10 چهل حدیث {3}
| با خدا باش پادشاهی کن | اخلاق پسندیده | خیر دو جهان | دید و بازدید | محبوب ترین مردم نزد خدا |
| مردم را بشناسیم | حیات اسلام | راز طول عمر | عدالت و ظلم | قرض و ربا |
وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللّهُ لِکُلِّ شَىْ ءٍ قَدْرًاٌ؛ [سوره طلاق، آیه 3]
هر کس بر خدا توکل کند، کفایت امرش را مى کند، خداوند فرمان خود را به انجام مى رساند، به راستى خدا براى هر چیزى اندازه اى قرار داده است.
1- امام على علیه السلام: إنَّ الْعَبْدَ إذا اَرادَ اَنْ یَقْرَأَ أَوْ یَعْمَلَ عَمَلاً فَیَقُولُ: بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ فَإنَّهُ یُبارَکُ لَهُ فیهِ؛
هرگاه بنده اى بخواهد چیزى بخواند و یا کارى انجام دهد و بسم اللّه الرحمن الرحیم بگوید در کارش برکت داده مى شود. [بحارالأنوار، ج 92، ص 242، ح48]
2- امام على علیه السلام: اَلذِّکْرُ یونِسُ اللُّبَّ وَ یُنیرُ الْقَلْبَ وَ یَسْتَنْزِلُ الرَّحْمَةَ؛
یاد خدا عقل را آرامش مى دهد، دل را روشن مى کند و رحمت او را فرود مى آورد. [غررالحکم، ح1858]
3- پیامبر صلی الله علیه و آله: یَقولُ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ: إِذْ کانَ الْغالِبُ عَلَى الْعَبْدِ الاِشْتِغالُ بى، جَعَلْتُ بُغْیَتَهُ وَ لَذَّتَهُ فى ذِکْرى فَإذا جَعَلْتُ بُغْیَتَهُ وَ لَذَّتَهُ فى ذِکْرى عَشَقَنى وَ عَشَقْتُهُ فَإِذا عَشَقَنى وَ عَشَقْتُهُ رَفَعْتُ الْحِجابَ فیما بَیْنى وَ بَیْنَهُ وَ صَیَّرْتُ ذلِکَ تَغالُبا عَلَیْهِ لایَسْهو إِذا سَهَی النّاسُ اُولئِکَ کَلامُهُمْ کَلامُ الأَْنْبیاءِ اُولئِکَ الأَْبْطالُ حَقّا؛
خداى عزوجل مى فرماید: هرگاه یاد من بر بنده ام غالب شود، خواهش و خوشى او را در یاد خود قرار دهم و چون خواهش و خوشى او را در یاد خود قرار دهم عاشق من شود و من نیز عاشق او گردم و چون عاشق یکدیگر شدیم حجاب میان خود و او را بردارم و عشق خود را بر جان او چیره گردانم، چندان که مانند مردم دچار سهو و غفلت نمى شود، سخن اینان سخن پیامبران است، اینان براستى قهرمانند. [کنزالعمال، ح1872]
4- امام صادق علیه السلام: مَنِ اسْتَخارَ اللّهَ راضِیا بِما صَنَعَ اللّهُ لَهُ خارَ اللّهُ لَهُ حَتْما؛
هر کس از خدا خیر بخواهد و به آنچه خدا خواسته راضى باشد، خداوند حتما براى او خیر خواهد خواست. [کافى، ج 8، ص 241، ح330]
5- پیامبر صلی الله علیه و آله: لَیْسَ مِنْ عَبْدٍ یَظُنُّ بِاللّهِ خَیْرا إلاّ کانَ عِنْدَ ظَـنِّهِ بِهِ؛
بنده اى نیست که به خداوند خوش گمان باشد مگر آن که خداوند نیز طبق همان گمان با او رفتار کند. [بحارالأنوار، ج 70، ص 384، ح42]
6- امام على علیه السلام: مَنْ تَرَکَ لِلّهِ سُبْحانَهُ شَیئا عَوَّضَهُ اللّهُ خَیْرا مِمّا تَرَکَ؛
هر کس به خاطر خداى سبحان از چیزى بگذرد، خداوند بهتر از آن را به او عوض خواهد داد. [غررالحکم، ح8909]
7- امام صادق علیه السلام: مَن قَبِلَ اللّهُ مِنْهُ صَلاةً واحِدَةً لَم یُعَذِّبْهُ وَ مَن قَبِلَ مِنْهُ حَسَنَهً لَم یُعَذِّبْهُ؛
خداوند از هر کس یک نماز و یا یک کار نیک را قبول کند، عذابش نمى نماید. [کافى، ج 3، ص 266، ح11]
8- امام على علیه السلام: لَوْ اَنَّ السَّماواتِ وَ الاَْرْضَ کانَتا عَلى عَبْدٍ رَتْقا ثُمَّ اتَّقَى اللّهَ لَجَعَلَ اللّهُ لَهُ مِنْها مَخْرَجا وَ رَزَقَهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ؛
اگر آسمان ها و زمین، راه را بر بنده اى ببندند و او تقواى الهى پیشه کند، خداوند حتما راه گشایشى براى او فراهم خواهد کرد و از جایى که گمان ندارد روزى اش خواهد داد. [غررالحکم، ح7599]
9- امام صادق علیه السلام: عَلَیْکُمْ بِالدُّعاءِ، فَإِنَّکُمْ لاتَقَرَّبونَ إِلَى اللّهِ بِمِثْلِهِ، وَ لاتَتْرُکوا صَغیرَةً لِصِغَرِها أَنْ تَدْعُوا بِها، إِنَّ صاحِبَ الصِّغارِ هُوَ صاحِبُ الْکِبارِ؛
شما را سفارش مى کنم به دعا کردن، زیرا با هیچ چیز به مانند دعا به خدا نزدیک نمى شوید. و دعا کردن براى هیچ امر کوچکى را، به خاطر کوچک بودنش رها نکنید، زیرا حاجتهاى کوچک نیز به دست همان کسى است که حاجتهاى بزرگ به دست اوست. [کافى، ج 2، ص 467، ح6]
10- پیامبر صلی الله علیه و آله: أَلا اُحَدِّثُکُمْ عَنْ أَقْوامٍ لَیْسوا بِأَنْبِیاءَ وَ لاشُهَداءَ یَغْبِطُهُمْ یَوْمَ الْقیامَةِ الأَْنْبیاءُ وَ الشُّهَداءُ بِمَنازِلِهِمْ مِنَ اللّهِ عَلى مَنابِرَ مِنْ نورٍ. قیلَ: مَنْ هُمْ یا رَسولَ اللّه ِ؟ قالَ: هُمُ الَّذینَ یُحَبِّبونَ عِبادَ اللّهِ إلىَ اللّهِ وَ یُحَبِّبونَ اللّهَ إِلى عِبادِهِ، قُلْنا: هذا حَبَّبُوا اللّه إِلى عِبادِهِ، فَکَیْفَ یُحَبِّبونَ عِبادَ اللّهِ إِلَى اللّه ِ؟ قالَ: یَأمُرونَهُمْ بِما یُحِبُّ اللّهَ وَ یَنْهَوْنَهُمْ عَمّا یَکْرَهُ اللّه ُ، فَإِذا أَطاعوهُمْ أَحَبَّهُمُ اللّه ُ؛
آیا آگاه کنم شما را از گروهى که نه از انبیا هستند و نه از شهدا، ولى انبیا و شهدا در روز قیامت به مقام و منزلت آنان غبطه مى خورند، و آنها بر منبرهایى از نور نشسته اند؟ سؤال شد اى رسول خدا! آنان کیانند؟ فرمودند: آنان کسانى هستند که بندگان خدا را نزد خدا و خدا را نزد بندگانش محبوب مى گردانند. عرض کردیم: ایجاد محبت خدا در دلها معلوم است، ولى چگونه بندگان را نزد خدا محبوب مى گردانند؟ فرمودند: آنان را فرمان مى دهند به آنچه خدا دوست مى دارد و باز مى دارند از آنچه خدا دوست نمى دارد، پس اگر آنان را اطاعت کنند، خداوند دوستشان مى دارد. [مشکاه الأنوار، ص 136]
11- امام حسین علیه السلام: مَنْ عَبَدَ اللّهَ حَقَّ عِبادَتِهِ آتاهُ اللّهُ فَوْقَ اَمانیهِ وَ کِفایَتِه؛
هر کس خدا را چنان که حق عبادت اوست، عبادت کند خداوند بیش از آرزوها ونیازش به او عطا مى نماید. [بحارالأنوار، ج 71، ص 184]
12- امام على علیه السلام: وَ لَوْ أَنَّ النّاسَ حینَ تَنْزِلُ بِهِمُ النِّقَمُ وَ تَزولُ عَنْهُمُ النِّعَمُ، فَزِعوا إِلى رَبِّهِمْ بِصِدْقٍ مِنْ نیّاتِهِمْ وَ وَلَهٍ مِنْ قُلوبِهِم، لَرَدَّ عَلَیْهِم کُلَّ شارِدٍ، وَ أَصْلَحَ لَهُمْ کُلَّ فاسِدٍ؛
اگر مردم به هنگامى که بلاها بر آنان فرود مى آمد و نعمت ها از دستشان مى رفت، با نیّت هاى خوب و دلى مشتاق به پروردگارشان پناه مى بردند، بى گمان هر از دسترفته اى به آنان باز مى گشت و هر فاسدى اصلاح مى شد. [نهج البلاغه، خطبه 178]
13- پیامبر صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللّهَ تَعالى یَقولُ کُلَّ یَوْمٍ: أَنَا رَبُّکُمُ الْعَزیزُ، فَمَنْ أَرادَ عِزَّ الدّارَیْنِ فَلْیُطِعِ الْعَزیزَ؛
خداى تعالى هر روز مى فرماید: من پروردگار عزیز شما هستم، پس هر کس خواهان عزّت دو جهان است باید که از خداى عزیز اطاعت کند. [کنزالعمال، ح 43101]
14- پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ حاوَلَ أَمْرا بِمَعْصیَةِ اللّهِ کانَ أَبْعَدَ لَهُ مِمّا رَجا وَ أَقْرَبَ مِمَّا اتَّقى؛
کسى که با معصیت و نافرمانى خدا به دنبال کارى باشد به آنچه امید دارد، زودتر از دستش مى رود و از آنچه مى ترسد، زودتر به سرش مى آید. [بحارالأنوار، ج 77، ص 178، ح10]
15- پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ اَکْثَرَ مِنَ الاِستِغْفارِ جَعَلَ اللّهُ لَهُ مِنْ کُلِّ هَمٍّ فَرَجا وَ مِنْ کُلِّ ضَیقٍ مَخْرَجا وَ رَزَقَهُ مِنْ حَیْثُ لایَحْتَسِبُ؛
هر کس بسیار استغفار کند خدا براى او از هر غمى گشایش، از هر تنگنایى رهایى و از جایى که انتظار ندارد روزى مى دهد. [نهج الفصاحه، ح2941]
16- پیامبر صلی الله علیه و آله: اِذا اَرَدْتَ اَمْرا فَعَلَیْکَ بِالتُّؤَدَّةِ حَتّى یُرِیَکَ اللّهُ مِنْهُ الْمَخْرَجَ؛
هر گاه خواستى کارى را انجام دهى، تأمّل کن تا خدا راه آن را به تو نشان دهد. [نهج الفصاحه، ح169]
17- لقمان حکیم علیه السلام: مَنْ یُطِعِ اللّهَ خافَهُ، وَ مَنْ خافَهُ فَقَدْ أَحَبَّهُ، وَ مَنْ أَحَبَّهُ اتَّبَعَ اَمْرَهُ، وَ مَنِ اتَّبَعَ اَمْرَهُ اسْتَوْجَبَ جَنَّتَهُ وَ مَرْضاتَهُ؛
هر کس خدا را اطاعت کند از او بترسد و هر کس از او ترسید او را دوست مى دارد و هر کس او را دوست داشت از امر او پیروى مى کند و هر کس از امر او پیروى نمود، سزاوار بهشت و خشنودى او مى شود. [بحارالأنوار، ج13، ص 412]
18- امام على علیه السلام: مَنْ یُطِعِ اللّهَ وَ رَسُولَهُ یَکُنْ سَبیلُ الرَّشادِ سبیلَهُ وَ نورُ التَّقْوى دَلیلَهُ وَ منْ یَعْصِ اللّهَ وَ رَسُولَهُ یُخْطِئُ السَّدادَ کُلَّهُ وَ لَنْ یَضُرَّ اِلاّ نَفْسَهُ؛
هر کس از خدا و رسولش پیروى کند راهش راه هدایت و راهنمایش نور تقوا خواهد بود و هر کس خدا و رسولش را نافرمانى کند همه درستى ها را از دست مى دهد و جز به خودش زیان نمى رساند. [کافى، ج 5، ص 371]
19- امام صادق علیه السلام: مَنْ اَطاعَ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ فیما اَمَرَهُ ثُمَّ دَعاهُ مِنْ جِهَةِ الدُّعاءِ اَجابَهُ، قُلْتُ: وَ ما جِهَةُ الدُّعاءِ قالَ: تَبْدَأُ فَتَحْمَدُ اللّهَ وَ تَذْکُرُ نِعَمَهُ عِنْدَکَ ثُمَّ تَشْکُرُهُ ثُمَّ تُصَلّى عَلَى النَّبِىِّ صلی الله علیه و آله ثُمَّ تَذْکُرُ ذُنوبَکَ فَتُقِرُّ بِها ثُمَّ تَسْتَعیذُ مِنْها فَهذا جِهَةُ الدُّعاءِ؛
هر کس اوامر خداوند را اطاعت کند سپس او را از جهت دعا بخواند، اجابتش مى کند. پرسیدند: جهت دعا چیست؟ فرمودند: با حمد الهى آغاز و نعمت هاى او را یاد و او را شکر مى کنى، سپس بر پیامبر صلی الله علیه و آله درود مى فرستى و گناهانت را یاد و به آنها اعتراف مى نمایى، آنگاه از آنها (به خدا) پناه مى برى؛ جهت دعا این ا ست. [کافى، ج2، ص 486]
20- امام باقر علیه السلام: اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقى بِالتَّقْوى عَنِ الْعَبْدِ ما عَزُبَ عَنْهُ عَقْلُهُ وَ یُجَلّى بِالتَّقوى عَنْهُ عَماهُ وَ جَهْلَهُ؛
خداوند به وسیله تقوا بنده را حفظ مى کند از آنچه که عقلش به آن نمى رسد و کوردلى و نادانى او را بر طرف مى سازد. [کافى، ج 8، ص 52، ح 16]
21- پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ اَصْلَحَ سَریرَتَهُ اَصْلَحَ اللّهُ عَلانیَتَهُ؛
هر کس باطن خود را اصلاح نماید، خداوند ظاهر او را اصلاح مى کند. [نهج الفصاحه، ح 2976]
22- امام على علیه السلام: اِنَّ اَهْنَأَ النّاسِ عَیْشا مَنْ کانَ بِما قَسَمَ اللّهُ لَهُ راضیا؛
هر کس به آنچه خداوند به او داده است راضى باشد، راحت ترین زندگى را دارد. [غررالحکم، ح 3397]
23- امام على علیه السلام: وَ عَنْ ذلِکَ ما حَرَسَ اللّهُ عِبادَهُ الْمُؤمِنینَ بِالصَّلَوات وَ الزَّکَواتِ وَمُجاهَدَةِ الصِّیامِ فِى الاَْیّامِ الْمَفْروضاتِ تَسْکینا لاَِطْرافِهِمْ وَ تَخْشیعا لاَِبْصارِهِمْ وَ تَذْلیلاً لِنُفُوسِهِمْ وَ تَخْفیضا (تَخْضیعا) لِقُلُوبِهِمْ؛
خداوند، بندگان مؤمن خود را بوسیله نمازها و زکات ها و جدّیت در روزه دارى روزهاى واجب حفظ مى کند، تا اعضا و جوارحشان آرام، دیدگانشان خاشع، جان هایشان فروتن و دل هایشان خاشع گردد. [نهج البلاغه، خطبه 192]
24- پیامبر صلی الله علیه و آله (عَن یحیى علیه السلام، عَن اللّه عزَوجلّ): وَ آمُرُکُمْ اَنْ تَذْکُرُوا اللّهَ فَاِنَّ مَثَلَ ذلِکَ کَمَثَلِ رَجُلٍ خَرَجَ الْعَدُوُّ فى اَثَرِهِ سِراعا حَتّى اِذا اَتى عَلى حِصْنٍ حَصینٍ فَاَحْرَزَ نَفْسَهُ مِنْهُمْ، کَذلِکَ الْعَبْدُ لایُحْرِزُ نَفْسَهُ مِنَ الشَّیْطانِ اِلاّ بِذِکْرِ اللّه ِ؛
حضرت یحیى علیه السلام از جانب خداوند فرمان یافت که بگوید: شما را فرمان مى دهم که خدا را یاد کنید؛ زیرا یاد کننده خدا مانند مردى است که دشمن به سرعت در تعقیب اوست و او به قلعه نفوذ ناپذیرى رسیده و خود را از آزار او محفوظ داشته است، بنده نیز خود را از گزند شیطان نمى رهاند مگر با یاد خدا. [سنن ترمذى، ج 5، ص 148]
25- امام سجاد علیه السلام: اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِه، وَ فَرِّغْ قَلْبى لِمَحَبَّتِکَ وَ اشْغَلْهُ بِذِکْرِکَ وَ انْعَشْهُ بِخَوْفِکَ وَ بِالْوَجَلِ مِنْکَ وَ قَوِّهِ بِالرَّغْبَةِ اِلَیْکَ وَ اَمِلْهُ اِلى طاعَتِکَ...؛
خدایا بر محمد و خاندان او درود فرست و دلم را براى محبتت فارغ و به یادت مشغول گردان و با ترس و هراس از خودت طراوت بخش و با رغبت به سویت نیرومند و به طاعتت مشتاق گردان. [صحیفه سجادیه، از دعاى 21]
26- لقمان حکیم علیه السلام: یا بُنَىَّ اجْعَلْ غِناکَ فى قَلْبِکَ وَ اِذَا افْتَقَرْتَ فَلاتُحَدِّثِ النّاسَ بِفَقْرِکَ فَتَهُونَ عَلَیْهِمْ وَ لکِنِ اسْأَلِ اللّهَ مِنْ فَضْلِهِ؛
فرزندم! بى نیازى را در دل و جانت قرار ده و چون محتاج شدى به مردم مگو که درنزد آنان حقیر مى شوى، بلکه از فضل خداوند بخواه. [ارشاد القلوب دیلمى، ج 1، ص 72]
27- امام کاظم علیه السلام: وَاللّهِ ما اُعْطِىَ مُوْمِنُ قَطَّ خَیْرَ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ، اِلاّ بِحُسْنِ ظَـنِّهِ بِاللّه ِعَزَّوَجَلَّ وَ رَجائِهِ لَهُ وَ حُسْنِ خُلْقِهِ وَ الْکَفِّ عَنِ اغْتیاب الْمُؤمِنینَ؛
به خدا قسم خیر دنیا و آخرت را به مؤمنى ندهند مگر به سبب حسن ظن و امیدوارى او به خدا و خوش اخلاقى اش و خوددارى از غیبت مؤمنان. [بحارالأنوار، ج 6، ص 28، ح29]
28- پیامبر صلی الله علیه و آله: یا عَلىُّ اِذا اَرَدْتَ اَمْرا فَاسْتَخِرْ رَبَّکَ ثُمَّ ارْضَ بِما یَخیرُ لَکَ تَسْعَدْ فِى الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ؛
اى على! هرگاه خواستى کارى را انجام دهى از پروردگارت خیر بخواه و آنگاه به آنچه او خواست خشنود باش تا در دنیا و آخرت سعادتمند گردى. [میراث حدیث شیعه، ج2، ص 33، ح113]
29- پیامبر صلی الله علیه و آله: اِنَّ الْمُسْلِمَ اِذا غَلَبَهُ ضَعْفُ الْکِبَرِ اَمَرَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ الْمَلکَ اَنْ یَکْتُبَ لَهُ فى حالِهِ تِلْکَ مِثْلَ ما کانَ یَعْمَلُ وَ هُوَ شابٌّ نَشیطٌ صَحیحٌ؛
مسلمان هنگامى که ضعف پیرى بر او غلبه کند خداوند به فرشته اى دستور مى دهد که در این حال اعمال (نیکى) را که او در جوانى و شادابى و سلامت انجام مى داد، برایش بنویسد. [کافى، ج 3، ص 113]
30- پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ أخْلَصَ لِلّهِ أرْبَعینَ صَباحا ظَهَرَتْ یَنابیعُ الْحِکْمَةِ مِنْ قَلْبِهِ عَلى لِسانِهِ؛
هر کس چهل روز خود را براى خدا خالص کند چشمه هاى حکمت از قلب وى بر زبانش جارى مى شود. [نهج الفصاحه، ح 2836]
31- پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ تَوَکَّلَ عَلَى اللّهِ کَفاهُ مَؤنَتَهُ وَ رَزَقَهُ مِنْ حَیْثُ لایَحْتَسِبُ؛
هر کس به خدا توکل کند، خداوند هزینه او را کفایت مى کند و از جایى که گمان نمى برد به او روزى مى دهد. [کنزالعمال، ح 5693]
32- امام على علیه السلام: مَنْ تَوکَّلَ عَلَى اللّهِ ذَلَّتْ لَهُ الصِّعابُ وَ تَسَهَّلَتْ عَلَیْهِ الأَْسْبابِ؛
هر کس به خدا توکل کند، دشوارى ها براى او آسان مى شود و اسباب برایش فراهم مى گردد. [غررالحکم، ح 9028]
33- لقمان حکیم علیه السلام: یا بُنَىَّ تَوَکَّلْ عَلَى اللّهِ ثُمَّ سَلْ فِى النّاسِ مَنْ ذَا الَّذى تَوَکَّلَ عَلَى اللّهِ فَلَمْ یُکْفَ؛
فرزندم! بر خدا توکل کن و آنگاه از مردم سؤال کن: چه کسى بر خدا توکل کرد و خدا او را کفایت نکرد. [بحارالأنوار، ج13، ص 432، ح24]
34- پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ سَرَّهُ أنْ یَسْتَجیبَ اللّهُ لَهُ عِنْدَ الشَّدائِدِ وَ الْکَرْبِ فَلْیُکْثِرِ الدُّعاءَ فِى الرَّخاءِ؛
هر کس دوست دارد خداوند هنگام سختى ها و گرفتارى ها دعاى او را اجابت کند، در هنگام آسایش، دعا بسیار کند. [نهج الفصاحه، ح 3023]
35- امام سجاد علیه السلام: مَنْ لَمْ یَرْجُ النّاسَ فى شَىْءٍ وَ رَدَّ أَمْرَهُ إلَى اللّهِ عَزَّوَجَلَّ فى جَمیعِ اُمورِهِ اسْتَجابَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُ فى کُلِّ شَىْءٍ؛
هر کس در هیچ کارى به مردم امید نبندد و همه کارهاى خود را به خداى عزوجل واگذارد، خداوند هر خواسته اى که او داشته باشد اجابت کند. [کافى، ج2، ص 148، ح 3]
36- امام على علیه السلام: رُبَما سَأَلْتَ الشَّىْءَ فَلا تُؤْتاهُ وَ اُوتیتَ خَیْرا مِنْهُ عاجِلاً أَو آجِلاً أَوْ صَرَفَ عَنْکَ لِما هُوَ خَیْرٌ لَکَ، فَلَرُبَّ أمْرٍ قَدْ طَلَبْتَهُ فیهِ هَلاکُ دینِکَ لَوْ اوتیتَهُ، فَلْتَکُنْ مَسْأَلَتُکَ فیما یَبْقى لَکَ جَمالُهُ وَ یُنْفى عَنْکَ وَبالُهُ؛
گاه چیزى را (از خدا) مى خواهى اما به تو داده نمى شود و دیر یا زود بهتر از آن به تو داده مى شود، یا به خاطر آنچه خیر و مصلحت تو در آن است از برآورده شدن خواسته ات دریغ مى شود، زیرا بسا خواسته اى که اگر برآورده شود به نابودى و تباهى دین تو مى انجامد، پس، چیزى بخواه که زیبایى و نیکیش برایت مى ماند و پیامد سوئى ندارد. [نهج البلاغه، نامه 31]
37- پیامبر صلی الله علیه و آله: یا عَلىُّ مَنْ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَیْهِ فَشَکَرَ وَ إِذَا ابْتُلىَ فَصَبَرَ وَ إِذا أَساءَ اسْتَغْفَرَ دَخَلَ الْجَنَّةَ مِنْ أَىِّ بابٍ شاءَ؛
اى على هر کس شکرگزار نعمت خدا باشد و چون گرفتار شد صبر نماید و اگر مرتکب گناهى شد توبه کند، از هر درى که بخواهد وارد بهشت مى شود. [میراث حدیث شیعه، ج2، ص 31، ح99]
38- امام على علیه السلام: مَنْ جَعَلَ الْحَمْدَ خِتامَ النِّعْمَةِ جَعَلَهُ اللّهُ سُبْحانَهُ مِفْتاحَ الْمَزیدِ؛
هر کس شکر خدا را پایان نعمت قرار دهد، خداوند سبحان آن شکر را کلید افزایش نعمت ها قرار خواهد داد. [غررالحکم، ح 8898]
39- پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ اَحَبَّ اَنْ یَکونَ اَغْنَى النّاسِ فَلْیَکُنْ بِما فى یَدِ اللّهِ اَوْثَقَ مِنْهُ بِما فى یَدِهِ؛
هر کس دوست دارد بى نیازترین مردم باشد، باید به آنچه در دست خداست مطمئن تر باشد تا آنچه به دست خودش دارد. [نهج الفصاحه، ح 2798]
40- امام رضا علیه السلام: مَنِ اتَّقَى اللّهَ یُتَّقى، وَ مَنْ اَطاعَ اللّهَ یُطاعُ؛
هر کس حریم خدا را حفظ کند، حرمتش حفظ مى شود و هر کس خدا را اطاعت کند، اطاعت مى شود. [کافى، ج 1، ص 137، ح 3]
22. اخلاق پسندیده
وَ لا تَسْتَوِى الْحَسَنَةُ وَ لاَ السَّیِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتى، هِىَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذى بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ عَداوَةٌ کَأَ نَّهُ وَلىٌّ حَمیمٌ وَ ما یُلَقّاها إِلاَّ الَّذینَ صَبَروا و ما یُلَقّاها إِلاّ ذو حَظٍّ عَظیمٍ؛ [سوره فصلت، آیه 34 و 35]
هرگز خوبى و بدى یکسان نیست، بدى را با خوبى دفع کن تا دشمنان سرسخت هم چون دوستان گرم و صمیمى شوند. امّا جز کسانى که داراى صبر و استقامتند به این مقام نمى رسند، و جز کسانى که بهره عظیمى (از ایمان و تقوا) دارند به آن نایل نمى گردند.
