أربعینات

51 - عزت  52 - ذلت  53 - غیرت  54 - همت  55 - روانشناسى  56 - زبان  57 - غیبت  58 - سلام  59 - شوخى  60 - حلال  61 - حرام  62 - روزى  63 - افزایش روزى  64 - قرض  65 - ربا  66 - صدقه  67 - ورزش

68 - مسافرت  69 - پدر و مادر  70 - ازدواج  71 - مرد  72 - زن  73 - فرزند  74 - جوان  75 - تربیت  76 - خانواده  77 - یتیم  78 - میهمان  79 - همسایه  80 - صله رحم  81 - شیطان  82 - گناه  83 - انواع گناه  84 - آثار گناه

85 - پاک کننده گناه  86 - توبه  87 - حکومت  88 - جامعه شناسى  89 - حق  90 - عدالت  91 - ظلم  92 - آزادى  93 - طب  94 - عیادت  95 - پاکیزگى  96 - مسواک  97 - عطر  98 - خواص خوراکیها  99 - بهشت  100 - جهنم   قسمت اول

قسمت اول 0--50

(1)
امام على علیه السلام:
من اعتزّ بغیر الله أهلکه العزّ؛⁽⁵¹⁰⁾
هر کس به جز از خدا عزّت بجوید آن عزت او را هلاک مى کند.
(2)ا
مام على علیه السلام:
کلّ عزیز داخل تحت القدرة فذلیل؛⁽⁵¹¹⁾
هر عزیزى که تحت قدرت و سلطه اى باشد ذلیل است.
(3)
امام صادق علیه السلام:
ترک الحقوق مذلّة و ان الرجل یحتاج الى أن یتعرض فیها الکذب؛⁽⁵¹²⁾
ندادن حقوق (دیگران ) ذلت مى آورد و انسان در این باره مجبور به دروغ گفتن مى شود.
(4)
امام حسین علیه السلام:
ما أهون الموت على سبیل نیل العزّ و إحیاء الحقّ، لیس الموت فى سبیل العزّ الاّ حیاة خالدة و لیست الحیاة مع الذلِّ الاّ الموت الذى لا حیاة معه؛⁽⁵¹³⁾
چه آسان است مرگى که در راه رسیدن به عزت و احیاى حق باشد، مرگ عزتمندانه جز زندگى جاوید و زندگى ذلیلانه جز مرگ همیشگى نیست.
(5)
امام على علیه السلام:
الناس من خوف الذلّ متعجّلوا الذلّ؛⁽⁵¹⁴⁾
مردم از ترس ذلت به سوى ذلت مى شتابند.
(6)
امام صادق علیه السلام:
لا ینبغى للمؤمن أن یذلّ نفسه (قال مفضّل بن عمر:) قلت: بما یذلّ نفسه؟ قال: یدخل فیما یعتذر منه؛⁽⁵¹⁵⁾
سزاوار نیست که مؤمن خود را خوار سازد - مفضل بن عمر مى گوید: - پرسیدم چگونه خود را خوار مى کند؟ فرمودند: دست به کارى زند که موجب عذر خواهى شود.
(7)
امام على علیه السلام:
المنیّة و لا الدنیّة، و التقلّل و لا التوسّل؛⁽⁵¹⁶⁾
مرگ آرى اما پستى و خوارى هرگز، به اندک ساختن آرى اما دست سوى این و آن دراز کردن هرگز.
(8)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من أقرّ بالذلّ طائعا فلیس منّا أهل البیت؛⁽⁵¹⁷⁾
هر کس آزادانه ذلت را بپذیرد از ما خاندان نیست.
(9)
امام على علیه السلام:
رضى (بـ)الذلّ من کشف (عن) ضرّه؛⁽⁵¹⁸⁾
کسى که از گرفتارى خود پرده بردارد، به خوارى تن داده است.
(10)
امام على علیه السلام:
الصدق عزّ و الجهل ذلّ؛⁽⁵¹⁹⁾
راستى عزت است و نادانى ذلت.

53 - غیرت
(1)
امام صادق علیه السلام:
ان الله غیور و یحبّ کلّ غیُور و لغیرته حرّم الفواحش ظاهرها و باطنها؛⁽⁵²⁰⁾
خداوند با غیرت است و مردان غیور را دوست دارد و از همین رو، زشتى ها را چه آشکار و چه پنهان حرام کرده است.
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
الغیرة من الایمان و المِذاء من النفاق؛⁽⁵²¹⁾
غیرت از ایمان است و بى بندوبارى از نفاق.
(3)
امام على علیه السلام:
... ایّاک و التغایر فى غیر موضع غیرة فانّ ذلک یدعو الصحیحة الى السقم و البریئة الى الریب...؛⁽⁵²²⁾
از غیرت نابجا بپرهیزید زیرا این کار، زن درستکار را به انحراف و زن پاکدامن را به تردید مى کشاند.
(4)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ان الله تعالى لیبغض الرجل یدخل علیه فى بیته فلا یقاتل؛⁽⁵²³⁾
خداى متعال، بى گمان نفرت دارد از مردى که به زور وارد خانه اش شوند و او نجنگد.
(5)
امام على علیه السلام:
عفّة (الرجل) على قدر غیرته؛⁽⁵²⁴⁾
پاکدامنى مرد به اندازه غیرت اوست.
(6)
امام على علیه السلام:
غیرة المؤمن بالله سبحانه؛⁽⁵²⁵⁾
غیرت مؤمن به خاطر خداوند سبحان است.
(7)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
کان ابراهیم أبى غیورا و أنا أغیر منه و أرغم الله أنف من لایغار من المؤمنین؛⁽⁵²⁶⁾
پدرم ابراهیم با غیرت بود و من با غیرت تر از اویم. خدابینى مؤمنى را که غیرت ندارد، به خاک مى مالد.
(8)
امام على علیه السلام:
على قدر الحمیّة تکون الغیرة؛⁽⁵²⁷⁾
غیرت به اندازه تعصب و ننگ داشتن بستگى دارد.
(9)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ألا و انّ الله حرّم الحرام و حدّ الحدود و ما أحد أغیر من الله و من غیرته حرّم الفواحش؛⁽⁵²⁸⁾
بدانید که خدا حرام را ممنوع فرموده و حدود آن را مشخص کرده است و احدى غیرتمندتر از خدا نیست و از غیرت اوست که زشتى ها را حرام فرموده است.
(10)
امام على علیه السلام:
ألم یبلغنى عن نسائکم أنهنّ یزاحمن العلوج الاسواق ألا تغارون؟ من لم یغر فلا خیر فیه؛⁽⁵²⁹⁾
به من خبر رسیده که زنانتان در بازار تنه شان به تنه مردان بى ایمان و لاابالى مى خورد آیا غیرت ندارید؟! کسى که غیرت ندارد خیرى در او نیست.

54 - همت
(1)
امام على علیه السلام:
الشرف بالهمم العالیة لا بالرمم البالیة؛⁽⁵³⁰⁾
شرافت به همت هاى بلند است نه به استخوان هاى پوسیده.
(2)
امام على علیه السلام:
الفعل الجمیل ینبىء عن علوّ الهمّة؛⁽⁵³¹⁾
کردار زیبا از بلندى همت خبر مى دهد.
(3)
امام على علیه السلام:
الطاعة همّة الاکیاس، المعصیة همّة الارجاس؛⁽⁵³²⁾
فرمانبرى از خداوند همت زیرکانه است. نافرمانى از خدا همت پلیدانه است.
(4)
امام على علیه السلام:
أشرف الهمم رعایة الذمام؛⁽⁵³³⁾
شریف ترین همت ها نگهدارى حق و حرمت ها و رعایت عهد و پیمان هاست.
(5)
امام على علیه السلام:
الکفّ عمّا فى أیدى الناس عفّة و کبر همّة؛⁽⁵³⁴⁾
طمع نداشتن به آنچه در نزد مردم است، (نشان ) عزت نفس و بلند همتى است.
(6)
امام على علیه السلام:
مِن شرَف الهمّة لزوم القناعة؛⁽⁵³⁵⁾
پایبندى به قناعت، از والایى همت است.
(7)
امام على علیه السلام:
اقصر همّتک على ما یلزمک و لا تخض فیما لا یعنیک؛⁽⁵³⁶⁾
همت خود را صرف چیزهایى کن که به آن نیاز دارى و آنچه را به کار تو نمى آید پى گیرى مکن.
(8)
امام على علیه السلام:
نعوذ بالله من المطامع الدنیّة و الهمم الغیر المرضیّة؛⁽⁵³⁷⁾
به خدا پناه مى برم از مطامع پست و همت ها و خواسته هاى ناپسند.
(9)
امام على علیه السلام:
ان سمت همّتک لاصلاح الناس فابدأ بنفسک، فان تعاطیک صلاح غیرک و أنت فاسد أکبر العیب؛⁽⁵³⁸⁾
اگر همت والاى اصلاح مردم را در سردارى، از خودت آغاز کن، زیرا پرداختن تو به اصلاح دیگران، در حالى که خود فاسد باشى بزرگترین عیب است.
(10)
امام على علیه السلام:
ما أبعد الخیر ممّن همّته بطنه و فرجه؛⁽⁵³⁹⁾
چه دور است خیر و خوبى از کسى که هم و غمش شمک و شرمگاه اوست.

55 - روانشناسى
(1)
امام على علیه السلام:
الناس کالشجر شرابه واحد و ثمره مختلف؛⁽⁵⁴⁰⁾
مردم همانند درختانند که آبشان یکى است و میوه هایشان گوناگون.
(2)
امام على علیه السلام:
الناس الى أشکالهم أمیل؛⁽⁵⁴¹⁾
مردم به همانند خود، بیشتر تمایل دارند.
(3)
امام صادق علیه السلام:
النوم راحة للجسد، و النطق راحة للروح، و السکوت راحة للعقل؛⁽⁵⁴²⁾
خواب، آرام بخش جسم است، سخن گفتن آسایش روح است و سکوت، سبب راحتى عقل است.
(4)
امام على علیه السلام:
ان للقلوب شهوة و کراهة و اقبالا و ادبارا فأتوها من اقبالها و شهوتها، فان القلب اذا اکره عمى؛⁽⁵⁴³⁾
دلها را حالت خواستن و ناخواستن و روى آوردن و پشت کردن است. از راه خواسته ها و تمایلات سراغ قلبها بروید، چرا که اگر دل را به کار مجبور نکنید کور مى شود.
(5)
امام على علیه السلام:
من لم یحسن ظنّه استوحش من کلّ أحد؛⁽⁵⁴⁴⁾
آن کس که گمان خود را نیکو نسازد (و بدبین باشد) از هر کسى وحشت مى کند.
(6)
امام على علیه السلام:
الناس أعداء ما جهلوا؛⁽⁵⁴⁵⁾
مردم، با آنچه نمى دانند دشمن اند.
(7)
امام على علیه السلام:
خوافى الاخلاق تکشفها المعاشرة؛⁽⁵⁴⁶⁾
خصلت ها و اخلاق پنهان را، معاشرت آشکار مى سازد.
(8)
امام صادق علیه السلام:
رجلا یسأل ابا عبد الله علیه السلام فقال: الرجل یقول أودّک، فکیف أعلم أنه یودّنى؟ فقال: امتحن قلبک، فان کنت تودّه فانه یودّک؛⁽⁵⁴⁷⁾
شخصى از امام صادق علیه السلام پرسید: گاهى به من گفته مى شود: دوستت دارم. از کجا بدانم که (راست مى گوید و) دوستم دارد؟ حضرت فرمودند: قلب خودت را بیازماى، پس اگر تو او را دوست دارى، بدان که او نیز تو را دوست دارد.
(9)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
بموت النفس تکون حیاة القلب و بحیاة القلب البلوغ الى الاستقامة؛⁽⁵⁴⁸⁾
زیر پا گذاشتن هوا و هوس، دل را زنده مى کند و زنده دلى، سبب استقامت است.
(10)
امام صادق علیه السلام:
من ساء خُلقه عذّب نفسه؛⁽⁵⁴⁹⁾
هر کس بد اخلاق باشد، خودش را شکنجه و آزار مى دهد.

