نظیم اللئالى

سید قوام الدین محمد بن محمد مهدى حسینى سیفى قزوینى (م ۱۱۵۰ ق)

تحقیق: حسین گودرزى

درآمد

سیدمحمد بن محمدمهدى حسینى سیفى قزوینى، ملقّب به قوام الدین، و متخلص به سیفى و جمال و قوام، از دانشمندان و ادیبان نیمه اول قرن دوازدهم هجرى است . وى در اواخر سده یازدهم هجرى در شهر قزوین در خانواده اى اصیل از خاندان سادات سیفى قزوین دیده به جهان گشود . نسبت سادات سیفى قزوین از طریق جدّشان قاضى سیف الدین محمد، به زید بن الحسن بن على بن ابیطالب علیهم السلام منتهى مى شود.
او پس از تکمیل تحصیلات مقدماتى در قزوین، براى فراگیرى دروس عالیه آن زمان به اصفهان مهاجرت کرد و از محضر علامه ملامحمد باقر مجلسى و آیت اللّه شیخ جعفر کمره اى اصفهانى استفاده نمود و پس از دستیابى به مقامى والا در علوم و فنون

مختلف، به قزوین بازگشت.
حزین لاهیجى یکى از معاصران قوام، در تذکره اش درباره وى، چنین مى نگارد :
«السید الجلیل قوام الدین محمد یوسف الحسینى القزوینى ـ علیه الرحمة ـ احوال سلسله سادات سیفى قزوین و اصحاب کمالى که در آن خانواده بودند بر واقفان سیر مخفى نخواهد بود . بالجمله میرزا قوام الدینِ مذکور، سلاله آن خاندان و از مشاهیر افاضل زمان بود.
در علوم عربیت خلیل العصر و در فقه و حدیث جلیل القدر و منشرح الصدر، متحلّى به اجناس فضایل و نقاوه اتقاى کامل بود؛ پیوسته ملجأ قربا و ضعفاى هر دیار وکف دریا نوالش رشک ابر بهاره قلم از اوصاف کمالش به عجز و انکسار اعتراف دارد . . .» ^۱ .
علاّمه مجلسى نیز در اجازه اى که به قوام در شعبان سال 1107 ق نوشته، وى را چنین مى ستاید:
«السیّد الأیّد، الحسیب النسیب، اللبیب الأدیب، الفاضل الکامل، البارع المتوقد، الزکی الألمعی اللوذعی، السید قوام الدین ـ . . . ـ بعد ما أخذ منّی من العلوم الدینیة والمعارف الیقینیة شطرا . . .» ^۲ .
سید نورالدین بن نعمة اللّه جزائرى در «الإجازة الکبیرة» خود، قوام الدین را چنین توصیف مى کند:
«کان فاضلاً علامة محققا کثیر الاحتیاط فی العلم و العمل، عظیم النفع، جلیل الشأن، مهذب الأخلاق، . . .» ^۳ .

آثار

کتابخانه حضرت آیت اللّه مرعشى موجود است ^۱ که در اینجا همان نسخه، اصل قرار گرفت .
این چهل حدیث را حاج میرزا على افشار مشهور به صدر الذاکرین و متخلص به واله (متوفاى 1330 ق) در منظومه اى به نام توان و روان ^۲ شرح و تفسیر نموده است .
شیخ آقا بزرگ تهرانى نیز از این چهل حدیث یاد کرده است ^۳ .
ب : ترجمه منظوم چهل حدیث چهل حدیث مذکور به خامه شاعرى با شعر به فارسى ترجمه شده است . از این ترجمه دو نسخه در دست است با این خصوصیات :
الف : نسخه کتابخانه دانشگاه تهران رساله چهارم از مجموعه شماره 164 ^۴ .
ب : نسخه کتابخانه مجلس شوراى اسلامى، ضمن مجموعه شماره 1016 کتابهاى اهدایى سید محمد صادق طباطبایى به مجلس ^۵، در پایان این نسخه شاعر تخلص خود را ذکر کرده است:

«سایل» ارباب نظم را صله استصله نظم خویش پیدا کن
شعر در شأن مرتضى گفتىصله از مرتضى تمنا کن
استاد حایرى در فهرست مجلس، احتمال داده که شاعر مذکور، همان سایل کاشانى باشد که در قرن دهم مى زیسته است.

تصحیح رساله

تصحیح رساله از روى سه نسخه صورت گرفت که علایم هر کدام چنین است :
نسخه شماره 8084 کتابخانه آیت اللّه مرعشى با رمز «الف» .
نسخه شماره 164 دانشگاه تهران با رمز «ب» .
نسخه شماره 1016 کتابخانه مجلس شوراى اسلامى با رمز «ج».
احادیث نیز از کتاب «السبعین» و سایر مصادر حدیثى استخراج شده است .

حرفى که بر زبان من است و حدیثى که حرز جان من است، ذکر مولایى است که وصى خواجه لولاست و محبتش ^۱ از همه اولى «ذکره عبادة وحبّه سعادة» علیهما التحیّة والسّلام وآلهما وصحبهما الکرام.
و بعد: این چند ^۲ کلمه اى است که صاحب «أُوتیت جوامع الکلم» در مناقب ابن عم خود أمیر البررة ^۳ وقاتل الکفرة الإمام المظفّر والشجاع الغضنفر اسد اللّه الغالب المرتضى علیّ بن أبی طالب و أهل بیتش علیهم السلام فرموده وذات ملک صفاتش را به ابلغ وجه ستوده، انتخبتها من الکتب المعتبرة فی مناقبه منها کتاب السبعین فی فضائل أمیرالمؤمنین علیه السلام من تصانیف العارف الصمدانی المشتهر بعلی الثانی أمیر سید علی الهمدانی . قدس سره العزیز . .
و در ذیل هر حدیث ^۴ دو بیت فارسى بطریق ترجمه مؤدّى مى شود ^۵ [تذکرة

للسلطان الأعظم الخاقان الأعدل الأکرم المدعو باسم المصطفى المنسوب بنسب المرتضى خلاصة الرضویة وسلالة المرتضویة السلطان ابن السلطان ابن السلطان أبو المکارم سلطان أحمدخان اللّهم مهّد قواعد عدالته] ^۱ واللّه الموفق والمعین.

۱.

قال النبیّ صلى الله علیه و آله: عِنْوانُ صَحیفَةِ المؤمِنِ حُبُّ عَلیِّ بنِ أبی طالبٍ.

۲.