1 پیامبر صلی الله علیه و آله: ... وَ ما یَمْنَعُکَ أنْ تُحِبَّ أنْ تَعیشَ حَمیدا وَ تَموتَ سَعیدا و اِنّما بُعِثْتُعَلى تَمامِ مَحاسِنَ الأخْلاقِ؛
چه چیزى مانع توست که زندگى پسندیده و مرگ با سعادت را داشته باشى، چرا کهمن براى کامل نمودن اخلاق زیبا مبعوث شده ام. [مجمع الزوائد، ج 8، ص 23]
2 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَحَبُّکُمْ اِلَى اللّهِ اَحْسَنُکُمْ اَخْلاقا؛
محبوب ترین شما در نزد خدا، خوش اخلاق ترین شماست. [مجمع البیان، ج 10، ص 87]
3 امام صادق علیه السلام: اِنَّ مِمّا یُزَیِّنُ الاِْسْلامَ الاَْخْلاقُ الْحَسَنَةُ فیما بَیْنَ النّاسِ؛
خوش اخلاقى در بین مردم، زینت اسلام است. [مشکاة الأنوار، ص 422]
4 امام على علیه السلام: عَوِّدْ اُذُنـَکَ حُسْنَ الاِْسْتِماعِ وَ لا تُصغِ اِلى ما لا یَزیدُ فى صَلاحِکَاستِماعُهُ فَاِنَّ ذلِکَ یُصدِئُ الْقُلوبَ وَ یوجِبُ الْمَذامَّ؛
گوش خود را به شنیدن خوبى ها عادت بده و به آنچه که به صلاح و درستى تونمى افزاید گوش مسپار، زیرا این کار، دل ها را زنگار مى زند و موجب سرزنش مى شود. [غررالحکم، ح 6234]
5 امام صادق علیه السلام: اَلا اُحَدِّثُکَ بِمَکارِمِ الاَْخْلاقِ؟ الصَّفْحُ عَنِ النّاسِ وَ مُواساةُ الرَّجُلِاَخاهُ فى مالِهِ وَ ذِکْرُ اللّهِ کَثیرا؛
آیا به شما بگویم که مکارم اخلاق چیست؟ گذشت کردن از مردم، کمک مالى به برادر (دینى) خود و بسیار به یاد خدا بودن. [معانى الأخبار، ص 191، ح 2]
6 امام على علیه السلام: عَوِّدْ نَفْسَکَ الْجَمیلَ فَبِاعْتیادِکَ اِیّاهُ یَعودُ لَذیذا؛
خودت را به کارهاى زیبا عادت بده که اگر به آنها عادت کنى، برایت لذت بخشمى شوند. [شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحدید، ج20،ص266، ح92]
7 امام على علیه السلام: ما اَصْعَبَ اِکْتِسابَ الْفَضائِلِ وَ اَیْسَرَ اِتْلافَها؛
فضائل اخلاقى و صفات پسندیده چه به سختى به دست مى آیند و چه آسان ازدست مى روند. [شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحدید، ج20،ص 259، ح38]
8 امام سجاد علیه السلام: قُلْتُ لِعَلىِّ بْنِ الْحُسَینِ علیه السلام اَخْبِرنىِ بِجَمیعِ شَرایِـعِ الّدینِ، قالَ علیه السلام:قَوْلُ الْحَقِّ وَ الْحُکْمُ بِالْعَدْلِ وَ الْوَفاءُ بِالْعَهْدِ؛
به امام سجّاد علیه السلام عرض کردم: مرا از تمام دستورهاى دین آگاه کنید، امام علیه السلامفرمودند:حقگویى، قضاوت عادلانه و وفاى به عهد. [خصال، ص 113، ح 90]
9 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلا اُنَـبِّـئُـکُمْ بِخیارِکُمْ؟ قالوا: بَلى یا رَسولَ اللّه ِ. قالَ اَحاسِنُـکُم اَخْلاقااَ لْمُوَطِّـئُونَ اَکْنافا، اَ لَّذینَ یَأْلِفونَ وَ یُؤْلَفونَ ؛
آیا شما را از بهترین افرادتان خبر ندهم؟ عرض کردند: چرا، اى رسول خدا. حضرتفرمودند: خوش اخلاق ترین شما، آنان که نرمخو و بى آزارند، با دیگران انس مى گیرند واز دیگران انس و الفت مى پذیرند. [بحارالأنوار، ج 71، ص 396، ح 76]
10 امام على علیه السلام: رَأْسُ الْعِلْمِ التَّمْییزُ بَیْنَ الاَْخْلاقِ وَ اِظْهارُ مَحْمودِها وَ قَمْعُ مَذْمومِها؛
بالاترین درجه دانایى، تشخیص اخلاق از یکدیگر و آشکار کردن اخلاق پسندیده وسرکوب اخلاق ناپسند است. [غررالحکم، ح 5267]
11 امام صادق علیه السلام: مَنْ اَحْسَنَ خُلْقَهُ اَحَبَّهُ الاَْخْیارُ وَ جانَبَهُ الفُجّارُ؛
انسان خوش اخلاق، از دوستى مردمان خوب برخوردار است و از تعرّض آدم هاىنابکار در امان است. [مستدرک الوسائل، ج 8، ص 449]
12 امام صادق علیه السلام: وَ قَدْ سُئِلَ عَنْ مَکارِمِ الاَْخْلاقِ: اَ لْعَفْوُ عَمَّنْ ظَـلَمَکَ وَ صِلَةُ مَنْ قَطَعَکَوَ اِعْطاءُ مَنْ حَرَمَکَ وَ قَوْلُ الْحَقِّ وَ لَوْ عَلى نَفْسِکَ؛
درباره مکارم اخلاق سؤال شد، فرمودند: گذشت از کسى که به تو ظلم کرده، رابطه با کسى که با تو قطع رابطه کرده، عطا به آن کس که از تو دریغ داشته است و گفتن حق اگرچه بر ضد خودت باشد. [معانى الأخبار، ص 191، ح 1]
13 امام حسن عسکرى علیه السلام: کَفاکَ اَدَبا تَجَـنُّـبُکَ ما تَـکْرَهُ مِنْ غَیْرِکَ؛
براى ادب تو همین بس که آنچه را از دیگران نمى پسندى، از آن دورى کنى. [بحارالأنوار، ج 78، ص 377]
14 امام حسین علیه السلام: لا تَقولَنَّ فى اَخیکَ المُؤْمِنِ اِذا تَوارى عَنْکَ اِلاّ ما تُحِبُّ اَنْ یَقولَ فیکَاِذا تَوارَیْتَ عَنْهُ؛
وقتى که برادر دینى ات از تو جدا شد، سخنى پشت سر او نگو، مگر این که دوستدارى او در پشت سر تو آن را بگوید. [بحارالأنوار، ج 78، ص 127]
15 پیامبر صلی الله علیه و آله: ثَلاثٌ مَنْ لَمْ تَکُنْ فیهِ فَلَیْسَ مِنّى وَ لا مِنَ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ. قیلَ: یا رَسولَ اللّه ِ، وَ ما هُنَّ؟ قالَ: حِلْمٌ یَرُدُّ بِهِ جَهْلَ الْجاهِلِ وَ حُسْنُ خُلْقٍ یَعیشُ بِهِ فِى النّاسِ وَ وَرَعٌیَحْجُزُهُ عَنْ مَعاصِى اللّهِ عَزَّوَجَلَّ؛
سه چیز است که هر کس نداشته باشد نه از من است و نه از خداى عزّوجلّ. عرض شد:اى رسول خدا! آنها کدامند؟ فرمودند: بردبارى که به وسیله آن جهالت نادان را دفع کند،اخلاق خوش که با آن در میان مردم زندگى کند و پارسایى که او را از نافرمانى خدا باز دارد. [خصال، ص 145، ح 172]
16 امام صادق علیه السلام: اِنَّ لاَِهْلِ الْجَنَّةِ اَرْبَعَ عَلاماتٍ: وَجْهٌ مُنْبَسِطٌ وَ لِسانٌ لَطیفٌ وَ قَلْبٌرَحیمٌ وَ یَدٌ مُعْطیَةٌ؛
بهشتى ها چهار نشانه دارند: روى گشاده، زبان نرم، دل مهربان و دستِ دهنده. [مجموعه ورام، ج 2، ص 91]
17 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَبَى اللّهُ لِصاحِبِ الْخُلْقِ السَّیِّى ءِ بِالتَّوبَةِ. فَقیلَ: یا رَسول اللّه ِ، وَ کَیْفَذلِکَ؟ قالَ: لاَِنـَّهُ اِذا تابَ مِنْ ذَنـْبٍ وَقَعَ فى اَعْظَمَ مِنَ الذَّنـْبِ الّذى تابَ مِنْهُ؛
خداوند از آدم بد اخلاق توبه نمى پذیرد. عرض شد: اى رسول خدا، چرا؟ فرمودند:چون هرگاه از گناهى توبه کند در ورطه گناهى بدتر از آن که توبه کرده است مى افتد. [بحارالأنوار، ج 73، ص 299، ح 12]
18 پیامبر صلی الله علیه و آله: لا تَـکُنْ عَیّابا وَ لا مَدّاحا وَ لا طَعّانا وَ لا مُماریا؛
نه عیب جو باش و نه ثناگو، نه زخم زبان زن و نه مجادله گر. [مکارم الاخلاق، ص 467]
19 امام على علیه السلام: فى سَعَةِ الاَْخْلاقِ کُنوزُ الاَْرْزاقِ؛
گنج هاى روزى در وسعت اخلاق نهفته است. [کافى، ج 8، ص 23]
20 امام على علیه السلام: مَنْ ساءَ خُلْقُهُ ضاقَ رِزْقُهُ؛
هر کس بد اخلاق باشد، روزى اش تنگ مى شود. [غررالحکم، ح 8023]
21 امام صادق علیه السلام: لا عَیْشَ اَهْنَأُ مِنْ حُسْنِ الْخُلُقِ؛
هیچ زندگى گواراتر از اخلاق و رفتار پسندیده نیست. [علل الشرایع، ج 2، ص 559]
22 امام على علیه السلام: اَلسَّیِّئُ الْخُلُقِ کَثیرُ الطَّیْشِ مُنَغَّصُ الْعَیْشِ؛
آدم بد اخلاق بسیار خطا مى کند و زندگى اش تلخ مى شود. [غررالحکم، ح 1604]
23 امام سجاد علیه السلام: اَللّهُمَّ لا تَدَعْ خَصْلَةً تُعابُ منّى اِلاّ اَصْلَحْتَها وَ لا عائِبَةً اُوَنَّبُ بِها اِلاّحَسَّنْتَها وَ لا اُکْرومَةً فىَّ ناقِصَةً اِلاّ اَتـْمَمْتَها ؛
خدایا هیچ صفتى که بر من عیب شمرده شود وامگذار مگر آن که اصلاحش فرمایى وهیچ صفت نکوهیده اى را بجاى مگذار مگر آن که آن را نکوسازى و مرا در هیچ خصلتپسندیده ناتمامى فرو مگذار مگر آن که کاملش گردانى. [صحیفه سجادیه، از دعاى 20]
24 امام صادق علیه السلام: قالَ لُقْمانُ لاِبْنِهِ: یا بُنَىَّ ایّاکَ وَ الضَّجَرَ وَ سوءَ الْخُلْقِ وَ قِلَّةَ الصَّبْرِفَلا یَسْتَقیمُ عَلى هذِهِ الْخِصالِ صاحِبٌ وَ اَ لْزِمْ نَفْسَکَ التُّؤَدَةَ فى اُمورِکَ وَ صَبِّرْ عَلىمَؤوناتِ الاِْخْوانِ نَفْسَکَ وَ حَسِّنْ مَعَ جَمیعِ النّاسِ خُلْقَکَ؛
لقمان به فرزندش فرمود: فرزندم! از بى حوصلگى و بد اخلاقى و بى تابى دورى کن که هیچ دوستى تحمل این خصلت ها را ندارد. در کارهایت آرام و بردبار، در تحمّل زحماتبرادران صبور و با همه مردم خوش اخلاق باش. [قصص الأنبیاء، ص 198، ح 245]
25 امام على علیه السلام: رُبَّ عَزیزٍ اَذَ لَّهُ خُلْقُهُ وَ ذَلیلٍ اَعَزَّهُ خُلْقُهُ؛
چه بسا عزیزى که اخلاق بدش او را ذلیل و چه بسا ذلیلى که اخلاق خوبش او راعزیز کرد. [بحارالأنوار، ج 71، ص 396، ح 79]
26 امام على علیه السلام: حَسِّنْ خُلْقَکَ یُخَفِّفِ اللّهُ حِسابَکَ؛
اخلاقت را خوب کن تا خداوند حسابت را آسان گرداند. [امالى صدوق، ص 278]
27 امام على علیه السلام: اِذا حَسُنَ الْخُلْقُ لَطُفَ النُّطْقُ؛
با اخلاق نیکو، گفتار نرم مى شود. [غررالحکم، ح 4052]
28 امام على علیه السلام: حُسْنُ الْخُلْقِ فى ثَلاثٍ: اِجْتِنابُ الْمَحارِمِ وَ طَـلَبُ الْحَلالِ وَ التَّـوَسُّعُعَلَى الْعِیالِ؛
خوش اخلاقى در سه چیز است: دورى کردن از حرام، طلب حلال و فراهم آوردنآسایش و رفاه براى خانواده. [بحارالأنوار، ج 71، ص 394، ح 63]
29 امام صادق علیه السلام: اِنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَ تَعالى خَصَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آلهبِمَکارِمِ الاَْخْلاقِ،فَامْتَحِنوا اَنـْفُسَکُمْ، فَاِنْ کانَتْ فیکُمْ فَاحْمَدُوا اللّهَ عَزَّوَجَلَ وَ ارْغَبوا اِلَیْهِ فِى الزّیادَةِمِنْها. فَذَکَرَها عَشَرَةً: الیَقینُ وَ القَناعَةُ وَ الصَّبْرُ وَ الشُّکْرُ وَ الْحِلْمُ وَ حُسْنُ الْخُلْقِ وَالسَّخاءُ وَ الْغَیْرَةُ وَ الشَّجاعَةُ وَ الْمُروءَةُ؛
خداى تبارک و تعالى، رسول خدا صلی الله علیه و آله را به مکارم اخلاق، مخصوص گردانید. پس شمانیز خود را بیازمایید، اگر این صفات در شما بود خداى عزّوجل را سپاس گویید و از خدااین مکارم را بیشتر بخواهید. سپس آن ده صفت را برشمردند: یقین، قناعت، صبر،شکر، بردبارى، خوش اخلاقى، بخشندگى، غیرت، شجاعت و جوانمردى. [امالى صدوق، ص 290]
30 امام على علیه السلام: عَوِّدْ نَفْسَکَ حُسْنَ النِّیَّةِ وَ جَمیلَ الْمَقْصَدِ، تُدْرِکْ فى مَباغیکَ النَّجاحَ؛
خودت را به داشتن نیّت خوب و مقصد زیبا عادت ده، تا در خواسته هایت موفق شوى. [غررالحکم، ح 6236]
31 امام على علیه السلام: عَوِّدْ لِسانَکَ لینَ الْکَلامِ وَ بَذْلَ السَّلامِ، یَکْثُرْ مُحِبّوکَ وَ یَقِلَّ مُبْغِضوکَ؛
زبان خود را به نرمگویى و سلام کردن عادت ده، تا دوستانت زیاد و دشمنانت کم شوند. [غررالحکم، ح 6231]
32 امام على علیه السلام: تِسْعَةُ اَشْیاءَ قَبیحةٌ وَ هِىَ مِنْ تِسْعَةِ اَنـْفُسٍ اَقبَحُ مِنها مِنْ غَیْرِهِمْ:ضیقُ الذَّرْعِ مِنَ الْـمُلوکِ وَ الْبُخْلُ مِنَ الاَْغْنیاءِ وَ سُرْعَةُ الْغَضَبِ مِنَ الْعُلَماءِ وَ الصِّبا مِنَ الْکُهولِ وَ الْقَطیعَةُ مِنَ الرُّؤوسِ وَ الْکِذْبُ مِنَ الْـقُضاةِ وَ الزَّمانَةُ مِنَ الاَْطِبّاءِ وَ الْبَذاءُمِنَ النِّساءِ وَ الطَّیشُ مِن ذَوِى السُّلْطانِ؛
نُه چیز زشت است، اما از نه گروه زشت تر: درماندگى و ناتوانى از دولتمردان؛ بخل ازثروتمندان؛ زود خشمى از دانشمندان؛ حرکات بچگانه از میانسالان؛ جدایى حاکمان از مردم؛دروغ از قاضیان؛ بیمارى کهنه از پزشکان؛ بدزبانى از زنان و سختگیرى و ستمگرى از سلاطین. [دعائم الإسلام، ج 1، ص 83]
33 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلْعَدْلُ حَسَنٌ وَلکِنْ فِى الاُْمَراءِ اَحْسَنُ، وَ السَّخاءُ حَسَنٌ وَلکِنْ فِىالاَْغْنیاءِ اَحْسَنُ، اَلْوَرَعُ حَسَنٌ وَلکِنْ فِى الْعُلَماءِ اَحْسَنُ، اَلصَّبْرُ حَسَنٌ وَلکِنْ فِى الْفُقَراءِاَحْسَنُ، اَلتَّوبَةُ حَسَنٌ وَلکِنْ فِى الشَّبابِ اَحْسَنُ، اَلْحَیاءُ حَسَنٌ وَلکِنْ فِى النِّساءِ اَحْسَنُ؛
عدالت نیکو است اما از دولتمردان نیکوتر، سخاوت نیکو است اما از ثروتمنداننیکوتر؛ تقوا نیکو است اما از علما نیکوتر؛ صبر نیکو است اما از فقرا نیکوتر، توبه نیکواست اما از جوانان نیکوتر و حیا نیکو است اما از زنان نیکوتر. [نهج الفصاحه، ح 2006]
34 امام على علیه السلام: اَلْکَریمُ یَرى مَکارِمَ اَفْعالِهِ دَیْنا عَلَیْهِ یَقْضیهِ، اَللَّئیمُ یَرى سَوالِفَاِحْسانِهِ دَیْنا لَهُ یَقْتَضیهِ ؛
بزرگوار، نیکوکارى هاى خود را بدهى به گردن خود مى داند که باید بپردازد وفرومایه، احسان هاى گذشته خود را بدهى به گردن دیگران مى داند که باید پس بگیرد. [غررالحکم، ح 2031 و 2032]
35 امام على علیه السلام: اِذا کانَ فى رَجُلٍ خَلَّةٌ رائِقَةٌ فَانْتَظِروا اَخَواتِها؛
اگر در وجود کسى خصلتى پسندیده باشد، انتظار خصلت هاى پسندیده دیگرى رانیز در او داشته باشید. [نهج البلاغه، حکمت 445]
36 امام صادق علیه السلام: ایّاکَ وَ خَصْلَتَینِ: اَلضَّجَرَ وَ الْکَسَلَ، فَاِنَّکَ اِنْ ضَجِرْتَ لَمْ تَصْبِرْعَلى حَقٍّ وَ اِنْ کَسِلْتَ لَمْ تُؤَدِّ حَقّا؛
از دو خصلت بپرهیز: بى حوصلگى و تنبلى، زیرا اگر کم حوصله باشى بر حق شکیبایىنکنى و اگر سست و تنبل باشى حقّى را ادا نکنى. [امالى صدوق، ص 636]
37 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِنَّما تَفْسیرُ حُسْنِ الْخُلْقِ: ما اَصابَ الدُّنْیا یَرْضى وَ اِنْ لَمْ یُصِبْهُ لَمْیَسْخَطْ؛
تفسیر خوش اخلاقى این است که اگر دنیا به انسان رو کرد، راضى و خشنود باشد واگر رو نکرد خشمگین و ناراحت نشود. [کنزالعمّال، ح 5229]
38 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَوَّلُ ما یوضَعُ فى میزانِ الْعَبْدِ یَوْمَ الْقیامَةِ حُسْنُ خُلْقِهِ؛
نخستین چیزى که روز قیامت در ترازوى اعمال بنده گذاشته مى شود، اخلاقخوب اوست. [قرب الإسناد، ص 46، ح 149]
39 امام على علیه السلام: مَنْ ساءَ خُلْقُهُ مَلَّهُ اَهْلُهُ؛
هر کس بد اخلاق باشد، خانواده اش از او دلتنگ و خسته مى شوند. [تحف العقول، ص 214]
40 امام على علیه السلام: اَلنُّصْحُ بَیْنَ الْمَلَأ تَقْریعٌ؛
نصیحت کردن در حضور دیگران، خُرد کردن شخصیت است. [شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحدید، ج20،ص341، ح908]
مَنْ کانَ یُریدُ حَرْثَ الآْخِرَةِ نَزِدْ لَهُ فى حَرْثِهِ وَ مَنْ کانَ یُریدُ حَرْثَ الدُّنْیا نُؤْتِهِ مِنْها وَ مالَهُ فِى الآْخِرَةِ مِنْ نَصیبٍ؛ [سوره شورى، آیه 20]
هر کس حاصل زراعت آخرت را بخواهد، به کشت او (در دو جهان) افزایش مى دهیم و هر کس تنها حاصل کشت دنیا را بخواهد، کمى از آن به او مى دهیم، اما در آخرت هیچ بهره اى ندارد.
1 پیامبر صلی الله علیه و آله: خَیْرُ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ مَعَ العِلْمِ وَ شَرُّ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ مَعَ الْجَهْلِ ؛
خیر دنیا و آخرت با دانش و شرّ دنیا و آخرت با نادانى است. [بحارالأنوار، ج1، ص 204، ح 23]
2 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ رُزِقَ تُقىً فَقَدْ رُزِقَ خَیْرَ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ؛
هر کس تقوا روزى اش شود، خیر دنیا و آخرت روزى او شده است. [نهج الفصاحه، ح 3015]
3 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ اُعْطِىَ اَرْبَعَ خِصالٍ فِى الدُّنْیا فَقَدْ اُعْطِىَ خَیْرَ الدُّنْیا وَ الآخِرَةِوَ فازَ بِحَظِّهِ مِنْهُما؛ وَرَعٌ یَعْصِمُهُ عَنْ مَحارِمِ اللّهِ وَ حُسْنُ خُلُقٍ یَعیشُ بِهِ فِىالنّاسِ وَ حِلْمٌ یَدْفَعُ بِهِ جَهْلَ الْجاهِلِ وَزَوجَةٌ صالِحَةٌ تُعینُهُ عَلى اَمْرِ الدُّنْیاوَ الآخِرَةِ؛
به هر کس در دنیا چهار خصلت داده شود، خیر دنیا و آخرت به او داده شده و بهرهخویش را از آن دو بر گرفته است: تقوایى که او را از حرام هاى خدا باز دارد، اخلاق خوشىکه با آن در میان مردم زندگى کند، حلمى که با آن جهالت نادان را از خود دور سازد وزنى شایسته که در کار دنیا و آخرت او را یارى رساند. [بحارالأنوار، ج 69، ص 404، ح 106]
4 امام رضا علیه السلام: اَنَّ رَجُلاً اَتَى سَیِّدَنا رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله فَقالَ یا رَسولَ اللّهِ عَلِّمْنى خُلُقایَجْمَعُ لى خَیْرَ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ فَقالَ صلی الله علیه و آله لا تَکْذِبْ؛
مردى نزد سرور ما رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد و عرض کرد: به من اخلاقى بیاموزید که خیردنیا و آخرت در آن جمع باشد، حضرت فرمودند: دروغ نگو. [فقه الرضا علیه السلام، ص 354]
5 پیامبر صلی الله علیه و آله: ثَلاثٌ مَنْ کُنَّ فیهِ جَمَعَ اللّهُ لَهُ خَیْرَ الدُّنْیا وَ الآخِرَةِ: اَلرِّضا بِالقَضاءِ وَالصَّبْرُ عِنْدَ الْبَلاءِ وَ الدُّعاءُ عِنْدَ الشِّدَّةِ وَ الرَّخاءِ؛
کسى که سه خصلت در او باشد، خداوند خیر دنیا و آخرت را براى او فراهم مى کند:خشنودى به مقدرات، صبر در بلا و دعا در سختى و راحتى. [بحارالأنوار، ج 71، ص 156، ح 71]
6 امام على علیه السلام: خَیْرُ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ فى خَصْلَتَیْنِ الْغِنى وَ التُّقى، وَ شَرُّ الدُّنْیا وَالآْخِرَةِ فى خَصْلَتَیْنِ الفَقْرِ وَ الْفُجورِ؛
خیر دنیا و آخرت در دو خصلت است: بى نیازى و تقوا و شر دنیا و آخرت در دوخصلت است: نیازمندى و گناه. [شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحدید، ج 20،ص 301]
7 امام صادق علیه السلام: اِذا اَرادَ اللّهُ بِعَبْدٍ خَیْرا زَهَّدَهُ فِى الدُّنْیا وَ فَقَّهَهُ فِى الدِّینِ وَ بَصَّرَهُعُیوبَها وَ مَنْ اوتِیَهُنَّ فَقَدْ اوتىَ خَیْرَ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ؛
هرگاه خداوند خیر بنده اى را بخواهد، او را بى رغبت به دنیا، آگاه در دین و داناى بهعیوبش مى گرداند؛ به چنین کسى خیر دنیا و آخرت داده شده است. [کافى، ج 2، ص 130]
8 پیامبر صلی الله علیه و آله: وَ الَّذى لا اِلهَ اِلاّ هُوَ ما اُعْطِىَ مُؤْمِنٌ قَطُّ خَیْرَ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ اِلاّ بِحُسْنِظَنِّهِ بِاللّهِ وَ رَجائِهِ لَهُ وَ حُسْنِ خُلُقِهِ وَ الْکَفِّ عَنِ اغْتیابِ المُؤْمِنینَ؛
به آن که جز او خدایى نیست سوگند، خیر دنیا و آخرت به مؤمنى داده نشد، مگر بهسبب خوش گمانى و امیدوارى او به خدا و خوش اخلاقى و خوددارى از غیبت مؤمنان. [کافى، ج 2، ص 72]
9 امام على علیه السلام: ثَلاثٌ مَنْ کُنَّ فیهِ فَقَدْ رُزِقَ خَیْرُ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ، هُنَّ الرِّضا بِالقَضاءِوَ الصَّبْرُ عَلَى الْبَلاءِ وَ الشُّکْرُ فِى الرَّخاءِ؛
به راستى خیر دنیا و آخرت روزىِ کسى مى گردد که از سه ویژگى برخوردار باشد:خشنودى به مقدرات، صبر در بلا و شکر در آسایش. [غررالحکم، ح 4670]
10 امام صادق علیه السلام: لا یَنْبَغى لِمَنْ لا یَتَّقى مَلامَةَ الْعُلَماءِ وَ ذَمِّهِمْ اَنْ یُرْجى لَهُ خَیْرُ الدُّنْیاوَ الآْخِرَةِ؛
کسى که از سرزنش و نکوهش علما پروا نمى کند، نمى توان به خیر دنیا و آخرت اوامید داشت. [تحف العقول، ص 364]
11 امام على علیه السلام: جَمْعُ خَیْرِ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ فى کِتْمانِ السِّرِّ وَ مُصادَقَةِ الاَخْیارِ، وَ جَمْعُالشَّرِّ فِى الاِذاعَةِ وَ مُؤاخاةِ الاَشْرارِ؛
همه خیر دنیا و آخرت در رازدارى و هم نشینى با نیکان است و همه شر در افشاىاسرار و دوستى با اشرار است. [بحارالأنوار، ج 74، ص 178، ح 17]
12 امام على علیه السلام: عَلَیْکُمْ بِتَقْوَى اللّهِ فَاِنَّها تَجْمَعُ الْخَیْرَ وَ لا خَیْرَ غَیْرُها وَ یُدْرَکُ بِها مِنَالْخَیْرِ ما لا یُدْرَکُ بِغَیْرِها مِنْ خَیْرِ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ؛
شما را سفارش مى کنم به تقواى الهى، که گردآورنده خیر است و هیچ خیرى جز آننیست، به وسیله تقوا خیرهایى از دنیا و آخرت نصیب انسان مى شود که با غیر آننمى شود. [بحارالأنوار، ج 70، ص 66، ح 11]
13 امام رضا علیه السلام: اِنَّ رَجُلاً سَاَلَ الْعالِمَ اَنْ یُعَلِّمَهُ ما یَنالُ بِهِ خَیْرَ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ وَ لایُطَوِّلَ عَلَیْهِ فَقالَ لا تَغْضَبْ؛
شخصى از امام کاظم صلی الله علیه و آله درخواست نمود که در کلامى کوتاه، چیزى به او بیاموزد کهبا آن خیر دنیا و آخرت را به دست آورد. حضرت فرمودند: خشمگین مشو. [بحارالأنوار، ج 73، ص 265، ح 13]
14 پیامبر صلی الله علیه و آله: ما وُضِعَ الرِّفْقُ عَلى شَىْ ءٍ اِلاّ زانَهُ وَ لا وُضِعَ الخُرْقُ عَلى شَىْ ءٍاِلاّ شانَهُ؛ فَمَنْ اُعْطىَ الرِّفْقَ اُعْطىَ خَیْرَ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ، وَ مَنْ حُرِمَهُ حُرِمَ خَیْرَ الدُّنْیا وَالآْخِرَةِ؛
هر چیزى که با مدارا همراه شد، زیبا گردید و هر چیزى که با ناسازگارى همراه شد،زشت گردید. پس هر کس اهل مدارا شد، از خیر دنیا و آخرت برخوردار گردید و هر کساز مدارا محروم ماند، از خیر دنیا و آخرت بى بهره مانده است. [بحارالأنوار، ج 72، ص 55، ح 19]
15 پیامبر صلی الله علیه و آله: قالَ اللّه عَزَّوَجَلَّ اِذا اَرَدْتُ اَنْ اَجْمَعَ لِلْمُسْلِمِ خَیْرَ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ جَعَلْتُلَهُ قَلْبا خاشِعا وَ لِسانا ذاکِرا وَ جَسَدا عَلَى الْبَلاءِ صابِرا وَ زَوْجَةً مُؤْمِنَةً تَسُرُّهُ اِذانَظَرَ اِلَیْها وَ تَحْفَظُهُ اِذا غابَ عَنْها فى نَفْسِها وَ مالِهِ؛
خداوند مى فرماید: هرگاه بخواهم، خیر دنیا و آخرت را نصیب مسلمانى کنمبراى او قلبى خاشع، زبانى ذاکر و بدنى صبور در برابر بلا قرار مى دهم و به او زنى مؤمنمى دهم که هرگاه به او نظر کند، شادش نماید و هرگاه غایب گردد حافظ ناموس و مال اوباشد. [کافى، ج 5، ص 327، ح 2]
16 پیامبر صلی الله علیه و آله: خَصْلَتانِ مَنْ رَزَقَهُما قَدْ اُعْطىَ خَیْرَ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ مَنْ اِذَا ابْتُلىَ صَبَرَوَ اِذا اُعْطىَ شَکَرَ؛
دو خصلت است که به هر کس داده شد، خیر دنیا و آخرت به او داده شده است: هرگاهگرفتار شد صبر نماید و هرگاه به او عطا شد شکرگزارى کند. [مجموعه ورام، ج 2، ص 247]
17 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِنَّ جَبْرَئیلَ الرُّوحَ الاَمینَ نَزَلَ عَلَىَّ مِنْ عِنْدِ رَبِّ الْعالَمینَ فَقالَ یا مُحَمَّدُ:عَلَیْکَ بِحُسْنِ الْخُلُقِ فَاِنَّ سُوءَ الْخُلُقِ یَذْهَبُ بِخَیْرِ الدُّنْیا وَ الآخِرَةِ أَلا وَ اِنَّ اَشْبَهَکُمْ بىاَحْسَنُکُمْ خُلُقا؛
رسول خدا فرمود: همانا جبرائیل روح الأمین از طرف پروردگار عالمیان بر من نازلشد و گفت اى محمد: تو را به خوش اخلاقى سفارش مى کنم، به درستى که بد اخلاقىخیر دنیا و آخرت را از بین مى برد، آگاه باش! به راستى که شبیه ترین شما به من، خوشاخلاق ترین شماست. [امالى صدوق، ص 344، ح 415]
18 امام على علیه السلام: اَرْبَعٌ مَنْ اُعْطِیَهُنَّ فَقَدْ اُعْطىَ خَیْرَ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ: صِدْقُ حَدیثٍ وَ اَداءُاَمانَةٍ وَ عِفَّةُ بَطْنٍ وَ حُسْنُ خُلُقٍ؛
چهار چیز است که به هر کس داده شود خیر دنیا و آخرت به او داده شده: راستگویى،امانتدارى، حلال خورى و خوش اخلاقى. [غررالحکم، ح2142]
19 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلا اَدُلُّکُمْ عَلى خَیْرِ اَخْلاقِ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ؟ تَصِلُ مَنْ قَطَعَکَ وَ تُعْطى مَنْ حَرَمَکَ وَ تَعْفو عَمَّنْ ظَلَمَکَ؛
آیا شما را به بهترین اخلاق دنیا و آخرت راهنمایى نکنم؟ رابطه با کسى است که با توقطع رابطه کرده، بخشش به کسى که از تو دریغ نموده و عفو کسى که به تو ظلم کرده است. [کافى، ج 2، ص 107]
20 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلا اُخْبِرُکُمْ بِخَیْرِ اَخْلاقِ أهْلِ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ؟ قالوا: بَلى یا رَسولَ اللّه ِ.فَقالَ اِفْشاءُ السَّلامِ فِى الْعالَمِ؛
آیا شما را از بهترین اخلاق اهل دنیا و آخرت خبر ندهم؟ عرض کردند: چرا؟ اىرسول خدا! حضرت فرمودند: آشکارا سلام کردن به همگان. [بحارالأنوار، ج 76، ص 12، ح 50]
21 پیامبر صلی الله علیه و آله: یا عَلىُّ لا یَخْدُمُ الْعِیالَ اِلاّ صِدِّیقٌ اَوْ شَهیدٌ اَوْ رَجُلٌ یُریدُ اللّهُ بِهِ خَیْرَالدُّنْیا وَ الآخِرَةِ؛
اى على! به خانواده خود خدمت نمى کند، مگر مرد بسیار راستگو یا شهید یا مردىکه خداوند خیر دنیا و آخرت را براى او مى خواهد. [مستدرک الوسائل، ج 13، ص 49]
22 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَطیعى زَوْجَکَ یَکْفِکَ خَیْرَ الدُّنْیا وَ الآخِرَةِ وَ بِرِّى والِدَیْکَ یَکْثُرْخَیْرُ بَیْتِکَ؛
شوهرت را اطاعت کن تا خیر دنیا و آخرت تو را کفایت کند و به پدر و مادرت نیکى کن تا خیر خانه ات زیاد شود. [کنزالعمال، ح 43388]