56 - زبان
(1)
امام على علیه السلام:
انّ فى الانسان عشر خصال یظهرها لسانه: شاهد یخبر عن الضمیر، و حاکم یفصل بین الخطاب، و ناطق یردّ به الجواب، و شافع یدرک به الحاجة، و واصف یعرف به الاشیأء، و أمیر یأمر بالحسن، و واعظ ینهى عن القبیح، و معزّ تسکن به الاحزان، و حاضر تجلى به الضغائن، و مونق تلتذّ به الاسماع؛⁽⁵⁵⁰⁾
در انسان ده خصلت وجود دارد که زبان او آنها را آشکار مى سازد، زبان گواهى است که از درون خبر مى دهد. گویایى است که بوسیله آن به پرسش ها پاسخ داده مى شود. واسطه اى است که با آن مشکل برطرف مى شود. وصف کننده اى است که با آن اشیأ شناخته مى شود. فرماندهى است که به نیکى فرمان مى دهد. اندرزگویى است که از زشتى باز مى دارد. تسلیت دهنده اى است که غمها به آن تسکین مى یابد. حاضرى است که به وسیله آن کینه ها برطرف مى شود و دلربایى است که گوشها بوسیله آن لذت مى برند.
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من کان یؤمن بالله و الیوم الآخر فلیقل خیرا أو لیسکت؛⁽⁵⁵¹⁾
هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد، باید سخن خیر بگوید یا سکوت نماید.
(3)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
جمال الرجل فصاحة لسانه؛⁽⁵⁵²⁾
زیبایى مرد به شیوایى زبان اوست.
(4)
امام باقر علیه السلام:
انّ هذا اللسان مفتاح کلِّ خیر و شرّ فینبغى للمؤمن أن یختم على لسانه کما یختم على ذهبه و فضّته؛⁽⁵⁵³⁾
براستى که این زبان کلید همه خوبیها و بدیهاست پس سزاوار است که مؤمن بر زبان خود مهر زند، همان گونه که بر (کیسه ) طلا و نقره خود مهر مى زند.
(5)
امام على علیه السلام:
ما أضمر أحد شیئا الاّ ظهر فى فَلَتات لسانه و صفحات وجهه؛⁽⁵⁵⁴⁾
هیچ کس چیزى را در دل پنهان نداشت، جز این که در لغزش هاى زبان و خطوط چهره او آشکار شد.
(6)
امام سجاد علیه السلام:
حقّ اللسان اکرامه عن الخنى و تعویده الخیر و ترک الفضول التى لا فائدة لها و البر بالناس و حسن القول فیهم؛⁽⁵⁵⁵⁾
حق زبان، دور داشتن آن از زشت گویى، عادت دادنش به خیر و خوبى، ترک گفتار بى فایده و نیکى به مردم و خوشگویى درباره آنان است.
(7)
امام على علیه السلام:
اللسان سَبُعٌ ان خُلِّىَ عنه عَقَر؛⁽⁵⁵⁶⁾
زبان، درنده اى است که اگر رها شود، گاز مى گیرد.
(8)
امام صادق علیه السلام:
اذا أراد الله بعبد خزیا أجرى فضیحته على لسانه؛⁽⁵⁵⁷⁾
هر گاه خداوند بخواهد بنده اى را رسوا کند، از طریق زبانش او را رسوا مى کند.
(9)
امام سجاد علیه السلام:
ان لسان ابن آدم یشرف کلّ یوم على جوارحه فیقول: کیف أصبحتم؟ فیقولون: بخیر ان ترکتنا! و یقولون: الله الله فینا! و یناشدونه و یقولون: انما نثاب بک و نعاقب بک؛⁽⁵⁵⁸⁾
زبان آدمیزاد، هر روز به اعضاى او نزدیک مى شود و مى گوید: چگونه اید؟ آنها مى گویند: اگر تو ما را به خودمان واگذارى، خوب هستیم و مى گویند: از خدا بترس و کارى به ما نداشته باش: و او را سوگند مى دهند و مى گویند: ما فقط به واسطه تو پاداش مى یابیم و به واسطه تو، مجازات مى شویم.
(10)
امام على علیه السلام:
احبس لسانک قبل أن یطیل حبسک و یردى نفسک فلا شیء أولى بطول سجن من لسان یعدل عن الصواب و یتسرّع الى الجواب؛⁽⁵⁵⁹⁾
پیش از آنکه زبانت تو را به زندان طولانى و هلاکت در افکند، او را زندانى کن، زیرا هیچ چیز به اندازه زبانى که از جاده ثواب منحرف مى شود و به جواب دادن مى شتابد، سزاوار زندانى شدن دراز مدت نیست.

57 - غیبت
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
أتدرون ما الغیبة؟ قالوا: الله و رسوله أعلم، قال: ذکرک أخاک بما یکره قیل: أ رأیت ان کان فى أخى ما أقول؟ قال: ان کان فیه ما تقول فقد اغتبته و ان لم یکن فیه ما تقول فقد بهته؛⁽⁵⁶⁰⁾
آیا مى دانید غیبت چیست؟ عرض کردند: خدا و پیامبر او بهتر مى داند فرمودند: این که از برادرت چیزى بگویى که دوست ندارد. عرض شد: اگر آنچه مى گویم در برادرم بود چه؟ فرمودند: اگر آنچه مى گویى در او باشد، غیبتش کرده اى و اگر آنچه مى گویى در او نباشد، به او تهمت زنده اى.
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من اغتاب مسلما أو مسلمة لم یقبل الله صلاته و لاصیامه أربعین یوما و لیلة الا أن یغفر له صاحبه؛⁽⁵⁶¹⁾
هر کس از مرد یا زن مسلمانى غیبت کند، خداوند تا چهل شبانه روز نماز و روزه او را نپذیرد مگر این که غیبت شونده او را ببخشد.
(3)
امام صادق علیه السلام:
الغیبة أن تقول فى أخیک ما ستره الله علیه و أما الامر الظاهر فیه مثل الحدة و العجلة فلا؛⁽⁵⁶²⁾
غیبت آن است که درباره برادرت چیزى بگویى که خداوند آن را پوشیده نگه داشته است، اما (گفتن ) خصلتهاى آشکارى چون تندخویى و شتابزدگى غیبت نیست.
(4)
امام صادق علیه السلام:
اذا جاهر الفاسق بفسقه فلا حرمة له و لا غیبة؛⁽⁵⁶³⁾
هر گاه شخص فاسق و گنهکار آشکارا گناه کند، نه حرمتى دارد و نه غیبتى.
(5)
امام على علیه السلام:
السامع للغیبة کالمغتاب؛⁽⁵⁶⁴⁾
شنونده غیبت، مانند غیبت کننده است.
(6)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
کفارة الاغتیاب أن تستغفر لمن اغتبته؛⁽⁵⁶⁵⁾
کفاره غیبت این است که براى شخصى که از او غیبت کرده اى آمرزش ‍ بطلبى.
(7)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
اذا وقع فى الرجل و أنت فى ملاء فکن للرجل ناصرا و للقوم زاجرا و قم عنهم؛⁽⁵⁶⁶⁾
اگر در میان جمعى بودى و از کسى غیبت شد، او را یارى کن و آن جمع را از غیبت کردن بازدار و از میانشان برخیز و برو.
(8)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
الغیبة اسرع فى دین الرجل المسلم من الأکلة فى جوفه؛⁽⁵⁶⁷⁾
غیبت کردن در (نابودى ) دین مسلمان موثرتر از خوره در درون اوست.
(9)
امام باقر علیه السلام:
من اغتیب عنده أخوه المؤمن فنصره و أعانه نصره الله فى الدنیا و الآخرة، و من اغتیب عنده أخوه المؤمن فلم ینصر (و لم یعنه ) و لم یدفع عنه و هو یقدر على نصرته و عونه الاخفضه الله فى الدنیا و الآخرة؛⁽⁵⁶⁸⁾
کسى که در حضور او از برادر مؤمنش غیبت شود و او به یاریش برخیزد، خداوند در دنیا و آخرت او را یارى دهد و کسى که در حضور او از برادر مؤمنش غیبت شود و او - با آن که مى تواند یاریش کند - به یارى او برنخیزد و از وى دفاع نکند، خداوند او را در دنیا و آخرت پست گرداند.
(10)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
یؤتى بأحد یوم القیامة یوقف بین یدى الله و یدفع الیه کتابه فلایرى حسناته فیقول: الهى، لیس هذا کتابى فانى لاأرى فیها طاعتى ؟! فیقال له: ان ربک لایضلّ و لاینسى ذهب عملک باغتیاب الناس ثمّ یؤتى بآخر و یدفع الیه کتابه فیرى فیه طاعات کثیرة فیقول: الهى ما هذا کتابى فانّى ما عملت هذه الطاعات فیقال: لانّ فلانا اغتابک فدفعت حسناته الیک؛⁽⁵⁶⁹⁾
روز قیامت فردى را مى آوردند و در پیشگاه خداوند نگه مى دارند و کارنامه اش را به او مى دهند، اما حسنات خود را در آن نمى بیند، عرض ‍ مى کند: الهى ! این کارنامه من نیست ! زیرا من در آن طاعات خود را نمى بینم به او گفته مى شود: پروردگار تو نه خطا مى کند و نه فراموش. عمل تو به سبب غیبت کردن از مردم بر باد رفت. سپس مرد دیگرى را مى آورند و کارنامه اش را به او مى دهند. در آن طاعت بسیارى را مشاهده مى کند. عرض مى کند: الهى ! این کارنامه من نیست ! زیرا من این طاعات را به جا نیاورده ام ! گفته مى شود: فلانى از تو غیبت کرد و من حسنات او را به تو دادم.

58 - سلام
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ان أولى الناس بالله و برسوله من بدأ بالسلام؛⁽⁵⁷⁰⁾
نزدیکترین مردم به خدا و رسول او کسى است که آغازگر سلام باشد.
(2)
امام على علیه السلام:
للسلام سبعون حسنة تسعة و ستّون للمبتدى و واحدة للرادّ؛⁽⁵⁷¹⁾
سلام هفتاد ثواب دارد که شصت و نه تاى آن براى سلام کننده است و یکى براى جواب دهنده.
(3)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
یسلّم الصغیر على الکبیر، و یسلّم الواحد على الاثنین، و یسلّم القلیل على الکثیر، و یسلّم الراکب على الماشى، و یسلّم المارّ على القائم، و یسلّم القائم على القاعد؛⁽⁵⁷²⁾
کوچک به بزرگ سلام کند و یک نفر به دو نفر و عده کمتر به عده بیشتر و سواره به پیاده و رهگذر به ایستاده و ایستاده به نشسته.
(4)
امام صادق علیه السلام:
السّلام قبل الکلام؛⁽⁵⁷³⁾
نخست سلام، سپس کلام.
(5)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
البادئ بالسلام برئ من الکبر؛⁽⁵⁷⁴⁾
سلام کننده، از تکبر به دور است.
(6)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
خمس لا ادعهنّ حتى الممات... و التسلیم على الصبیان لتکون سنّة من بعدى؛⁽⁵⁷⁵⁾
پنچ چیز است که تا زنده ام رهایش نمى کنم... و سلام کردن به کودکان تا بعد از من سنت شود.
(7)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
أفش السلام یکثر خیر بیتک؛⁽⁵⁷⁶⁾
سلام را رواج ده تا خیر و برکت خانه ات زیاد شود.
(8)
امام باقر علیه السلام:
ان الله یحبّ إطعام الطعام و إفشاء السلام؛⁽⁵⁷⁷⁾
خداوند غذا دادن و به همه سلام کردن را دوست دارد.
(9)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
انّ من موجبات المغفرة بذل السلام و حسن الکلام؛⁽⁵⁷⁸⁾
یکى از موجبات مغفرت، سلام کردن و سخن نیکو گفتن است.
(10)
امام باقر علیه السلام:
فى قول الله عزوجل: (فاذا دخلتم بیوتا فسلّموا على أنفسکم ) هو تسلیم الرجل على اهل البیت حین یدخل، ثمّ یردّون علیه، فهو سلامکم على أنفسکم؛⁽⁵⁷⁹⁾
درباره آیه ((هر گاه وارد خانه هایى شدید به خودتان سلام کنید)) فرمود: منظور سلام کردن مرد به اهل خانه است در هنگام وارد شدن به آن و جواب دادن اهل خانه به او. پس، این سلام شماست به خود شما.

59 - شوخى
(1)
امام باقر علیه السلام:
ان الله عزوجل یحبّ المداعب فى الجماعة بلا رفث؛⁽⁵⁸⁰⁾
خداوند عزوجل دوست دارد کسى را که در میان جمع شوخى کند به شرط آن که ناسزا نگوید.
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
انّى أمزح و لا أقول الاّ حقّا؛⁽⁵⁸¹⁾
من شوخى مى کنم، اما جز حق نمى گویم.
(3)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
المؤمن دعب لعب و المنافق قطب غضب؛⁽⁵⁸²⁾
مؤمن شوخ و شنگ است و منافق اخمو و عصبانى.
(4)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
أتت امرأة عجوز الى النبى صلّى الله علیه و آله و سلّم فقال: لاتدخل الجنّة عجوز، فبکت، فقال: انکِ لستِ یومئذٍ بعجوز، قال الله تعالى: (انا أنشأناهنّ انشاءا فجعلناهنّ أبکارا)؛⁽⁵⁸³⁾
پیر زنى نزد پیامبر صلّى الله علیه و آله و سلّم آمد. حضرت به او فرمودند: پیر به بهشت نمى رود. پیرزن گریست. حضرت فرمودند: تو در آن روز پیر نخواهى بود. خداى متعال مى فرماید: ((ما آنان را آفرینش ‍ نوینى بخشیدیم و همه را دوشیزه قرار دادیم )).
(5)
امام کاظم علیه السلام:
انّ رسول الله صلّى الله علیه و آله و سلّم کان یأتیه الاعرابى فیهدى له الهدیة، ثم یقول مکانه: أعطینا ثمن هدیتنا فیضحک رسول الله صلّى الله علیه و آله و سلّم و کان اذا اغتمّ یقول: ما فعل الاعرابى ؟! لیته أتانا؛⁽⁵⁸⁴⁾
بادیه نشینى بود که نزد رسول خدا صلّى الله علیه و آله و سلّم مى آمد و براى آن حضرت هدیه مى آورد و همان جا مى گفت: پول هدیه ما را بده و رسول خدا صلّى الله علیه و آله و سلّم مى خندیدند. آن حضرت هر گاه اندوهگین مى شدند، مى فرمودند، آن بادیه نشین چه شد؟ کاش نزد ما مى آمد.
(6)
امام على علیه السلام:
کثره المزاح تذهب البهاء و توجب الشحناء؛⁽⁵⁸⁵⁾
شوخى زیاد، ارج و احترام را مى برد و موجب دشمنى مى شود.
(7)
امام على علیه السلام:
من کثر مزاحه استجهل؛⁽⁵⁸⁶⁾
هر کس زیاد شوخى کند، نادان شمرده مى شود.
(8)
امام على علیه السلام:
ربّ هزل عاد جدّا؛⁽⁵⁸⁷⁾
چه بسا شوخى اى که جدى مى شود.
(9)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
لا یبلغ العبد صریح الایمان حتى یدع المزاح و الکذب و یدع المراء و ان کان محقّا؛⁽⁵⁸⁸⁾
بنده به ایمان ناب نرسد، مگر آن که شوخى و دروغ را ترک گوید و مجادله (بگومگو) را رها کند، هر چند حق با او باشد.
(10)
امام صادق علیه السلام:
اذا أحببت رجلا فلا تمازحه و لاتماره؛⁽⁵⁸⁹⁾
هر گاه کسى را دوست داشتى، با او نه شوخى کن نه مجادله.

