ها آورده... و با حجّت‏هاى رسا هشدارتان داده است، شمار شما را مى‏داند، و عمرى برایتان مقرّر کرده است، در جایگاه آزمایش و سراى عبرت . شما در دنیا آزمایش مى‏شوید و براى آن، مورد حسابرسى قرار مى‏گیرید