23 امام سجاد علیه السلام: اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ نَبِّهْنى لِذِکْرِکَ فى اَوْقاتِ الْغَفْلَةِ وَ اسْتَعْمِلْنى بِطاعَتِکَ فى اَیّامِ الْمُهْلَةِ وَ انْهَجْ لى اِلى مَحَبَّتِکَ سَبیلاً سَهْلَةً، اَکْمِلْ لى بِهاخَیْرَ الدُّنْیا وَ الآخِرَةِ؛
بار الها! مرا در هنگام غفلت به یاد خود آگاه گردان و در ایام فراغت به اطاعتت موفقبدار و برایم راهى آسان به سوى محبت خود بگشاى و خیر دنیا و آخرت را به وسیله آنتکمیل فرماى. [صحیفه سجادیه، از دعاى بیستم]
24 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَکْثِروا مِنْ قَوْلِ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّهِ الْعَلىِّ الْعَظیمِ فَاِنَّها مِلْکُ الْجَنَّةِ وَمَنْ اَکْثَرَ مِنْها نَظَرَ اللّهُ اِلَیْهِ وَ مَنْ نَظَرَ اِلَیْهِ فَقَدْ اَصابَ خَیْرَ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ؛
ذکر «لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّهِ الْعَلىِّ الْعَظیم» را بسیار بگویید: زیرا که آن، دارایىبهشت است و هر کس آن را بسیار بگوید خداوند به او مى نگرد و هر کس خدا به او بنگردبه خیر دنیا و آخرت دست یافته است. [بحارالأنوار، ج 38، ص 161، ح 83]
25 امام صادق علیه السلام: مَنْ یَتَّقِ اللّهَ فَقَدْ اَحْرَزَ نَفْسَهُ مِنَ النّارِ بِاِذْنِ اللّهِ وَ اَصابَ الْخَیْرَ کُلَّهُفِى الدُّنْیا وَ الآخِرَةِ؛
هر کس تقواى الهى پیشه کند، خود را به خواست خداوند از آتش حفظ کرده و بههمه خیر دنیا و آخرت دست یافته است. [بحارالأنوار، ج 24، ص 286، ح 1]
26 امام سجاد علیه السلام: اَنَّ رَجُلاً کَتَبَ اِلى اَبِى الْحُسَیْنِ بْنِ عَلىٍّ علیه السلام: یا سَیِّدى اَخْبِرْنى بِخَیْرِالدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ فَکَتَبَ علیه السلامبِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم اَمّا بَعْدُ فَاِنَّ مَنْ طَلَبَ رِضَى اللّه ِبِسَخَطِ النّاسِ کَفاهُ اللّهُ اُمورَ النّاسِ وَ مَنْ طَلَبَ رِضَى النّاسِ بِسَخَطِ اللّهِ وَکَلَهُ اللّهُ اِلَىالنّاسِ وَالسَّلامُ؛
مردى به پدرم امام حسین علیه السلام نوشت: سرورم! مرا از خیر دنیا و آخرت آگاه کنید. امام در جواب نوشتند: به نام خداوند مهر گستر مهربان: هر کس در طلب رضاى خداوندباشد، هر چند با ناخرسندى مردم، خداوند او را از مردم بى نیاز مى کند، و هر کس درطلب رضاى مردم باشد، هر چند با ناخرسندى خداوند، خداوند او را به مردم وامى گذارد. والسَّلام [بحارالأنوار، ج 71، ص 208، ح 17]
27 امام على علیه السلام: ما اَعْطَى اللّهُ سُبْحانَهُ الْعَبْدَ شَیْئا مِنْ خَیْرِ الدُّنْیا وَ الآخِرَةِ اِلاّ بِحُسْنِخُلُقِهِ وَ حُسْنِ نیَّتِهِ؛
خداوند خیر دنیا و آخرت را جز به خاطر خوش اخلاقى و خوش نیتى بهبنده نمى دهد. [غررالحکم، ح 9670]
28 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلا اُخْبِرُکُمْ بِما یَکونُ بِهِ خَیْرُ الدُّنْیا وَ الآخِرَةِ وَ اِذا کُرِبْتُمْ وَ اغْتَمَمْتُمْدَعَوْتُمُ اللّهَ فَفَرَّجَ عَنْکُمْ؟ قالوا بَلى یا رَسُولَ اللّه ِ، قالَ: قولوا لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ رَبُّنا لا نُشْرِکُبِهِ شَیْئا ثُمَّ ادْعوا بِما بَدالَکُمْ؛
آیا شما را از چیزى با خبر سازم که در آن خیر دنیا و آخرت است و آنگاه که دچار غم واندوه شدید با آن خدا را بخوانید و او شما را نجات بخشد؟ گفتند: آرى اى رسول خدا!حضرت فرمودند: بگویید «لا اله الا اللّه ربنا لا نشرک به شیئا» سپس هر چه در نظرداشتید از خدا بخواهید. [بحارالأنوار، ج 93، ص 311، ح14]
29 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ فَـتَحَ بابَ مَسْأَلَةٍ فَتَحَ اللّهُ لَهُ بابَ فَقْرٍ فِى الدُّنْیا وَ الآخِرَةِ وَ مَنْ فَتَحَبابَ عَطیَّةٍ ابْتِغاءً لِوَجْهِ اللّهِ اَعْطاهُ اللّهُ خَیْرَ الدُّنْیا وَ الآخِرَةِ؛
هر کس درِ درخواستى از مردم را به روى خود باز کند، خداوند براى او درِ فقرى را در دنیا و آخرت باز مى کند و هر کس درِ بخششى را براى مردم به خاطر خدا باز کند،خداوند او را خیر دنیا و آخرت عطا مى فرماید. [کنزالعمال، ح 16745]
30 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ اَوى اِلى فِراشِهِ طاهِرا یَذْکُرُ اللّهَ تَعالى حَتّى یُدْرِکَهُ النُّعاسُ لَمْیَتَقَلَّبْ ساعَةً مِنَ اللَّیْلِ یَسْأَلُ اللّهَ شَیْئا مِنْ خَیْرِ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ اِلاّ اَعْطاهُ اللّهُ ایّاهُ؛
هر کس با وضو و با یاد خدا به رخت خواب برود و خوابش ببرد، در هر ساعتى از شب کهبیدار گردد و از خدا چیزى از خیر دنیا و آخرت بخواهد، خداوند آن را به او عطا فرماید. [کنزالعمال، ح 41274]
31 امام صادق علیه السلام: مَنْ اَرادَ الْحَدیثَ لِمَنْفَعَةِ الدُّنْیا لَمْ یَکُنْ لَهُ فِى الآخِرَةِ نَصیبٌ، وَ مَنْاَرادَ بِهِ خَیْرَ الآخِرَةِ اَعْطاهُ اللّهُ خَیْرَ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ؛
هر کس حدیث را براى بهره دنیا بخواهد، در آخرت بهره اى نخواهد داشت و هر کسبراى خیر آخرت بخواهد، خداوند به او خیر دنیا و آخرت عطا فرماید. [کافى، ج 1، ص 46]
32 امام على علیه السلام: مَنْ رُزِقَ الدِّینَ فَقَدْ رُزِقَ خَیْرَ الدُّنْیا وَ الآخِرَةِ؛
هر کس دین روزى او شود، براستى خیر دنیا و آخرت روزى او شده است. [غررالحکم، ح 8523]
33 پیامبر صلی الله علیه و آله: سُورَةُ یس تُدْعى فِى التَّوْراةِ المُعِمَّةَ تََعُمُّ صاحِبَها بِخَیْرِ الدُّنْیا وَالآخِرَةِ وَ تُـکابِدُ عَنْهُ بَلْوَى الدُّنْیا وَالآخِرَةِ وَ تَدْفَعُ عَنْهُ اَهاویلَ الآخِرَةِ؛
سوره یس در تورات «مُعِمَّه» خوانده مى شود که براى صاحب خود خیر دنیا و آخرترا جمع مى کند و از او بلاى دنیا و آخرت را دور مى کند و وحشت هاى آخرت را دفع مى کند. [بحارالأنوار، ج 92، ص 291، ح 6]
34 پیامبر صلی الله علیه و آله: ما مِنْ عَبْدٍ یَخافُ زَوالَ نِعْمَةٍ اَوْ فَجاءَةِ نِقْمَةٍ اَوْ تَغَیُّرِ عافیَةٍ وَ یَقولُ:یا حَىُّ یا قَیُّومُ یا واحِدُ یا مَجیدُ یا بَرُّ یا کَریمُ یا رَحیمُ یا غَنىُّ تَمِّمْ عَلَیْنا نِعْمَتَکَ وَهَبْلَنا کَرامَتَکَ وَ اَلْبِسْنا عافیَتَکَ اِلاّ اَعْطاهُ اللّهُ تَعالى خَیْرَ الدُّنْیا وَ الآخِرَةِ؛
قطعا هر کس به خاطر ترس از دست دادن نعمتى یا گرفتار شدن به بلایى ناگهانىو یا از دست دادن سلامتى بگوید: «اى زنده، اى پابرجا، اى یکتا، اى بزرگ،اى نیکوکار، اى بزرگوار، اى مهربان، اى بى نیاز! نعمتت را بر ما کامل کن و بخششترا ارزانى ما کن و لباس عافیت را بر تن ما بپوشان» خداوند، خیر دنیا و آخرت به اوعطا مى فرماید. [بحارالأنوار، ج 95، ص 194، ح 27]
35 امام على علیه السلام: اَحْسِنْ یُحْسَنْ اِلَیْکَ، اِرْحَمْ تُرْحَمْ، قُلْ خَیْرا تُذْکَرْ بِخَیْرٍ، اِجْتَنِبِ الْغیبَةَفَاِنَّها اِدامُ کِلابِ النّارِ کَذَبَ مَنْ زَعَمَ اَ نَّهُ وُلِـدَ مِنْ حَلالٍ وَ هُوَ یأکُلُ لُحُومَ النّاسِ بِالْغیبَةِوَ کَذَبَ مَنْ زَعَمَ اَ نَّهُ وُلِـدَ مِنْ حَلالٍ وَ هُوَ یُبْغِضُنى وَ یُبْغِضُ الاَئِمَةَ مِن وُلْدى وَکَذَبَمَنْ زَعَمَ اَنَّهُ وُلِدَ مِنْ حَلالٍ وَ هُوَ یُحِبُّ الزِّنا وَ کَذَبَ مَنْ زَعَمَ اَنَّهُ یَعْرِفُ اللّهَ وَ هُوَمُجْتَرِى ءٌ عَلى مَعاصِى اللّهِ کُلَّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ... صِلْ رَحِمَکَ یَزیدُ اللّهُ فى عُمُرِکَ وَ حَسِّنْخُلُقَکَ یُخَفِّفِ اللّهُ حِسابَکَ، اِنْ سَرَّکَ اَنْ تَـکونَ مَعِىَ یَوْمَ الْقیامَةِ فَلا تَـکُنْ لِلظّالِمینَمُعینا، مَنْ اَحَبَّنا کانَ مَعَنا یَوْمَ الْقیامَةِ وَ لَوْ اَنَّ رَجُلاً اَحَبَّ حَجَرا لَحَشَرَهُ اللّهُ مَعَهُ، ایّاکَاَنْ تَتَزَیَّنَ لِلنّاسِ وَ تُبارِزَ اللّهَ بِالْمَعاصى فَیُفْظِحَکَ اللّهُ یَوْمَ تَلْقاهُ، اِحْفَظْ عَنّى ما اَقولُ لَکَتَنَلْ بِهِ خَیْرَ الدُّنْیا وَ الآخِرَةِ؛
خوبى کن تا با تو خوبى شود، رحم کن تارحمت کنند، خوب بگو تا به خوبى یادتکنند، از غیبت دورى کن که خورش سگان دوزخ است، دروغ گفته کسى که گمان داردحلال زاده است و با غیبت کردن گوشت مردم را مى خورد، دروغ گفته کسى که گمان دارد حلال زاده است و دشمن من و امامان از اولاد من است، دروغ گفته کسى که گمان داردحلال زاده است و زنا را دوست دارد و دروغ مى گوید کسى که گمان مى کند خدا رامى شناسد و بر نافرمانى خدا شب و روز جسور است... صله رحم کن تا خدا عمرت رابیفزاید، خوش اخلاق باش تا خداوند حسابت را سبک گیرد، اگر مى خواهى روز قیامت بامن باشى، یاور ستمکاران مباش، هر کس ما را دوست دارد روز قیامت با ما است و اگرکسى سنگى را دوست بدارد با او محشور گردد، مبادا خود را براى مردم بیارایى و بهنافرمانى خدا برآیى، تا خدا روزى که ملاقاتش کنى رسوایت کند، آنچه به تو گفتمنگهدار تا به خیر دنیا و آخرت رسى. [امالى صدوق، ص 278، ح 308]
36 امام صادق علیه السلام: مَنْ قَرَاَها یَعْنى سُورَةَ الْفاتِحَةِ فَتَحَ اللّهُ عَلَیْهِ خَیْرَ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ وَقالَ اِنَّ اسْمَ اللّهِ الاَعْظَمَ مُقَطَّعٌ فى هذِهِ السُّورَةِ؛
هر کس سوره فاتحه را بخواند خداوند خیر دنیا و آخرت را به روى او مى گشاید. اسماعظم خداوند در این سوره بخش بخش گردیده است. [مستدرک الوسائل، ج 4، ص 330]
37 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ رُزِقَ حُسْنَ صورَةٍ وَ حُسْنَ خُلُقٍ وَ زَوْجَةً صالِحَةً وَ سَخاءً فَقَدْاُعْطىَ مِنْ خَیْرِ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ؛
به هر کس صورت زیبا، خوش اخلاقى، زنى شایسته و سخاوت روزى شود، از خیردنیا و آخرت داده شده است. [کنزالعمال، ح 30783]
38 معصوم علیه السلام: اِنَّ اَصْلَ کُلِّ خَیْرٍ فِى الدُّنْیا وَ الآخِرَةِ شَىْ ءٌ واحِدٌ وَ هُوَ الْخَوْفُ مِنَ اللّهِ تَعالى؛
ریشه هر خیرى در دنیا و آخرت یک چیز است و آن ترس از خداوند متعال است. [مستدرک الوسائل، ج 11، ص 235،ح 12842]
39 امام صادق علیه السلام: فَاِنْ اَرَدْتَ اَنْ تَقَرَّعَیْنُکَ وَ تَنالَ خَیْرَ الدُّنْیا وَ الآخِرَةِ فَاقْطَعِ الطَّمَعَمِمّا فى اَیْدِى النّاسِ وَ عُدَّ نَفْسَکَ فِى الْمَوتى وَ لا تُحَدِّثْ لِنَفْسِکَ اَنَّکَ فَوْقَ اَحَدٍ مِنَالنّاسِ وَ اخْزَنْ لِسانَکَ کَما تَخْزَنُ مالَکَ؛
اگر مى خواهى دیدگان تو روشن شود و به خیر دنیا و آخرت دست یابى، طمع خود رااز آنچه در دست مردم است قطع کن و خود را از میرندگان بشمار و گمان نکن که از کسىبهترى و زبان خود را نگه دار همان گونه که مال خود را نگه مى دارى. [بحارالأنوار، ج 13، ص 416، ح 8]
40 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ رَزَقَهُ اللّهُ حُبَّ الاَئِمَّةِ مِنْ اَهْلِ بَیْتى فَقَدْ اَصابَ خَیْرَ الدُّنْیا وَ الآخِرَةِ،فَلا یَشُکَّنَّ اَحَدٌ اَنَّهُ فِى الْجَنَّةِ فَاِنَّ فى حُبِّ اَهْلِ بَیْتى عِشْرینَ خَصْلَةً عَشَرَةٌ مِنْها فِىالدُّنْیا وَ عَشَرَةٌ مِنْها فِى الآخِرَةِ؛
هر کس که خداوند محبت امامان از اهل بیت مرا نصیب او کرده بى گمان به خیر دنیا وآخرت دست یافته و بدون شک در بهشت خواهد بود، پس هیچ یک (از شیعیان) نبایددر این که اهل بهشت است شک کند؛ زیرا در دوستى اهل بیت من بیست ویژگى است کهده مورد آن در دنیا و ده مورد آن در آخرت است. [بحارالأنوار، ج 27، ص 78، ح 12]
وَ اعْبُدُوا اللّهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْأً وَ بِالْوالِدَیْنِ اِحْسانا وَ بِذِى الْقُربى وَ الْیَتامى وَ الْمَساکِینِ وَ الْجارِ ذِى الْقُربى وَ الْجارِ الْجُنُبِ وَ الصّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَ ابْنِ السَّبیلِ وَ مَا مَلَـکَتْ اَیْمانُـکُمْ اِنَّ اللّهَ لا یُحِبُّ مَنْ کانَ مُخْتالاً فَخُورا؛ [سوره نساء، آیه 36]
خدا را بپرستید و هیچ چیز را شریک او قرار ندهید! و به پدر و مادر خوبى کنید و همچنین به خویشاوندان و یتیمان و مسکینان و همسایه نزدیک و همسایه دور و دوست و هم نشین و در راه ماندگان و بردگان (خدمتکاران) خود، زیرا خداوند، کسى را که متکبّر و فخرفروش است، دوست ندارد.
1 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلصَّدَقَةُ عَلى وَجْهِها وَاصْطِناعُ الْمَعْروفِ وَ بِرُّ الْوالِدَیْنِ وَصِلَةُ الرَّحِم ِتُحَوِّلُ الشِّقاءَ سَعادَةً وَتَزیدُ فِى الْعُمْرِ وَ تَقى مَصارِ عَ السُّوءِ؛
صدقه بجا، نیکوکارى، نیکى به پدر و مادر و صله رحم، بدبختى را به خوش بختىتبدیل و عمر را زیاد و از پیشامدهاى بد جلوگیرى مى کند. [نهج الفصاحه، ح 1869]
2 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ کانَ یُؤْمِنُ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآْخِرِ فَلْیُکْرِمْ ضَیْفَهُ؛
هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد، باید میهمانش را گرامى دارد. [کافى، ج 6، ص 285، ح1]
3 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلصَّدَقَةُ بِعَشْرَةٍ وَ الْقَرْضُ بِثَمانِیَةَ عَشْرَ وَ صِلَةُ الاِْخْوانِ بِعِشْرینَ وَصِلَةُ الرَّحِمِ بِاَرْبَعَةٍ وَ عِشْرینَ؛
صدقه دادن، ده حسنه، قرض دادن، هجده حسنه، رابطه با برادران [دینى]، بیستحسنه و صله رحم، بیست و چهار حسنه دارد. [کافى، ج 4، ص 10، ح 3]
4 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلضَّیْفُ یَنْزِلُ بِرِزْقِهِ وَیَرْتَحِلُ بِذُنوبِ اَهْلِ الْبَیْتِ؛
میهمان، روزى خود را مى آورد و گناهان اهل خانه را مى برد. [بحارالأنوار، ج 75، ص 461، ح 14]
5 امام على علیه السلام: صِلَةُ الرَّحِمِ توجِبُ الْمَحَبَّةَ وَتَکْبِتُ العَدُوَّ؛
صله رحم، محبّت آور است و دشمنى را از بین مى برد. [غررالحکم، ح 5852]
6 پیامبر صلی الله علیه و آله: کُلُّ بَیْتٍ لایَدْخُلُ فیهِ الضَّیْفُ لاتَدْخُلُهُ الْمَلائِکَةُ؛
هر خانه اى که میهمان بر آن وارد نشود، فرشتگان واردش نمى شوند. [جامع الأخبار، ص 378]
7 امام على علیه السلام: کَفِّروا ذُنوبَکُمْ وَ تَحَبَّبوا اِلى رَبِّـکُمْ بِالصَّدَقَةِ وَ صِلَةِ الرَّحِمِ؛
با صدقه و صله رحم، گناهان خود را پاک کنید و خود را محبوب پروردگارتان گردانید. [غررالحکم، ح 7258]
8 پیامبر صلی الله علیه و آله: لایَـتَـکَـلَّـفَنَّ أَحَدٌ لِضَیْفِهِ ما لا یَقْدِرُ؛
هیچ کس نباید بیش از توانش خود را براى میهمان به زحمت اندازد. [کنزالعمال، ح 25876]
9 امام على علیه السلام: صِلَةُ الرَّحِمِ تُدِرُّ النِّعَمَ وَ تَدْفَعُ النِّقَمَ؛
صله رحم، نعمت ها را فراوان مى کند و سختى ها را از بین مى برد. [غررالحکم، ح 5836]
10 امام رضا علیه السلام: دَعاهُ رَجُلٌ فَقالَ لَهُ عَلىٌّ علیه السلام: قَد أجَبْتُکَ عَلى اَنْ تَضْمَنَ لى ثَلاثَخِصالٍ . قالَ: وما هِىَ یا اَمیرَالمُؤمِنینَ ؟ قالَ: لاتُدْخِلْ عَلَىَّ شَیْئا مِنْ خارِ جٍ وَ لا تَدَّخِرْعَنّى شَیْئا فِى الْبَیْتِ، وَ لا تُجحِفْ بِالْعِیالِ . قالَ: ذاکَ لَکَ یا اَمیرَ الْمُؤمِنینَ، فَاَجابـَهُعَلىُّ بنُ اَبى طالِبٍ علیه السلام ؛
مردى، امیر المؤمنین علیه السلام را به میهمانى دعوت کرد . حضرت فرمودند :مى پذیرم به شرط این که سه قول به من بدهى . عرض کرد: چه قولى اى امیر المؤمنین؟ فرمودند: از بیرون چیزى براى من تهیه نکنى، حاضرى خانه ات را از من دریغ ننمایى و به زن و فرزندنت زور نگویى . عرض کرد: قبول مى کنم اى امیر المؤمنین . پس على بن ابىطالب علیه السلام دعوت را پذیرفتند . [عیون اخبار الرضا، ج 1، ص 45، ح 138]
11 امام على علیه السلام: زَکاةُ الْیَسارِ بِرُّ الْجیرانِ وَ صِلَةُ الاَْرحامِ؛
زکاتِ رفاه، نیکى با همسایگان و صله رحم است. [غررالحکم، ح 5453]
12 امام صادق علیه السلام: اِبنُ اَبى یَعفورَ: رَاَیتُ عِندَ اَبى عَبدِاللّهِ علیه السلام ضَیْفا، فَقامَ یَوْما فىبَعضِ الْحَوائِج، فَنَهاهُ عَنْ ذلِکَ، وَ قامَ بِنَفْسِهِ إلى تِلکَ الْحاجَةِ، وَ قالَ علیه السلام: نَهى رَسولُاللّهِ صلی الله علیه و آلهعَنْ أنْ یُستَخْدَمَ الضَّیفُ؛
ابن ابى یعفور: در خانه امام صادق علیه السلام میهمانى را دیدم که روزى براى انجام کارىبرخاست . حضرت او را از آن کار منع کردند و شخصا آن کار را انجام دادند و فرمودند :رسول خدا صلی الله علیه و آله از به کار گرفتن میهمان، نهى فرموده است . [کافى، ج 6، ص 283، ح 1]
13 امام باقر علیه السلام: اِنَّ اَعْجَلَ الْخَیرِ ثَوابا صِلَةُ الرَّحِمِ؛
ثواب صله رحم سریع تر از هر کار خیرى به انسان مى رسد. [کافى، ج 2، ص 152، ح 15]
14 پیامبر صلی الله علیه و آله: کَفى بِالْمَرءِ إثما اَن یَستَقِلَّ ما یُقَرِّبُ اِلى اِخوانِهِ وَ کَفى بِالْقَومِ اِثما اَنْ یَستَقِلّوا ما یَقْرُبُ بِهِ اِلَیهِم اَخُوهُم؛
انسان را همین گناه بس، که آنچه را که تقدیم برادران میهمان خود مى کندکم شمارد و میهمان را همین گناه بس، که آنچه را که میزبانشان براى آنها فراهم مى کند کم شمارد. [محاسن، ج 2، ص 414، ح 165]
15 امام صادق علیه السلام: صِلَةُ الاَْرحامِ تُـزَکّى الاَْعمالَ وَ تُنْمى الاَْموالَ وَ تَدْفَعُ الْبَلوى وَ تُیَسِّرَ الْحِسابَ وَ تُنْسِئُ فِى الاَْجَلِ؛
صله رحم، اعمال را پاکیزه، اموال را بسیار، بلا را برطرف و حساب (قیامت) را آسان مى کند و مرگ را به تأخیر مى اندازد. [کافى، ج 2، ص 157، ح 33]
16 امام باقر علیه السلام: اِذا دَخَلَ اَحَدُکُمْ عَلى اَخیهِ فى رَحْلِهِ فَلْیَقْعُدْ حَیْثُ یَأمُـرُهُ صاحِبُ الرَّحْلِ فَاِنَّ صاحِبَ الرَّحْلِ اَعْرَفُ بِعَوْرَةِ بَیْتِهِ مِنَ الدّاخِلِ عَلَیْهِ؛
هرگاه یکى از شما به خانه برادرش وارد شد، هر جا صاحبخانه گفت همانجا بنشیند، زیرا صاحبخانه به وضع اتاق خود از میهمان آشناتر است. [قرب الإسناد، ص 69، ح 222]
17 امام صادق علیه السلام: اِنَّ صِلَةَ الرَّحِمِ وَ البِرَّ لَیُهَوِّنانِ الحِسابَ وَ یَعْصِمانِ مِنَ الذُّنوبِ؛
صله رحم و نیکى، حساب (قیامت) را آسان و از گناهان جلوگیرى مى کند. [کافى، ج 2، ص 157، ح 31]
18 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلضَّیْفُ یُلْطَفُ لَیْلَتَیْنِ فَاِذا کانَتْ لَیْلَـةَ الثالِثَةُ فَـهُـوَ مِنْ أَهْلِ الْبَیْتِ یَأْکُلُ ما أَدْرَکَ؛
میهمان تا دو شب پذیرایى مى شود، از شب سوم از اهل خانه به شمار مى آید و هرچه رسید بخورد. [کافى، ج 6، ص 283، ح 1]
19 امام صادق علیه السلام: صِلَةُ الاَْرحامِ تُحَسِّنُ الْخُلُقَ وَ تُسْمِحُ الکَفَّ وَ تُطیبُ النَّفْسَ وَ تَزیدُ فِى الرِّزْقِ وَ تُنْسِئُ فِى الاَْجَلِ؛
صله رحم، انسان را خوش اخلاق، با سخاوت و پاکیزه جان مى نماید و روزى را زیاد مى کند و مرگ را به تأخیر مى اندازد. [کافى، ج 2، ص 151، ح 6]
20 پیامبر صلی الله علیه و آله: لا تَأْکُلْ طَعامَ الْفاسِقینَ؛
غذاى مردم فاسق را نخور. [امالى طوسى، ص 535]
21 پیامبر صلی الله علیه و آله: صِلَةُ الرَّحِمِ وَ حُسْنُ الْخُلْقِ وَ حُسْنُ الْجَوارِ یَعْمُرانِ الدّیارَ وَ یَزیدانَ فِى الاَْعْمارِ؛
صله رحم، خوش اخلاقى و خوش همسایگى، شهرها را آباد و عمرها را زیاد مى کند. [نهج الفصاحه، ح 1839]
22 امام رضا علیه السلام: اَلسَّخىُّ یَأکُلُ مِن طَعامِ النّاسِ لِیَاْکُلوا مِنْ طَعامِهِ، وَ البَخیلُ لا یَاْکُلُ مِنْ طَعامِ النّاسِ لِئَلاّ یَأکُلوا مِنْ طَعامِهِ؛
سخاوتمند، از غذاى مردم مى خورد، تا مردم از غذاى او بخورند، اما بخیل از غذاى مردم نمى خورد تا آنها نیز از غذاى او نخورند. [عیون اخبار الرضا، ج 1، ص 15، ح 26]
23 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ مَشى اِلى ذى قَرابَةٍ بِنَفْسِهِ وَ مالِهِ لِیَصِلَ رَحِمَهُ اَعْطاهُ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ اَجْرَ مِأَةِ شَهیدٍ؛
هر کس با جان و مال خود در راه صله رحم کوشش کند، خداوند عزّوجلّ پاداش یکصد شهید به او مى دهد. [من لایحضره الفقیه، ج 4، ص 16]
24 امام على علیه السلام: قوتُ الاَْجسادِ الطَّعامُ وَ قوتُ الاَْرواحِ الاِْطـعامُ؛
غذاى جسم، خوردن و غذاى روح، خوراندن است. [مشکاة الأنوار، ص 561]
25 امام على علیه السلام: صِلَةُ الاَْرْحامِ مِنْ اَفْضَلِ شِیَمِ الکِرامِ؛
صله رحم، از بهترین خصلت هاى بزرگواران است. [غررالحکم، ح 5882]
26 پیامبر صلی الله علیه و آله: طَعامُ السَّخىِّ دَواءٌ وَ طَعامُ الشَّحیحِ داءٌ؛
غذاى سخاوتمند، داروست و غذاى بخیل، درد. [بحارالأنوار، ج 71، ص 357، ح 22]
27 امام على علیه السلام: اِنَّ صِلَةَ الاَْرْحامِ لَمِنْ موجِباتِ الاِْسْلامِ وَ اِنَّ اللّهَ سُبْحانَهُ اَمَرَ بِاِکْرامِها وَ اِنَّهُ تَعالى یَصِلُ مَنْ وَصَلَها وَ یَقْطَعُ مَنْ قَطَعَها وَ یُکْرِمْ مَنْ اَکْرَمَها؛
به راستى که صله رحم از واجبات اسلام است و خداى سبحان، امر فرموده که آن را گرامى بدارند و خداوند متعال با هر کس که صله رحم کند، رابطه برقرار مى کند و با هر کس که قطع رحم کند، قطع رابطه مى کند و هر کس که صله رحم را گرامى بدارد، گرامى اش مى دارد. [غررالحکم، ح 3651]
28 امام على علیه السلام: رُئِىَ اَمیرُ المُؤمِنینَ حَزینا فَقیلَ له: مِمَّ حُزْنُکَ؟ قالَ: لِسَبعٍ اَتَتْ لَمْ یَضِفْ اِلَینا ضَیفٌ؛
[روزى] امام على علیه السلام غمگین دیده شد علت را از ایشان جویا شدند. فرمودند: چون هفت روز است که میهمانى بر ما وارد نشده است. [مناقب آل ابى طالب، ج 1، ص 347]
29 امام على علیه السلام: حِراسَةُ النِّعَمِ فى صِلَةِ الرَّحِمِ؛
حفظ نعمت ها در صله رحم است. [غررالحکم، ح 4929]
30 پیامبر صلی الله علیه و آله: الوَلیمَةُ اَوَّلُ یومٍ حَقٌّ وَ الثانى مَعروفٌ وَ ما زادَ ریاءٌ وَ سُمْعَةٌ؛
ولیمه (سور) دادن، روز اول حق است و روز دوم احسان، از دو روز که گذشت، خودنمایى و شهرت طلبى است. [کافى، ج 5، ص 368، ح 4]
31 امام على علیه السلام: اِذا قَطَّعُوا الأْرحامَ جُعِلَتِ الأْمْوالُ فى أیدىِ الأْشْرارِ ؛
هرگاه مردم قطع رحم کنند، ثروت ها در دست افراد شرور قرار مى گیرد. [کافى، ج 2، ص 348، ح 8]
32 پیامبر صلی الله علیه و آله: اُوصِى الشاهِدَ مِنْ اُمَّتى وَ الغائبَ اَنْ یُجیبَ دَعْوَةَ المُسلِمِ ـ وَ لَو عَلى خَمْسَةِ اَمیالٍ ـ، فاِنَّ ذلِکَ مِنَ الدَّینِ؛
به حاضران و غایبان امت خود سفارش مى کنم که دعوت مسلمان را، گرچه از فاصله پنج میل (حدود 10 کیلومتر)، بپذیرید، زیرا این کار جزو دین است. [محاسن، ج 2، ص 411، ح 142]
33 امام صادق علیه السلام: أفْضَلُ ما یوصَلُ بِهِ الرَّحِمُ کَفُّ الأذى عَنْها؛
بهترین صله رحم، خوددارى از آزار و اذیت خویشاوندان است . [بحارالأنوار، ج 74، ص 88، ح 1]
34 امام صادق علیه السلام: اِذا اَتاکَ اَخوکَ فَـآتِهِ بِما عِنْدَکَ وَ اِذا دَعَوْتَهُ فَـتَـکَـلَّفْ لَهُ؛
هرگاه برادرت ناخوانده بر تو وارد شد، همان غذایى که در خانه دارى برایش بیاور و هرگاه او را دعوت کردى در پذیرایى از او خودت را به زحمت بینداز. [محاسن، ج 2، ص 410، ح 138]
35 امام صادق علیه السلام: صِلُوا أرحامَکُمْ و بِرّوا بِإخْوانِکُمْ وَ لَوْ بِحُسْنِ السَّلامِ وَ رَدِّ الجَوابِ؛
صله رحم نمایید و به برادران (دینى) خود نیکى کنید، هر چند با سلام کردن خوب و یا جواب سلام خوب باشد. [کافى، ج 2، ص 157، ح 31]
36 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ اَحَبَّ اَنْ یُحِبّهُ اللّهُ وَ رَسولُهُ فَـلْیَاْکُلْ مَع ضَیفِهِ؛
هر کس دوست دارد که خدا و رسولش او را دوست داشته باشند، با میهمان خود غذا بخورد. [تنبیه الخواطر، ج 2، ص 116]
37 امام صادق علیه السلام: صِلَةُ الرَّحِمِ تَعْمُرُ الدِّیارَ وَ تَزیدُ فى الأعْمارِ وَ اِنْ کانَ اَهلُها غَیرَ اَخْیارٍ؛
صله رحم، خانه ها را آباد و عمرها را طولانى مى کند، هر چند صله رحم کنندگان مردمان خوبى نباشند. [امالى طوسى، ص 481، ح 18]
38 امام صادق علیه السلام: اِذا دُعىَ اَحَدُکُمْ اِلى طَعامٍ فَلا یَستَتْبِعَنَّ وَلَدَهُ فَاِنَّهُ اِنْ فَعَلَ ذلکَ، کانَ حَراما وَ دَخَلَ غاصِبا؛
هرگاه یکى از شما به میهمانى دعوت شد، فرزندش را به دنبال خود راه نیندازد که اگر چنین کند، کار حرامى کرده و غاصبانه وارد خانه میزبان شده است. [کافى، ج 6، ص 270، ح 1]
39 امام رضا علیه السلام: وَقِّرُوا کِبارَکُمْ وَ ارْحَمُوا صِغارَکُمْ وَ صِـلُـوا اَرْحـامَـکُمْ؛
به بزرگترهایتان احترام بگذارید و با کوچکترها مهربان باشید و صله رحم نمایید. [عیون اخبار الرضا، ج 2، ص 265]
40 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلضّیافَةُ اَوَّلُ یَوْمٍ وَ الثانى وَ الثالثُ وَ ما بَعْدَ ذلِکَ فَاِنَّها صَدَقَةٌ تُصَدّق بِها عَلَیْهِ؛
میهمانى یک روز و دو روز و سه روز است، بعد از آن هر چه به او دهى صدقه محسوب مى شود. [کافى، ج 6، ص 283، ح 2]
إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللّهِ أَتْقاکُمْ؛ [سوره حجرات، آیه 13]
در حقیقت گرامى ترین شما نزد خدا با تقواترین شماست.