60 - حلال
(1)
فى الحدیث القدسى:
یا أحمد ان العبادة عشرة أجراء: تسعة منها طلب الحلال فاذا طیّبت مطعمک و مشربک فأنت فى حفظى و کنفى؛⁽⁵⁹⁰⁾
در حدیث قدسى آمده است که خداوند مى فرماید: اى احمد همانا عبادت ده جزء است که نه جزء آن طلب روزى حلال است، پس چون خوراکى و نوشیدنى خود را پاک کردى در پناه و حمایت من هستى.
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
طلب الحلال واجب على کلّ مسلم؛⁽⁵⁹¹⁾
کسب در آمد حلال، بر هر مسلمانى واجب است.
(3)
امام على علیه السلام:
ان العبد لیحرم نفسه الرزق الحلال بترک الصبر، و لا یزاد على ما قدر له؛⁽⁵⁹²⁾
بنده به سبب بى صبرى، خودش را از روزى حلال محروم مى کند و بیشتر از روزى مقدر هم نصیبش نمى شود.
(4)
امام صادق علیه السلام:
الفضل بن أبى قرّة: دخلنا على أبى عبدالله علیه السلام و هو یعمل فى حائط له فقلنا: جعلنا الله فداک: دعنا نعمل لک أو تعمله الغلمان، قال: لا دعونى فانّى أشتهى أن یرانى الله عزوجل أعمل بیدى و أطلب الحلال فى أذى نفسى؛⁽⁵⁹³⁾  

(5)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
حقّ الولد على والده... أن لا یرزقه الا طیّبا؛⁽⁵⁹⁴⁾
حق فرزند بر پدرش این است که... جز از راه حلال، روزى او را تامین نکند.
(6)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
یا عَلىُّ مَنْ أَکَلَ الْحَلالَ صَفا دینُهُ، وَ رَقَّ قَلْبُهُ، وَ دَمِعَتْ عَیْناهُ مِنْ خَشْیَةِ اللّهِ تَعالى وَ لَمْ یَکُنْ لِدَعْوَتِهِ حِجابٌ؛⁽⁵⁹⁵⁾
اى على هر کس حلال بخورد، دینش صفا مى یابد، رقت قلب پیدا مى کند، چشمانش از ترس خداوند متعال پر اشک مى شود و براى (استجابت ) دعایش مانعى نمى باشد.
(7)
امام صادق علیه السلام:
الغلام... یتعلّم الحلال و الحرام سبع سنین؛⁽⁵⁹⁶⁾
فرزند... را در هفت سال سوم (از چهارده سالگى به بعد) حلال و حرام یاد دهید.
(8)
امام باقر علیه السلام:
والله لحدیث تصیبه من صادق فى حلال و حرام خیر لک مما طلعت علیه الشمس حتى تغرب؛⁽⁵⁹⁷⁾
به خدا قسم اگر از شخصى راستگو حدیثى درباره حلال و حرام بشنوى؛ از آنچه که آفتاب براى آن طلوع و غروب مى کند براى تو بهتر است.
(9)
امام صادق علیه السلام:
لا خَیرَ فیمَن لا یُحِبُّ جَمعَ المالِ مِن الحَلالِ ؛ فیَکُفَّ بهِ وَجهَهُ و یَقضیَ بهِ دَینَهُ؛⁽⁵⁹⁸⁾
خیرى در آن کس نیست که دوست ندارد از راه حلال مالى بدست آورد که آبرویش را حفظ و قرضش را با آن ادا نماید.
(10)
امام على علیه السلام:
من یکتسب مالا من غیر حلّه یصرفه فى غیر حقّه؛⁽⁵⁹⁹⁾
هر کس مالى را از راه غیر حلال بدست آورد، آن را در راه غیر حق مصرف خواهد نمود.

61 - حرام
(1)
امام على علیه السلام:
ما نهى الله سبحانه عن شیء الاّ و أغنى عنه؛⁽⁶⁰⁰⁾
خداى سبحان انسان را از هیچ چیزى نهى نفرموده جز آن که او را از آن بى نیاز کرده است.
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
مَنْ أَعْرَضَ عَنْ مُحَرَّمٍ أَبْدَلَهُ اَللَّهُ بِهِ عِبَادَةً تَسُرُّهُ؛⁽⁶⁰¹⁾
هر کس از حرام دورى کند، خداوند به جاى آن عبادتى که او را شاد کند نصیبش مى گرداند.
(3)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
العبادة مع أکل الحرام کالبناء على الرمل - و قیل: على الماء؛⁽⁶⁰²⁾
عبادت با خوردن حرام همانند ساختن بنایى است بر روى شن ((و به قولى: بر روى آب )).
(4)
امام صادق علیه السلام:
کسب الحرام یبیّن فى الذرّیّة؛⁽⁶⁰³⁾
در آمد حرام (اثرش) در فرزندان آشکار مى شود.
(5)
امام سجاد علیه السلام:
وَ أَمّا حَقّ یَدِکَ فَأَنْ لَا تَبْسُطَهَا إِلَى مَا لَا یَحِلّ لَکَ فَتَنَالَ بِمَا تَبْسُطُهَا إِلَیْهِ مِنَ اللّهِ الْعُقُوبَةَ فِی الْآجِلِ وَ مِنَ النّاسِ بِلِسَانِ اللّائِمَةِ فِی الْعَاجِلِ...؛⁽⁶⁰⁴⁾
حق دست این است که آن را به حرام نگشایى که آن مایه کیفر خدا در قیامت و سرزنش مردم در دنیاست...
(6)
ابوالحسن علیه السلام (امام کاظم علیه السلام):
یا داود ان الحرام لاینمى و ان نمى لایبارک له فیه و ما أنفقه لم یؤجر علیه و ما خلفه کان زاده الى الناز؛⁽⁶⁰⁵⁾
اى داود! مال حرام رشد نمى کند و اگر هم رشد کند براى صاحبش برکت ندارد و اگر از آن چیزى انفاق کند پاداشى نخواهد دید و آنچه پس از خود بر جاى گزارد، ره توشه او به سوى دوزخ است.
(7)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من أصاب مالا من مهاوش اذهبه الله فى نهابر؛⁽⁶⁰⁶⁾
هر کس مالى از حرام بدست آورد، خداوند در حوادث سخت آن را از بین مى برد.
(8)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من کسب مالا من غیر حلّه أفقره الله؛⁽⁶⁰⁷⁾
هر کس از حرام مالى به دست آورد، خداوند به فقر مبتلایش خواهد نمود.
(9)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من أکل الحلال أربعین یوما نوّر الله قلبه. و قال انّ لله ملکا ینادى على بیت المقدس کل لیلة: من أکل حراما لم یقبل الله منه صرفا و لا عدلا. و الصرف: النافلة، و العدل: الفریضة؛⁽⁶⁰⁸⁾
هر کس چهل روز حلال بخورد، خداوند قلبش را نورانى فرماید. و فرمودند: خداى را فرشته اى است در بیت المقدس که هر شب ندا مى دهد هر کس حرام خورد خداوند کار مستحب و واجبى را از او قبول نمى کند.
(10)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
لا یَقْدِرُ رَجُلٌ على حَرامٍ ثُمَّ یَدَعُهُ ، لَیس بهِ إلاّ مَخافَةُ اللّهِ، إلاّ أبْدَلَهُ اللّهُ فی عاجِلِ الدُّنیا قَبْلَ الآخِرَةِ ما هُو خَیرٌ لَهُ مِن ذلکَ؛⁽⁶⁰⁹⁾
هر کس بتواند کار حرامى انجام دهد و آن را فقط از ترس خدا فرو گزارد، خداوند در همین دنیا، پیش از آخرت بهتر از آن را به او عوض ‍ مى دهد.

62 - روزى
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
خیر الرزق ما یکفى؛⁽⁶¹⁰⁾
بهترین روزى آن است که انسان را کفایت کند.
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من أکل من کدّ یده حلالا فتح له أبواب الجنّة یدخل من أیّها شاء؛⁽⁶¹¹⁾
هر کس از دسترنج حلال خود روزى خورد، درهاى بهشت به روى او گشوده مى شود تا از هر کدام که بخواهد وارد شود.
(3)
امام على علیه السلام:
اعلموا أن وان ضعفت حیلته، و وهنت مکیدته أنّه لن ینقص ممّا قدر الله له، و ان قوى فى شدّة الحیلة و قوّة المکیدة أنّه لن یزاد على ما قدر الله له؛⁽⁶¹²⁾
بدانید که آنچه خداوند براى بنده مقدر کرده است، بى کم و کاست به او مى رسد هر چند در چاره اندیشى و پیدا کردن راه هاى کسب روزى ناتوان باشد و نیز بیش از آنچه خداوند برایش مقدر کرده به او نرسد، هر چند بسیار زرنگ و چاره اندیش باشد.
(4)
امام باقر علیه السلام:
لیس من نفس الاّ و قد فرض الله لها رزقها حلالا یأتیها فى عافیة، و عرض لها بالحرام من وجه آخر، فان هى تناولت من الحرام شیئا قاصّها به من الحلال الّذى فرض الله لها، و عند الله سواهما فضل کبیر؛⁽⁶¹³⁾
خداوند براى هر کس روزى حلالى مقرر داشته که به سلامت به او خواهد رسید. از سوى دیگر روزى حرام نیز روزى او قرار داده است که اگر انسان روزى خود را از آن حرام به دست آورد خداوند در عوض روزى حلالى را که براى او مقدر کرده است از او باز خواهد داشت و غیر از این دو روزى (حلال و حرام ) روزى هاى فراوان دیگرى نیز نزد خداوند هست.
(5)
امام باقر علیه السلام:
اللّهمّ ارزقنى رزقا حلالا یکفینى و لا ترزقنى رزقا یطغینى و لا تبتلینى بفقر أشقى به مضیقاً علىّ...؛⁽⁶¹⁴⁾
خدایا روزى کن مرا رزق حلالى که کفایتم کند و روزى مکن آن رزقى که به سرکشى ام کشاند و مرا به فقرى گرفتار نساز که در تنگنایم قرار دهد وبدبخت شوم.
(6)
امام حسن علیه السلام:
فانّ الرزق مقسوم و استعمال الحرص استعمال الماثم؛⁽⁶¹⁵⁾
روزى قسمت شده است و حرص زدن سبب مبتلا شدن به گناهان مى شود.
(7)
امام على علیه السلام:
اذا أبطأت الارزاق علیک فاستغفر الله یوسّع علیک فیها؛⁽⁶¹⁶⁾
هر گاه در روزى تو تأخیر و تنگى پدید آمد، آمرزش بخواه تا روزى را بر تو فراخ گرداند.
(8)
امام صادق علیه السلام:
فى قوله تعالى (و یرزقه من حیث لایحتسب ) أى یبارک فیما آتاه؛⁽⁶¹⁷⁾
درباره آیه ((و او را از جایى که گمانش را نمى برد روزى مى دهد)) فرمود: یعنى به آنچه که عطایش فرموده است برکت و فزونى مى بخشد.
(9)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من رضى بما رزقه الله قرّت عینه؛⁽⁶¹⁸⁾
هر کس به آنچه خداوند روزى اش کرده راضى باشد، خوش و خرم بماند.
(10)
امام باقر علیه السلام:
ان العبد لیذنب الذنب فیزوى عنه الرزق؛⁽⁶¹⁹⁾
بنده گناه مى کند و به سبب آن روزى از او گرفته مى شود.

63 - افزایش روزى
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من أحبّ أن یمدّ له فى عمره و أن یزاد فى رزقه فلیبرّ والدیه و لیصِلْ رحمه؛⁽⁶²⁰⁾
هر کس دوست دارد که عمرش طولانى و روزیش زیاد شود به پدر و مادر خود نیکى کند و صله رحم نماید.
(2)
امام صادق علیه السلام:
من حسن برّه فى أهل بیته زید فى رزقه؛⁽⁶²¹⁾
هر کس به شایستگى در حق خانواده اش نیکى کند، روزیش زیاد مى شود.
(3)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
اربع تزید الرزق: حسن الخلق، و حسن الجوار، و کفّ الاذى، و قلّة الضجر؛⁽⁶²²⁾
چهار چیز روزى را زیاد مى کند: خوش اخلاقى، خوشرفتارى با همسایه، اذیت نکردن و کم بى تابى کردن.
(4)
امام صادق علیه السلام:
من حسنت نیّته زید فى رزقه؛⁽⁶²³⁾
نیت خوب داشتن روزى را زیاد مى کند.
(5)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
استنزلوا الرزق بالصدقة، و البکور مبارک یزید فى جمیع النعم خصوصا فى الرزق... و طیب الکلام یزید فى الرزق؛⁽⁶²⁴⁾
با صدقه دادن روزى را فرود آورید، سحر خیزى برکت آور است و همه نعمت ها، مخصوصا روزى را زیاد مى کند و خوش زبانى (هم ) روزى را زیاد مى کند.
(6)
امام على علیه السلام:
مواساة الاخ فى الله عزوجل یزید فى الرزق، و البکور فى طلب الرزق یزید فى الرزق، و الاستغفار یزید فى الرزق، و استعمال الامانة یزید فى الرزق، و قول الحق یزید فى الرزق؛⁽⁶²⁵⁾
همدردى و یارى نمودن برادر (دینى ) روزى را زیاد مى کند، سحر خیزى در طلب روزى، استغفار، امانت دارى، و حق گویى روزى را زیاد مى کند.
(7)
امام صادق علیه السلام:
البرّ، یزید فى الرزق؛⁽⁶²⁶⁾
نیکوکارى روزى را زیاد مى کند.
(8)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
لمّا قیل له: اُحبُّ أن یوسّع علىّ فى الرزق؟ -: دُم· على الطهارة یوسّع علیک فى الرزق؛⁽⁶²⁷⁾
به رسول خدا صلّى الله علیه و آله و سلّم عرض شد: دوست دارم روزیم زیاد شود، فرمودند پیوسته با وضو باش.
(9)
امام على علیه السلام:
العسر یفسد الاخلاق، التسهّل یدرّ الارزاق؛⁽⁶²⁸⁾
سختگیرى، اخلاق را تباه مى کند، آسان گیرى روزى ها را سرازیر مى کند.
(10)
امام على علیه السلام:
ترک الحرص یزید فى الرزق، و شکر المنعم یزید فى الرزق، و احتناب الیمین الکاذبة یزید فى الرزق؛⁽⁶²⁹⁾
حرص نورزیدن روزى را زیاد مى کند، شکر نعمت و دورى نمودن از قسم دروغ روزى را زیاد مى کند.