1 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِنَّ رَبَّـکُمْ واحِدٌ وَ اِنَّ اَباکُمْ واحِدٌ وَ دینَـکُمْ واحِدٌ وَ نَبیَّکُمْ واحِدٌ وَ لا فَضْلَ لِعَرَبىٍّ عَلى عَجَمىٍّ وَ لا عَجَمىٍّ عَلى عَرَبىٍّ وَ لا اَحْمَرَ عَلى اَسْوَدَ وَ لا اَسْوَدَ عَلى اَحْمَرَ إلاّ بِالتَّقْوى ؛
پروردگار، پدر، دین و پیامبر شما یکى است، هیچ عربى بر غیر عرب و هیچ غیر عربى بر عرب و هیچ سرخ پوستى بر سیاه پوست و هیچ سیاه پوستى بر سرخ پوست برترى ندارد، جز به تقوا. [کنزالعمال، ح 5655]
2 امام صادق علیه السلام: سُئِلَ الاِْمامُ الصّادِقُ علیه السلام عَنْ قَولِ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ: «اِتَّقُوا اللّهَ حَقَّ تُقاتِهِ»قال: یُطاعُ فَلا یُعْصى، وَ یُذْکَرُ فَلا یُنْسى، وَ یُشْکَرُ فَلا یُکْفَرُ؛
از امام صادق علیه السلام درباره آیه «تقواى الهى پیشه کنید چنان که حق اوست» پرسیدهشد. فرمودند: از خداوند، اطاعت شود و نافرمانى نشود، یاد شود و فراموش نشود وشکرگزارى گردد و کفران نگردد. [معانى الأخبار، ص 240]
3 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِعْمَلْ بِفَرائِضِ اللّهِ تَکُنْ اَتْقَى النّاسِ؛
به واجبات خدا عمل کن، تا با تقواترین مردم باشى. [کافى، ج 2، ص 82، ح 4]
4 پیامبر صلی الله علیه و آله: جِماعُ التَّقْوى فى قولِهِ تَعالى: «اِنَّ اللّهَ یَاْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الاِْحْسانِ»؛
عصاره تقوا در این گفته خداوند آمده است: خداوند به عدالت و نیکى فرمان مى دهد. [مشکاه الأنوار، ص 95]
5 پیامبر صلی الله علیه و آله: تَمامُ التَّقْوى اَنْ تَتَعَلَّمَ ما جَهِلْتَ وَ تَعْمَلَ بِما عَلِمْتَ؛
تمام تقوا این است که آنچه را نمى دانى بیاموزى و بدانچه مى دانى عمل کنى. [تنبیه الخواطر، ج 2، ص 120]
6 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَتْقَى النّاسِ مَنْ قالَ الْحَقَّ فیما لَهُ وَ عَلَیْهِ؛
با تقواترین مردم، کسى است که حق را بگوید؛ به سودش باشد یا به ضررش. [من لایحضره الفقیه، ج 4، ص 395،ح 5840]
7 پیامبر صلی الله علیه و آله: سُئِلَ رَسولُ اللّه صلی الله علیه و آله: مَنْ اَتْقَى النّاسِ؟ قال: آمَرُهُمْ بِالْمَعْروفِ وَ اَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ اَوْصَلُهُمْ لِلرَّحِمِ؛
از رسول خدا صلی الله علیه و آله سؤال شد:با تقواترین مردم کیست؟ فرمودند: کسى که بیشتر امر به معروف و نهى از منکر و صله رحم نماید. [کنزالعمال، ح 8474]
8 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ اَحَبَّ اَنْ یَکونَ اَتْقَى النّاسِ فَلْیَتَوَکَّلْ عَلَى اللّه ِ؛
هر کس دوست دارد با تقواترین مردم باشد، باید به خدا توکل کند. [من لایحضره الفقیه، ج 4، ص 400،ح 5858]
9 پیامبر صلی الله علیه و آله: لا یَکونُ الرَّجُلُ مِنَ الْمُتَّقینَ حَتّى یُحاسِبَ نَفْسَهُ اَشَدَّ مِنْ مُحاسَبَةِ الشَّریکِ شَریکَهُ فَیَعْلَمَ مِنْ اَیْنَ مَطْعَمُهُ وَ مِنْ اَیْنَ مَشْرَبُهُ وَ مِنْ اَیْنَ مَلْبَسُهُ اَمِنْ حِلٍّ اَمْ مِنْ حَرامٍ؛
از تقوا پیشگان نیست مگر کسى که از خود سخت تر از حسابرسى شریک از شریک، حسابکشى کند و بداند که خوراک، آشامیدنى و لباسش از کجا آمده، آیا از حلال است یا حرام؟ [مکارم الاخلاق، ص 468]
10 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ اَرادَ اَنْ یَکونَ اَعَزَّ النّاسِ فَلْیَتَّقِ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ؛
هر کس مى خواهد عزیزترین مردم باشد، باید تقواى الهى پیشه کند. [کنزالفوائد، ص 164]
11 امام على علیه السلام: وَ اللّهِ ما أرى عَبْدا یَتَّقى تَقْوىً تَنْفَعُهُ حَتَّى یَخْزِنَ لِسانَهُ؛
به خدا سوگند، بنده با تقوایى را نمى شناسم که تقوایش او را سود دهد مگر آن که زبانش را نگه دارد. [نهج البلاغه، خطبه 176]
12 امام على علیه السلام: اِنَّ التَّقْوى مُنْتَهى رِضَى اللّهِ مِنْ عِبادِهِ وَ حاجَتُهُ مِنْ خَلْقِهِ فَاتَّقُوا اللّه َالَّذى اِنْ اَسْرَرْتُمْ عَلِمَهُ وَ اِنْ اَعْلَنْتُمْ کَـتَبَهُ؛
نهایت خشنودى خداوند از بندگانش و خواسته او از آفریدگانش، تقواست، پس نسبت به خداوندى که اگر پنهان کنید مى داند و اگر آشکار سازید مى نویسد تقوا داشته باشید. [غررالحکم، ح 3620]
13 امام على علیه السلام: لا یَسْتَطیعُ اَنْ یَتَّقىَ اللّهَ مَنْ خَاصَمَ؛
هر کس ستیزه جوست، قدرت تقواى الهى را ندارد. [نهج البلاغه، حکمت 298]
14 امام على علیه السلام: اِنَّ لاَِهْلِ التَّقْوى عَلاماتٍ یُعْرَفونَ بِها: صِدْقُ الْحَدیثِ وَ اَداءُ الاَْمانَةِ وَ الْوَفاءُ بِالْعَهْدِ وَ قِلَّةُ الْفَخْرِ وَ الْبُخْلِ وَ صِلَةُ الاَْرْحامِ وَ رَحْمَةُ الضُّعَفاءِ وَ قِلَّةُ الْمُواتاةِ لِلنِّساءِ وَ بَذْلُ الْمَعْروفِ وَ حُسْنُ الْخُلْقِ وَ سِعَةُ الْحِلْمِ وَ اتِّباعُ الْعِلْمِ فیما یُقَرِّبُ اِلَى اللّه ِعَزَّوَجَلَّ طُوبى لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ وَ طُوبى شَجَرَةٌ فِى الْجَنَّةِ اَصْلُها فى دارِ رَسُولِ اللّه صلی الله علیه و آله ...؛
تقواپیشگان، نشانه هایى دارند که با آنها شناخته مى شوند: راستگویى، امانتدارى، وفاى به عهد، کم فخر فروشى، کم بخل ورزیدن، صله رحِم، رحْم به ضعیفان، کم موافقت کردن با زنان، به همه نیکى کردن، خوش اخلاقى، بردبارى بسیار و پیروى از علم نزدیک کننده به خداوند. و آنان طوبى و سرانجام نیک دارند. طوبى درختى است که ریشه آن در خانه پیامبر خدا صلی الله علیه و آله است ... . [خصال، ص 483، ح 56]
15 امام على علیه السلام: خُلُوُّ الْقَلْبِ مِنَ التَّقْوى یَمْلَؤُهُ مِنْ فِتَنِ الدُّنْیا؛
دلى که از تقوا خالى باشد، فتنه هاى دنیا آن را پُر کند. [غررالحکم، ح 5078]
16 امام على علیه السلام: اَلْمُتَّقونَ اَنْفُسَهُمْ عَفیفَةٌ وَ حاجاتُهُمْ خَفیفَةٌ وَ خَیْراتُهُمْ مَأْمولَةٌ وَ شُرورُهُمْ مَأْمونَةٌ؛
تقوا پیشگان، پاکدامن و کم خرج و زحمت اند و مردم به خیرشان امید دارند و از شرّشان در امانند. [غررالحکم، ح 1931]
17 امام على علیه السلام: اَلتَّقىُّ سابِقٌ اِلى کُلِّ خَیْرٍ؛
تقوا پیشه، براى انجام هر کار خیرى سبقت مى گیرد. [کنزالفوائد، ص 128]
18 امام على علیه السلام: لَوْ اَنَّ السَّماواتِ وَ الاَْرْضَ کانَتا عَلى عَبْدٍ رَتْقا ثُمَّ اتَّقَى اللّهَ لَجَعَلَ اللّهُ لَهُ مِنْهُما مَخْرَجا وَ رَزَقَهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ؛
اگر آسمان ها و زمین بر بنده اى بسته شوند و او تقواى الهى پیشه کند، خداوند حتما راهى براى او مى گشاید و از جایى که گمان ندارد، روزى اش مى دهد. [غررالحکم، ح 7599]
19 امام على علیه السلام: لِلْمُتَّقى ثَلاثُ عَلاماتٍ: اِخْلاصُ الْعَمَلِ وَ قِصَرُ الاَْمَلِ وَ اغْتِنامُ الْـمُهَلِ؛
تقواپیشه، سه نشانه دارد: اخلاص در عمل، کوتاهى آرزو، و غنیمت شمردن فرصت ها. [غررالحکم، ح 7370]
20 امام على علیه السلام: اَلْمُتَّقى مَیِّتَةٌ شَهْوَتُهُ مَکْظومٌ غَیْظُهُ فِى الرَّخاءِ شَکورٌ وَ فِى الْمَکارِهِ صَبورٌ؛
تقواپیشه، هوا و هوسش مرده، خشمش فرو خورده، در آسایش شکرگزار و در سختى ها صبور است. [غررالحکم، ح 1998]
21 امام على علیه السلام: اِنَّ الاَْتْقیاءَ کُلُّ سَخىٍّ مُتَعَفِّفٍ مُحْسِنٍ؛
همه تقوا پیشگان سخاوتمند، پاکدامن و نیکوکارند. [غررالحکم، ح 3401]
22 امام على علیه السلام: سادَةُ اَهْلِ الْجَنَّةِ الاَْتْقیاءُ الاَْبْرارُ؛
سروران اهل بهشت، تقوا پیشگان نیکوکارند. [غررالحکم، ح 5599]
23 امام على علیه السلام: کُونُوا بِقَبُولِ الْعَمَلِ اَشَدَّ اهْتِماما مِنْکُمْ بِالْعَمَلِ فَاِنَّهُ لَنْ یَقِلَّ عَمَلٌ مَعَ التَّقْوى وَ کَیْفَ یَقِلُّ عَمَلٌ تُقْبَلُ؛
همّتتان براى پذیرفته شدن عمل، بیشتر از خود عمل باشد؛ زیرا عملى که با تقوا همراه باشد، هرگز اندک نیست و چگونه اندک باشد عملى که پذیرفته مى شود. [کنزالعمال، ح 8496]
24 امام حسن مجتبى علیه السلام: زَوِّجْها مِنْ رَجُلٍ تَقىٍّ فَاِنَّهُ اِنْ اَحَبَّها اَکْرَمَها وَ اِنْ اَبْغَضَها لَمْ یَظْلِمْها؛
دخترت را به ازدواج مردى با تقوا درآور؛ زیرا اگر دخترت را دوست داشته باشد، گرامى اش مى دارد و اگر دوستش نداشته باشد به او ظلم نمى کند. [مکارم الاخلاق، ص 204]
25 امام باقر علیه السلام: اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقى بِالتَّقْوى عَنِ الْعَبْدِ ما عَزُبَ عَنْهُ عَقْلُهُ وَ یُجَلّىبِالتَّقْوى عَنْهُ عَماهُ وَ جَهْلَهُ؛
خداوند عزوجل به وسیله تقوا، انسان را از آنچه عقلش به آن نمى رسد حفظ مى کندو کور دلى و نادانى او را بر طرف مى سازد. [کافى، ج 8، ص 52، ح 16]
26 امام باقر علیه السلام: اِنَّ اَهْلَ التَّقْوى هُمُ الاَْغْنیاءُ اَغْناهُمُ الْقَلیلُ مِنَ الدُّنْیا، فَمَؤُونَتُهُمْ یَسیرَةٌاِنْ نَسیتَ الْخَیْرَ ذَکَّروکَ وَ اِنْ عَمِلْتَ بِهِ اَعانوکَ؛
ثروتمندان واقعى همان تقواپیشگانند که اندک دنیا آنان را بى نیاز کرده و کمخرجند. اگر خیر و خوبى را فراموش کنى، به یادت مى آورند و اگر به آن عمل نمایىیارى ات مى رسانند. [تحف العقول، ص 287]
27 امام صادق علیه السلام: اِتَّقِ اللّهَ حَیْثُ کُنْتَ فَاِنَّکَ لا تَسْتَوْحِشُ؛
در هر حال که هستى تقواى الهى پیشه کن تا هرگز احساس هراس و وحشت نکنى. [تفسیر على بن ابراهیم، ج 2، ص 147]
28 امام حسن عسکرى علیه السلام: اِتَّقُوا اللّهَ وَ کُونُوا زَیْنا وَ لا تَکونُوا شَیْنا؛
تقواى الهى پیشه کنید و مایه افتخار و آبرو باشید نه مایه ننگ و شرمندگى. [تحف العقول، ص 488]
29 امام على علیه السلام: اِعْلَمُوا عِبادَ اللّهِ اَنَّ الْمُتَّقینَ ذَهَبُوا بِعاجِلِ الدُّنْیا وَ آجِلِ الاْخِرَةِفَشَارَکُوا أَهْلَ الدُّنْیا فى دُنْیاهُمْ وَ لَمْ یُشارِکْهُمْ اَهْلُ الدُّنْیا فى آخِرَتِهِمْ سَکَنُوا الدُّنْیابِاَفْضَلِ ما سُکِنَتْ وَ اَکَلوها بِاَفْضَلِ مَا اُکِلَتْ فَحَظوا مِنَ الدُّنْیا بِما حَظِىَ بِهِ الْمُتْرَفونَ وَاَخَذُوا مِنْها ما اَخَذَهُ الْجَبابِرَةُ الْمُتَـکَـبِّرونَ ثُمَّ انْقَلَبُوا عَنْها بِالزَّادِ الْمُبَلِّغِ وَ الْمَتْجَرِالرَّابِحِ اَصابُوا لَذَّةَ زُهْدِ الدُّنْیا فى دُنْیاهُم وَ تَیَقَّنُوا اَنَّهُم جیرانُ اللّهِ غَداً فى آخِرَتِهِمْ لاتُرَدُّ لَهُمْ دَعْوَةٌ وَ لا یَنْقُصُ لَهُمْ نَصیبٌ مِنْ لَذَّةٍ؛
اى بندگان خدا، بدانید که تقوا پیشگان هم از این دنیاى زود گذر و هم از آخرت کهمى آید بهره گرفتند، با مردم دنیا در کارهاى دنیوى شریک شدند، ولى مردم دنیا باایشان در کارهاى اخروى شریک نشدند، (از راه حلال) در بهترین خانه ها زندگى کردندو از بهترین خوردنى ها خوردند. همان لذّتى را که اهل ناز و نعمت از دنیا بردند،نصیبشان شد و از آن کامیاب گردیدند آنسان که جبّاران خودکامه کام گرفتند، سپس باتوشه کافى و تجارت سودآور به جهان دیگر رفتند، لذّت بى رغبت بودن به دنیا را بردند،و یقین کردند که در آخرت همسایگان خدایند. دعایشان بى جواب نمى ماند و بهره شاناز لذت و خوشى کم نمى شود. [نهج البلاغه، نامه 27]
30 امام على علیه السلام: اوصیکُمْ عِبادَ اللّهِ بِتَقْوَى اللَّهِ فَإِنَّها الزِّمامُ وَ الْقَوامُ فَتَمَسَّکُوا بِوَثَائِقِهَاوَ اعْتَصِمُوا بِحَقَائِقِها تَو?لْ بِکُمْ اِلى اَکْنانِ الدَّعَةِ وَ اَوْطانِ السَّعَةِ وَ مَعاقِلِ الْحِرْزِوَ مَنازِلِ الْعِزِّ... ؛
اى بندگان خدا، شما را به تقواى الهى سفارش مى کنم، که تقوا مهار است و مایهدوام، پس به ریسمان هاى استوار آن درآویزید و به حقایق آن چنگ زنید. که شما را بهنهانگاه هاى خوشى و سرزمین هاى گشایش و پناهگاه هاى امن و منزلگاه هاى عزّت،رهنمون خواهد شد. [نهج البلاغه، خطبه 186]
31 امام على علیه السلام: اِنَّ مَنْ صَرَّحَتْ لَهُ الْعِبَرُ عَمّا بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ الْمَثُلاتِ حَجَزَتْهُ التَّقْوىعَنْ تَقَحُّمِ الشُّبُهاتِ؛
آن کس که حوادث عبرت آموز روزگار را به چشم ببیند و از آن پند پذیرد، تقوا او را ازآلوده شدن به کارهاى شبهه ناک باز مى دارد. [نهج البلاغه، از خطبه 16]
32 امام على علیه السلام: اِعْلَمُوا عبِادَ اللّهِ اَنَّ التَّقْوى دارُ حِصْنٍ عَزیزٍ، وَ الْـفُجورَ دارُ حِصْنٍذَ لیلٍ لا یَمْنَعُ اَهْلَهُ وَ لا یُحْرِزُ مَنْ لَجَاَ اِلَیْهِ اَلا وَ بِالتَّقْوى تُقْطَعُ حُمَّةُ الْخَطایا؛
اى بندگان خدا، بدانید که تقوا پناهگاهى نفوذناپذیر و استوار است و بدکارى و گناه،پناهگاهى سست، که هر کس به آن پناه ببرد از آسیب در امان نمى ماند. آگاه باشید که باتقوا مى توان تَب گناهان را قطع کرد. [نهج البلاغه، از خطبه 157]
33 امام على علیه السلام: (اَلْـمُـتَّقونَ) لا یَرْضَوْنَ مِنْ اَعْمالِهِمُ القَلیلَ، وَ لا یَسْتَـکْثِرونَ الْکَثیرَ،فَهُمْ لاَِنْفُسِهِمْ مُتَّهِمونَ وَ مِنْ اَعْمالِهِمْ مُشْفِقونَ؛
تقواپیشگان، از کار کمِ خود راضى نیستند و کارهاى زیاد خود را، بسیار نمى شمارند،در نتیجه خودشان را زیر سؤال برده و محاکمه مى کنند و از کردار خود بیمناک اند. [نهج البلاغه، از خطبه 184]
34 امام على علیه السلام: اَلْمُتَّقونَ فیها (فِى الدُّنیا) هُمْ اَهْلُ الْفَضائِلِ مَنْطِقُهُمُ الصَّوابُ وَمَلْبَسُهُمُ الاِقْتِصادُ وَ مَشْیُهُمُ التَّواضُعُ؛
تقواپیشگان، در دنیا اهل فضایلند، گفتـارشــان راست و درست، روششان میانه روى و رفتــارشــان متواضعانه است. [نهج البلاغه، از خطبه 184]
35 امام على علیه السلام: اِتَّقُوا اللّهَ فى عِبادِهِ وَ بِلادِهِ فَاِنَّکُمْ مَسْؤولونَ حَتّى عَن البِقاعِ وَالْبَهائِمِ؛
تقواى الهى را درباره بندگان خدا و شهرهاى او رعایت کنید؛ زیرا حتى از اماکن وحیوانات از شما سؤال خواهد شد. [نهج البلاغه، از خطبه 166]
36 امام على علیه السلام: مَنِ اتَّقَى اللّهَ اَحَبَّهُ النّاسُ؛
هر کس تقواى الهى پیشه کند، مردم او را دوست خواهند داشت. [کشف الغمه، ج 3، ص 139]
37 امام على علیه السلام: اَلْمُتَّقونَ اَنْفُسُهُمْ قانِعَةٌ وَ شَهَواتُهُمْ مَیِّتَةٌ وَ وُجوهُهُم مُسْتَبْشِرَةٌ وَ قُلوبُهُمْ مَحْزُونَةٌ؛
تقواپیشگان، نَفْسى قانع، هوا و هوسى فروخفته، رویى گشاده و دلى اندوهگین دارند. [غررالحکم، ح1932]
38 امام على علیه السلام: خَیْرُ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ فى خَصْلَتَیْنِ الْغِنى وَ التُّقى وَ شَرُّ الدُّنْیا وَالاْخِرَةِ فى خَصْلَتَیْنِ الْـفَقْرِ وَ الْفُجورِ؛
خیر دنیا و آخرت در دو خصلت: بى نیازى و تقواست، و شر دنیا و آخرت در دو خصلت: نیازمندى و گناه است. [نهح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، ج20،ص301، ح446]
39 امام باقر علیه السلام: وَ اللّهِ ما شیعَتُنا اِلاّ مَنِ اتَّقىَ اللّهَ وَ اَطاعَهُ؛
به خدا سوگند، شیعه ما فقط کسى است که تقواى الهى دارد و خدا را اطاعت مى کند. [کافى، ج 2، ص 74، ح 3]
40 امام على علیه السلام: اَلتَّقْوى ظاهِرُهُ شَرَفُ الدُّنْیا وَ باطِنُهُ شَرَفُ الاْخِرَةِ ؛
تقوا، ظاهرش شرافت دنیا و باطنش شرافت آخرت است. [غررالحکم، ح 1990]
کُلٌّ یَعْمَلُ عَلى شاکِلَتِهِ؛ [سوره اسراء، آیه 84]
هر کس براساس شخصیت خود عمل مى کند.
1- پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلنّاسُ رَجُلانِ: عالِمٌ وَ مُتَعَلِّمٌ وَ لا خَیْرَ فیما سِواهُما؛
مردم، دو گروهند: دانشمند و دانش اندوز و در غیر این دو، خیرى نیست. [نهج الفصاحه، ح 3145]
2- پیامبر صلی الله علیه و آله: اِخْتَبِرُوا النّاسَ بِاَخْدانِهِمْ فَاِنَّ الرَّجُلَ یُخادِنُ مَنْ یُعْجِبُهُ؛
مردم را از دوستانشان بشناسید، زیرا انسان با کسى رفاقت مى کند که او را مى پسندد. [نهج الفصاحه، ح 106]
3- پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلنّاسُ یَعْمَلونَ بِالْخَیْرِ وَ اِنَّما یُعْطَونَ اُجورَهُمْ عَلى قَدْرِ عُقولِهِمْ؛
مردم، کارهاى خیر مى کنند، ولى پاداش آنان تنها به اندازه عقلشان عطا مى شود. [کنزالعمال، ح 7052]
4- پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلنّاسُ مَعادِنُ وَ الْعِرْقُ دَسّاسٌ وَ اَدَبُ السُّوءِ کَعِرْقِ السُّوءِ؛
مردم، همانند معدن ها مختلف اند و اصل و نسب در انسان بسیار مؤثر است و تربیت بد، همانند اصل و نسبِ بد است. [نهج الفصاحه، ح 3146]
5- پیامبر صلی الله علیه و آله: اِنَّ ابْنَ آدَمَ لَحَریصٌ عَلى ما مُنِعَ؛
آدمى زاده به آنچه که از آن منع مى شود، حریص است. [کنزالعمال، ح 44095]
6- پیامبر صلی الله علیه و آله: اِنَّ مِنَ النّاسِ ناسا مَفاتیحُ لِلْخَیْرِ مَغالیقُ لِلشَّرِّ وَ اِنَّ مِنَ النّاسِ ناسا مَفاتیحُ لِلشَّرِّ مَغالیقُ لِلْخَیْرِ، فَطوبى لِمَنْ جَعَلَ اللّهُ مَفاتیحَ الْخَیْرِ عَلى یَدَیْهِ، وَ وَیْلٌ لِمَنْ جَعَلَ اللّهُ مَفاتیحَ الشَّرِ عَلى یَدَیْهِ؛
برخى از مردم کلید خیر و قفل شرند، و برخى کلید شر و قفل خیرند، پس خوشا به سعادت کسى که خداوند کلیدهاى خیر را در دست او قرار داده و بدا به حال کسى که خداوند کلیدهاى شر را به دست او سپرده است. [نهج الفصاحه، ح 920]
7- امام صادق علیه السلام: اَلنّاسُ مَأْمورونَ وَ مَنْهیّونَ وَ مَنْ کانَ لَهُ عُذْرٌ، عَذَرَهُ اللّه ُ؛
مردم به امورى امر و نهى شده اند، ولى هر کس (در انجام دادن آنها) عذرى داشته باشد، خداوند عذرش را مى پذیرد. [محاسن، ج 1، ص 245، ح 242]
8- امام على علیه السلام: اَلنّاسُ فِى الدُّنْیا عامِلانِ: عامِلٌ عَمِلَ فِى الدُّنْیا لِلدُّنْیا، قَدْ شَغَلَتْهُ دُنْیاهُ عَنْ آخِرَتِهِ، یَخْشى عَلى مَنْ یَخْلُفُهُ الْفَقْرَ وَ یَأْمَنُهُ عَلى نَفْسِهِ فَیُفْنى عُمُرَهُ فى مَنْفَعَةِ غَیْرِهِ وَ عامِلٌ عَمِلَ فِى الدُّنْیا لِما بَعْدَها، فَجاءَهُ الَّذى لَهُ مِنَ الدُّنْیا بِغَیْرِ عَمَلٍ، فَاَحْرَزَ الْحَظَّیْنِ مَعا وَ مَلَکَ الدّارَیْنِ جَمیعا، فَاَصْبَحَ وَجیها عِنْدَ اللّه ِ، لا یَسْاَلُ اللّهَ حاجَةً فَیَمْنَعُهُ؛
مردم در دنیا دو گونه کار مى کنند: یکى تنها براى دنیا کار مى کند، تا جایى که کار دنیا او را از آخرت باز مى دارد. او با این که خودش بى نیاز است، نگران فقر بازماندگان خود است و عمرش را در راه سود رسانى به دیگران فنا مى کند. دیگرى در دنیا براى آخرت کار مى کند و روزى دنیایى بدون تلاش برایش مى رسد و از بهره دنیوى و اخروى با هم برخوردار شده، هر دو دنیا را با هم دارد. در نتیجه در پیشگاه خداوند آبرومند است و هر حاجتى از خدا بخواهد، بر مى آورد. [نهج البلاغه، قصار 269]
9- امام صادق علیه السلام: إِنَّ رِضَا النّاسِ لایُمْلَکُ وَ اَلْسِنَتَهُمْ لا تُضْبَطُ وَ کَیْفَ تَسْلَمونَ مِمّا لَمْ یَسْلَمْ مِنْهُ اَنبیاءُ اللّهِ وَ رُسُلُهُ وَ حُجَجُ اللّهِ علیهم السلام... ؛
همانا خشنودى مردم را نتوان به دست آورد و جلو زبان هایشان را نتوان گرفت، چگونه در امان مانید از چیزى (زبان مردم) که پیامبران و فرستادگان و حجت هاى خدا علیهم السلام از آن در امان نماندند...؟ [بحارالأنوار، ج 70، ص 2، ح 4]
10- پیامبر علیه السلام: اَبْغونى الضُّعَفاءَ فَاِنَّما تُرْزَقونَ وَ تُنْصَرونَ بِضُعَفائِکُمْ؛
ناتوانان را براى من بیابید؛ زیرا شما به برکت ناتوانان خود روزى داده و یارى مى شوید. [نهج الفصاحه، ح 20]
11- امام صادق علیه السلام: اَلنّاسُ سَواءٌ کَاَسْنانِ الْمُشْطِ وَ الْمَرْءُ کَثیرٌ بِاَخیهِ؛
مردم، همانند دندانه هاى شانه با هم برابرند و انسان با برادرش پر تعداد (و پرتوان) مى گردد. [تحف العقول، ص 368]
12 امام على علیه السلام: اَلنّاسُ اِخْوانٌ فَمَنْ کانَتْ اُخُوَّتُهُ فى غَیْرِ ذاتِ اللّهِ فَهِىَ عَداوَةٌ؛
مردم برادرند، اما آن که برادرى اش براى خدا نباشد، برادرى وى، دشمنى است. [بحارالأنوار، ج 74، ص 165، ح 29]
13 امام على علیه السلام: اَلنّاسُ اَبْناءُ الدُّنْیا وَ لا یُلامُ الرَّجُلُ عَلى حُبِّ اُمِّهِ؛
مردم، فرزندان دنیایند و کسى براى دوست داشتن مادرش سرزنش نمى شود. [نهج البلاغه، حکمت 303]
14 امام على علیه السلام: اَلنّاسُ کَالشَّجَرِ شَرابُهُ واحِدٌ وَ ثَمَرُهُ مُخْتَلِفٌ؛
مردم، همانند درختانند که آبشان یکى و میوه هایشان گوناگون است. [غررالحکم، ح 2097]
15 امام على علیه السلام: اَلنّاسُ اَعْداءُ ما جَهِلوُا؛
مردم با آنچه آشنا نیستند دشمنى مى ورزند. [نهج البلاغه، حکمت 172]
16 امام على علیه السلام: اَلنّاسُ مَنْقوصونَ مَدْخولونَ اِلاّ مَنْ عَصَمَ اللّه ُ؛
مردم، داراى عیب و نقص اند، مگر کسى که خداوند او را حفظ کند. [نهج البلاغه، حکمت 343]
17 امام على علیه السلام: اَلنّاسُ مِنْ خَوْفِ الذُّلِّ مُتَعَجِّلُوا الذُّلِّ؛
مردم از ترس ذلّت، به سوى ذلّت شتابانند. [غررالحکم، ح 2172]
18 امام على علیه السلام: لا یَزالُ النّاسُ بِخَیْرٍ ما تَفاوَتُوا فَاِذَا اسْتَوَوا هَلَکوا؛
مردم تا زمانى که متفاوتند در خیرند، و هرگاه یکسان گردند هلاک مى شوند. [امالى شیخ صدوق، ص 531، ح 718]
19 امام على علیه السلام: اَلنّاسُ کُلُّهُمْ اَحْرارٌ وَ لکِنَّ اللّهَ خَوَّلَ بَعْضَکُمْ بَعْضا؛
مردم همگى آزادند، ولى خداوند بعضى را سرپرست بعضى دیگر قرار داده است. [کافى، ج 8، ص 69، ح 26]
20 امام على علیه السلام: اَلنّاسُ بِاُمَرائِهِمْ اَشْبَهُ مِنْهُمْ بِآبائِهِمْ؛
مردم، به دولتمردان خود شبیه ترند تا به پدرانشان. [تحف العقول، ص208]
21 امام على علیه السلام: اَلنّاسُ اِلى اَشْکالِهِمْ اَمْیَلُ؛
مردم، به همانند خود بیشتر تمایل دارند. [بحارالأنوار، ج 78، ص 92، ح 100]
22 امام على علیه السلام: اَلنّاسُ نیامٌ فَاِذا ماتُوا انْتَبَهوا؛
مردم در خوابند، چون بمیرند بیدار مى شوند. [بحارالأنوار، ج 4، ص 43، ح 18]
23 امام باقر علیه السلام: اَلنّاسُ رَجُلانِ: مَسْتَریحٌ بِالْمَوْتِ وَ مُسْتَراحٌ بِهِ مِنْهُ ؛
مردم بر دو دسته اند: آن که با مرگ آسوده شود و آن که با مرگش دیگران آسوده شوند. [معانى الأخبار، ص 290]
24 امام صادق علیه السلام: اَلنّاسُ اِذا صَلَحُوا، کَفُّوا عَنْ تَتَبُّعِ عُیوبِهِمْ؛
مردم، هنگامى که درستکار شوند، از عیب جویىِ یکدیگر دست مى کِشند. [من لایحضره الفقیه، ج4، ص401، ح 5862]
25 امام على علیه السلام: اَلنّاسُ اَبْناءُ ما یُحْسِنونَ؛
مردم فرزند نیکى هاى خویش اند (بنگرید عملشان چیست نه پدرشان کیست). [کافى، ج 1، ص 51، ح 14]
26 امام صادق علیه السلام: اَلنّاسُ رَجُلانِ: مُبْتَلىً وَ مُعافىً، فَارْحَمُوا الْمُبْتَلى وَ احْمَدُوا اللّهَ عَلَى الْعافیَةِ؛
مردم دو دسته اند: گرفتار و سلامت؛ پس به گرفتاران ترحم نمایید و خدا را بر سلامتى سپاس گویید. [تحف العقول، ص 305]
27 امام على علیه السلام: اَلنّاسُ اثْنانِ، بَرٌّ تَقِىٌّ وَ آخَرُ شَقِىٌّ؛
مردم دو دسته اند: نیکوکارِ پرهیزکار و سنگ دل بدبخت. [بحارالأنوار، ج 78، ص 23، ح 86]
28 امام على علیه السلام: اَلنّاسُ بِزَمانِهِمْ اَشْبَهُ مِنْهُمْ بِآبائِهِمْ؛
مردم به زمان خود شبیه ترند تا به پدران خود. [خصائص الائمه، ص 115]
29- امام باقر علیه السلام: اَلنّاسُ رَجُلانِ: مُؤْمِنٌ وَ جاهِلٌ، فَلا تُؤْذِى الْمُؤْمِنَ وَ لا تَجْهَلُ الْجاهِلَ فَتَـکونَ مِثْلَهُ؛
مردم دو گروه اند: مؤمن و جاهل، مؤمن را آزار ندهید و با جاهل، رفتار جاهلانه نکنید؛ زیرا همانند او خواهید بود. [خصال، ص 49]
30- امام على علیه السلام: اِذَا اسْتَولَى الصَّلاحُ عَلَى الزَّمانِ وَ اَهْلِهِ ثُمَّ أساءَ رَجُلٌ الظَّنَّ بِرَجُلٍ لَمْ تَظْهَرْ مِنْهُ حَوبَةٌ فَقَدْ ظَلَمَ، وَ اِذَا اسْتَوْلَى الفَسادُ عَلَى الزَّمانِ وَ اَهْلِهِ فَاَحْسَنَ رَجُلٌ الظَّنَّ بِرَجُلٍ فَقَدْ غَرَّرَ؛
هرگاه درستکارى بر روزگار و مردمش حاکم شود و در چنین زمانى کسى به دیگرى بى آن که گناهى از او آشکار شود، گمان بد ببرد، ظلم کرده است، و هرگاه فساد بر روزگار و مردم آن حاکم شود و کسى به دیگرى خوشبین باشد، خود را فریب داده است. [نهج البلاغه، حکمت 114]
31- امام على علیه السلام: ... فَاِنَّهُمْ صِنْفانِ: اِمّا اَخٌ لَکَ فِى الدِّینِ وَ اِمّا نَظیرٌ لَکَ فِى الْخَلْقِ یَفْرُطُ مِنْهُمُ الزَّلَلُ وَ تَعْرِضُ لَهُمُ الْعِلَلُ وَ یُؤْتى عَلى اَیْدیِهمْ فِى الْعَمْدِ وَ الْخَطَأِ فَاَعْطِهِمْ مِنْ عَفْوِکَ وَ صَفْحِکَ مِثْلَ الَّذى تُحِبُّ اَنْ یُعْطیَکَ اللّهُ مِنْ عَفْوِهِ وَ صَفْحِهِ...؛
... مردم دو گروهند: یا هم دین تو هستند، یا هم نوع تو، که از همه آنها خطاهایى سر مى زند، و به آنان حالات گوناگون رو مى آورد، و به عمد یا خطا دچار لغزش هایى مى گردند، پس از گذشت و بخشش خویش بهره شان ده، همانگونه که دوست دارى تا خدا نیز از گذشت و بخشش خود، تو را بهره دهد... . [نهج البلاغه، از نامه 53]
32- امام حسین علیه السلام: اِنَّ النّاسَ عَبیدُ الدُّنْیا وَ الدِّینُ لَعْقٌ عَلى اَلْسِنَتِهِمْ یَحوطونَهُ ما دَرَّتْ مَعائِشُهُمْ فَاِذا مُحِّصوا بِالْبَلاءِ قَلَّ الدَّیّانونَ؛
به راستى که مردم بنده دنیا هستند و دین لقلقه زبان آنهاست، تا جایى که دین وسیله زندگى آنهاست، دین دارند و چون در معرض امتحان قرار گیرند، دینداران کم مى شوند. [تحف العقول، ص 245]
33- امام على علیه السلام: عَجِبْتُ مِمَّنْ یَشْتَرى المَمالیکَ بِمالِهِ کَیْفَ لا یَشْتَرى الاَْحْرارَ بِمَعروفِهِ فَیَملِکَهُمْ؟!
در شگفتم از کسى که بنده ها را با مال خود مى خرد، چرا با نیکى و احسان خویش، آزادها را نمى خرد تا مالک آنان شود؟! [تحف العقول، ص 204]
34- امام صادق علیه السلام: اِنَّ النّاسَ یَعْبُدونَ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ عَلى ثَلاثَةِ اَوْجُهٍ: فَطَبَقَةٌ یَعْبُدونَهُ رَغْبَةً فى ثَوابِهِ فَتِلْکَ عِبادَةُ الحُرَصاءِ وَ هُوَ الطَّمَعُ وَ آخَرونَ یَعْبُدونَهُ فَرَقا مِنَ النّارِ فَتِلْکَ عِبادَةُ الْعَبیدِ وَ هِىَ الرَّهْبَةُ وَ لکِنّى اَعْبُدُهُ حُبّا لَهُ عَزَّوَجَلَّ فَتِلْکَ عِبادَةُ الکِرامِ وَ هُوَ الاَْمْنُ... ؛
عبادت کنندگان خداوند سه گروهند: گروهى او را براى پاداش عبادت مى کنند، که طمعکارانه است و اینان حریصند. گروهى او را از ترس جهنم عبادت مى کنند که این عبادت بردگان و از روى ترس است. ولى من خداوند را از روى محبت عبادت مى کنم که چنین عبادتى مایه امنیت و آرامش و عبادت کریمان است. [خصال، ص 188، ح259]
35- امام کاظم علیه السلام: اِنَّ لِلّهِ عِبادا فِى الاَْرضِ یَسْعَوْنَ فى حَوائِجِ النّاسِ هُمُ الآْمِنونَ یَوْمَ القیامَةِ؛
خدا را در زمین بندگانى است که براى رفع نیازهاى مردم مى کوشند. اینان در روز قیامت در امان هستند. [کافى، ج 2، ص197، ح 2]
36 امام کاظم علیه السلام: اَلنّاسُ عَلى اَرْبَعَةِ اَصْنافٍ: جاهِلٌ مُتَرَدّى مُعانِقٌ لِهَواهُ، وَ عابِدٌ مُتَقَوّى کُلَّما اَزْدادَ عِبادَةً اَزْدادَ کِبْرا، وَ عالِمٌ یُریدُ اَنْ یوطَاَ عُقْباهُ وَ یُحِبُّ مَحْمِدَةَ النّاسِ، وَ عارِفٌ عَلى طَریقِ الحَقِّ یُحِبُّ القیامَ بِهِ فَهُوَ عاجِزٌ اَوْ مَغْلوبٌ فَهذا اَمْثَلُ اَهْلِ زَمانِکَ وَ اَرْجَحُهُمْ عَقْلاً؛
مردم چهار گروهند: جاهلى که غرق در هوا و هوس و در معرض هلاکت است، عابدى که تظاهر به تقوا مى کند و هر چه بیشتر عبادت مى نماید، تکبرش بیشتر مى شود، عالمى که مى خواهد پشت سرش حرکت کنند و دوست دارد از او تعریف نمایند، و حق شناسِ حق پویى که دوست دارد حق را به پا دارد، اما یا ناتوان است و یا زیر سلطه. چنین فردى بهترین نمونه روزگار و عاقل ترین مردم دوران است. [خصال، ص 262]
37- امام على علیه السلام: اَلنّاسُ ثَلاثَةٌ: فَعالِمٌ رَبّانىٌّ، وَ مُتَعَلِّمٌ عَلى سَبیلِ نَجاةٍ، وَ هَمَجٌ رَعاعٌ اَتْباعُ کُلِّ ناعِقٍ یَمیلونَ مَعَ کُلِّ ریحٍ لَمْ یَسْتَضیئوا بِنورِ الْعِلْمِ وَ لَمْ یَلْجَؤُوا اِلى رُکْنٍ وَثیقٍ؛
مردم سه گروهند: دانشمند خداشناس، دانش جوى در راه رستگارى، و فرومایگانى بى اراده و سرگردان که هر دعوتى را اجابت مى کنند و به هر طرف که باد بیاید به همان طرف مى روند، از نور دانش روشنایى نمى گیرند و به پایگاه محکمى پناه نمى برند. [نهج البلاغه، قصار 147]
38- امام حسن مجتبى علیه السلام: اَلنّاسُ اَرْبَعَةٌ: فَمِنْهُمْ مَنْ لَهُ خُلقٌ وَ لا خَلاقَ لَهُ، وَ مِنْهُمْ مَنْ لَهُ خَلاقٌ وَ لا خُلقَ لَهُ، قَدْ ذَهَبَ الرّابِـعُ وَ هُوَ الَّذى لا خَلاقَ وَ لا خُلقَ لَهُ وَ ذلِکَ شَرُّ النّاسِ، وَ مِنْهُمْ مَنْ لَهُ خُلقٌ وَ خَلاقٌ فَذلِکَ خَیْرُ النّاسِ؛
مردم چهار دسته اند: دسته اى از آنها اخلاق دارند، امّا بهره اى (از دنیا) ندارند. دسته اى بهره مندند، اما اخلاق ندارند. دسته اى نه بهره اى (از دنیا) و نه اخلاق دارند که اینها بدترین مردم اند. و دسته اى که هم اخلاق دارند و هم (از دنیا) بهره مندند که اینان، بهترین مردم اند. [بحارالأنوار، ج 70، ص 10، ح 8]
39- امام رضا علیه السلام: عَجِبْتُ لِمَنْ یَشْتَرِى الْعَبیدَ بِمالِهِ فَیُعْتِقُهُم کَیْفَ لا یَشْتَرِى الاَحْرارَ بِحُسْنِ خُلقِهِ؛
در شگفتم از کسى که بندگان را با ثروت خویش مى خرد تا رهایشان کند، چگونه باخوش اخلاقىِ خویش آزادگان را نمى خرد. [فقه الرضا، ص 354]
40- امام هادى علیه السلام: اَلنّاسُ فِى الدُّنْیا بِالاَْمْوالِ وَ فِى الآْخِرَةِ بِالاَْعْمالِ؛
اعتبار مردم در دنیا به مال است و در آخرت به عمل. [بحارالأنوار، ج 78، ص 368، ح 3]
قُلْ هَلْ یَسْتَوِى الَّذینَ یَعْلَمونَ وَالَّذینَ لا یَعْلَمونَ اِنَّما یَتَذَکَّرُ اُولُوا الاَْلبابِ؛ [سوره زمر، آیه 9]
بگو آیا کسانى که دانایند، با آنان که در نادانى بسر مى برند، یکسانند؟ [هرگز! ]تنها صاحبان عقل و خرد، پند گرفته و توجه مى کنند.
1- پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلْعِلْمُ حَیاةُ الاِْسْلامِ وَ عِمادُ الاْیمانِ وَ مَنْ عَلِمَ عِلْما اَتـَمَّ اللّهُ لَهُ اَجْرَهُ وَ مَنْ تَعَلَّمَ فَعَمِلَ عَلَّمَهُ اللّهُ ما لَمْ یَعْلَمْ ؛
علم، حیات اسلام و تکیه گاه ایمان است و هر کس علمى بیاموزد، خداوند پاداش او را تمام گرداند و هر کس بیاموزد و عمل کند، خداوند، تعلیم دهد به او آنچه را که نمى داند. [نهج الفصاحه، ح 2019]
2- امام على علیه السلام: یا مُؤمِنُ اِنَّ هذَا الْعِلْمَ وَ الاَْدَبَ ثَمَنُ نَفْسِکَ فَاجْتَهِدْ فى تَعَلُّمِها فَما یَزیدُ مِنْ عِلْمِکَ وَ اَدَبِکَ یَزیدُ فى ثَمَنِکَ وَ قَدْرِکَ، فَاِنَّ بِالْعِلْمِ تَهْتَدى اِلى رَبِّکَ؛
اى انسان با ایمان، در حقیقت این دانش و ادب، بهاى توست، پس در آموختن آن بکوش، زیرا هر چه بر دانش و ادبت افزوده شود، بر ارج و بهاى تو افزوده مى شود، چرا که با دانش به سوى پروردگارت هدایت مى شوى . [روضة الواعظین، ص 11]
3- پیامبر صلی الله علیه و آله: قَلْبٌ لَیْسَ فیهِ شَىءٌ مِنَ الحِکمَةِ کَبَیْتٍ خَرِبٍ، فَتَعَلَّموا و عَلِّموا، و تَفَقَّهوا و لا تَموتوا جُهّالاً ؛ فَاِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ لا یَعذِرُ عَلَى الْجَهْلِ؛
دلى که در آن حکمت نیست، همچون خانه اى ویران است . پس بیاموزید و آموزش دهید، بفهمید و نادان نمیرید که خداى عزّ و جلّ، بهانه اى را براى نادانى نمى پذیرد . [الفردوس، ح 4590]
4- پیامبر صلی الله علیه و آله: اِذا اَتى عَلَىَّ یَوْمٌ لا اَزْدادُ فیهِ عِلْماً، فَلا بورِکَ فى طُلوعِ شَمْسِ ذلِکَ الْیَوْمِ؛
هرگاه روزى بیاید که در آن بر دانشم نیفزایم، پس طلوع خورشید آن روز بر من مبارک مباد. [المعجم الأوسط، ج 6 ص 367 ح 6636]
5- پیامبر صلی الله علیه و آله: طَـلَبُ الْعِلْمِ فَریضَةٌ عَلى کُلِّ مُسْلِمٍ، فَاطْلُبُوا الْعِلْمَ مِنْ مَظانِّهِ، وَ اقْتَبِسوهُ مِنْ اَهْلِهِ؛
در پى دانش بودن، بر هر مسلمانى واجب است، پس دانش را از جایى که احتمال بودنش هست، بجویید و آن را از اهلش فراگیرید . [امالى طوسى، ص 569، ح 1176]
6- امام على علیه السلام: اَعَزُّ الْعِزِّ الْعِلْمُ ؛ لِأَنَّ بِهِ مَعْرِفَةُ الْمَعادِ وَ الْمَعاشِ، وَ اَذَلُّ الذُّلِّ الْجَهْلُ ؛ لِأَنَّ صاحِبَهُ اَصَمُّ، اَبْکَمُ، اَعْمى، حَیْرانُ؛
عزیزترین عزّت، دانش است، چرا که با آن معاد شناخته مى شود و راه کسب معاش به دست مى آید و خوارترین خوارى، نادانى است، چرا که نادان کر و لال و کور و سرگردان است . [نزهة الناظر، ص 70، ح 65]
7- امام صادق علیه السلام: اَلْعِلْمُ مَقْرونٌ اِلَى الْعَمَلِ، فَمَنْ عَلِمَ عَمِلَ، و مَنْ عَمِلَ عَلِمَ، وَ الْعِلْمُ یَهْتِفُ بِالْعَمَلِ فَاِنْ اَجابَهُ وَ اِلاَّ ارْتَحَلَ عَنْهُ؛
دانش، با عمل همراه است، پس هر که دانست، عمل کرد و هر که عمل کرد، دانست و دانش، به عمل فرا مى خواند . پس اگر او را اجابت کرد، چه بهتر، و گرنه از او جدا مى گردد . [کافى، ج 1، ص 44، ح 2]
8- پیامبر صلی الله علیه و آله: اَمَّا الْعِلْمُ، فَیَتَشَعَّبُ مِنْهُ الغِنى وَ اِنْ کانَ فَقیرا، وَ الْجودُ وَ اِنْ کانَ بَخیلاً وَ الْمَهابَةُ وَ اِنْ کانَ هَیِّنا، وَ السَّلامَةُ وَ اِنْ کانَ سَقیما، وَ الْقُربُ وَ اِنْ کانَ قَصیّا وَ الْـحَیاءُ وَ اِنْ کانَ صَلِفا، وَ الرِّفْعَةُ وَ اِنْ کانَ وَضیعا وَ الشَّرَفُ وَ اِنْ کانَ رَذْلاً وَ الْحِکْمَةُ وَ الْحُظْوَةُ فَهذا ما یَتَشَعَّبُ لِلْعاقِلِ بِعِلْمِهِ فَطوبى لِمَنْ عَقَلَ وَ عَلِمَ؛
اما علم: اگر انسان فقیر باشد، از آن بى نیازى حاصل مى شود، اگر بخیل باشد ،سخاوت، اگر خوار باشد، عزّت، اگر بیمار باشد، سلامتى، اگر دور باشد، نزدیک مى شود، اگر هرزه باشد، حیا، اگر پَست باشد، والایى، اگر حقیر باشد، شرافت و حکمت و مَقام . پس اینها چیزهایى هستند که از دانش خردمند به دست مى آید . پس خوشا به حال آن کس که عاقل بود و دانست . [تحف العقول، ص 16]
9- امام على علیه السلام: کُلَّمَا ازْدادَ عِلْمُ الرَّجُلِ زادَتْ عِنایَتُهُ بِنَفْسِهِ وَ بَذَلَ فى ریاضَتِها وَ صَلاحِها جُهْدَهُ؛
هر اندازه دانش انسان بیشتر شود، توجه او به خودش بیشتر مى گردد و در ریاضت و رشد و اصلاح نَفْس، کوشش بیشترى مى نماید . [غرر الحکم، ح 7204]
10 امام على علیه السلام: یا طالِبَ الْعِلْمِ اِنَّ الْعِلْمَ ذو فَضائِلَ کَثیرَةٍ: فَرَاْسُهُ التَّواضُعُ وَ عَیْنُهُ الْبَراءَةُ مِنَ الْحَسَدِ وَ اُذُنـُهُ الْفَهْمُ وَ لِسانُهُ الصِّدْقُ وَ حِفْظُهُ الْفَحْصُ وَ قَلْبُهُ حُسْنُ النِّیَّةِ وَ عَقْلُهُ مَعْرِفَةُ الاَْشْیاءِ وَ الاُْمورِ وَ یَدُهُ الرَّحْمَةُ وَ رِجلُهُ زِیارَةُ الْعُلَماءِ وَ هِمَّتُهُ السَّلامَةُ وَ حِکْمَتُهُ الْوَرَعُ وَ مُسْتَقَرُّهُ النَّجاةُ وَ قائِدُهُ الْعافیَةُ وَ مَرْکَـبُهُ الْوَفاءُ وَ سِلاحُهُ لینُ الْکَلِمَةِ وَ سَیْفُهُ الرِّضا وَ قَوْسُهُ الْمُداراةُ وَ جَیْشُهُ مُحاوَرَةُ الْعُلَماءِ وَ مالُهُ الاَْدَبُ، وَ ذَخیرَتُهُ اِجْتِنابُ الذُّنوبِ وَ زادُهُ الْمَعْروفُ وَ مأواهُ الْمُوادَعَةُ وَ دَلیلُهُ الْهُدى وَ رَفیقُهُ مَحَبَّةُ الاَْخْیارِ؛
اى جویاى دانش ! دانش فضیلت هاى بسیارى دارد: سَرش تواضع، چشمش دورى از حسد، گوشش فهم، زبانش راستگویى، حافظه اش جستجو، دلش خوش نیّتى ،عقلش شناخت اشیاء و امور، دستش رحمت، پایش دیدار دانشمندان، همّتش سلامت، حکمتش تقوا، قرارگاهش نجات، جلودارش عافیت، مَرکبش وفا، سلاحش نرمى سخن، شمشیرش خشنودى، کمانش سازگارى، سپاهش گفتگو با دانشمندان ،داراییش ادب، اندوخته اش پرهیز از گناهان، توشه اش نیکى، جایگاهش، گفت وگو و مذاکره، رهنمایش هدایت و دوستش، عشق به نیکان است . [کافى، ج 1، ص 48، ح 2]
11 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِنَّ لُقْمانَ قالَ لاِبْنِهِ: یا بُنَىَّ عَلَیْکَ بِمَجالِسِ الْعُلَماءِ وَ اسْتَمِعْ کَلامَ الْحُکَماءِ فَاِنَّ اللّهَ یُحْیِى الْقَلْبَ الْمَیِّتَ بِنورِ الْحِکْمَةِ کَما یُحْیِى الاَْرْضَ الْمَیتَةَ بِوابِلِ الْمَطَرِ؛
لقمان به پسرش گفت: فرزندم! همواره در مجلس دانشمندان باش و سخنان حکیمان را بشنو، که خداوند، دل مرده را به نور حکمت زنده مى کند ؛ همان گونه که زمین مرده را با باران سیل آسا، زنده مى گرداند . [معجم الکبیر، ج 8، ص 199، ح 7810]
12 امام على علیه السلام: اَلْعِلْمُ عِلْمانِ: مَطْبوعٌ ومَسْموعٌ، و لا یَنْفَعُ الْمَسْموعُ اِذا لَمْ یَکُنِ الْمَطْبوعُ؛
علم دو گونه است: فطرى و شنیدنى، علم شنیدنى مفید واقع نمى شود اگر علم فطرى نباشد. [نهج البلاغه، حکمت 338]
13 امام على علیه السلام: کُلَّ وِعاءٍ یَضیقُ بِما جُعِلَ فیهِ اِلاّ وِعاءُ الْعِلْمِ فَاِنَّهُ یَتَّسِعُ بِهِ؛
هر ظرفى که در آن چیزى ریخته شود پر مى شود، مگر ظرف دانش که هر چه در آن ریخته شود جا باز مى کند. [نهج البلاغه، حکمت 205]
14 امام سجاد علیه السلام: لَوْ یَعْلَمُ النّاسُ ما فى طَـلَبِ الْعِلْمِ لَطَـلَبوهُ وَ لَو بِسَفْکِ الْمُهَجِ وَ خَوضِاللُّجَجِ اِنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَ تَعالى اَوحى اِلى دانیالَ: اِنَّ اَمْقَتَ عَبیدى اِلَىَّ الْجاهِلُ الْمُسْتَخِفُّ بِحَقِّ اَهْلِ الْعِلْمِ، التّارِکُ لِلاِْقْتِداءِ بِهِمْ وَ اِنَّ اَحَبَّ عَبیدى اِلَىَّ التَّقىُّ الطّالِبُ لِلثَّوابِ الْجَزیلِ اَللاّزِمُ لِلْعُلَماءِ التّابِـعُ لِلْحُلَماءِ القابِلُ عَنِ الْحُـکَماءِ؛
اگر مردم مى دانستند که در جستجوى دانش چه چیزى [ نهفته ] است، بى گمان درپى آن مى رفتند، حتّى اگر با ریخته شدن خون و فرو رفتن در اعماق دریا باشد . خداىتبارک و تعالى به دانیال وحى کرد: منفورترین بندگانم نزد من، نادانى است که حق اهلعلم را سبک بشمارد و پیروى از ایشان را رها کند و محبوب ترین بندگانم نزد من، تقواپیشه اى است که جویاى پاداش فراوان، همراه دانشمندان، پیرو بردباران و پذیراىحکیمان باشد . [کافى، ج 1، ص 35، ح 5]
15 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ جاءَهُ الْمَوتُ وَ هُوَ یَطْلُبُ الْعِلْمَ لِیُحْیِىَ بِهِ الاِْسلامَ کانَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ الاَْنبِیاء دَرَجَةٌ واحِدَةٌ فِى الْجَنَّةِ؛
هر کس در جستجوى دانش باشد تا با آن اسلام را زنده کند و مرگ او فرا رسد، دربهشت میان او و پیامبران تنها یک درجه فاصله است. [منیة المرید، ص 100]
16 امام هادى علیه السلام: لَولا مَنْ یَبْقى بَعْدَ غَیْبَةِ قائِمِکُمْ علیه السلام مِنَ الْعُلَماءِ الدّاعینَ اِلَیْهِ وَ الدّالّینَ عَلَیْهِ وَ الذّابّینَ عَنْ دینِهِ بِحُجَجِ اللّهِ وَ المُنْقِذینَ لِضُعَفاءِ عِبادِ اللّهِ مِنْ شِباکِ اِبْلیسَ وَ مَرَدَتِهِ وَ مِنْ فِخاخِ النَّواصِبِ لَما بَقىَ اَحَدٌ اِلاَّ ارْتَدَّ عَنْ دینِ اللّهِ وَ لکِنَّهُمُ الَّذینَ یُمْسِکونَ اَزِمَّةَ قُلوبِ ضُعَفاءِ الشّیعَةِ کَما یُمْسِکُ صاحِبُ السَّفینَةِ سُکّانَها اُولئِکَ هُمُ الاَْفْضَلونَ عِندَ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ ؛