64 - قرض
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
دخلت الجنة فرأیت على بابها: الصدقة بعشرة و القرض بثمانیة عشر فقلت یا جبرئیل کیف صارت الصدقة بعشرة و القرض بثمانیة عشر؟ قال: لانّ الصدقة تقع على ید الغنى و الفقیر و القرض لایقع الاّ فى ید من یحتاج الیه؛⁽⁶³⁰⁾
وارد بهشت شدم، دیدم بر در آن نوشته است (ثواب ) صدقه ده برابر است و قرض هجده برابر. گفتم: اى جبرئیل چرا صدقه ده برابر و هجده قرض ‍ برابر است؟ گفت: زیرا صدقه به دست نیازمند و بى نیاز مى رسد اما قرض ‍ جز به دست کسى که به آن نیاز دارد، نمى رسد.
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من أخذ أموال الناس یرید أداءها أدّى الله عنه و من أخذها یرید اتلافها اتلفه الله؛⁽⁶³¹⁾
هر کس اموال مردم را بگیرد و قصد پرداخت آن را داشته باشد خداوند آن را بپردازد (او را یارى مى کند) و هر کس اموال مردم را بگیرد و قصد تلف کردن داشته باشد خداوند آن را تلف کند.
(3)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ان الله تعالى مع الدائن حتى یقضى دینه مالم یکن دینه فیما یکره الله؛⁽⁶³²⁾
خداوند یار قرض دار است تا قرض خود را بپردازد به شرط آن که قرض ‍وى بر خلاف رضاى خدا نباشد.
(4)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من أقرض ملهوفا فأحسن طلبته استأنف العمل و أعطاه الله بکلّ درهم ألف قنطار من الجنة؛⁽⁶³³⁾
هر کس به گرفتار و درمانده اى قرض بدهد و در پس گرفتن آن خوشرفتارى کند (گناهانش پاک مى شود) اعمالش را دوباره شروع مى کند و خداوند در برابر هر درهم، هزار قنطار (ثروتى فراوان ) در بهشت به او عطا کند.
(5)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من احتاج الیه أخوه المسلم فى قرض و هو یقدر علیه فلم یفعل حرّم الله علیه ریح الجنة؛⁽⁶³⁴⁾
کسى که برادر مسلمانش در قرضى به او نیاز پیدا کند و او بتواند قرض ‍ بدهد و چنین نکند، خداوند بوى بهشت را بر او حرام مى کند.
(6)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
کما لایحلّ لغریمک أن یمطلک و هو موسر فکذلک لایحلّ لک أن تعسره اذا علمت أنّه معسر؛⁽⁶³⁵⁾
همانطور که براى آن کسى که از تو قرض گرفته جایز نیست که ادأ آن را به تاخیر بیندازد، پس براى تو هم جایز نخواهد بود که با این که مى دانى او تنگدست است از او مطالبه کنى.
(7)
امام رضا علیه السلام:
اعلم أنّ من استدان دینا و نوى قضاه، فهو فى أمان الله حتى یقضیه، فان لم ینو قضاه فهو سارق؛⁽⁶³⁶⁾
کسى که قرض بگیرد در صورتى که تصمیم داشته باشد آن را پس دهد در امان خداست تا آن را ادأ کند ولى اگر تصمیم نداشته باشد آن را به صاحبش برگرداند، دزد محسوب مى شود.
(8)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من أراد تستجاب دعوته و أن تکشف کربته فلیفرّج عن معسر؛⁽⁶³⁷⁾
هر کس مى خواهد دعایش مستجاب و اندوهش برطرف شود، به تنگدست مهلت دهد.
(9)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
أقل من الدین تعش حرّا؛⁽⁶³⁸⁾
قرض کمتر گیر تا آزاد باشى.
(10)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
حوسب رجل ممّن کان قبلکم فلم یوجد له من الخیر شیء الاّ أنّه کان رجلا موسرا و کان یخالط الناس و کان یأمر غلمانه أن یتجاوزوا عن المعسر فقال الله عزوجل لملائکته نحن أحقّ بذلک منه تجاوزوا عنه؛⁽⁶³⁹⁾
یکى از گذشتگان را به حساب کشیدند و کار نیکى نداشت جز آن که توانگرى بود و با مردم داد و ستد داشت و به غلامان خود مى گفت از مطالبه واماندگان درگذرید خداوند به فرشتگان گفت: ما به گذشت از او سزاوارتریم، از او در گذرید.

65 - ربا
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
انّ الله عزوجل لعن آکل الربا و مؤکله و کاتبه و شاهدیه؛⁽⁶⁴⁰⁾
خداى عزوجل رباخوار و ربا دهنده و نویسنده و شاهد بر آن را لعنت کرده است.
(2)
امام صادق علیه السلام:
درهم ربا أعظم عند الله من سبعین زنیة بذات محرم فى بیت الله الحرام؛⁽⁶⁴¹⁾
یک درهم ربا نزد خداوند سنگین تر است از هفتاد بار زناکردن با محارم در خانه خدا.
(3)
امام باقر علیه السلام:
انّما حرّم الله عزوجل الربا لئلاّ یذهب المعروف؛⁽⁶⁴²⁾
خداى عزوجل ربا را حرام فرمود تا احسان کردن از بین نرود.
(4)
امام صادق علیه السلام:
آکل الربا لایخرج من الدنیا حتى یتخبّطه الشیطان؛⁽⁶⁴³⁾
ربا خوار از دنیا نرود، تا آن که شیطان دیوانه اش کند.
(5)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
یا على... لاتصادق آکل الربا فانّه یبارز الله لانّ الله تعالى قال: (فان لم تفعلوا فأذنوا بحرب من الله ورسوله )؛⁽⁶⁴⁴⁾
اى على: با رباخوار رفاقت نکن، زیرا او با خداوند به مبارزه برخواسته، چون خداى متعال مى فرماید: ((اگر دست از رباخوارى برنداشتید پس ‍ به خدا و رسولش اعلان جنگ دهید.
(6)
امام على علیه السلام:
معاشر الناس، الفقه ثمّ المَتجر، و الله للرّبا فى هذه الامّة أخفى من دبیب النمل على الصفا؛⁽⁶⁴⁵⁾
اى مردم ! ابتدا احکام را یاد بگیرید، سپس تجارت کنید! به خدا قسم که ربا در میان این امت ناپیداتر از حرکت مورچه بر روى تخته سنگ است.
(7)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
أتیت لیلة اسرى بى على قوم بطونهم کالبیوت فیها الحیّات ترى من خارج بطونهم فقلت: من هولاء یا جبرئیل؟ قال: هولاء آکلة الربا؛⁽⁶⁴⁶⁾
شبى که به معراج رفتم بر مردمى گذشتم که شکمهایشان چون خانه اى بود و در آنها مارهایى وجود داشت که از بیرون شمکهایشان دیده مى شد. پرسیدم: اى جبرائیل اینها کیستند؟ گفت: اینان رباخوارانند.
(8)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من أکل الربا ملأ الله عزوجل بطنه من نار جهنّم بقدر ما أکل، و ان اکتسب منه مالا لا یقبل الله تعالى منه شیئا من عمله، و لم یزل فى لعنة الله و الملائکة ما کان عنده منه قیراط (واحد)؛⁽⁶⁴⁷⁾
هر کس ربا بخورد خداوند عزوجل به اندازه ربایى که خورده شکمش را از آتش دوزخ پر کند و اگر از طریق ربا مالى به دست آورد، خداى تعالى هیچ عمل او را نپذیرد و تا زمانى که قیراطى (کمتر مقدار) از مال ربا نزدش باشد، پیوسته خداوند و فرشتگانش او را نفرین کنند.
(9)
امام صادق علیه السلام:
انه لو کان الربا حلالا لترک الناس التجارات و ما یحتاجون الیه فحرّم الله الربا لیفرّ الناس من الحرام الى الحلال و الى التجارات و الى البیع و الشراء فیبقى ذلک بینهم فى القرض؛⁽⁶⁴⁸⁾
براستى، اگر ربا حلال بود، مردم تجارت و تلاش براى معاش را رها مى کردند. به همین دلیل خداوند ربا را حرام کرد تا مردم از حرام به حلال و تجارت و خرید و فروش رو بیاورند و به یکدیگر قرض ‍ بدهند.
(10)
امام صادق علیه السلام:
لمّا سئل عن قول الله عزوجل: (یَمحق الله الربا و یُربى الصدقات) و قد أرى من یأکل الربا یربو ماله؟ -: فأىّ محق أمحق من درهم ربا یمحق الدّین فان تاب منه ذهب ماله و افتقر؛⁽⁶⁴⁹⁾
مردى از امام صادق علیه السلام درباره آیه ((خداوند ربا را نابود مى کند و صدقات را افزایش مى دهد)) سئوال کرد و گفت: گاه کسى را مى بینم که ربا مى خورد و با این حال ثروتش زیاد مى شود؟ حضرت فرمودند: کدام نابودى، نابود کننده تر از یک درهم ربا که دین را نابود مى کند. که اگر توبه هم کند ثروتش از دست مى رود و فقیر مى شود.

66 - صدقه
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
کلّ معروف صدقة و ما وقى به المرء عرضه کتب له به صدقة؛⁽⁶⁵⁰⁾
هر کار نیکى صدقه است و هر چیزى که به وسیله آن آبروى کسى حفظ شود براى او صدقه نوشته مى شود.
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
الصدقة تدفع البلاء و هى أنجح دواء و تدفع القضاء و قد اُبرم إبراما و لایذهب بالأدواء الاّ الدعاء و الصدقة؛⁽⁶⁵¹⁾
صدقه بلا را دفع مى کند و موثرترین داروست، صدقه قضاى حتمى را دفع مى کند و درد بیماریها را چیزى جز دعا و صدقه از بین نبرد.
(3)
امام باقر علیه السلام:
انّ الصدقة لتدفع سبعین بلیّة من بلایا الدنیا مع میتة السوء، انّ صاحبها لایموت میتة السوء أبدا؛⁽⁶⁵²⁾
صدقه، هفتاد نوع از بلایاى دنیوى و بد مردن را دفع مى کند. صدقه دهنده هرگز دچار بد مردن نمى شود.
(4)
امام صادق علیه السلام:
انّ صدقة اللیل تطفیء غضب الرب و تمحو الذنب العظیم و تهون الحساب و صدقة النهار تثمر المال و تزید فى العمر؛⁽⁶⁵³⁾
صدقه در شب، خشم پروردگار را فرو مى نشاند و گناه بزرگ را پاک مى کند و حساب (قیامت ) را آسان مى گرداند و صدقه در روز ثروت مى آورد و عمر را زیاد مى کند.
(5)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
خیر الصدقة ما أبقَتْ غِنىً؛⁽⁶⁵⁴⁾
بهترین صدقه آن است که بى نیازى آورد.
(6)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
مَن مشى بصدقه الى محتاج کان له کأجر صاحبها من غیر أن ینقض من أجره شیء؛⁽⁶⁵⁵⁾
هر کس صدقه اى را به نیازمندى برساند، اجر آن صدقه را دارد و از اجر صدقه دهنده نیز چیزى کم نمى شود.
(7)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
لا صدقة و ذو رحم محتاج؛⁽⁶⁵⁶⁾
تا زمانى که خویشاوند نیازمند است، به کسى دیگر نباید صدقه داد.
(8)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
لیس المسکین بالطواف و لا بالذى تردّه التمرة و التمرتان و اللقمة و اللقمتان و لکنّ المسکین المتعفّف الّذى لایسأل الناس شیئا و لا یفطن له فیصدق علیه؛⁽⁶⁵⁷⁾
مسکین نه آن گداى دوره گرد است و نه آن کسى که یکى دو دانه خرما و یکى دو لقمه نان مى گیرد و مى رود، بلکه مسکین آن نادارى است که مناعت و عزت نفس دارد، به طورى که دست سئوال سوى مردم دراز نمى کند و کسى به تهیدستى او پى نمى برد تا به وى صدقه دهد.
(9)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
أفضل الصدقه أن تصدّق و أنت صحیح شحیح تأمل العیش و تخشى الفقر و لا تمهل حتى اذا بلغت الحلقوم قلت لفلان کذا و لفلان کذا ألا و قد کان لفلان؛⁽⁶⁵⁸⁾
بهترین صدقه آن است که وقتى سالم هستى و به زندگى امیددارى و از دچار شدن به فقر مى ترسى، صدقه بدهى و نگذارى وقتى که جانت به لب رسید (و در بستر مرگ افتادى ) بگویى: این مقدار مال فلان باشد و آن مقدار مال بهمان، چون در آن هنگام مال فلان و بهمان خواهد شد.
(10)
امام صادق علیه السلام:
کان أبو عبدالله علیه السلام اذا أعتمّ و ذهب من اللیل شطره أخذ جرابا فیه خبز و لحم و الدراهم فحمله على عنقه ثم ذهب به الى أهل الحاجة من أهل المدینة فقسمه فیهم و لایعرفونه فلمّا مضى أبو عبدالله علیه السلام فقدوا ذلک فعلموا أنّه کان أبا عبدالله (علیه السلام )؛⁽⁶⁵⁹⁾
هوا که تاریک مى شود و پاسى از شب مى گذشت امام صادق علیه السلام انبانى پر از نان و گوشت، و درهم بر مى داشتند و آن را بر دوش ‍ خود مى نهادند و براى نیازمندان مدینه مى بردند و در میانشان تقسیم مى کردند و آنها او را نمى شناختند. وقتى حضرت علیه السلام در گذشتند، دیگر از آن کمک ها خبرى نشد. در نتیجه فهمیدند که آن مرد امام صادق علیه السلام بوده است.