اگر پس از غایب شدن حضرت قائم علیه السلام دانشمندان الهى که مردم را به سوى او دعوت مى کنند و راهنمایى مى نمایند و از دینش دفاع مى کنند و بندگان ناتوان خداوند را از دام شیطان و دام هاى دشمنان اهل بیت علیهم السلام نجات مى دهند، نبودند، هیچ کس نمى ماند مگر این که از دین باز مى گشت، ولى آنان اند که زمام دل هاى شیعیان ضعیف را همچون سکّان در دست ناخداى کشتى به دست گرفته اند. اینان همان انسان هاى برتر نزد خداوندند . [احتجاج، ج 2، ص 260]
17 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِنَّ اللّهَ تَعالى قَدْ تَکَفَّلَ لِطالِبِ الْعِلْمِ بِرِزْقِهِ خاصَّةً عَمّا ضَمِنَهُ لِغَیْرِهِ؛
بى گمان خداوند متعال روزى جویاى دانش را به طور ویژه، افزون بر آنچه براى دیگران تضمین کرده، به عهده گرفته است. [منیة المرید، ص 160]
18 امام صادق علیه السلام: وَ الْمُتَعَلِّمُ یَحْتاجُ اِلى رَغْبَةٍ وَ اِرادَةٍ و فَراغٍ وَ نُسُکٍ وَ خَشْیَةٍ وَ حِفْظٍ وَ حَزْمٍ؛
دانش اندوز به شوق، اراده، فراغت، عبادت، ترس از خدا، مراقبت و آینده نگرى نیاز دارد. [مصباح الشریعه، ص 15]
19 امام رضا علیه السلام: رَحِمَ اللّهُ عَبْدا اَحیا اَمْرَنا ... یَتَعَلَّمُ عُلومَنا وَ یُعَلِّمُهَا النّاسَ، فَاِنَّ النّاسَ لَوْ عَلِموا مَحاسِنَ کَلامِنا لاَتَّبَعونا؛
رحمت خدا بر بنده اى که امر ما را زنده کند... دانش هاى ما را فرا گیرد و به مردم بیاموزد. اگر مردم زیبایى هاى سخنان ما را مى دانستند، از ما پیروى مى کردند. [معانى الأخبار، ص 180، ح 1]
20 امام على علیه السلام: خُذوا مِنْ کُلِّ عِلْمٍ اَحْسَنَهُ فَاِنَّ النَحْلَ یَاْکُلُ مِنْ کُلِّ زَهْرٍ اَزْیَنَهُ فَیَتَوَلَّدُ مِنْهُ جَوهَرانِ نَفیسانِ: اَحَدُهُما فیهِ شِفاءٌ لِلنّاسِ وَ الآْخَرُ یُسْتَضاءُ بِهِ؛
از هر دانشى بهترینش را انتخاب کنید، زنبورِ عسل از هر گلى زیباترینش را مى خورد. در نتیجه دو جواهر گران بها از آن تولید مى شود: یکى (عسل) براى مردمشفاست و دیگرى (موم) که از آن روشنایى مى گیرند . [غرر الحکم، ح 5082]
21 امام باقر علیه السلام: اَلْعُلَماءُ فى اَنـْفُسِهِمْ خانَةٌ اِنْ کَـتَمُوا النَّصیحَةَ اِنْ رَاَوْا تائِها ضالاًّ لایَهْدونَهُ اَوْ مَیِّتا لا یُحْیونَهُ فَبِئْسَ ما یَصْنَعونَ لاَِنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَ تَعالى اَخَذَ عَلَیْهِمُ الْمیثاقَ فِى الْـکِتابِ اَنْ یَاْمُروا بِالْمَعْروفِ وَ بِما اُمِروا بِهِ وَ اَنْ یَنْهَوْا عَمّا نُهوا عَنْهُ وَ اَنْ یَتَعاوَنوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى وَ لا یَتَعاوَنوا عَلَى الاِْثْمِ وَ الْعُدْوانِ؛
اگر دانشمندان نصیحت را پنهان دارند، خیانت کرده اند . اگر سرگشته گمراهى را دیدند و او را راهنمایى نکردند و یا (دل) مرده اى را زنده ننمودند، وه که چه کار زشتى کرده اند ! چون خداوند تبارک و تعالى در کتاب از ایشان پیمان گرفته که به معروف و آنچه فرمان یافته اند فرمان دهند و از آنچه نهى شده اند نهى کنند و بر نیکوکارى و پرهیزکارى، یکدیگر را یارى کنند و در گناه و ستم یکدیگر را یارى نکنند . [کافى، ج 8، ص 54، ح 16]
22 پیامبر صلی الله علیه و آله: لِعَلىٍّ علیه السلام فى ذِکْرِ صِفاتِ الْمُؤمِنِ ـ: لا یَرُدُّ الْحَقَّ مِنْ عَدُوِّهِ، لا یَتَعَلَّمُ اِلاّ لِیَعْلَمَ، وَ لا یَعْلَمُ اِلاّ لِیَعْمَلَ؛
به على علیه السلام درباره صفات مؤمن فرمودند: حق را از دشمنش مى پذیرد، نمى آموزد مگر براى آن که بداند و نمى داند مگر براى آن که عمل کند. [التمحیص، ص 75، ح 171]
23 امام على علیه السلام: اَلا لا تَنالُ الْعِلْمَ اِلاّ بِسِتَّةٍ سَاُنَبِّیکَ عَنْ مَجموعِها بِبَیانِ ذَکاءٌ وَ حِرصٌ وَ اصْطِبارٌ و بُلْغَةٌ و اِرشادُ اُستادٍ وَ طولُ زَمانِ
هرگز به دانش دست نمى یابى مگر با شش چیز که من در این سخن، تو را از همه آنها آگاه مى کنم:هوش، حرص، شکیبایى، شایستگى راهنمایى استاد و درازاى زمان. [آداب المتعلّمین، ص 82]
24 پیامبر صلی الله علیه و آله: تَناصَحوا فِى الْعِلْمِ، فَاِنَّ خیانَةَ اَحَدِکُمْ فى عِلْمِهِ اَشَدُّ مِنْ خیانَتِهِ فى مالِهِ وَ اِنَّ اللّهَ سائِلُـکُمْ یَوْمَ الْقیامَةِ؛
در دانش، خیرخواه یکدیگر باشید که خیانت هر یک از شما در دانشش، سخت تر ازخیانت او در مالش مى باشد و خداوند روز قیامت از شما بازخواست مى کند. [امالى طوسى، ص 126، ح 198]
25 امام باقر علیه السلام: مَنْ عَلَّمَ بابَ هُدىً فَلَهُ مِثْلُ اَجْرِ مَنْ عَمِلَ بِهِ وَ لا یُنْقَصُ اُولئِکَ مِنْ اُجورِهِمْ شَیْئاً وَ مَنْ عَلَّمَ بابَ ضَلالٍ کانَ عَلَیْهِ مِثْلُ اَوزارِ مَنْ عَمِلَ بِهِ وَ لا یُنْقَصُ اُولئِکَ مِنْ اَوزارِهِمْ شَیْئا؛
هرکس باب هدایتى را به کسى آموزش دهد، پاداش همه کسانى را که به آن عمل کنند ،دارد، بى آن که چیزى از پاداش آنان کم شود و هرکس باب گمراهى را یاد دهد، گناهان همهکسانى که بدان عمل کنند، بر او نیز بار مى شود، بى آن که چیزى از گناهان آنان کم شود . [کافى، ج 1، ص 35، ح 4]
26 امام على علیه السلام: جالِسِ الْعُلَماءَ یَزْدَدْ عِلْمُکَ وَ یَحْسُنْ اَدَبُکَ وَ تَزْکُ نَفْسُکَ؛
با علما هم نشین باش، تا علمت زیاد و ادبت نیکو و جانت پاک گردد. [غرر الحکم، ح 4786]
27 پیامبر صلی الله علیه و آله: لا تَجْلِسوا مَعَ کُلِّ عالِمٍ، اِلاّ عالِماً یَدْعوکُمْ مِنْ الخَمْسِ اِلى الْخَمْسِ: مِنَ الشَّکِّ اِلَى الْیَقینِ، وَ مِنَ الْعَداوَةِ اِلَى النَّصیحَةِ وَ مِنَ الْکِبْرِ اِلَى التَّواضُعِ وَ مِنَ الرّیاءِ اِلَى الاِْخْلاصِ وَ مِنَ الرَّغْبَةِ اِلَى الزُّهْدِ؛
با هر عالمى ننشینید، مگر عالمى که شما را از پنج چیز به پنج چیز دعوت کند: ازشکّ به یقین، از دشمنى به خیرخواهى، از تکبّر به تواضع، از ریا به اخلاص و از علاقهبه دنیا به بى اعتنایى به آن. [تاریخ بغداد، ج 5، ص 70، ح 2421]
28 امام على علیه السلام: خَیْرُ مَنْ شاوَرْتَ ذَوُو النُّهى وَالْعِلْمِ، وَ اُولُو التَّجارِبِ وَ الْحَزْمِ؛
بهترین مشاوران، دارندگان عقل، علم، تجربه و دوراندیشى اند. [غرر الحکم، ح 4990]
29 پیامبر صلی الله علیه و آله: ما مِنْ عالِمٍ اَو مُتَعَلِّمٍ یَمُرُّ بِقَرْیَةٍ مِنْ قُرَى الْمُسْلِمینَ اَو بَلْدَةٍ مِنْ بِلادِالْمُسْلِمینَ وَ لَمْ یَاْکُلْ مِنْ طَعامِهِمْ وَ لَمْ یَشْرَبْ مِنْ شَرابِهِمْ وَ دَخَلَ مِنْ جانِبٍ وَ خَرَجَ مِنْجانِبٍ اِلاّ رَفَعَ اللّهُ تَعالى عَذابَ قُبورِهِمْ اَرْبَعینَ یَوْما؛
هیچ دانشمند و یا دانش اندوزى از روستایى از روستاها و یا شهرى از شهرهاى مسلمانان نمى گذرد و از خوراک آنان نمى خورد و از نوشیدنى آنان نمى نوشد و از یکطرف وارد نمى شود و از طرف دیگر خارج نمى گردد، جز آن که خداى متعال عذابقبرهایشان را تا چهل روز بر مى دارد. [جامع الأخبار، ص 507، ح 1405]
30 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِنَّ شَرَّ الشَّرِّ شِرارُ الْعُلَماءِ وَ اِنَّ خَیْرَ الْخَیْرِ خیارُ الْعُلَماءِ؛
بدترین بدها، دانشمندان بدند و بهترین خوب ها، دانشمندان خوب اند. [منیة المرید، ص 137]
31 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِذَا الْتَبَسَتْ عَلَیْکُمُ الفِتَنُ کَقِطَعِ اللَّیْلِ الْمُظْلِمِ فَعَلَیْکُمْ بِالْقُرآنِ ... و لَهُ ظَهْرٌ وَ بَطْنٌ فَظاهِرُهُ حُکْمٌ وَ باطِنُهُ عِلْمٌ ... فیهِ مَصابیحُ الْهُدى وَ مَنارُ الْحِکْمَةِ وَ دَلیلٌ عَلَى الْمَعْرِفَةِ لِمَنْ عَرَفَ الصِّفَةَ؛
هنگامى که فتنه ها چون پاره هاى شب تار بر شما مشتبه شود، به قرآن رو ىبیاورید ... براى قرآن ظاهرى و باطنى است . ظاهر آن حکمت و باطن آن دانش است ...در قرآن چراغ هاى هدایت و نشانه هاى حکمت و راهنماى معرفت هست، براى کسى که ویژگى اش را شناخت . [کافى، ج 2، ص 599، ح 2]
32 پیامبر صلی الله علیه و آله: تَعَلَّمُوا الْعِلْمَ فَاِنَّ تَعَلُّمَهُ حَسَنَةٌ وَ مُدارَسَتَهُ تَسْبیحٌ وَ الْبَحْثَ عَنْهُ جِهادٌ وَ تَعْلیمَهُ مَنْ لا یَعْلَمُهُ صَدَقَةٌ وَ بَذْلَهُ لاَِهْلِهِ قُرْبَةٌ لاَِنـَّهُ مَعالِمُ الْحَلالِ وَ الْحَرامِ وَ سالِکٌ بِطالِبِهِ سَبیلَ الْجَنَّةِ وَ هُوَ اَنیسٌ فِى الْوَحْشَةِ وَ صاحِبٌ فِى الْوَحْدَةِ وَ دَلیلٌ عَلَىالسَّرّاءِ وَ الضَّرّاءِ وَ سِلاحٌ عَلَى الاَْعْداءِ وَ زَیْنٌ لِلاَْخِلاّءِ یَرْفَعُ اللّهُ بِهِ اَقْواما یَجْعَلُهُمْ فِى الْخَیْرِ اَئِمَّةً یُقْتَدى بِهِمْ تُرْمَقُ اَعْمالُهُمْ وَ تُقْتَبَسُ آثارُهُمْ وَ تَرْغَبُ الْمَلائِکَةُ فى خِلَّتِهِمْ یَمْسَحونَهُمْ فى صَلاتِهِمْ بِاَجْنِحَتِهِمْ وَ یَسْتَغْفِرُ لَهُمْ کُلُّ شَىْءٍ حَتّى حیتانِ الْبُحورِ وَ هَوامِّها وَ سِباعِ الْبَرِّ وَ اَنـْعامِها لاَِنَّ الْعِلْمَ حَیْاةُ الْقُلوبِ وَ نورُ الاَْبْصارِ مِنَ الْعَمى وَ قُوَّةُ الاَْبْدانِ مِنَ الضَّعْفِ، یُنْزِلُ اللّهُ حامِلَهُ مَنازِلَ الاَْخْیارِ وَ یَمْنَحُهُ مَجالِسَ الاَْبْرارِ فِى الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ. بِالْعِلْمِ یُطاعُ اللّهُ وَ یُعْبَدُ وَ بِالْعِلْمِ یُعْرَفُ اللّهُ وَ یُوْخَذُ وَ بِالْعِلْمِ توصَلُ الاَْرْحامُوَ بِهِ یُعْرَفُ الْحَلالُ وَ الْحَرامُ وَ الْعِلْمُ اِمامَ الْعَمَلِ وَ الْعَمَلُ تابِعُهُ یُلْهِمُهُ اللّهُ السُّعَداءَوَ یَحْرِمُهُ الاَْشْقیاءَ؛
علم بیاموزید که آموختن آن نیکى است و خواندن و دوره کردن آن تسبیح و بحث آن جهاد و آموزشش به کسى که آن را نمى داند، صدقه و بذل آن به اهلش، مایه نزدیکى به خداست؛ چرا که علم نشان دهنده حلال و حرام است و جوینده اش را به بهشت راهبرى مى کند و در وحشت، مونس و در تنهایى، همراه و در خوشى و ناخوشى، راهنما و سِلاحى علیه دشمنان و زیورى براى همدلان است . خداوند کسانى را با آن بالا مى برد و آنها را پیشوایان نیکى قرار مى دهد که به ایشان اقتدا مى کنند و به اعمالشان مى نگرند و از آثارشان استفاده مى شود و فرشتگان به دوستى آنها رغبت دارند و با بال هایشان آنها را در نماز لمس مى کنند و هر چیزى، حتّى ماهیان و جانواران دریاها و درندگان و چهار پایان خشکى براى آنها آمرزش مى طلبند؛ چرا که دانش، حیات دل ها و روشنایى دیدگان از نابینایى و توانایى پیکرها از ناتوانى است . خدا، حاملان دانش را به جایگاه هاى برگزیدگان مى رساند و مجالس نیکان را در دنیا و آخرت ارزانى شان مى گرداند . با علم، خداوند اطاعت و عبادت و شناخته و به خدایى گرفته مى شود. با دانش، صله رحم انجام و حلال و حرام شناخته مى شود. دانش، پیشواى عمل است و عمل، پیرو آن . خدا، آن را به نیکبختان الهام مى کند و تیره بختان را از آن، محروم مى دارد . [خصال، ص 522، ح 12]
33 پیامبر صلی الله علیه و آله: لَو خِفْتُمُ اللّهَ حَقَّ خیفَتِهِ لَعَلِمْتُمُ الْعِلْمَ الَّذى لا جَهلَ مَعَهُ، وَ لَو عَرَفْتُمُ اللّه َحَقَّ مَعْرِفَتِهِ لَزالَتْ بِدُعائِکُمُ الْجِبالُ ؛
اگر از خدا چنانکه باید مى ترسیدید، به دانشى ناب دست مى یافتند و اگر خدا را چنانکه باید مى شناختید، با دعایتان کوه ها از میان مى رفتند. [کنز العمّال، ح 5881]
34 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِنَّ الْعَبْدَ لِیُذْنِبُ الذَّنْبَ فَیَنْسى بِهِ الْعِلْمَ الَّذى کانَ قَدْ عَلِمَهُ؛
انسان گناه مى کند، پس با آن، علمى را که پیشتر مى دانسته، از یاد مى برد. [عدّة الداعى، ص 197]
35 امام على علیه السلام: ... زَلَّةُ الْعالِمِ کَانْکِسارِ السَّفینَةِ تَغْرَقُ و تُغْرِقُ مَعَها غَیْرَها؛
لغزش عالم، مانند شکستن کشتى است. خود، غرق مى شود و دیگران را هم با خود غرق مى کند. [غرر الحکم، ح 5474]
36 امام على علیه السلام: لَولا... ما اَخَذَ اللّهُ عَلَى الْعُلَماءِ اَلاّ یُقارّوا عَلى کِظَّةِ ظالِمٍ وَ لا سَغَبِ مَظْلومٍ لاََلْقَیْتُ حَبْلَها عَلى غارِبـِها؛
اگر خداوند از علما پیمان نگرفته بود که با پرخورى ظالم و گرسنگى مظلوم آرام نگیرند، زمام خلافت را به حال خود رها مى کردم. [نهج البلاغه، از خطبه 3]
37 امام على علیه السلام: ما اَخَذَ اللّهُ میثاقاً مِنْ اَهْلِ الْجَهْلِ بِطَـلَبِ تِبْیانِ الْعِلْمِ حَتّى اَخَذَ میثاقاً مِنْ اَهْلِ الْعِلْمِ بِبَیانِ الْعِلْمِ لِلجُهّالِ؛ لاَِنَّ الْعِلْمَ کانَ قَبْلَ الْجَهْلِ؛
خداوند، از مردم نادان پیمانى براى جستجوى دانش نگرفت، مگر این که پیمانبیان کردن دانش براى نادانان را از اهل دانش گرفت، چرا که دانش، پیش از نادانى بود . [امالى، مفید، ص 66، ح 12]
38 پیامبر صلی الله علیه و آله: یَجىءُ الرَّجُلُ یَوْمَ الْقیامَةِ وَ لَهُ مِنَ الْحَسَناتِ کَالسَّحابِ الرُّکامِ اَو کَالْجِبالِ الرَّواسى فَیَقولُ: یا رَبِّ، اَنـّى لى هذا وَ لَمْ اَعْمَلها؟ فَیَقولُ: هذا عِلْمُکَ الَّذى عَلَّمْتَهُ النّاسَ یُعْمَلُ بِهِ مِنْ بَعْدِکَ؛
انسان، در روز قیامت مى آید و با خود کارهاى نیکى چون ابرهاى انبوه یا کوه هاى سر به فلک کشیده دارد، پس مى گوید: پروردگارا ! اینها را که من انجام نداده ام، اینها ازکجایند؟ [خداوند ]مى فرماید: این، دانش توست که به مردم آموختى و پس از تو، به آن عمل کردند . [بصائر الدرجات، ص 25، ح 16]
39 امام على علیه السلام: نَـکَدُ الْعِلْمِ الْکَذِبُ وَ نَـکَدُ الْجِدِّ اللَّعِبُ؛
آفت علم دروغ و آفت جدیت، بازى است. [غرر الحکم، ح 10000]
40 یونس بن عبدالرحمان از امامان راستگو علیهم السلام: اِذا ظَهَرَتِ الْبِدَعُ فَعَلَى الْعالِمِ اَنْ یُظْهِرَ عِلْمَهُ، فَاِنْ لَمْ یَفْعَلْ سُلِبَ مِنْهُ نورُ الاْیمانِ؛
هنگامى که بدعت ها (امور غیر دینى را داخل دین کردن) آشکار شود، بر دانشمند است که دانشش را آشکار سازد که اگر نکند، نور ایمان از او گرفته مى شود . [علل الشرائع، ص 236، ح 1]
الَّذى خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَیاةَ لِیَبْلُوَکُمْ اَیُّـکُمْ اَحْسَنُ عَمَلاً وَ هُوَ الْعَزیزُ الْغَفورُ؛ [سوره ملک، آیه 2]
آن کس که مرگ و زندگى را آفرید، تا شما را بیازماید که کدام یک از شما بهتر عمل مى کنید، و او شکست ناپذیر و آمرزنده است.
1- پیامبر صلی الله علیه و آله: یَابْنَ آدَمَ! اِبْرِرْ واِلدَیْکَ وَ صِلْ رَحِمَکَ، یُیَسَّر لَکَ یُسْرُکَ وَ یُمَدَّ لَکَ فى عُمْرِکَ و اَطِع رَبَّکَ تُسَمَّى عاقِلاً و لا تَعصَهُ تُسَمّى جاهِلاً ؛
اى فرزند آدم! به پدر و مادرت نیکى کن و صله رحم داشته باش تا خداوند، کارت راآسان و عمرت را طولانى بگرداند. پروردگارت را فرمان ببر تا خردمند به شمار آیى و از اونافرمانى نکن که نادان شمرده مى شوى. [الفردوس، ج 5، ص 282، ح 8190]
2- امام على علیه السلام: بَرَکَةُ الْعُمْرِ فى حُسْنِ العَمَلِ ؛
برکت عمر در خوب انجام دادنِ کارهاست. [غررالحکم، ح 4434]
3- امام صادق علیه السلام: لاتَدَع زیارَةَ الحُسَیْنِ بْنِ عَلىّ علیه السلام و مُر اَصحابَکَ بِذلِکَ، یَمُدُّ اللّهُ فى عُمْرِکَ و یَزیدُ اللّهُ فى رِزقِکَ و یُحییکَ اللّهُ سَعیدا و لاتَموتُ اِلاّ سَعیدا و یَکتُبکَ سَعیدا؛
زیارت امام حسین علیه السلام را رها نکن و دوستان خود را هم به آن سفارش کن، که در اینصورت، خداوند عمرت را طولانى و روزى ات را زیاد مى کند و زندگى ات را همراه با سعادت مى کند و جز سعادتمند نمى میرى و نام تو را در شمار سعادتمندان، ثبت مى کند. [کامل الزیارات، ص 286]
4- پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ اُلْهِمَ الصِّدْقَ فى کَلامِهِ وَ الاِْنْصافَ مِنْ نَفْسِهِ وَ بِرَّ والِدَیْهِ وَ وَصلَ رَحِمَهُ، اُنْسِىءَ لَهُ فى اَجَلُهُ وَ وُسِّعَ عَلَیْهِ فى رِزْقِهِ وَ مُتِّعَ بِعَقْلِهِ وَ لُـقِّنَ حُجَّتَهُ وَقْتَ مُساءَلَتِهِ ؛
به هر کس، راستگویى در گفتار، انصاف در رفتار، نیکى به والدین و صله رحم الهامشود، اجلش به تأخیر مى افتد، روزیش زیاد مى گردد، از عقلش بهره مند مى شود وهنگام سئوال [مأموران الهى] پاسخ لازم به او تلقین مى گردد. [اعلام الدین، ص 265]
5- پیامبر صلی الله علیه و آله: اَرْبَعةٌ تَزیدُ فِى الْعُمْرِ: اَلتَّزویجُ بِالاَْبْکارِ، وَ الاِْغْتِسالُ بِالْماءِ الحارِّ وَالنَّوْمُ عَلَى الْیَسارِ وَاَکْلُ التُّفاحِ بِالاَْسْحارِ ؛
چهار چیز، بر عمر مى افزایند: ازدواج با دختران، شستشو با آب گرم، خوابیدن برشانه چپ و خوردن سیب در سحرگاهان. [مواعظ العددیه، ص 211]
6- امام صادق علیه السلام: مَنْ حَسُنَ بِرُّهُ بِاَهْلِهِ زادَ اللّهُ فى عُمُرِهِ ؛
هر کس به شایستگى در حقّ خانواده اش نیکى کند، خداوند بر عمرش مى افزاید. [کافى، ج 8، ص 219، ح 269]
7- پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ وَلىَ مِنْ اُمورِ الْمُسْلِمینَ شَیْئا فَحَسُنَتْ سیرَتُهُ رُزِقَ الْهَیْبَةَ فىقُلوبِهِمْ... وَ اِذا عَدَلَ فیهِمْ مُدَّ فى عُمُرِهِ ؛
هر کس اداره بخشى از امور مسلمانان را بر عهده بگیرد و رفتارش خوب باشد،در دل هاى آنان هیبت مى یابد... و اگر در میان آنان به عدالت رفتار کند، عمرش افزونمى گردد. [ذیل تاریخ بغداد، ج 2، ص 136، ح 419]
8- امام صادق علیه السلام: اِنْ اَحْبَبْتَ اَنْ یَزیدَ اللّهُ فى عُمُرِکَ فَسُرَّ اَبَـوَیْکَ ؛
اگر دوست دارى که خداوند عمرت را زیاد کند، پدر و مادرت را شاد کن. [بحارالأنوار، ج 74، ص 81، ح 84]
9- امام صادق علیه السلام: تَجَنَّـبُوا الْبَوائِقَ یُمَدَّ لَکُمْ فِى الاَْعْمارِ؛
از فتنه ها و بدى ها کناره بگیرید، تا عمرتان طولانى شود . [عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج 2، ص 40، ح 90]
10- امام صادق علیه السلام: اِغْسِلُوا اَیْدیَکُمْ قَبْلَ الطَّعامِ وَ بَعْدَهُ فَاِنَّهُ یَنْفِى الْفَقْرَ وَ یَزیدُ فِى الْعُمُرِ؛
دست هایتان را قبل و بعد از غذا خوردن بشویید، که فقر را مى بَرَد و بر عمر مى افزاید. [محاسن، ج 2، ص 202، ح 1594]
11- پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ اَرادَ الْـبَقاءَ و لا بَقاءَ فَلْیُباکِرِ الْغَداءَ وَ لْیُجَوِّدِ الْحِذاءَ وَ لْیُخَفَّفِ الرِّداءَ وَ لْیُقِلَّ مُجامَعَةَ النِّساءِ. قیلَ: یا رَسولَ اللّهِ وَ ما خِفَّةُ الرِّداءِ؟ قالَ: قِلَّةُ الدَّیْنَ ؛
هر کس ماندگارى مى خواهد ـ و البته ماندگارى [ابدى] وجود ندارد ـ باید صبحانه را زودتر بخورد، کفش مناسب بپوشد، رداى (بالاپوش) خود را سبک کند و کمتر با زنان بیامیزد. پرسیدند: اى پیامبر خدا! سبک بودن رَدا به چیست؟ فرمودند: به کم بودنِ بدهى. [من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 555،ح 4902]
12- پیامبر صلی الله علیه و آله: کانَ فى ما اَعْطَى اللّهُ تَعالى مُوسى فِى الاَْلْواحِ... اُشْکُرْ لى وَ لِوالِدَیْکَ اَقِکَ الْمَتالِفَ وَ اُنـْسِىءْ لَکَ فى عُمُرِکَ وَ اُحْیِیکَ حَیاةً طَیِّـبَةً وَ اَقْلَبَکَ اِلى خَیْرٍِ مِنْها؛
در آنچه خداى متعال در «الواح» به موسى علیه السلام داد، از جمله چنین بود:... مرا و پدر و مادرت را سپاسگزارى کن، تا از نابود شدن ها حفظت کنم و اجلت را به تأخیر بیندازم و به تو زندگى اى پاک ببخشم و تو را از این زندگى به سوى بهتر از آن، ببرم. [تاریخ دمشق، ج 61، ص 128]
13 پیامبر صلی الله علیه و آله: طوبى لِمَنْ طالَ عُمْرُهُ وَ حَسُنَ عَمَلُهُ فَحَسُنَ مُنْقَلَبُهُ اِذْ رَضىَ عَنْهُ رَبُّهُ، وَ وَیْلٌ لِمَنْ طالَ عُمْرُهُ وَ ساءَ عَمَلُهُ وَ ساءَ مُنْقَلَبُهُ اِذْ سَخِطَ عَلَیْهِ رَبُّهُ؛
خوشا به سعادت کسى که عمرش طولانى و کردارش خوب باشد. چنین کسى عاقبتش خوب است؛ زیرا پروردگارش از او راضى است. و واى بر کسى که عمرش طولانى و کردارش بد باشد. چنین کسى عاقبتش بد است؛ چرا که پروردگارش از او ناراضى است. [بحارالأنوار، ج 69، ص 400، ح 95]
14 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِذا غَضِبَ اللّهُ تَعالى عَلى اُمَّةٍ ثُمَّ لَمْ یُنزِل بِهَا العَذابَ غَلَت اَسْعارُها و قَصُرَتْ أعْمارُها و لَم یَربَح تُجّارُها و لَم تَزکُ ثِمارُها و لَم تَغْزُر اَنـْهارُها و حُبِسَ عَنها اَمطارُها و سُلِّطَ عَلَیْها اَشرارُها؛
هرگاه خداوند متعال بر مردمى خشم بگیرد و بر ایشان عذاب نفرستد، اجناس آنها گران و عمرشان کوتاه مى شود، بازرگانان آنها سود نمى برند، میوه هایشان سالم نمى ماند، رودخانه هاى آنها پر آب نمى گردد، باران از آنها دریغ مى شود و بَدان آنان بر ایشان مسلّط مى گردند. [من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 524،ح 1489]
15 امام صادق علیه السلام: ثَلاثَةٌ اِنْ یَعْلَمُهنَّ الْمُؤمِنُ کانَتْ زیادَةً فى عُمُرِهِ وَ بَقاءَ النِّعْمَةِ عَلَیْهِ: تَطْویلُهُ فى رُکوعِهِ وَ سجودِهِ فى صلاتِهِ وَ تَطْویلُهُ لِجلوسِهِ عَلى طَعامِهِ اِذا اَطْعَمَ عَلى مائِدَتِهِ وَ اصْطِناعُهُ الْمَعْروفَ اِلى اَهْلِهِ؛
سه چیز است که اگر مؤمن از آنها مطلع شود، باعث طول عمر و دوام بهره مندى او از نعمت ها مى شود: طول دادن رکوع و سجده، زیاد نشستن بر سر سفره اى که در آن دیگران را اطعام مى کند و خوش رفتارى اش با خانواده. [کافى، ج 4، ص 49، ح 15]
16 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَوْتُ الاِْنْسانِ بِالذُّنوبِ اَکْثَرُ مِنْ مَوْتِهِ بِالاَْجَلِ وَ حَیاتُهُ بِالبِرِّ اَکْثَرُ مِنْ حَیاتِهِ بِالْعُمُرِ؛
مرگ انسان ها در نتیجه گناهان، بیشتر از مرگ آنها در نتیجه فرا رسیدنِ اَجَل است و زنده ماندن انسان ها در نتیجه نیکى هایشان، بیشتر از زندگى کردنشان به خاطر باقى بودنِ عمر است. [مکارم الاخلاق، ص 362]
17 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِنَّ الْقَوْمَ لَیَکونونَ فَجَرَةً وَ لا یَکونونَ بَرَرَةً فَیَصِلونَ اَرْحامَهُمْ فَتَنْمى اَمْوالُهُمْ وَ تَطولُ اَعْمارُهُمْ فَکَیْفَ اِذا کانوا اَبرارا بَرَرَةً!؟
مردمى که گناهکارند و نه نیکوکار، با صله رحم، اموالشان زیاد و عمرشان طولانى مى شود. حال اگر نیک و نیکوکار باشند، چه خواهد شد!؟ [کافى، ج 2، ص 155، ح 21]
18 امام سجّاد علیه السلام: اللهُمَّ... وَ اجْعَلْنى مِمَّنْ اَطَلْتَ عُمْرَهُ وَ حَسَّنْتَ عَمَلَهُ وَ اَتْمَمْتَ عَلَیْهِ نِعْمَتَکَ وَ رَضَیْتَ عَنْهُ وَ اَحْیَیْتَهُ حَیاةً طَیِّـبَةً فى اَدْوَمِ السُّرورِ وَ اسْبَغِ الْکَرامَةِ وَ اَتـَمِّ الْعَیْشِ ؛
خداوندا! مرا از کسانى قرار ده که عمرشان را دراز و کردارشان را نیکو گردانیده اى و نعمتت را بر آنان تمام کرده اى و از آنان خُرسندى و به آنان زندگى اى پاک، همراه با پایدارترین شادمانى و سرشارترین کرامت و کامل ترین رفاه، عطا نموده اى. [بحارالأنوار، ج 98، ص 91، ح 2]
19 پیامبر صلی الله علیه و آله: یا عَلىُّ، مِنْ کَرامَةِ الْمُؤمِنِ عَلَى اللّهِ اَنـَّهُ لَمْ یَجْعَلْ لاَِجلِهِ وَقتا حَتّى یَهُمَّ بِبائقَةٍ فَاِذا هَمَّ بِبائقَةٍ قَبَضَهُ اِلَیْهِ ؛
اى على! از ارجمندى مؤمن در نزد خدا این است که برایش وقت مرگ، معیّن نفرموده است، تا زمانى که قصد شرّى کند. آن گاه خداوند جانش را بستاند. [عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج 2، ص 40، ح 90]
20 پیامبر صلی الله علیه و آله: بَشِّروا الْمَحْرورینَ بِطولِ الْعُمْرِ ؛
گرم مِزاجان را به طول عمر، مژده دهید. [بحارالأنوار، ج 62، ص 290]
21 امام باقر علیه السلام: اَلْبِرُّ وَ الصَّدَقَةُ یَنْفیانِ الْفَقْرَ وَ یَزیدانِ فِى الْعُمْرِ وَ یَدْفَعانِ عَنْ صاحِبِهِما سَبعینَ میتَةَ سوءٍ ؛
کار خیر و صدقه، فقر را مى بَرند، بر عمر مى افزایند و هفتاد مرگ بد را از صاحب خود دور مى کنند. [ثواب الاعمال، ص 141]
22 پیامبر صلی الله علیه و آله: فِى الزِّنا سِتُّ خِصالٍ: ثَلاثٌ مِنْها فِى الدُّنْیا وَ ثلاثٌ فِى الاْخِرَةِ، فَاَمّا الَّتى فِى الدُّنْیا فَیَذْهَبُ بِالْبَهاءِ وَ یُعَجِّلُ الْفَناءَ وَ یَقْطَعُ الرِّزْقَ وَ اَمّا الَّتى فِى الاْخِرَةِ فَسوءُ الْحِسابِ وَ سَخَطُ الرَّحمنِ وَ الْخُلودُ فِى النّارِ ؛
زِنا، شش پیامد دارد: سه در دنیا و سه در آخرت. سه پیامد دنیایى اش این است که: آبرو را مى بَرد، مرگ را شتاب مى بخشد و روزى را مى بُرد و سه پیامد آخرتى اش: سختى حسابرسى، خشم خداى رحمان و ماندگارى در آتش است. [خصال، ص 321، ح 3]
23 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ سَرَّهُ اَنْ یُنْسَاَ لـَهُ فى عُمُرِهِ وَ یُوَسَّعَ لَهُ فى رِزْقِهِ فَلْیَتَّقِ اللّه َوَ لْیَصِلْ رَحِمَهُ؛
هر کس دوست دارد که عمرش طولانى و روزى اش زیاد شود، تقواى الهى پیشه کند و صله رحم نماید. [بحارالأنوار، ج 74، ص 102، ح 56]
24 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَکْثِرْ مِنْ الطَّهورِ یَزِدِ اللّهُ فى عُمُرِکَ؛
وضو زیاد بگیر تا خداوند، عمرت را زیاد کند. [امالى مفید، ص 60، ح 5]
25 امام على علیه السلام: کَثْرَةُ اصطِناعِ الْمَعْروفِ تَزیدُ فِى الْعُمُرِ وَ تَنْشُرُ الذِّکْرَ ؛
زیاد کار نیک انجام دادن، عمر را مى افزاید و نام را پرآوازه مى سازد. [غررالحکم، ح 7113]
26 امام صادق علیه السلام: ما نَعْلَمُ شَیْئا یَزیدُ فِى الْعُمْرِ اِلاّ صِلَةَ الرَّحِمِ، حَتّى اِنَّ الرَّجُلَ یَکونُ اَجَلُهُ ثَلاثَ سِنینَ فَیکونُ وَصولاً لِلرَّحِمِ فَیَزیدُ اللّهُ فى عُمْرِهِ ثَلاثیْنَ سَنَةً فَیَجْعَلُها ثَلاثا وَ ثَلاثیْنَ سَنَةً، وَ یَکونُ اَجَلُهُ ثَلاثا وَ ثَلاثیْنَ سَنَةً فَیَکونَ قاطِعا لِلرَّحِمِ، فَیَنْقُصُهُ اللّه ُثَلاثیْنَ سَنَةً وَ یَجْعَلُ اَجَلَهُ اِلى ثَلاثِ سِنینَ؛
ما، غیر از صله رحم، چیزى نمى شناسیم که بر عمر بیفزاید، تا آن جا که گاهى عمر کسى سه سال است، و وقتى که اهل صله رحم مى شود، خداوند هم سى سال بر عمرش مى افزاید و آن را سى و سه سال مى کند و گاهى عمر کسى سى و سه سال است و قطع رحم مى کند و خداوند هم سى سال از عمر او مى کاهد و عمرش را به سه سال، کاهش مى دهد. [کافى، ج 2، ص 152، ح 17]
27 امام صادق علیه السلام: مَنْ رَجَعَ مِنْ مَکَّةَ وَ هُوَ یَنْوِى الْحَجَّ مِنْ قابِلٍ زیدَ فى عُمْرِهِ ؛
هر کس از مکّه بر گردد و تصمیم داشته باشد که سال بعد هم به حجّ برود، بر عمرش افزوده مى شود. [کافى، ج 4، ص 281، ح 3]
28 پیامبر علیه السلام: اَلصَّدَقَةُ عَلى وَجْهِها وَ بِرُّ الْوالِدَیْنِ وَ اصْطِناعُ الْمَعْروفِ یُحَوِّلُ الشَّقاءَ سَعادَةً وَ یَزیدُ فِى الْعُمْرِ؛
صدقه دادن با مراعات شرایطش و خوبى کردن به پدر و مادر و انجام دادن کارهاى نیک، بدبختى را به خوشبختى تبدیل مى کند و بر عمر مى افزاید. [کنزالعمال، ح 4444]
29 امام صادق علیه السلام: اَلذُّنوبُ الَّتى تُغَیِّرُ النِّعَمَ الْبَغْىُ وَ الذُّنوبُ التَّى تورِثُ النَّدَمَ الْقَتْلُ وَ الَّتى تُنْزِلُ النِّقَمَ الظُّلْمُ وَ الَّتى تَهْتِکُ السُّتورَ شُرْبُ الْخَمْرِ وَ الَّتى تَحْبِسُ الرِّزْقَ الزِّنا وَ الَّتى تُعَجِّلُ الْفَناءَ قَطیعَةُ الرَّحِمِ وَ الَّتى تَرُدُّ الدُّعاءَ وَ تُظْلِمُ الْهَواءَ عُقوقُ الْوالِدَیْنِ؛
گناهى که نعمت ها را تغییر مى دهد، تجاوز به حقوق دیگران است. گناهى که پشیمانى مى آورد، قتل است. گناهى که گرفتارى ایجاد مى کند، ظلم است. گناهى که آبرو مى بَرد، شرابخوارى است. گناهى که جلوى روزى را مى گیرد، زناست. گناهى که مرگ را شتاب مى بخشد، قطع رابطه با خویشان است. گناهى که مانع استجابت دعا مى شود و زندگى را تیره و تار مى کند، نافرمانى از پدر مادر است. [علل الشرایع، ج 2، ص 584]
30 امام باقر علیه السلام: اِنّ الحُسَیْنَ صاحِبَ کَربَلا قُتِلَ مَظْلوما، مَکروبا عَطْشانا، لَهفانا فآلَى اللّهُ عَزَّوَجلّ عَلى نَفْسِهِ اَن لا یاتیَهُ لَهفانٌ و لا مَکروبٌ و لا مُذنِبٌ و لا مَغمومٌ و لاعَطشانٌ و لا مَنْ بِهِ عاهَةٌ ثُمَّ دَعا عِندَهُ و تَقَرَّبَ بِالحُسَیْنِ بنِ عَلىٍّ علیه السلام اِلَى اللّهِ عَزَّوَجَلَّ إلاّ نَفَّسَ اللّهُ کُرْبَتَهُ وَ اَعطاهُ مَسأَلَتَهُ و غَفَرَ ذَنـْبَهُ وَ مَدَّ فى عُمُرِهِ وَ بَسَطَ فى رِزقِهِ فَاعتَبِروا یا اُولـِى الاَبْصار؛
حسین، بزرگ مرد کربلا، مظلوم و رنجیده خاطر و لب تشنه و مصیبت زده به شهادت رسید. پس خداوند، به ذات خود، قسم یاد کرد که هیچ مصیبت زده و رنجیده خاطر و گنهکار و اندوهناک و تشنه اى و هیچ بَلا دیده اى به خدا روى نمى آورد و نزد قبر حسین علیه السلام دعا نمى کند و آن حضرت را به درگاه خدا شفیع نمى سازد، مگر این که خداوند، اندوهش را برطرف و حاجاتش را برآورده مى کند و گناهش را مى بخشد و عمرش را طولانى و روزى اش را گسترده مى سازد. پس اى اهل بینش، درس بگیرید! [بحارالأنوار، ج 101، ص 46، ح 5]
31 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ قَلَّمَ اَظفارَهُ یَوْمَ الجُمُعَةِ یَزیدُ فى عُمُرِهِ و مالِهِ؛
هر کس در روز جمعه ناخن هایش را کوتاه کند، عمر و مالش زیاد مى شود. [جامع الأخبار، ص 333]
32 امام سجّاد علیه السلام: مَنْ صَلّى فى مَسْجِدِ السَّهْلَةِ رَکْعَتَیْنِ زادَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ فى عُمُرِهِ سَنَتَیْنِ ؛
هر کس در مسجد سهله دو رکعت نماز بخواند، خداوند، دو سال بر عمر او مى افزاید. [المزار للمفید، ص 14]
33 امام سجاد علیه السلام: اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ... و عَمِّرنى ما کانَ عُمُرى بَذلةً فى طاعَتِکَ، فَإِذا کانَ عُمُرى مَرتعا للشَّیطانِ فَاقبِضنى إلیکَ قَبْلَ اَنْ یَسْبِقَ مَقْتُکَ اِلَىَّ، اَوْ یَسْتَحْکِمَ غَضَبُکَ عَلَىَّ ؛
خدایا بر محمد و آل او درود فرست... و عمرم را تا زمانى که صرف طاعت تو مى شود،دراز گردان و هرگاه عمرم چراگاه شیطان گردید، قبل از آن که نفرتت به من رو کند و یاخشمت بر من قطعى شود، جانم را بستان و به سوى خود ببر. [صحیفه سجّادیه، از دعاى 20]
34 پیامبر صلی الله علیه و آله: لا تَدَعُوا الْعَشاءَ وَ لَوْ عَلى حَشَفَةٍ اِنّى اَخْشى عَلى اُمَّتى مِنْ تَرْکِ العَشاءِ الْهَرَمَ فَاِنَّ العَشاءَ قُوَّةُ الشَیْخِ وَ الشّابِّ ؛
شام را ترک نکنید، هر چند به خوردن دانه خرماى خشکیده اى باشد. من بر امّتم ازاین بیم دارم که با ترکِ خوردن شام، پیرى و شکستگى به سراغشان آید؛ چرا که خوردنِشام، مایه نیرومندى پیر و جوان است. [محاسن، ج 2، ص 421، ح 202]
35 امام صادق علیه السلام: اَرْبَعَةٌ تُهْرِمُ قَبْلَ اَوانِ الْهَرَمِ: اَکْلُ الْقَدیدِ وَ الْقُعُودُ عَلَى النَّداوَةِ وَ الصُّعودُ فِى الدَّرَجِ وَ مُجامَعَةُ الْعَجوزِ ؛
چهار چیز، انسان را پیش از فرا رسیدن هنگام پیرى، پیر مى کند: خوردن گوشت خشکیده، نشستن بر جاى مرطوب، بالا رفتن از پلّه و آمیزش با پیر زنان. [تحف العقول، ص 317]
36 امام صادق علیه السلام: اَلْبِرُّ وَ حُسْنُ الْخُلْقِ یَعْمُرانِ الدّیارَ وَ یَزیدانِ فِى الاَْعْمارِ ؛
نیکوکارى و خوش اخلاقى، خانه ها را آباد و عمرها را طولانى مى کنند. [کافى، ج 2، ص 100، ح 8]
37 امام على علیه السلام: زیادَةُ الشُّکْرِ وَ صِلَةُ الرَّحِمِ تَزیدُ فِى الْعُمْرِ وَ تَفْسَحُ فِى الاَْجَلِ ؛
شکرگزارى فراوان و صله رحم، عمر را زیاد مى کنند و بر مُهلت زندگى مى افزایند. [عیون الحکم والمواعظ، ص 275، ح 4999]
38 امام على علیه السلام: وَیْحُ النّائِمِ ما اَخْسَرَهُ! قَصُرَ عُمْرُهُ وَ قَلَّ اَجْرُهُ؛
واى بر آن که در خواب (غفلت) است! چه زیانکار است! عمر او کوتاه شده است و پاداش او کم. [عیون الحکم والمواعظ، ص 504،ح 9239]
39 امام على علیه السلام: مَنْ جارَ قَصُرَ عُمْرُهُ ؛
هر کس ظلم کند، عمرش کوتاه مى شود. [عیون الحکم والمواعظ، ص 429،ح 7334]
40 امام على علیه السلام: ایّاکَ وَ طولَ الاَْمَلِ فَکَمُ مِنْ مَغْرورٍ اِفْتَتَنَ بِطولِ اَمَلِهِ فَاَفْسَدَ عَمَلَهُ وَ قَطَعَ اَجَلَهُ فَلا اَمَلَهُ اَدْرَکَ وَ لا ما فاتَهُ اسْتَدْرَکَ ؛
از آرزوى دور و دراز بپرهیز، چه بسا فریب خورده اى که به آرزوى دراز خویش، فریبخورد و کارش را تباه و مرگش را قطعى کرد و در نتیجه، نه به آرزویش رسید و نه آنچه راکه از دست داده بود، جبران کرد. [عیون الحکم والمواعظ، ص 99، ح 2278]
لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمیزانَ لِیَقُومَ النّاسُ بِالْقِسْطِ وَ أَنْزَلْنَا الْحَدیدَ فیهِ بَأْسٌ شَدیدٌ وَ مَنافِعُ لِلنّاسِ وَ لِیَعْلَمَ اللّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ وَ رُسُلَهُ بِالْغَیْبِ إِنَّ اللّهَ قَوىٌّ عَزیزٌ؛ [سوره حدید، آیه 25]
به راستى ما پیامبران خود را با دلایل آشکار فرستادیم و با آنها کتاب و میزان (شناسایى حق از باطل و قوانین عادلانه) نازل کردیم تا مردم قیام به عدالت کنند و آهن را نازل کردیم که در آن نیروى شدید و منافعى براى مردم است، تا خداوند بداند چه کسى او و رسولش را یارى مى کند بى آن که او را ببینند، خداوند قوى و شکست ناپذیر است .
وَ مَنْ یَظْلِمْ مِنْکُمْ نُذِقْهُ عَذابًا کَبیرًا؛ [ سوره فرقان، آیه 19 ]
هر کس از شما ظلم کند، عذاب شدیدى به او مى چشانیم.
1- امام صادق علیه السلام: ثَلاثَةُ اَشْیاءَ یَحْتاجُ النّاسُ طُرّا اِلَیْها: اَلاَْمْنُ وَ الْعَدْلُ وَ الْخِصْبُ ؛
سه چیز است که همه مردم به آنها نیاز دارند: امنیّت، عدالت و رفاه. [تحف العقول، ص 320]
2- پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلظُّلْمُ ثَلاثَةٌ: فَظُلْمٌ لایَغْفِرُهُ اللّهُ وَ ظُلْمٌ یَغْفِرُهُ وَ ظُلْمٌ لایَتْرُکُهُ، فَأَمَّا الظُّلْمَ الَّذى لایَغْفِرُ اللّهُ فَالشِّرْکُ قالَ اللّه ُ: «إنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظیمٌ» وَ أَمَّا الظُّلْمَ الَّذى یَغْفِرُهُ اللّه ُفَظُلْمُ الْعِبادِ أَنْفُسَهُمْ فیما بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ رَبِّهِمْ وَ أَمَّا الظُّلْمَ الَّذى لا یَتْرُکُهُ اللّهُ فَظُلْمُ الْعِبادِ بَعْضُهُمْ بَعْضا؛
ظلم سه قسم است: ظلمى که خدا نمى آمرزد، ظلمى که مى آمرزد و ظلمى که از آن نمى گذرد، اما ظلمى که خدا نمى آمرزد شرک است. خداوند مى فرماید: «حقا که شرک ظلمى بزرگ است» و اما ظلمى که خدا مى آمرزد، ظلم بندگان به خودشان میان خود و پروردگارشان است اما ظلمى که خدا از آن نمى گذرد ظلم بندگان به یکدیگر است. [نهج الفصاحه، ح 1924]
3- امام صادق علیه السلام: اَلْعَدْلُ اَحْلى مِنَ الشَّهْدِ وَ اَلْیَنُ مِنَ الزُّبْدِ وَ اَطیَبُ ریحا مِنَ الْمِسْکِ؛
عدالت از عسل شیرین تر، از کره نرم تر و از مُشک خوشبوتر است. [کافى، ج 2، ص 147، ح 15]
4- پیامبر صلی الله علیه و آله: اِتَّقوا دَعْوَةَ الْمَظْلومِ وَ إنْ کانَ کافِرا فَإِنَّها لَیْسَ دونَها حِجابٌ؛
از نفرین مظلوم بترسید اگر چه کافر باشد، زیرا در برابر نفرین مظلوم پرده و مانعى نیست. [نهج الفصاحه، ح 48]
5- امام صادق علیه السلام: اَلنّاسُ یَسْتَغْنونَ اِذا عُدِلَ بَینَهُمْ وَ تُنْزِلُ السَّماءُ رِزْقَها وَ تُخْرِجُ الاَْرْضُ بَرَکَتَها بِاِذْنِ اللّهِ تَعالى؛
هنگامى که در میان مردم عدالت برقرار شود، بى نیاز مى شوند و به اذن خداوند متعال آسمان روزىِ خود را فرو مى فرستد و زمین برکاتش را بیرون مى ریزد. [کافى، ج 3، ص 568، ح 6]
6- پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ أَخَذَ لِلْمَظْلومِ مِنَ الظّالِمِ کانَ مَعىَ فِى الْجَنَّةِ تَصاحُبا؛
هر کس داد مظلوم را از ظالم بگیرد، در بهشت با من یار و هم نشین باشد. [بحارالأنوار، ج 75، ص 359، ح 74]
7- پیامبر صلی الله علیه و آله: عَدْلُ ساعَةٍ خَیْرٌ مِنْ عِبادَةِ سَبْعینَ سَنَةً قِیامِ لَیْلِها وَ صِیامِ نَهارِها؛
ساعتى عدالت بهتر از هفتاد سال عبادت است که شب هایش به نماز و روزهایش به روزه بگذرد. [مشکاه الأنوار، ص 544]
8- پیامبر صلی الله علیه و آله: إِنَّ النّاسَ إِذا رَأَوُا الظّالِمَ فَلَمْ یَأْخُذوا عَلى یَدَیْهِ أَوْشَکَ أَنْ یَعُمَّهُمُ اللّه ُبِعِقابٍ مِنْهُ؛
مردم آنگاه که ظالم را ببینند و او را باز ندارند، انتظار مى رود که خداوند همه را به عذاب خود گرفتار سازد. [نهج الفصاحه، ح 833]
9- پیامبر صلی الله علیه و آله: اَعدَلُ النّاسِ مَن رَضِىَ لِلنّاسِ ما یَرْضى لِنَفسِهِ وَ کَرِهَ لَهُمْ ما یَکْرَهُ لِنَفْسِهِ؛
عادل ترین مردم کسى است که براى مردم همان را بپسندد که براى خود مى پسندد و براى آنان نپسندد آنچه را براى خود نمى پسندد. [نهج الفصاحه، ح 340]
10- پیامبر صلی الله علیه و آله: لِیَنْصُرِ الرَّجُلُ أَخاهُ ظالِما أَوْ مَظْلُوما إِنْ کانَ ظالِما فَیَنْهاهُ فَإِنَّهُ لَهُ نُصْرَةٌ وَ إِنْ کانَ مَظْلوما فَیَنْصُرُهُ؛
انسان باید برادر (دینى) خویش را یارى کند چه ظالم باشد چه مظلوم اگر ظالم باشد او را باز دارد که این به منزله یارى کردن اوست و اگر مظلوم باشد یاریش کند. [نهج الفصاحه، ح 2422]
11- پیامبر صلی الله علیه و آله: اِذا حَکَموا بِغَیْرِ عَدْلٍ اِرْتَفَعَتِ الْبَرَکاتُ؛
هنگامى که به غیر عدالت حکم کنند، برکت ها از بین مى روند. [معدن الجواهر، ص 73]
12- پیامبر صلی الله علیه و آله: یَقولُ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ: وَ عِزَّتى وَ جَلالى لأََنْتَقِمَنَّ مِنَ الظّالِمِ فى عاجِلِهِ و آجِلِهِ وَ لأََنْتَقِمَنَّ مِمَّنْ رَأى مَظْلوما فَقَدَرٌ أَنْ یَنْصُرَهُ فَلَمْ یَنْصُرْهُ؛
خداى عزوجل مى فرماید: به عزّت و جلالم سوگند که از ظالم در دنیا و آخرت انتقام مى گیرم و از کسى هم که مظلومى را ببیند و بتواند یاریش کند و نکند بى گمان انتقام مى گیرم. [کنزالعمال، ج3، ص 505، ح 7641]
13- امام على علیه السلام: اِجْعَلِ الدِّینَ کَهْفَکَ وَ الْعَدْلَ سَیْفَکَ تَنْجُ مِنْ کُلِّ سوءٍ وَ تَظْفَرْ عَلى کُلِّ عَدُوٍّ؛
دین را پناهگاه و عدالت را اسلحه خود قرار ده تا از هر بدى نجات پیدا کنى و بر هر دشمنى پیروز گردى. [غررالحکم، ج2، ص 221، ح 2433]
14- امام باقر علیه السلام: مَا انْتَصَرَ اللّهُ مِنْ ظالِمٍ إِلاّ بِظالِمٍ وَ ذلِکَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ (وَ کَذلِکَ نُوَلّى بَعْضَ الظّالِمینَ بَعْضا)؛
خداوند هیچگاه از ظالم انتقام نگرفت مگر به وسیله ظالمى دیگر و این سخن خداى عزّوجلّ است که: «و بدین سان ظالمان را به سزاى اعمالى که مى کنند بر یکدیگر مسلّط مى کنیم». [بحارالأنوار، ج 75، ص 313، ح 28]
15- امام على علیه السلام: اِنَّ الْعَدْلَ میزانُ اللّهِ سُبْحانَهُ الَّذى وَضَعَهُ فِى الْخَلْقِ وَ نَصَبَهُ لاِِقامَةِ الحَقِّ فَلا تُخالِفْهُ فى میزانِهِ وَ لا تُعارِضْهُ فى سُلطانِهِ؛
به راستى که عدالت ترازوى (معیار) خداى سبحان است که در میان خلق نهاده است و براى برپاداشتن حق نصب فرموده، پس در ترازوى خداوند با او مخالفت نکن و با حکومتش مقابله ننما. [غررالحکم، ج2، ص 508، ح 3464]
16- امام على علیه السلام: مَنْ طَلَبَ عِزّا بِظُلْمٍ وَ باطِلٍ أَوْرَثَهُ اللّهُ ذُلاًّ بِإِنْصافٍ وَ حَقٍّ؛
هر کس عزّت را با ظلم و باطل طلب کند، خداوند به انصاف و حق ذلّت نصیبش مى نماید. [شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحدید، ج20،ص309، ح536]
17- امام على علیه السلام: قُلوبُ الرَّعِیَّةِ خَزائِنُ راعیها فَما اَوْدَعَها مِنْ عَدْلٍ اَوْ جَوْرٍ وَجَدَهُ؛
دل هاى مردم صندوقچه هاى حاکم است، پس آنچه از عدالت و یا ظلم در آنها بگذارد، همان را خواهد دید. [غررالحکم، ج4، ص 521، ح 6825]
18- امام سجاد علیه السلام: اَللّهُمَّ إِنّى أَعوذُ بِکَ مِنْ... أَنْ نَعْضِدَ ظالِما أَوْ نَخْذُلُ مَلْهوفا أَؤْ نَرومَ ما لَیْسَ لَنا بِحَقٍّ؛
خدایا به تو پناه مى برم... از این که ظالمى را یارى کنیم و یا مظلوم و دلسوخته اى را بى یاور گذاریم و یا آنچه حق ما نیست بخواهیم. [صحیفه سجادیه، از دعاى 8]
19- امام على علیه السلام: اِسْتَعْمِلِ الْعَدْلَ وَ احْذَرِ الْعَسْفَ وَ الْحَیْفَ فَاِنَّ الْعَسْفَ یَعودُ بِالْجَلاءِ وَ الْحَیْفَ یَدْعوا اِلَى السَّیْفِ؛
عدالت را اجرا کن و از زورگویى و ستمگرى بپرهیز زیرا زورگویى مردم را به ترک از وطن وا مى دارد، و ستم آنان را به قیام مسلّحانه مى کشاند. [نهج البلاغه، حکمت 476]
20- پیامبر صلی الله علیه و آله: رَحِمَ اللّهُ عَبْدا کانَتْ لأَِخیهِ عِنْدَهُ مَظْلِمَةٌ فى عِرْضٍ أَوْ مالٍ فَجاءَهُ فَاسْتَحَلَّهُ قَبْلَ أَنْ یُؤْخَذَ وَ لَیْسَ ثَمَّ دینارٌ وَ لادِرْهَمٌ فَإِنْ کانَتْ لَهُ حَسَناتٌ اُخِذَ مِنْ حَسَناتِهِ وَ إِنْ لَمْ تَکُنْ لَهُ حَسَناتٌ حَمَلوا عَلَیْهِ مِنْ سَیِّئاتِهِ؛
خدا رحمت کند بنده اى را که حلالیت بطلبد از برادرى که به آبرو یا مال او تجاوز کرده، قبل از آن که (در قیامت) از او بازخواست کنند، آنجایى که دینار و درهمى نباشد، در نتیجه اگر شخص کار نیکى داشته باشد از آن بردارند و اگر نداشته باشد، از گناهان مظلوم برداشته بر گناهان او بیفزایند. [نهج الفصاحه، ح 1657]
21- امام على علیه السلام: اَحْسَنُ الْعَدْلِ نُصْرَةُ الْمَظْلومِ؛
بهترین عدالت یارى مظلوم است. [غررالحکم، ج2، ص 394، ح 2977]
22- پیامبر صلی الله علیه و آله: اِسْتَعیذوا بِاللّه ِ... مِنْ اَنْ تَظْلِموا اَوْ تُظْلَموا؛
به خدا پناه ببرید از این که ظلم کنید و یا زیر بار ظلم بروید. [نهج الفصاحه، ح 278]
23- امام على علیه السلام: اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ فَرَضَ عَلى اَئِمَّةِ الْعَدْلِ اَنْ یُقَدِّروا اَنْفُسَهُمْ بِضَعَفَةِ النّاسِ کَیْلا یَتَبَیَّغَ بِالْفَقیرِ فَقْرُهُ؛
خداوند عزوجل بر پیشوایان عادل واجب کرده که سطح زندگى خود را با مردم ناتوان برابر کنند تا فقیر را، فقرش برآشفته نکند. [نهج البلاغه، خطبه 209]
24- امام على علیه السلام: خَیْرُ النّاسِ مَنْ اِنْ اُغْضِبَ حَلُمَ وَ اِنْ ظُلِمَ غَفَرَ وَ اِنْ اُسىءَ اِلَیْهِ اَحْسَنَ؛
بهترین مردم کسى است که اگر او را به خشم آورند، بردبارى نماید و چنانچه به اوظلم شود، ببخشاید و چون به او بدى شود، خوبى کند. [غررالحکم، ج3، ص 430، ح 5000]
25- امام على علیه السلام: اَلْعَدلُ اَفْضَلُ مِنَ الشَّجاعَةِ لاَِنَّ النّاسَ لَوِ اسْتَعْمَلُوا الْعَدْلَ عُموما فى جَمیعِهِمْ لاَسْتَغْنَوْا عَنِ الشَّجاعَةِ؛
عدالت بهتر از شجاعت است، زیرا اگر مردم همگى عدالت را درباره یکدیگر به کارگیرند، از شجاعت بى نیاز مى شوند. [شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، ح20،ص333، ح816]
26- امام على علیه السلام: اوصیکُما بِتَقْوَى اللّه ِ... وَ کونا لِلظّالِمِ خَصْما وَ لِلْمَظْلومِ عَوْنا؛
شما را سفارش مى کنم به تقواى الهى... و دشمن ظالم و یاور مظلوم باشید. [نهج البلاغه، از نامه 47]
27- پیامبر صلی الله علیه و آله: مَهْدىُّ اُمَّتِى الَّذى یَمْلاَُ الاَْرْضَ قِسْطا وَ عَدْلاً کَما مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً؛
مهدى امت من کسى است که هنگام پر شدن زمین از بیداد و ظلم، آن را پر از قسط وعدل خواهد کرد. [کتاب سلیم بن قیس، ص 429]
28- امام على علیه السلام: مَنْ اَشْفَقَ عَلى نَفْسِهِ لَمْ یَظْلِمْ غَیْرَهُ؛
هر کس دلسوز خود باشد به دیگران ظلم نمى کند. [غررالحکم، ج 5، ص231، ح 8119]
29- پیامبر صلی الله علیه و آله: ما مِنْ اَحَدٍ یَکونُ عَلى شَى ءٍ مِنْ اُمورِ هذِهِ الاُْمَّةِ قَلَّتْ اَمْ کَثُرَتْ فَلایَعْدِلُ فیهِمْ اِلاّ کَبَّهُ اللّهُ فِى النّارِ؛
هر کس کارى از کارهاى کوچک و یا بزرگ این امت را در دست بگیرد و در میانشان عدالت را اجرا نکند خداوند او را به رو، در آتش خواهد افکند. [مستدرک على الصحیحین، ج 4، ص 90]
30- امام على علیه السلام: خَیْرُ الْمُلوکِ مَنْ اَماتَ الْجَوْرَ وَ اَحْیَى الْعَدْلَ؛
بهترین فرمانروا کسى است که ظلم را از بین ببرد و عدل را زنده کند. [غررالحکم، ج3، ص 431، ح 5005]
31- امام على علیه السلام: لا عَدْلَ اَفْضَلُ مِنْ رَدِّ الْمَظالِمِ؛
هیچ عدالتى بهتر از بازگرداندن حقوق پایمال شده نیست. [غررالحکم، ج6، ص 415، ح 10841]
32- امام باقر علیه السلام: لَیْسَ مِنّا وَ لا مِنْکُمْ مَنْ ظَلَمَ النّاسَ؛
از ما نیست و از شما (شیعیان هم) نیست کسى که به مردم ظلم کند. [شرح الأخبار، ج 3، ص 488، ح 1414]
33- امام على علیه السلام: مَنْ عَمِلَ بِالْعَدْلِ حَصَّنَ اللّهُ مُلْکَهُ؛
هر کس به عدالت رفتار کند، خداوند حکومتش را حفظ خواهد کرد. [غررالحکم، ج5، ص 355، ح 8722]
34- پیامبر صلی الله علیه و آله: لَیْسَ شَىْءٌ اُطیعَ اللّهُ فیهِ اَعْجَلَ ثَواباً مِنْ صِلَةِ الرَّحِمِ، وَ لَیْسَ شَىْءٌ اَعْجَلَ عِقاباً مِنَ الْبَغْىِ وَ قَطیعَةِ الرَّحِمِ؛
هیچ طاعتى نیست که پاداشش زودتر از صله رحم برسد و مجازاتى سریع تر از مجازات ظلم و قطع رحم نیست. [نهج الفصاحه، ح 2398]
35 امام على علیه السلام: اِنَّ فِى الْعَدْلِ سَعَةً وَ مَنْ ضاقَ عَلَیْهِ الْعَدْلُ فَالْجَوْرُ عَلَیْهِ اَضْیَقُ؛
به راستى که در عدالت گشایش است و هر کس عدالت بر او تنگ آید، بى عدالتى بروى تنگ تر خواهد بود. [نهج البلاغه، خطبه 15]
36- امام على علیه السلام: مَنْ باعَ نَفْسَهُ بِغَیْرِ نَعیمِ الْجَنَّةِ فَقَدْ ظَلَمَها؛
هر کس خودش را جز به نعمت بهشت بفروشد، براستى که به خویشتن ظلم کرده است. [غررالحکم، ج5، ص 458، ح 9164]
37- فاطمه زهرا علیهاالسلام: فَرَضَ اللّه ُ... العَدْلَ تَسکینا لِلْقُلوبِ؛
خداوند عدالت را براى آرامش دل ها، واجب کرد. [علل الشرایع، ج1، ص 248، ح 2]
38- لقمان حکیم علیه السلام: یا بُنَىَّ اِذا دَعَتْکَ القُدْرَةُ عَلى ظُلْمِ مَنْ هُوَ دونَکَ فَاذْکُرْ قُدْرَةَ اللّهِ عَلَیْکَ؛
فرزندم هرگاه قدرت، تو را به ظلم بر زیردستت فرا خواند، قدرت خدا را بر خودت به یادآور. [ارشاد القلوب دیلمى، ج1، ص 72]
39- امام صادق علیه السلام: لَمْ یَبْعَثِ اللّهُ نَبیّا قَطُّ اِلاّ بِالْبِرِّ وَ الْعَدْلِ؛
خداوند هیچ پیامبرى را جز به نیکى و عدالت بر نیانگیخت. [بحارالأنوار، ج 24، ص 292]
40- پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ اَصْبَحَ لا یَهِمُّ بِظُلْمِ اَحَدٍ غَفَرَ اللّهُ مَا اجْتَرَمَ؛
هر کس صبح کند و قصد ظلم کردن به کسى را نداشته باشد، خداوند جُرم و گناه اورا مى بخشد. [کافى، ج 2، ص 332، ح 8]
مَنْ ذَا الَّذى یُقْرِضُ اللّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَیُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافًا کَثیرَةً وَ اللّهُ یَقْبِضُ وَ یَبْصُطُ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعونَ؛ [سوره بقره، آیه 245]
کیست که به (بندگان) خدا وام نیکویى بدهد تا خدا آن را براى او چند برابر بیفزاید؟ و خداوند است که (روزى بندگان را) محدود یا گسترده مى سازد، و به سوى او بازگردانده مى شوید.