67 - ورزش
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
المؤمن القوىّ خیر و أحبّ الى الله من المؤمن الضعیف؛⁽⁶⁶⁰⁾
مؤمن نیرومند نزد خداوند بهتر و محبوب تر است از مؤمن ضعیف.
(2)امام صادق علیه السلام:
النشرة فى عشرة أشیأ: المشى و الرکوب و الارتماس فى الماء و...؛⁽⁶⁶¹⁾
شادابى در ده چیز است: پیاده روى، سوارى، آب تنى و...
(3)
امام صادق علیه السلام:
انّ رسول الله سابق بین الخیل و أعطى السوابق من عنده؛⁽⁶⁶²⁾
پیامبر گرامى اسلام در میان سوارکاران اسب، مسابقه مى گذاشتند و پس از پایان مسابقه، جوائز خود را از آن جناب مى گرفتند.
(4)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
خیر لهو المؤمن السباحة؛⁽⁶⁶³⁾
بهترین سرگرمى مؤمن شنا است.
(5)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
أحبّ اللهو الى الله اجراء الخیل و الرمى؛⁽⁶⁶⁴⁾
بهترین سرگرمى در نزد خدا، اسب دوانى و تیراندازى است.
(6)
امام صادق علیه السلام:
دخل النبى صلّى الله علیه و آله و سلّم ذات لیلة بیت فاطمة و معه الحسن و الحسین علیهما السلام فقال لهما النبى صلّى الله علیه و آله و سلّم: قوما فاصطرعا، فقاما لیصطرعا...؛⁽⁶⁶⁵⁾  

امام على علیه السلام:
من یعمل یزدد قوّة، من یقصر فى العمل یزدد فترة؛⁽⁶⁶⁶⁾
هر کس کار کند، قدرتش بیشتر شده، و هر کس در کار کردن کوتاهى کند ضعیف تر خواهد شد.
(8)
امام صادق علیه السلام:
انّ الملائکة لتنفر عند الرهان و تلعن صاحبه ما خلا الحافر و الخف و الریش و النصل و قد سابق رسول الله ابن زید و أجرى الخیل؛⁽⁶⁶⁷⁾
فرشتگان از شرط بندى بیزارند و قمار باز را لعن مى کنند، مگر شرط بندى در اسب و شترسوارى و تیر اندازى و شمشیر بازى باشد، هم چنان که پیامبر گرامى صلّى الله علیه و آله و سلّم در اسب سوارى با اسامة بن زید مسابقه دادند.
(9)
امام على علیه السلام:
قوِّ على خدمتک جوارحى و اشدد على العزیمة جوانحى؛⁽⁶⁶⁸⁾
پروردگارا! اعضأ و اندام مرا در طریق خدمت به خودت نیرومند گردان و اعصاب و افکار را بر عزم و استوارى محکم فرما.
(10)
امام على علیه السلام:
انّ نفسک مطیّتک ان أجهدتها قتلتها و ان رفقت بها أبقیتها؛⁽⁶⁶⁹⁾
بدن تو مرکب سوارى تو است اگر بیش از طاقت و ظرفیت بارش کنى او را خواهى کشت و اگر با آن مدارا کنى باقى خواهد ماند.

68 - مسافرت
(1)
امام على علیه السلام:
تغرّب عن الاوطان فى طلب العلا                     و سافر ففى الاسفار خمس فوائد

تفرّج همّ و اکتساب معیشة                           و علمٌ و آدابٌ و صحبة ماجد؛⁽⁶⁷⁰⁾
براى کسب مجد و عظمت از وطن دور شو و سفر کن که در مسافرت پنج فایده است: برطرف شدن اندوه، بدست آوردن روزى و دانش و آداب زندگى، و هم نشینى با بزرگواران.
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
سافروا تصحّوا و تُرزقوا؛⁽⁶⁷¹⁾
مسافرت کنید، تا سالم بمانید و روزى کسب کنید.
(3)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من السنّة اذا خرج القوم فى سفر أن یخرجوا نفقتهم، فانّ ذلک أطیب لانفسهم و أحسن لاخلاقهم؛⁽⁶⁷²⁾
از سنت این است که وقتى گروهى به مسافرت مى روند خرج سفرشان را خود بردارند که این کار موجب آرامش خاطر و خوش اخلاقى آنان مى شود.
(4)
امام صادق علیه السلام:
افتتح سفرک بالصدقة و اخرج اذا بدالک فانّک تشترى سلامة سفرک؛⁽⁶⁷³⁾
مسافرت خود را با صدقه آغاز کن و هر گاه خواستى بیرون برو، زیرا (با صدقه دادن ) سلامت سفرت را مى خرى.
(5)
امام صادق علیه السلام:
کان أبو عبد الله علیه السلام اذا أراد سفرا، قال: اللّهمّ خلّ سبیلنا و أحسن تسییرنا و أعظم عافیتنا؛⁽⁶⁷⁴⁾
امام صادق علیه السلام وقتى تصمیم به سفر مى گرفت عرض مى کرد: خدایا راه را بر ما بگشاى و سفرمان را به بهترین وجه قرار ده و به ما سلامت و عافیت کامل عطا کن.
(6)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
(فى مروّة السفر) و أمّا الّتى فى السفر فبذل الزاد و حسن الخلق و المزاح فى غیر المعاصى؛⁽⁶⁷⁵⁾
(درباره مردانگى در سفر فرمودند): مردانگى در سفر عبارت است از بخشیدن از زاد و توشه خود به همراهان و خوش اخلاقى و شوخى کردن به شرط آن که معصیت خدا نباشد.
(7)
امام على علیه السلام:
لا یخرج الرجل فى سفر یخاف فیه على دینه و صلاته؛⁽⁶⁷⁶⁾
انسان نباید به سفرى رود که مى ترسد در آن به دین و نمازش لطمه اى وارد آید.
(8)
امام صادق علیه السلام:
- لمّا سأله شهاب بن عبد ربّه عن التوسّع على الاخوان فى السفر -: لا تفعل یا شهاب، ان بسطت و بسطوا أجحفت بهم، و ان هم أمسکوا أذللتهم، فاصحب نظراءک، اصحب نظراءک؛⁽⁶⁷⁷⁾
در پاسخ به سوال شهاب بن عبدربه از بخشش زیاد به برادران هنگام مسافرت فرمودند: اى شهاب، این کار را مکن؛ زیرا اگر تو گشاده دستى کنى و آنها نیز (از روى ناچارى ) گشاده دستى کنند، آنان را به زحمت انداخته و اگر از گشاده دستى خوددارى کنند، آنان را خوار و خجلت زده کرده اى پس با افراد هم سطح خودت مسافرت کن.
(9)
امام على علیه السلام:
أما مروءة السفر، فبذل الزاد و قلة الخلاف على من صحبک و کثرة ذکر الله عزوجل فى کل مصعد و مهبط و نزول و قیام و قعود؛⁽⁶⁷⁸⁾
اما مردانگى در سفر عبارت است از بخشش از زاد توشه خود به همراهان، کمى مخالفت و ناسازگارى با همسفران و زیاد به یاد خدا بودن در هر فراز و نشیب و نشست و برخاست.
(10)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
اذا خرج أحدکم الى سفر ثمّ قدم على أهله فلیهدهم و لیطرفهم و لو حجارة؛⁽⁶⁷⁹⁾
هر گاه یکى از شمابه سفر رفت، در بازگشت حتى اگر شده یک قطعه سنگ براى خانواده اش هدیه و تحفه بیاورد.

69 - پدر و مادر
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من یضمن لى برّ الوالدین و صلة الرحم أضمن له کثرة المال و زیادة العمر و المحبّة فى العشیرة؛⁽⁶⁸⁰⁾
هر کس نیکى به پدر و مادر و صله رحم را برایم ضمانت کند، من نیز زیادى مال، طول عمر و محبت او را در دل خویشاوندان، ضمانت مى نمایم.
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
نظر الولد الى والدیه حبّا لهما عبادة؛⁽⁶⁸¹⁾
نگاه محبت آمیز به پدر و مادرش عبادت است.
(3)
امام صادق علیه السلام:
عن أبى ولّاد الحنّاط قال: سألت أبا عبدالله علیه السلام عن قول الله: ((و بالوالدین احسانا)) فقال: الاحسان أن تحسن صحبتهما تکلفهما أن یسالاک شیئا هما یحتاجان الیه؛⁽⁶⁸²⁾
ابى ولاد مى گوید: معناى آیه ((وبالوالدین احسانا)) را از امام صادق علیه السلام پرسیدم، فرمودند: احسان به پدر و مادر این است که رفتارت را با آنها نیکوکنى و مجبورشان نکنى تا چیزى که نیاز دارند از تو بخواهند (یعنى قبل از درخواست آنان نیازشان را بر طرف کنى ).
(4)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
یا على رضى الله کلّه فى رضى الوالدین و سخط الله تعالى فى سخطهما؛⁽⁶⁸³⁾
یا على همه خشنودى خداوند در خوشنودى پدر و مادر و ناخشنودى خداوند متعال در ناخشنودى آنان است.
(5)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
سیّد الابرار یوم القیامة رجل برّ والدیه بعد موتهما؛⁽⁶⁸⁴⁾
سرور نیکوکاران در روز قیامت آن کسى است که نسبت به پدر و مادر خود بعد از وفاتشان نیز نیکوکار باشد.
(6)
امام رضا علیه السلام:
برّ الوالدین واجب و ان کانا مشرکین و لا طاعة لهما فى معصیة الخالق؛⁽⁶⁸⁵⁾
نیکى به پدر و مادر واجب است اگر چه مشرک باشد، ولى در معصیت خدا نباید اطاعتشان کرد.
(7)
امام على علیه السلام:
من أحزن والدیه فقد عقّهما؛⁽⁶⁸⁶⁾
کسى که پدر و مادر خو را ناراحت کند عاق والدین شده است.
(8)
امام موسى کاظم علیه السلام:
کن بارّا و اقتصر على الجنّة و ان کنت عاقّا فاقتصر على النّار؛⁽⁶⁸⁷⁾
اگر بهشت مى خواهى با پدر و مادر خوشرفتار باش و اگر تحمل آتش ‍ دوزخ را دارى عاق آنها باش.
(9)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
دعاء الوالد لولده کدعاء النبى لامّته؛⁽⁶⁸⁸⁾
دعاى پدر براى فرزندش همانند دعاى پیامبر براى امتش است.
(10)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
دعاء الوالدة یفضى الى الحجاب؛⁽⁶⁸⁹⁾
دعاى مادر از موانع نپذیرفتن دعا مى گذرد.

70 - ازدواج
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ما بنى بناء فى الاسلام احبّ الى الله تعالى من التزویج؛⁽⁶⁹⁰⁾
هیچ بنایى در اسلام بر پا نشد که نزد خداوند متعال دوست داشتنى تر از ازدواج باشد.
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من أحبّ ان یلقى الله طاهرا مطهّرا فلیلقه بزوجة؛⁽⁶⁹¹⁾
هر کس دوست دارد خداوند را پاک و پاکیزه دیدار کند، باید ازدواج کند.
(3)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من ترک التزویج مخافة العیلة أساء ظنّه بالله عزوجل انّ الله عزوجل یقول: «ان یکونوا فقراء یغنهم الله من فضله»؛⁽⁶⁹²⁾
هر کس از ترس فقر ازواج نکند به خداوند بد گمان شده است زیرا خداوند مى فرماید: اگر تهیدست باشند، خداوند آنان را از فضل خود، بى نیاز مى کند.
(4)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
خیر النکاح ایسره؛⁽⁶⁹³⁾
بهترین ازواج آن است که آسان تر انجام شود.
(5)
امام صادق علیه السلام:
تزوجوا الحجر الصالح فان العرق دساس؛⁽⁶⁹⁴⁾
با خانواده خوب و شایسته وصلت کنید، زیرا اصل و نصب تأثیر دارد.
(6)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
زوجوا ایاماکم فان الله یحسن لهم فى اخلاقهم ویوسع لهم فى ارزاقهم ویزیدهم فى مرواتهم؛⁽⁶⁹⁵⁾
بى همسران خود را همسر دهید که خداوند اخلاق ایشان را نیکو مى کند و روزیشان را افزایش داده و بر مروت آنها مى افزاید.
(7)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ایاکم و خضرأ الدمن قیل یا رسول الله ما خضرأ الدمن قال: المرأة الحسنأ فى منبت السوء؛⁽⁶⁹⁶⁾
از سبزه در زباله دانى دورى کنید! گفتند: اى رسول خدا سبزه در زباله دانى چیست؟ فرمودند: زن زیبا در خانواده بد.
(8)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من زوج کریمته من فاسق فقد قطع رحمة؛⁽⁶⁹⁷⁾
هر کس دختر گرامیش را به ازدواج مردى گنه کار در آورد در حقیقت نسل خود را ضایع کرده است.
(9)
امام حسن علیه السلام:
زوجها من رجل تقى فانه ان احبها اکرمها وان ابغضها لم یظلمها؛⁽⁶⁹⁸⁾
دخترت را به ازدواج فردى با تقوا در آور زیرا اگر دخترت را دوست بدارد، گرامیش مى دارد و اگر دوستش نداشته باشد به او ظلم نمى کند.
(10)
امام صادق علیه السلام:
اذا تزوج الرجل المراة لما لها او جمالها لم یرزق ذلک فان تزوجها لدینها رزقه الله عزوجل جمالها و مالها؛⁽⁶⁹⁹⁾
اگر مردى با زنى به خاطر ثروت یا زیبایى او ازواج کند، آن را به دست نمى آورد و اگر به خاطر دینش با او ازواج نماید، خداوند زیبایى و ثروت او را نیز نصیبش مى گرداند.