یَمْحَقُ اللّهُ الرِّبوا وَ یُرْبِى الصَّدَقاتِ وَ اللّهُ لا یُحِبُّ کُلَّ کُفّارٍ اَثیمٍ؛ [ سوره بقره، آیه 276 ]
خداوند، ربا را نابود مى کند و صدقات را افزایش مى دهد و هیچ ناسپاسِ گنهکارى را دوست نمى دارد.
1- پیامبر صلی الله علیه و آله: دَخَلْتُ الْجَنَّةَ فَرَأَیْتُ عَلى بابِها: اَلصَّدَقَةُ بِعَشَرَةٍ وَالْقَرْضُ بِثَمانیَةَ عَشَرَ فَقُلْتُ: یا جَبْرَئیلُ کَیْفَ صارَتِ الصَّدَقَةُ بِعَشَرَةٍ وَ الْقَرْضُ بِثَمانیَةَ عَشَرَ؟ قالَ: لأَِنَّ الصَّدَقَةَ تَقَعُ عَلى یَدِ الْغَنىِّ وَ الْفَقیرِ، وَ الْقَرْضُ لایَقَعُ إِلاّ فى یَدِ مَنْ یَحْتاجُ إِلَیْهِ؛
وارد بهشت شدم، دیدم بر در آن نوشته است (ثواب) صدقه ده برابر است و قرض هجده برابر. گفتم: اى جبرئیل چرا صدقه ده برابر و قرض هجده برابر است؟ گفت: زیرا صدقه به دست نیازمند و بى نیاز مى رسد اما قرض جز به دست کسى که به آن نیاز دارد، نمى رسد. [کنزالعمال، ج 6، ص 210، ح 15373]
2- پیامبر صلی الله علیه و آله: اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ لَعَنَ آکِلَ الرِّبا وَ مُؤکِلَهُ وَ کاتِبَهُ وَ شاهِدَیْهِ؛
خداى عزوجل رباخوار و ربا دهنده و نویسنده و شاهد بر آن را لعنت کرده است. [امالى صدوق، ص 346]
3- پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ أَخَذَ أَمْوالَ النّاسِ یُریدُ أَداءَها أَدَّى اللّهُ عَنْهُ وَ مَنْ أَخَذَها یُریدُ إِتْلافَها اَتْلَفَهُ اللّه ُ؛
هر کس اموال مردم را بگیرد و قصد پرداخت آن را داشته باشد خداوند آن را بپردازد(او را یارى مى کند) و هر کس اموال مردم را بگیرد و قصد تلف کردن داشته باشد خداوند آن را تلف کند. [نهج الفصاحه، ح 2979]
4- امام صادق علیه السلام: دِرْهَمُ رِبا أَعْظَمُ عِنْدَ اللّهِ مِنْ سَبْعینَ زِنْیَةً بِذاتِ مَحْرَمٍ فى بَیْتِ اللّهِ الْحَرامِ؛
یک درهم ربا نزد خداوند سنگین تر است از هفتاد بار زنا کردن با محارم در خانه خدا. [نورالثقلین، ج 1، ص 295، ح 1177]
5- پیامبر صلی الله علیه و آله: إِنَّ اللّهَ تَعالى مَعَ الدّائِنِ حَتّى یَقْضىَ دَیْنَهُ مالَمْ یَکُنْ دَیْنُهُ فیما یَکْرَهُ اللّه ُ؛
خداوند یار قرض دار است تا قرض خود را بپردازد به شرط آن که قرض وى بر خلاف رضاى خدا نباشد. [نهج الفصاحه، ح 733]
6- امام باقر علیه السلام: إِنَّما حَرَّمَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ الرِّبا لِئَلاّ یَذْهَبَ الْمَعْروفُ؛
خداى عزوجل ربا را حرام فرمود تا احسان کردن از بین نرود. [وسائل الشیعه، ج 12، ص 425، ح 10]
7- پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ أَقْرَضَ مَلْهوفا فَأَحْسَنَ طِلْبَتَهُ اسْتَأْنَفَ الْعَمَلَ وَ أَعْطاهُ اللّهُ بِکُلِّ دِرْهَمٍ أَلْفَ قِنْطارٍ مِنَ الْجَنَّةِ؛
هر کس به گرفتار و درمانده اى قرض بدهد و در پس گرفتن آن خوشرفتارى کند[گناهانش پاک شده] اعمالش را دوباره شروع مى کند و خداوند در برابر هر درهم، هزار قنطار (ثروتى فراوان) در بهشت به او عطا کند. [ثواب الاعمال، ص 289]
8- امام صادق علیه السلام: آکِلُ الرِّبا لایَخْرُجُ مِنَ الدُّنْیا حَتّى یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطانُ؛
ربا خوار از دنیا نرود، تا آن که شیطان دیوانه اش کند. [بحارالانوار، ج 103، ص 120، ح 30]
9- پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنِ احْتاجَ إِلَیْهِ أَخوهُ الْمُسْلِمُ فى قَرْضٍ وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلَیْهِ فَلَمْ یَفْعَلْ حَرَّمَ اللّهُ عَلَیْهِ ریحَ الْجَنَّةِ؛
کسى که برادر مسلمانش در قرضى به او نیاز پیدا کند و او بتواند قرض بدهد و چنین نکند، خداوند بوى بهشت را بر او حرام مى کند. [امالى صدوق، ص 516]
10- پیامبر صلی الله علیه و آله: یا عَلىُّ... لاتُصادِقْ آکِلَ الرِّبا فَإِنَّهُ یُبارِزُ اللّهَ لأَِنَّ اللّهَ تَعالى قالَ: (فَإِنْ لَمْ تَفْعَلوا فَأْذَنوا بِحَرْبٍ مِنَ اللّهِ وَ رَسولِهِ)؛
اى على: با رباخوار رفاقت نکن، زیرا او با خداوند به مبارزه برخواسته، چون خداوند متعال مى فرماید: «اگر دست از رباخوارى برنداشتید پس به خدا و رسولش اعلان جنگ دهید». [میراث حدیث شیعه، ج 2، ص 46، ح 189]
11- پیامبر صلی الله علیه و آله: کَما لا یَحِلُّ لِغَریمِکَ أَنْ یَمْطُلَکَ وَ هُوَ مُؤْسِرٌ فَکَذلِکَ لایَحِلُّ لَکَ أَنْ تَعْسِرَهُ إِذا عَلِمْتَ أَنَّهُ مُعْسِرٌ؛
همانطور که براى آن کسى که از تو قرض گرفته جایز نیست که اداء آن را به تأخیر بیندازد، پس براى تو هم جایز نخواهد بود که با این که مى دانى او تنگدست است از او مطالبه کنى. [ثواب الاعمال، ص 138]
12- امام على علیه السلام: مَعاشِرَ النّاسِ، اَلفِقْهَ ثُمَّ الْمَتْجَرَ، وَ اللّهِ لِلرِّبا فى هذِهِ الاُْمَّةِ أخْفى مِنْ دَبیبِ النَّمْلِ عَلَى الصَّفا؛
اى مردم! ابتدا احکام را یاد بگیرید، سپس تجارت کنید! به خدا قسم که ربا در میان این امت ناپیداتر از حرکت مورچه بر روى تخته سنگ است. [بحارالانوار، ج 103، ص 117، ح 16]
13- امام رضا علیه السلام: اِعْلَمْ أَنَّ مَنِ اسْتَدانَ دَیْنا وَ نَوى قَضاءَهُ، فَهُوَ فى أَمانِ اللّهِ حَتّى یَقْضیَهُ، فَإنْ لَمْ یَنْوِ قَضاءَهُ فَهُوَ سارِقٌ؛
کسى که قرض بگیرد در صورتى که تصمیم داشته باشد آن را پس دهد در امان خداست تا آن را اداء کند ولى اگر تصمیم نداشته باشد آن را به صاحبش برگرداند، دزد محسوب مى شود. [فقه الرضا، ص 268]
14- پیامبر صلی الله علیه و آله: أتَیْتُ لَیْلَةً اُسْرِىَ بى عَلى قَوْمٍ بُطونُهُم کَالْبُیوتِ فیهَا الْحَیّاتُ تُرى مِنْ خارِجِ بُطونِهِمْ فَقُلْتُ: مَنْ هؤُلاءِ یا جَبْرَئیلُ؟ قالَ: هؤُلاءِ أَکَلَةُ الرِّبا؛
شبى که به معراج رفتم بر مردمى گذشتم که شکم هایشان چون خانه اى بود و در آنها مارهایى وجود داشت که از بیرون شکمهایشان دیده مى شد. پرسیدم: اى جبرئیل اینها کیستند؟ گفت: اینان رباخوارانند. [کنزالعمال، ج 4، ص 107، ح 9766]
15- پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ أَرادَ تُسْتَجابُ دَعْوَتُهُ وَ أَنْ تُکْشَفَ کُرْبَتُهُ فَلْیُفَرِّجْ عَنْ مُعْسِرٍ؛
هر کس مى خواهد دعایش مستجاب و اندوهش برطرف شود، به تنگدست مهلت دهد. [کنزالعمال، ج 6، ص 215، ح 15398]
16- پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ أَکَلَ الرِّبا مَلأََ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ بَطْنَهُ مِنْ نارِ جَهَنَّمَ بِقَدْرِ ما أَکَلَ، وَ إِنِ اکْتَسَـبَ مِنْهُ مالاً لایَقْبَلُ اللّهُ تَعالى مِنْهُ شَیْـئا مِنْ عَمَلِهِ، وَ لَمْ یَزَلْ فى لَعْنَةِ اللّهِ وَ الْمَلائِکَةِ ما کانَ عِنْدَهُ مِنْهُ قیراطٌ (واحِدٌ)؛
هر کس ربا بخورد خداوند عزوجل به اندازه ربایى که خورده شکمش را از آتش دوزخ پر کند و اگر از طریق ربا مالى به دست آورد، خداى تعالى هیچ عمل او را نپذیرد و تا زمانى که قیراطى (کمترین مقدار) از مال ربا نزدش باشد، پیوسته خداوند و فرشتگانش او را نفرین کنند. [ثواب الاعمال، ص 285]
17- پیامبر صلی الله علیه و آله: أَقِلَّ مِنَ الدَّیْنِ تَعِشْ حُرّا؛
قرض کمتر گیر تا آزاد باشى. [نهج الفصاحه، ح 432]
18- امام صادق علیه السلام: إِنَّهُ لَو کانَ الرِّبا حَلالاً لَتَرَکَ النّاسُ التِّجاراتِ وَ ما یَحْتاجونَ إِلَیْهِ فَحَرَّمَ اللّهُ الرِّبا لِیَفِرَّ النّاسُ مِنَ الْحَرامِ إلَى الْحَلالِ وَ إِلَى التِّجاراتِ وَ إِلَى الْبَیْعِ وَ الشِّراءِ فَیَبْقى ذلِکَ بَیْنَهُمْ فِى الْقَرْضِ؛
براستى، اگر ربا حلال بود، مردم تجارت و تلاش براى معاش را رها مى کردند. به همین دلیل خداوند ربا را حرام کرد تا مردم از حرام به حلال و تجارت و خرید و فروش رو بیاورند و به یکدیگر قرض بدهند. [من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 567،ح 4937]
19- پیامبر صلی الله علیه و آله: حوسِبَ رَجُلٌ مِمَّنْ کانَ قَبْلَکُمْ فَلَمْ یوجَدْ لَهُ مِنَ الْخَیْرِ شَىْءٌ إِلاّ أَنَّهُ کانَ رَجُلاً موسِرا وَ کانَ یُخالِطُ النّاسَ وَ کانَ یَأْمُرُ غِلْمانَهُ أَنْ یَتَجاوَزوا عَنِ الْمُعْسِرِ فَقالَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ لِمَلائِکَتِهِ: نَحْنُ أَحَقُّ بِذلِکَ مِنْهُ تَجاوَزوا عَنْهُ؛
یکى از گذشتگان را به حساب کشیدند و کار نیکى نداشت جز آن که مرد توانگرى بودو با مردم داد و ستد داشت و به غلامان خود مى گفت از مطالبه واماندگان درگذریدخداوند به فرشتگان گفت: ما به گذشت از او سزاوارتریم، از او درگذرید. [نهج الفصاحه، ح 1401]
20- امام صادق علیه السلام: لَمّا سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ: (یَمْحَقُ اللّهُ الرِّبا وَ یُرْبِى الصَّدَقاتِ)وَ قَد أَرى مَنْ یَأْکُلُ الرِّبا یَرْبُو مالُهُ؟ ـ: فَأَىُّ مَحْقٍ أَمْحَقُ مِنْ دِرْهَمِ رِبا یَمْحَقُ الدّینَ فَإِنْ تابَ مِنْهُ ذَهَبَ مالُهُ وَ افْتَقَرَ؛
مردى از امام صادق علیه السلام درباره آیه «خداوند ربا را نابود مى کند و صدقات را افزایش مى دهد» سئوال کرد و گفت: گاه کسى را مى بینم که ربا مى خورد و با این حال ثروتش زیاد مى شود؟ حضرت فرمودند: کدام نابودى، نابود کننده تر از یک درهم ربا که دین را نابود مى کند. که اگر توبه هم کند ثروتش از دست مى رود و فقیر مى شود. [تهذیب الاحکام، ج 7، ص 19، ح 83]
21- امام صادق علیه السلام: لَاِنْ اُقْرِضُ قَرْضاً اَحَبُّ اِلَىَّ مِنْ اَنْ اَصِلَ بِمِثْلِهِ؛
اگر مالى را قرض بدهم، بیشتر دوست دارم تا آن را ببخشم. [بحارالانور، ج 103، ص 139، ح 5]
22- امام رضا علیه السلام: اِعْلَمْ ـ یَرْحَمُکَ اللّهُ ـ اَنَّ الرِّبا حَرامٌ سُحتٌ، مِنَ الکَبائِرِ وَ مِمّا قَدْ وَعَدَ اللّهُ عَلَیْهِ النّارَ فَنَعوذُ بِاللّهِ مِنْها، وَ هُوَ مُحَرَّمٌ عَلى لِسانِ کُلِّ نَبىٍّ وَ فى کُلِّ کِتابٍ؛
خدایت رحمت کند! بدان که ربا حرام و از گناهان کبیره است و خداوند بر آن وعده آتش داده است پس پناه مى بریم به خدا از آتش. ربا را همه پیامبران و همه کتاب هاى آسمانى حرام کرده اند. [فقه الرضا، ح 256]
23- امام صادق علیه السلام: عَنْ اَبى موسى، قالَ: قُلْتُ لاَِبى عَبْدِاللّهِ علیه السلام: جُعِلْتُ فِداکَ یَسْتَقْرِضُ الرَّجُلُ وَ یَحِجُّ؟ قالَ: نَعَمْ، قُلْتُ: یَسْتَقْرِضُ وَ یَتَزَوَّجُ؟ قالَ: نَعَمْ، اِنَّهُ یَنْتَظِرُ رِزْقَ اللّه ِغُدْوَةً وَ عَشیَّةً؛
ابو موسى مى گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: فدایت شوم، آیا مرد، مى تواند قرض بگیرد و حج برود؟ فرمودند: بله، عرض کردم: آیا مى تواند قرض بگیرد و ازدواج کند؟ فرمودند: بله، قرض کند و ازدواج نماید و شب و روز منتظر روزى خدا باشد. [وسائل الشیعه، ج 13، ص 82، ح 1]
24- پیامبر صلی الله علیه و آله: اِذا ظَهَرَ الزِّنا وَ الرِّبا فى قَرْیَةٍ فَقَدْ اَحَلّوا بِاَنْفُسِهِمْ عَذابَ اللّه ِ؛
هرگاه زنا و ربا در جایى آشکار شود، مردم آنجا خود را در عذاب خدا افکنده اند. [نهج الفصاحه، ح 218]
25- امام صادق علیه السلام: ... فَاِنْ اَعْطاهُ اَکْثَرَ مِمّا اَخَذَهُ مِنْ شَرْطٍ بَیْنَهُما فَهُوَ مُباحٌ لَهُ، وَ لَیْسَ لَهُ عِنْدَ اللّهِ ثَوابٌ فیما اَقْرَضَهُ؛
اگر قرض گیرنده بدون قرار قبلى، سودى به قرض دهنده بدهد مُباح است، ولى آن قرض دهنده پاداشى از خدا نخواهد گرفت. [بحارالانوار، ج 103، ص 157، ح 1]
26- پیامبر صلی الله علیه و آله: اِنَّ اَخْوَفَ ما اَخافُ عَلى اُمَّتى مِنْ بَعْدى هذِهِ الْمَکاسِبُ المُحَرَّمَةُ وَ الشَّهْوَةُ الخَفیَّةُ وَ الرِّبا؛
آنچه بیش از هر چیز بر امتم بعد از خود مى ترسم، درآمدهاى حرام، هواپرستى پنهان و رباست. [بحارالانوار، ج 103، ص 54، ح 26]
27- امام على علیه السلام: وَ اغْتَنِمْ مَنِ اسْتَقْرَضَکَ فى حالِ غِناکَ لِیَجْعَلَ قَضاءَهُ لَکَ فى یَوْمِ عُسْرَتِکَ؛
غنیمت بدان کسى را که در زمان توانگریت از تو قرض بخواهد تا در روز تنگدستى ات(قیامت) بپردازد. [نهج البلاغه، از نامه 31]
28- پیامبر صلی الله علیه و آله: یَاْتى آکِلُ الرِّبا یَوْمَ القیامَةِ مُخْتَبِلاً یَجُرُّ شَقَّیْهِ، ثُمَّ قَرَاَ: «لا یَقومونَ اِلاّ کَما یَقومُ الَّذى یَتَخَبَّطُهُ الشَّیطانُ مِنَ الْمَسِّ»؛
رباخوار روز قیامت دیوانه محشور مى شود و بر سر خود مى زند. سپس این آیه را قرائت فرمودند: (ربا خواران) بپاى نمى خیزند جز مانند آن کس که شیطان، بواسطه تماس او را آشفته حال مى سازد. [الدرالمنثور، ج 1، ص 364]
29- پیامبر صلی الله علیه و آله: اِتَّقوا دَعْوَةَ الْمُعْسِرِ؛
بترسید، از نفرین تنگدست. [کنزالعمال، ج 6، ص 220، ح 15424]
30- پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلرِّبا وَ اِنْ کَثُرَ فَاِنَّ عاقِبَتَهُ تَصیرُ اِلى قُلٍّ؛
سود ربا گرچه بسیار باشد ولى سرانجام به کمى (و بى برکتى) مى گراید. [کنزالعمال، ج 4، ص 105، ح 9758]
31- پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلدَّیْنُ دَیْنانِ: فَمَنْ ماتَ وَ هُوَ یَنْوى قَضاءَهُ فَاَنَا وَلیُّهُ، وَ مَنْ ماتَ وَ لایَنْوى قَضاءَهُ فَذاکَ الَّذى یُؤْخَذُ مِنْ حَسَناتِهِ لَیْسَ یَوْمَئِذٍ دینارٌ وَ لادِرْهَمٌ؛
قرض بر دو نوع است: هر کس از دنیا برود و قصد داشته باشد که قرض خود را بپردازد من سرپرست او خواهم بود و هر کس از دنیا برود و قصد داشته باشد که قرض خود را نپردازد، در مقابل آن از اعمال نیک او بر مى دارند، زیرا در آن روز دینار و درهمى نیست. [نهج الفصاحه، ح 1609]
32- امام کاظم علیه السلام: عَنْ عَلىِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ اَخیهِ موسَى بْنِ جَعْفَرٍ علیه السلام قالَ: وَ سَاَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ اَعْطى رَجُلاً مِاَئةَ دِرْهَمٍ عَلى اَنْ یُعْطیَهُ خَمْسَةَ دَراهِمَ اَوْ اَقَلَّ اَوْ اَکْثَرَ قالَ: هذَا الرِّبَا الْمَحْضُ؛
على بن جعفر مى گوید: از برادرم امام کاظم علیه السلام در مورد مردى که صد درهم قرض به دیگرى داد به این شرط که پنج درهم یا کمتر یا بیشتر به او بدهد پرسیدم؟ فرمودند: این عمل رباى محض است. [وسائل الشیعه، ج 13، ص 108، ح 7]
33- امام على علیه السلام: بِئْسَ القِلادَةُ لِلخَیِّرِ العَفیفِ قِلادَةُ الدَّیْنِ؛
چه بد گردنبندى است گردنبند بدهکارى بر گردن نیکوکارِ خویشتندار. [دستور معالم الحکم، ص 21]
34- امام رضا علیه السلام: لَیْسَ بَیْنَ الْوالِدِ وَ وَلَدِهِ رِبا وَ لا بَیْنَ الزَّوْجِ وَ الْمَرأَةِ رِبا؛
بین پدر و فرزند و بین شوهر و همسرش ربا (حرام) نیست. [فقه الرضا، ص 258]
35- امام على علیه السلام: اِیّاکُمْ وَ الدَّیْنَ فَاِنَّهُ مَذَلَّةٌ بِالنَّهارِ، وَ مَهَمَّةٌ بِاللَّیلِ وَ قَضاءٌ فِى الدُّنْیا وَقَضاءٌ فِى الآْخِرَةِ؛
زیر بار بدهى نروید زیرا بدهکارى خوارى روز و اندوه شب است و در دنیا و آخرت بازپرداختى دارد. [کافى، ج 5، ص 95، ح 11]
36- پیامبر صلی الله علیه و آله: لَیْسَ بَیْنَنا وَ بَیْنَ اَهْلِ حَرْبِنا رِبا، نَأْخُذُ مِنْهُمْ اَلْفَ اَلْفِ دِرْهَمٍ بِدِرْهَمٍ وَ نَاْخُذُ مِنْهُمْ وَ لا نُعْطیهِمْ؛
بین ما و دشمنانمان، ربا (حرام) نیست، از آنان هزاران درهم در مقابل یک درهم مى گیریم ـ آرى، از آنان ربا مى گیریم و به آنان ربا نمى دهیم. [وسائل الشیعه، ج 12، ص 436، ح 2]
37- امام على علیه السلام: کَثْرَةُ الدَّیْنِ تُصَیِّرُ الصّادِقَ کاذِبا وَ المُنْجِزَ مُخْلِفا؛
بدهى بسیار، راستگو را دروغگو و خوش قول را بد قول مى گرداند. [غررالحکم، ج 4، ص 592، ح 7105]
38- امام صادق علیه السلام: عَنْ اَبى بصیرٍ قال: قُلْتُ: آکِلُ الرِّبا بَعْدَ البَیِّنَةِ؟ قالَ: یُؤَدَّبُ فَاِنْ عادَ اُدِّبَ فَاِنْ عادَ قُتِلَ؛
ابو بصیر از امام صادق علیه السلام پرسید: حکم رباخوار بعد از روشن بودن حکم ربا براى وى چیست؟ حضرت فرمودند: تأدیب مى شود و اگر (براى بار دوم) ربا گرفت باز تأدیب مى شود و (براى بار سوّم) اگر ربا گرفت، کشته مى شود. [کافى، ج 7، ص 242، ح 9]
39- امام على علیه السلام: اَلدَّیْنُ رِقٌّ فَلا تَبْذُلْ رِقَّکَ لِمَنْ لا یَعْرِفُ حَقَّکَ؛
بدهى (نوعى) بندگى است، پس زمام اختیار خود را به کسى که حق تو را نمى شناسد مسپار (کنایه از این است که از هر کس قرض نگیر). [شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، ج20،ص306، ح503]
40- امام صادق علیه السلام: لَوْ اَنَّ رَجُلاً وَرِثَ مِنْ اَبیهِ مالاً وَ قَدْ عَرَفَ اَنَّ فى ذلِکَ الْمالِ رِبا وَ لکِنْ قَدِ اخْتَلَطَ فِى التِّجارَةِ بِغَیْرِهِ حَلالٍ کانَ حَلالاً طَیِّبا فَلْیَأْکُلْهُ وَ اِنْ عَرَفَ مِنْهُ شَیْئا إنَّهُ رِبا فَلْیَأْخُذْ رَأْسَ مالِهِ وَ لْیَرُدَّ الرِّبا؛
اگر کسى از پدرش مالى به ارث ببرد و بداند که در آن مال ربا وجود دارد، ولى مالربوى با مال هاى دیگر مخلوط شده، آن مال براى او حلال و پاکیزه است و مى تواند از آناستفاده کند، و اگر به ربوى بودن مقدار مشخصى از آن یقین دارد باید اصل مال را براىخود بردارد و مال ربوى را به صاحبش رد نماید. [کافى، ج 5، ص 145، ح 4]