71 - مرد
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من سعادة المرء المسلم الزوجة الصالحة و المسکن الواسع و المرکب البهِى و الولد الصالح؛⁽⁷⁰⁰⁾
از خوشبختى مرد مسلمان، داشتن همسرى شایسته، خانه اى بزرگ، وسیله اى راحت براى سوارى و فرزندى خوب است.
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
استوصوا بالنساء خیرا؛⁽⁷⁰¹⁾
یکدیگر را به رفتار نیک با زنان سفارش کنید.
(3)
امام على علیه السلام:
أحسن الصحبة لها فیصفو عیشک؛⁽⁷⁰²⁾
با همسرت خوشرفتار باش تا زندگى ات با صفا گردد.
(4)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
عفّوا تعفّ نساؤ کم؛⁽⁷⁰³⁾
پاکدامن باشید تا زنانتان پاکدامن باشند.
(5)
امام صادق علیه السلام:
انّ المرء یحتاج فى منزله و عیاله الى ثلاث خلال یتکلّفها و ان لم یکن فى طبعه ذلک: معاشرة جمیلة وسعة بتقدیر و غیرة بتحصن؛⁽⁷⁰⁴⁾
مرد در خانه و نسبت به خانواده اش نیازمند رعایت سه صفت است هر چند در طبیعت او نباشد: خوشرفتارى، گشاده دستى به اندازه و غیرتى همراه با خویشتن دارى.
(6)
امام باقر علیه السلام:
انّ اکرمکم عند الله اشدّکم اکراما لحلائلهم؛⁽⁷⁰⁵⁾
گرامى ترین شما نزد خدا، کسى است که بیشتر به همسر خود احترام بگذارد.
(7)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
یا على: لا یخدم العیال الّا صدّیق أو شهید أو رجل یرید الله به خیر الدنیا و الآخرة؛⁽⁷⁰⁶⁾
یا على: به خانواده خود خدمت نمى کند مگر صدیق یا شهید یا مردى که خداوند خیر دنیا و آخرت را براى او مى خواهد.
(8)
امام صادق علیه السلام:
مَن حسن برّه بأهله زاد الله فى عمره؛⁽⁷⁰⁷⁾
هر کس به شایستگى در حق خانواده اش نیکى کند، خداوند عمر او را زیاد مى کند.
(9)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
انّ الرجل اذا نظر الى امرأته و نظرت الیه نظر الله تعالى الیهما نظر الرحمة؛⁽⁷⁰⁸⁾
وقتى مردى به همسر خود نگاه کند و همسرش به او نگاه کند خداوند به دیده رحمت به آنان نگاه مى کند.
(10)
امام على علیه السلام:
النصح بین الملأ تقریح؛⁽⁷⁰⁹⁾
نصیحت کردن در حضور دیگران، خرد کردن شخصیت است.

72 - زن
(1)
امام صادق علیه السلام:
أکثر الخیر فى النساء؛⁽⁷¹⁰⁾
بیشترین خیر و برکت در زنان است.
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
المرأه الصالحة أحد الکاسبین؛⁽⁷¹¹⁾
زن شایسته یکى از دو عامل پیشرفت خانواده است.
(3)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ونسأ کاسیات عاریات ممیلات مائلات رؤ وسهن کأسنمة البخت المائلة لاید خلن الجنة ولایجدن ریحها وان ریحها لیوجد من مسیرة کذا و کذا؛^{(712 )}
(در آینده ) زنانى پیدا مى شوند که در عین پوشیدگى برهنه اند (لباس هاى بدن نما و جوراب هاى نازک مى پوشند) هوسباز و دلفریب مى باشند، موهاى خود را طورى آرایش مى کنند که مانند کوهان شتر جلوه مى کند. اینان داخل بهشت نمى شوند و حتى بوى آن را استشمام نمى کنند، با این که بوى بهشت از راه بسیار دور شنیده مى شود.
(4)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ان خیر نسائکم الولود الودود العفیفة، العزیزة فى أهلها، الذلیلة مع بعلها، المتبرّجة مع زوجها، الحصان على غیره التى تسمع قوله و تطیع أمره...؛⁽⁷¹³⁾
بهترین زنانتان، آن زن زایا، بسیار مهربان و پاکدامن است که براى شوهرش خود آرایى مى کند و از غیر او خود را محفوظ نگه مى دارد، حرف شوهرش را مى شنود و فرمان او را اطاعت مى کند...
(5)
امام باقر علیه السلام:
لا شفیع للمرأة أنجح عند ربّها من رضا زوجها؛⁽⁷¹⁴⁾
هیچ شفیعى براى زن در نزد پروردگارش نجات بخش تر از رضایت شوهرش نیست.
(6)
امام على علیه السلام:
صیانة المرأة أنعم لحالها و أدوم لجمالها؛⁽⁷¹⁵⁾
محفوظ بودن و پاکدامنى براى سلامتى زن مفیدتر است و زیبایى او را بادوام تر مى کند.
(7)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ان الله تبارک و تعالى على الاناث أرأف منه على الذکور ما من رجل یدخل فرحة على امرأة بینه و بینها حرمة الا فرّحه الله تعالى یوم القیامة؛⁽⁷¹⁶⁾
خداى بزرگ، به زنان مهربانتر از مردان است و هیچ مردى، زنى از محارم خود را خوشحال نمى کند، مگر آنکه خداوند متعال او را در قیامت شاد مى کند.
(8)
امام على علیه السلام:
و لا تملّک المرأة أمرها ما جاوز نفسها فانّ المرأة ریحانة و لیست بقهرمانة...؛⁽⁷¹⁷⁾
کارى که در توان زن نیست به او مسپار زیرا او چون گلى است (ظریف و آسیب پذیر) نه قهرمان و کار فرما.
(9)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
الحیاء حسن و لکن فى النساء أحسن؛⁽⁷¹⁸⁾
حیا خوب است ولى براى زنان خوب تر است.
(10)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
أیّما امرأة ماتت و زوجها عنها راض دخلت الجنة؛⁽⁷¹⁹⁾
هر زنى، از دنیا برود و شوهرش از او راضى باشد، به بهشت مى رود.

73 - فرزند
(1)
امام باقر علیه السلام:
الّلهمّ ارزقنى ولدا و اجعله تقیّا زکیّا لیس فى خلقه زیادة و لا نقصان و اجعل عاقبته الى خیر؛⁽⁷²⁰⁾
خداوندا به من فرزندى عطا کن و او را پرهیزگار و پاک قرار ده که در آفرینشش کم و زیادى نباشد و سرانجامش را نیکوگردان.
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ادّبوا أولادکم فى بطون امّهاتهم قیل: و کیف ذلک یا رسول الله؟ فقال باطعامهم الحلال؛⁽⁷²¹⁾
فرزندانتان را در رحم مادرانتان تربیت کنید. سئوال شد: که چگونه است، اى رسول خدا؟ فرمودند: با خوراندن غذاى حلال (به مادرش ).
(3)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من بکى صبیّ له فأرضاه حتّى یسکنه أعطاه الله عزوجل من الجنة حتى یرضى؛⁽⁷²²⁾
هر کس کودک گریان خود را راضى کند تا آرام شود، خداوند از بهشت آن قدر به او مى دهد تا راضى شود.
(4)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من قبّل ولده کتب الله عزوجل له حسنة و من فرّحه فرّحه الله یوم القیامة؛⁽⁷²³⁾
هر کس فرزند خود را ببوسد، خداوند ثواب براى او مى نویسد و هر کس ‍ او را شاد کند، خداوند او را در روز قیامت شاد خواهد کرد.
(5)امام صادق علیه السلام:
البنات حسنات و البنون نعم فالحسنات تثاب علیهنّ و النعمة تسأل عنها؛⁽⁷²⁴⁾
دختران خوبى ها و پسران نعمت اند، به خوبى ها ثواب مى دهند و از نعمت ها سئوال مى شود.
(6)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
کان النبى صلّى الله علیه و آله و سلّم اذا أصبح مسح على رؤوس ‍ولده و ولد ولده؛⁽⁷²⁵⁾
پیامبر صلّى الله علیه و آله و سلّم هر روز صبح بر سر فرزندان و نوادگانشان دست (نوازش ) مى کشیدند.
(7)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
انّ الولد الصالح ریحانة من ریاحین الجنة؛⁽⁷²⁶⁾
فرزند شایسته و خوب گلى از گلهاى بهشت است.
(8)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
لا تضربه و اهجره و لا تطل؛⁽⁷²⁷⁾
کودک را نزن، بلکه با او قهر کن ولى نه به مدت طولانى.
(9)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
حقّ الولد على والده... أن یستفره امّه؛⁽⁷²⁸⁾
حق فرزند بر پدر این است که مادر او را گرامى بدارد.
(10)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
أحبّوا الصبیان و ارحموهم و اذا وعدتموهم شیئا ففوا لهم فانّهم لا یدرون الّا أنّکم ترزقونهم؛⁽⁷²⁹⁾
کودکان را دوست بدارید و به آنان مهربانى کنید و هرگاه به آنها وعده دادید وفا کنید زیرا آنها شما را روزى دهنده خود مى دانند.

74 - جوان
(1)
امام صادق علیه السلام:
علیک بالاحداث فانّهم أسرع الى کلّ خیر؛⁽⁷³⁰⁾
نوجوانان را دریاب زیرا که آنان سریع تر به کارهاى خیر روى مى آوردند.
(2)
امام على علیه السلام:
انّما قلب الحدَث کالأرض الخالیة ما القى فیها من شیء قبلتْه؛⁽⁷³¹⁾
دل نوجوان مانند زمین آماده است که هر بذرى در آن افشانده شود، مى پذیرد.
(3)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
اوصیکم بالشبّان خیرا فانّهم أرقّ أفئدة انّ الله بعثنى بشیرا و نذیرا فحالفنى الشبّان و خالفنى الشیوخ؛⁽⁷³²⁾
به شما درباره جوانان به نیکى سفارش مى کنم چرا که آنان نازک دل ترند، خداوند مرا امید دهنده و بیم دهنده مبعوث کرد جوانان با من هم پیمان شدند و پیر مردان به مخالفت با من برخاستند.
(4)
امام صادق علیه السلام:
بادروا أحداثکم بالحدیث قبل أن تسبقکم الیهم المرجئة؛⁽⁷³³⁾
به آموختن حدیث به نوجوانانتان پیش از آن که منجرفین آنان را گمراه سازنده، اقدام نمائید.
(5)
امام على علیه السلام:
لاتقسروا أولادکم على آدابکم فانّهم مخلوقون لزمان غیر زمانکم؛⁽⁷³⁴⁾
آداب و رسوم خود را به فرزندانتان تحمیل نکنید زیرا آنان براى زمانى غیر از زمان شما آفریده شده اند.
(6)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
قال رجل: یا رسول الله ! ما حقّ ابنى هذا؟ قال: تحسن اسمه و أدبه و تضعه موضعا حسنا؛⁽⁷³⁵⁾
مردى به رسول خدا صلّى الله علیه و آله و سلّم عرض کرد: حق این فرزند بر من چیست؟ پیامبر فرمودند: اسم نیکو برایش انتخاب کنى و به خوبى او را تربیت نمایى و به کارى مناسب و پسندیده بگمارى.
(7)
امام على علیه السلام:
أولى الاشیاء أن یتعلّمها الأحداث الأشیاء الّتى إذا صاروا رجالا احتاجوا إلیها؛⁽⁷³⁶⁾
شایسته ترین چیزهایى که نوجوانان باید بیاموزند، آن چیزهایى هستند که هنگام بزرگسالى به آنها نیاز دارند.
(8)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
انّ الله یحبّ الشابّ الّذى یفنى شبابه فى طاعة الله؛⁽⁷³⁷⁾
خداوند جوانى را که جوانى اش را در اطاعت از او بگذراند دوست دارد.
(9)
امام على علیه السلام:
اذا احتجت الى المشورة فى أمر قد طرأ علیک، فاستبده ببدایة الشبّان، فانّهم أحدّ أذهانا و أسرع حدسا، ثمّ ردّه بعد ذلک الى رأى الکهول و الشیوخ لیستعقبوه و یحسنوا، الاختیار له فانّ تجربتهم أکثر؛⁽⁷³⁸⁾
هنگامى که در پیش آمدى احتیاج به مشورت داشتى ابتدا به جوانان مراجعه نما زیرا که آنان ذهنى تیزتر و حدسى سریع تر دارند سپس ‍ (نتیجه) آن را به نظر بزرگسالان و پیران برسان تا پیگیرى نموده، عاقبت آن را بسنجند و راه بهتر را انتخاب کنند زیرا تجربه آنان بیشتر است.
(10)
امام على علیه السلام:
یا معشر الفتیان حصّنوا أعراضکم بالأدب و دینکم بالعلم؛⁽⁷³⁹⁾
اى جوانان ! آبرویتان را با ادب و دینتان را با دانش حفظ کنید.

75 - تربیت
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
الناس معادن و العرق دسّاس و أدب السوء کعرق السوء؛⁽⁷⁴⁰⁾
مردم همانند معدن ها مختلف اند و اصل و نسب در انسان موثر است و تربیت بد همانند اصل و نسب بد است.
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
أکرموا أولادکم و أحسنوا آدابهم یغفر لکم؛⁽⁷⁴¹⁾
فرزندان خود را گرامى بدارید و خوب تربیتشان کنید تا گناهان شما آمرزیده شود.
(3)
امام سجاد علیه السلام:
الّلهمّ... أعنّى على تربیتهم و تأدیبهم و برّهم؛⁽⁷⁴²⁾
خدایا مرا بر تربیت، ادب آموزى و نیکى کردن به فرندانم یارى فرما.
(4)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
أدّبوا أولادکم على ثلاث خصال: حبّ نبیّکم و حبّ أهل بیته و قراءة القرآن؛⁽⁷⁴³⁾
فرزندان خود را به کسب سه خصلت تربیت کنید: دوستى پیامبرتان و دوستى خاندانش و قرائت قرآن.
(5)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
الولد سیّد سبع سنین، و عبد سبع سنین، و وزیر سبع سنین؛⁽⁷⁴⁴⁾
فرزند هفت سال سرور، هفت سال فرمانبردار و هفت سال وزیر است.
(6)امام سجاد علیه السلام:
و أمّا حقّ الولد فتعلم أنّه منک و مضافٌ الیک فى عاجل الدنیا بخیره و شرّه و أنّک مسؤول عمّا ولیته من حسن الادب و الدلالة على ربّه و المعونة له على طاعته...؛⁽⁷⁴⁵⁾
حق فرزند این است که بدانى او از تو است در دنیا با هر خیر و شرى که دارد به تو منسوب است و تو مسئول تربیت نیکو و راهنمایى اش به سوى خدا و یاریش در اطاعت از پروردگارش هستى...
(7)
امام على علیه السلام:
من سأل فى صغره أجاب فى کبره؛⁽⁷⁴⁶⁾
هر کس در خردسالى سئوال کند، در بزرگسالى پاسخ مى گوید.
(8)
امام صادق علیه السلام:
انّا نأمر صبیاننا بالصلاة و الصیام ما أطاقوا إذا کانوا أبناء سبع سنین؛⁽⁷⁴⁷⁾
ما هنگامى که کودکانمان هفت ساله مى شوند به اندازه اى که طاقت دارند آنان را به انجام نماز و روزه فرمان مى دهیم.
(9)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:

بازى گوشى کودک در خردسالى اش مایه فزونى عقل در بزرگسالى اوست.
(10)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
یا على: رحم الله والدین حملا ولدهما على برّهما؛⁽⁷⁴⁹⁾
اى على: خداوند رحمت کند پدر و مادرى را که فرزند خویش را بر نیکى کردن به خودشان یارى کنند.

76 - خانواده
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
خیرکم خیرکم لأهله و أنا خیرکم لأهلى ما أکرم النساء إلّا کریم و لا أهانهنّ الّا لئیم؛⁽⁷⁵⁰⁾
بهترین شما کسى است که براى خانواده اش بهتر باشد، و من از همه شما براى خانواده ام بهترم، زنان را گرامى نمى دارد، مگر انسان بزرگوار و به آنان اهانت نمى کند مگر شخص پست و بى مقدار.
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
الرجل راعٍ على أهل بیته و هو مسؤول عنهم و المرأة راعیة على بیت بعلها و ولده و هى مسؤولة عنهم...؛⁽⁷⁵¹⁾
مرد، سرپرست خانواده است و درباره آنان از او سئوال مى شود و زن، سرپرست خانه شوهر و فرندان اوست و درباره آنان از وى سئوال مى شود.
(3)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
خیر الرجال من أمّتى الذین لا یتطاولون على أهلیهم و یحنون علیهم و لا یظلمونهم؛⁽⁷⁵²⁾
بهترین مردان امت من کسانى هستند که نسبت به خانواده خود خشن نباشند و اهانت نکنند و دلسوزشان باشند و به آنان ظلم نکنند.
(4)
امام صادق علیه السلام:
من حسن برّه بأهل بیته مدّ له فى عمره؛⁽⁷⁵³⁾
هر کس به شایستگى در حق خانواده اش نیکى کند، عمرش طولانى مى شود.
(5)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من أدخل على أهل بیته سرورا خلق الله من ذلک السرور خلقا یستغفر له الى یوم القیامة؛⁽⁷⁵⁴⁾
هر کس خانواده اش را شاد کند، خداوند از آن شادى موجودى مى آفریند که تا روز قیامت براى او آمرزش بخواهد.
(6)
امام صادق علیه السلام:
لایزال المؤمن یورث أهل بیته العلم و الادب الصالح حتى یدخلهم الجنة جمیعا؛⁽⁷⁵⁵⁾
مؤمن همواره خانواده خود را از دانش و تربیت شایسته بهره مند مى سازد تا همه آنان را وارد بهشت کند.
(7)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
اذا أراد الله بأهل بیت خیرا فقّههم فى الدین و وقّر صغیرُهم کبیرَهم و رزقهم الرفق فى معیشتهم و القصد فى نفقاتهم و بصّرهم عیوبهم فیتوبوا منها؛⁽⁷⁵⁶⁾
هر گاه خداوند براى خانواده اى خیر بخواهد آنان را در دین دانا مى کند، کوچک ترها بزرگ ترهایشان را احترام مى نمایند، مدارا در زندگى و میانه روى در خرج روزیشان مى نماید و به عیوبشان آگاهشان مى سازد تا آنها را برطرف کنند.
(8)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
یا على: خدمة العیال کفّارة للکبائر و تطفئ غضب الربّ، و مُهور الحور العین و تزید فى الحسنات و الدرجات؛⁽⁷⁵⁷⁾
یا على: خدمت به خانواده، کفاره گناهان کبیره و خاموش کننده خشم خداوند و مهریه حورالعین و زیاد کننده حسنان و درجات است.
(9)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
المؤمن یأکل بشهوة أهله، المنافق یأکل أهله بشهوته؛⁽⁷⁵⁸⁾
مؤمن به میل و رغبت خانواده اش غذا مى خورد ولى منافق میل و رغبت خود را به خانواده اش تحمیل مى کند.
(10)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
تلا رسول الله صلّى الله علیه و آله و سلّم (قوا أنفسکم و أهلیکم نارا) فقالوا: یا رسول الله کیف نقى أهلنا نارا؟ قال: تأمرونهم بما یحبّ الله و تنهونهم عمّا یکره الله؛⁽⁷⁵⁹⁾
رسول خدا صلّى الله علیه و آله و سلّم این آیه را تلاوت فرمودند: ((خود و خانواده تان را از آتش دوزخ حفظ کنید))، گفتند: اى رسول خدا! چگونه خانواده مان را از آتش دوزخ حفظ کنیم؟ فرمودند: به آنچه خدا دوست دارد امرشان کنید و از آنچه خدا نمى پسندد، نهیشان نمائید.

77 - یتیم
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
خیر بیت فى المسلمین بیت فیه یتیم یحسن الیه و شرّ بیت فى المسلمین بیت فیه یتیم یساء الیه أنا و کافل الیتیم فى الجنّه هکذا؛⁽⁷⁶⁰⁾
بهترین خانه هاى مسلمانان خانه اى است که در آن یتیمى باشد و به او نیکى کنند و بدترین خانه هاى مسلمانان خانه اى است که در آن یتیمى باشد و با او بدى کنند، من و سرپرست یتیم در بهشت مانند دوانگشت همراهیم.
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
یا على اذا بکى الیتیم اهتزّ العرش، فیقول الله عزوجل لجبرئیل: وسّع فى النار لمن أبکاه فانّى أبکیه، و وسّع فى الجنة لمن أضحکه فانّى اُضحکه؛⁽⁷⁶¹⁾
اى على هر گاه یتیم بگرید، عرش به لرزه مى افتد، سپس خداند عزوجل به جبرئیل مى فرماید: آتش دوزخ را براى کسى که او را گریاند، گسترش بده که من او را خواهم گریاند. و براى کسى که او را خنداند در بهشت جایى بازکن که من او را خندان سازم.
(3)
امام على علیه السلام:
ما من مؤمن و لا مؤمنة یضع یده على راس یتیم ترحّما له الّا کتب الله له بکل شعرة مرّت یده علیها حسنة؛⁽⁷⁶²⁾
هیچ مرد و زن مؤمنى نیست که دست محبت بر سر یتیمى بگذارد، مگر این که خداوند به اندازه هر تار مویى که بر آن دست کشیده است ثوابى برایش بنویسد.
(4)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
کن للیتیم کالأب الرحیم، و اعلم أنّک تزرع کذلک تحصد؛⁽⁷⁶³⁾
براى یتیم چون پدر و مادر باش، و بدان که هر چه کشت کنى همان مى دروى.
(5)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من عال یتیما حتى یستغنى عنه أوحب الله عزوجل له بذلک الجنه کما أوجب الله لأکل مال الیتیم النار؛⁽⁷⁶⁴⁾
هر کس یتیمى را سرپرستى کند تا آن که بى نیاز گردد، خداوند به سبب این کار بهشت را بر او واجب مى سازد، همچنان که آتش دوزخ را بر خورنده مال یتیم واجب ساخته است.
(6)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
أتحبّ أن یلین قلبک و تدرک حاجتک؟ ارحم الیتیم و امسح رأسه و اطعمه من طعامک یلن قلبک و تدرک حاجتک؛⁽⁷⁶⁵⁾
آیا دوست دارى نرم دل شوى و به خواسته ات برسى؟ به یتیم مهربانى کن و دست محبت بر سر او بکش و از غذایت به او بخوران، تا دلت نرم شود و به خواسته ات برسى.
(7)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ثلاثه فى ظلّ العرش یوم القیامة یوم لا ظلّ الّا ظلّه... و امرأة مات زوجها و ترک علیها أیتاما صغارا و قالت: لا أتزوّج على أیتامى حتّى یموتوا أو یغنیهم الله...؛⁽⁷⁶⁶⁾
سه کس در روز قیامت هنگامى که سایه اى جز سایه عرش نیست در آن جاى دارند... و زنى که شوهرش بمیرد و اطفال صغیرى باقى گذارد و گوید من با وجود یتیمان خود شوهر نمى کنم تا بمیرند یا خداوند آنها را بى نیاز کند.
(8)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من أحسن الى یتیم أو یتیمة کنت أنا و هو فى الجنة کهاتین؛⁽⁷⁶⁷⁾
هر کس به پسر و یا دختر یتیمى نیکى کند، من و او در بهشت مانند این دو انگشت همسایه یکدیگریم.
(9)
امام باقر علیه السلام:
أربع من کنّ فیه بنى الله له بیتا فى الجنّة: من آوى الیتیم و رحم الضعیف و أشفق على والدیه و أنفق علیهما و رفق بمملوکه؛⁽⁷⁶⁸⁾
چهار چیز است که اگر در کسى باشد خداوند خانه اى در بهشت براى او بنا مى کند: کسى که یتیمى را پناه بدهد، به ناتوان رحم کند، نسبت به پدر و مادرش دلسوز و مهربان باشد، براى آنها خرج کند و با مملوک خود مدارا نماید.
(10)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
لمّا اسرى بى إلى السماء رأیت قوما تقذف فى أجوافهم النار و تخرج من أدبارهم، فقلت: من هؤلاء یا جبرئیل؟ فقال: هؤلاء الذین یأکلون أموال الیتامى ظلما؛⁽⁷⁶⁹⁾
شبى که به آسمان برده شدم گروهى را دیدم که در شکم هاى آنها آتش ‍ افکنده مى شود و از مخرجشان خارج مى گردد. گفتم: اى جبرئیل، اینها کیستند؟ گفت: اینها کسانى هستند که اموال یتیمان را به ناحق مى خورند.

78 - میهمان
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من کان یؤمن بالله و الیوم الآخر فلیُکرم ضیفه؛⁽⁷⁷⁰⁾
هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد، باید میهمانش را گرامى دارد.
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
الضیف ینزل برزقه و یرتحل بذنوب أهل البیت؛⁽⁷⁷¹⁾
میهمان، روزى خود را مى آورد و گناهان اهل خانه را مى برد.
(3)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
کلّ بیت لایدخل فیه الضیف لا تدخله الملائکة؛⁽⁷⁷²⁾
هر خانه اى که میهمان بر آن وارد نشود، فرشتگان واردش ‍ نمى شوند.
(4)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
لا یتکلّفن أحد لضیفه ما لا یقدر؛⁽⁷⁷³⁾
هیچ کس نباید بیش از توانش خود را براى میهمان به زحمت اندازد.
(5)
امام رضا علیه السلام:
دعا رجل أمیر المؤمنین علیه السلام فقال له: قد أجبتک على أن تضمن لى ثلاث خصال. قال: و ما هى یا أمیرالمؤمنین؟ قال: لاتدخل علىّ شیئا من خارج، و لا تدّخر عنّی شیئا فى البیت، و لا تجحف بالعیال. قال: ذاک لک یا أمیر المؤمنین، فأجابه على بن أبى طالب علیه السلام؛⁽⁷⁷⁴⁾
مردى امیرالمؤمنین علیه السلام را به میهمانى دعوت کرد. حضرت فرمودند: مى پذیرم به شرط این که سه قول به من بدهى. عرض کرد: چه قولى اى امیرالمؤمنین؟ فرمودند: از بیرون چیزى براى من تهیه نکنى، حاضرى خانه ات را از من دریغ ننمایى و به زن و فرزندانت اجحاف نکنى، عرض کرد: قبول مى کنم اى امیرالمؤمنین. پس على بن ابى طالب علیه السلام دعوت او را پذیرفتند.
(6)
امام صادق علیه السلام:
ابن أبى یعفور: رأیت عند أبى عبدالله علیه السلام ضیفا، فقام یوما فى بعض الحوائج، فنهاه عن ذلک، و قام بنفسه الى تلک الحاجة، و قال: نهى رسول الله صلّى الله علیه و آله و سلّم عن أن یستخدم الضیف؛⁽⁷⁷⁵⁾
ابن ابى یعفور: در خانه امام صادق علیه السلام میهمانى دیدم. روزى او براى انجام کارى برخاست. حضرت به او اجازه ندادند و شخصا آن کار را انجام دادند و فرمودند: رسول خدا صلّى الله علیه و آله و سلّم از به کار گرفتن میهمان، نهى فرموده است.
(7)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
کفى بالمرء اثما أن یستقلّ ما یقرب الى اخوانه و کفى بالقوم اثما أن یستقلّوا ما یقرب به الیهم أخوهم؛⁽⁷⁷⁶⁾
انسان را همین گناه بس، که آنچه را که تقدیم برادران میهمان خود مى کند کم شمارد و میهمان را همین گناه بس، که آنچه را که میزبانشان براى آنها فراهم مى کند کم شمارند.
(8)
امام باقر علیه السلام:
اذا دخل أحدکم على أخیه فى رحله فلیقعد حیث یأمر صاحب الرحل فانّ صاحب الرحل أعرف بعورة بیته من الداخل علیه؛⁽⁷⁷⁷⁾
هر گاه یکى از شما به خانه برادرش وارد شد، هر جا صاحب خانه گفت همان جا بنشینید، زیرا صاحب خانه به وضع اتاق خود از میهمان آشناتر است.
(9)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
الضیف یلطف لیلتین، فاذا کانت لیلة الثالثة فهو من أهل البیت یأکل ما أدرک؛⁽⁷⁷⁸⁾
میهمان تا دو شب پذیرایى مى شود، از شب سوم جزو اهل خانه به شمار مى آید و هر چه رسید بخورد.
(10)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
لا تأکل طعام الفاسقین؛⁽⁷⁷⁹⁾
غذاى مردم فاسق را نخور.

79 - همسایه
(1)
امام صادق علیه السلام:
حسن الجوار یعمّر الدیار و یزید فى الاعمار؛⁽⁷⁸⁰⁾
خوش همسایگى شهرها را آباد و عمرها را زیاد مى کند.
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ان أحببتم أن یحبّکم الله و رسوله فأدّوا اذا ائتمنتم و اصدقوا اذا حدّثتم و أحسنوا جوار من جاورکم؛⁽⁷⁸¹⁾
اگر مى خواهید که خدا و پیغمبر شما را دوست بدارند وقتى امانتى به شما سپردند رد کنید و چون سخن گویید راست گویید و با همسایگان خود به نیکى رفتار نمایید.
(3)
امام على علیه السلام:
و الجوار أربعون دارا من أربعة جوانبها؛⁽⁷⁸²⁾
تا چهل خانه از چهار طرف همسایه به شمار مى آیند.
(4)
امام على علیه السلام:
سل عن الرفیق قبل الطریق، و عن الجار قبل الدار؛⁽⁷⁸³⁾
قبل از مسافرت ببین همسفرت کیست و پیش از خرید خانه ببین همسایه ات کیست.
(5)
امام سجاد علیه السلام:
أما حقّ جارک فحفظه غائبا و اکرامه شاهدا و نصرته اذا کان مظلوما و لا تتبع له عورة فان علمت علیه سوء سترته علیه و ان علمت أنّه یقبل نصیحتک نصحته فیما بینک و بینه و لا تسلمه عند شدیدة و تقیل عثرته و تغفر ذنبه و تعاشره معاشرة کریمة؛⁽⁷⁸⁴⁾
اما حق همسایه ات این است که در غیاب او آبرویش را حفظ کن و در حضورش او را احترام نهى. اگر به او ظلمى شد یاریش رسانى، دنبال عیبهایش نباشى، اگر بدى از او دیدى بپوشانى، اگر بدانى نصیحت تو را مى پذیرد او را در خفا نصیحت کنى، در سختى ها رهایش نکنى، از لغزشش درگذرى، گناهش راببخشى و با او به خوبى و بزرگوارى معاشرت کنى.
(6)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
فى حقوق الجار-: ان استغاثک أغثته و ان استقرضک أقرضته و ان افتقر عدت علیه و ان أصابته مصیبة عزیته و ان أصباه خیر هنأته و ان مرض عدته و ان مات اتبعت جنازته و لا تستطل علیه بالبنأ فتحجب عنه الریح الّا باذنه...؛⁽⁷⁸⁵⁾
درباره حقوق همسایه فرمودند: اگر از تو کمک خواست کمکش کنى، اگر از تو قرض خواست به او قرض دهى، اگر نیازمند شد نیازش را بر طرف سازى، اگر مصیبتى دید او را دلدارى دهى، اگر خیرى به او رسید به وى تبریک گویى، اگر بیمار شد به عیادتش روى، وقتى مرد در تشییع جنازه اش شرکت کنى. خانه ات را بلندتر از خانه او نسازى تا جلوى جریان هوا را بگیرى مگر آن که خودش اجازه دهد...
(7)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ما آمن بى من بات شبعان و جاره طاویا، ما آمن بى من بات کاسیا و جاره عاریا؛⁽⁷⁸⁶⁾
به من ایمان نیاورده است آن کس که شب سیر بخوابد و همسایه اش ‍ گرسنه باشد. به من ایمان نیاورده است آن کسى که شب پوشیده بخوابد و همسایه اش برهنه باشد.
(8)
امام کاظم علیه السلام:
لیس حسن الجوار کفّ الأذى و لکن حسن الجوار الصبر على الأذى؛⁽⁷⁸⁷⁾
خوش همسایگى تنها این نیست که آزار نرسانى، بلکه خوش همسایگى این است که در برابر آزار و اذیت همسایه صبر داشته باشى.
(9)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
لا یدخل الجنّة عبد لا یأمن جاره بوائقه؛⁽⁷⁸⁸⁾
کسى که همسایه از شرش در امان نباشد به بهشت نمى رود.
(10)
امام صادق علیه السلام:
من له جار و یعمل بالمعاصى فلم ینهه فهو شریکه؛⁽⁷⁸⁹⁾
هر کس همسایه اى را داشته باشد که گناه مى کند ولى او را نهى نکند، شریک در گناه اوست.

80 - صله رحم
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
الصدقه على وجهها و اصطناع المعروف و برّ الوالدین و صلة الرحم تحوّل الشقاء سعادة و تزید فى العمر و تقى مصارع السوء؛⁽⁷⁹⁰⁾
صدقه بجا و نیکوکارى و نیکى به پدر و مادر و صله رحم، بدبختى را به خوشبختى تبدیل و عمر را زیاد و از مرگ بد جلوگیرى مى کند.
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
الصدقة بعشرة و القرض بثمانیة عشرة و صلة الاخوان بعشرین و صلة الرحم باربعة و عشرین؛⁽⁷⁹¹⁾
صدقه دادن ده حسنه، قرض دادن هجده حسنه، رابطه با برادران (دینى) بیست حسنه و صله رحم بیست و چهار حسنه دارد.
(3)
امام على علیه السلام:
صلة الرحم توجب المحبّة و تکبت العدوّ؛⁽⁷⁹²⁾
صله رحم محبت آور است و دشمن را خوار مى گرداند.
(4)
امام على علیه السلام:
کفّروا ذنوبکم و تحبّبوا الى ربّکم بالصدقة و صلة الرحم؛⁽⁷⁹³⁾
با صدقه و صله رحم گناهان خود را پاک کنید و خود را محبوب پروردگارتان گردانید.
(5)
امام على علیه السلام:
صلة الرحم تدرّ النعم و تدفع النقم؛⁽⁷⁹⁴⁾
صله رحم نعمت ها را فراوان مى کند و سختى ها را از بین مى برد.
(6)
امام على علیه السلام:
زکاة الیسار برّ الجیران و صلة الارحام؛⁽⁷⁹⁵⁾
زکات رفاه، نیکى با همسایگان و صله رحم است.
(7)
امام باقر علیه السلام:
انّ أعجل الخیر ثوابا صلة الرحم؛⁽⁷⁹⁶⁾
ثواب صله رحم سریع تر از هر کار خیرى به صاحبش مى رسد.
(8)
امام باقر علیه السلام:
صلة الارحام تزکّى الاعمال و تنمى الاموال و تدفع البلوى و تیسّر الحساب و تنسى فى الأجل؛⁽⁷⁹⁷⁾
صله رحم اعمال را پاکیز، اموال را بسیار، بلا را دفع، حساب (قیامت ) را آسان مى کند و مرگ را به تاخیر مى اندازد.
(9)
امام صادق علیه السلام:
انّ صلة الرحم و البرّ لیهونان الحساب و یعصمان من الذنوب؛⁽⁷⁹⁸⁾
صله رحم و نیکى، حساب (قیامت ) را آسان مى کند و از گناهان جلوگیرى مى نماید.
(10)
امام صادق علیه السلام:
صلة الارحام تحسن الخلق و تسمح الکفّ و تطیّب النفس و تزید فى الرزق و تنسى فى الأجل؛⁽⁷⁹⁹⁾
صله رحم اخلاق را خوب، دست را بخشنده، جان را پاکیزه، روزى را زیاد مى کند و مرگ را به تأخیر مى اندازد.

81 - شیطان
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
یا أیّها الناس انّما هو الله و الشیطان، و الحق و الباطل و الهدى و الضلالة و الرشد و الغىّ و العاجلة و الآجلة و العاقبة و الحسنات و السیئات، فما کان من حسنات فللّه و ما کان من سیّئات فللشیطان لعنه الله؛⁽⁸⁰⁰⁾
اى مردم ! جز این نیست که خداست و شیطان، حق است و باطل، هدایت است و ضلالت، رشد است و گمراهى، دنیاست و آخرت، خوبى هاست و بدیها، پس همه خوبى ها از آن خداست و همه زشتى ها از آن شیطان ملعون است.
(2)
امام صادق علیه السلام:
قال ابلیس: خمسة (أشیأ) لیس لى فیهنّ حیلة و سائر الناس فى قبضتى: من اعتصم بالله عن نیّة صادقة و اتّکل علیه فى جمیع أموره، و من کثر تسبیحه فى لیله و نهاره، و من رضى لاخیه المؤمن بما یرضاه لنفسه، و من لم یجزع على المصیبة حین تصیبه، و من رضى بما قسم الله له و لم یهتمّ لرزقه؛⁽⁸⁰¹⁾
شیطان گفت: پنج نفرند که هیچ راهى به آنها ندارم اما دیگر مردم در مشت من هستند: 1. هر کس با نیت درست به خدا پناه ببرد و در همه کارهایش ‍ بر او توکل کند، 2. کسى که شب و روز بسیار تسبیح خدا گوید، 3. کسى که براى برادر مؤمنش آن پسندید که براى خود مى پسندد، 4. کسى که هر گاه مصیبتى به او مى رسد، بى تابى نمى کند، 5. و هر کس که به آنچه خداوند قسمتش کرده، خرسند است و غم روزیش را نمى خورد.
(3)
امام هادى علیه السلام:
فقال نوح علیه السلام تکلّم، فقال ابلیس: اذا وجدنا ابن آدم شحیحا أو حریصا أو حسودا أو جبارا أو عجولا تلقّفناه تلقّف الکرة فإن اجتمعت لنا هذه الأخلاق سمّیناه شیطانا مریدا؛⁽⁸⁰²⁾
شیطان به حضرت نوح علیه السلام گفت: اگر آدمى را بخیل یا حریص ‍ یا حسود یا ستمگر و یا عجول یافتیم، به سرعت او را به چنگ مى آوریم و اگر تمامى این صفات در او باشد - از ماست - و او را چون خود - شیطان نافرمان مى نامیم.
(4)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
لا یزال الشیطان یرعب من بنى آدم ما حافظ على الصلوات الخمس ‍ فإذا ضیّعهنّ تجرّأ علیه و أوقعه فى العظائم؛⁽⁸⁰³⁾
شیطان تا آنگاه که انسان مراقب نمازهاى پنجگانه اش مى باشد از او مى ترسد و چون نمازهایش را تباه کرد بر او جرأت پیدا مى کند و او را در گناهان بزرگ فرو مى برد.
(5)
امام على علیه السلام:
احذر الغضب فانّه جند عظیم من جنود ابلیس؛⁽⁸⁰⁴⁾
از خشم بپرهیز که آن، سپاهى بزرگ از سپاهیان شیطان است.
(6)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ألا لا یخلونّ رجل بامرأة الّا کان ثالثهما الشیطان؛⁽⁸⁰⁵⁾
بدانید که هیچ مردى با زن نامحرم خلوت نمى کند جز آنکه سومى آنها شیطان است.
(7)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
یا على اذا حضر وقت صلاتک فتهیّأ لها و الّا شغلک الشیطان و اذا نویت خیرا فعجّل و الّا منعک الشیطان عن ذلک؛⁽⁸⁰⁶⁾
اى على هر گاه وقت نمازت رسید آماده آن شو و گرنه شیطان تو را سرگرم مى نماید و هرگاه قصد (کار) خیرى کردى شتاب کن وگرنه شیطان تو را از آن منع مى کند.
(8)
امام صادق علیه السلام:
لا یزال ابلیس فرحا ما اهتجر المُسلِمان، فاذا التقیا اصطکّت رکبتاه و تخلّعت أوصاله و نادى یا ویله ما لقى من الثبور؛⁽⁸⁰⁷⁾
وقتى که میان دو نفر مسلمان قهر و جدایى به وجود آید، شیطان بسیار خوشحال مى شود، اما همین که با یکدیگر آشتى کنند، زانوهایش مى لرزد و بندبند وجودش پاره مى شود و فریاد مى زند: اى واى بر من که به سبب این آشتى هلاک شدم.
(9)
امام صادق علیه السلام:
البیت الذى لایقرأ فیه القرآن و لایذکر الله عزوجل فیه تقلّ برکته و تهجره الملائکة و تحضره الشیاطین؛⁽⁸⁰⁸⁾
خانه اى که در آن قرآن خوانده نمى شود و از خدا یاد نمى گردد، برکتش کم شده، فرشتگان آن را ترک مى کنند و شیاطین در آن حضور مى یابند.
(10)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ألا اُخبرکم بشیء ان أنتم فعلتموه تباعد الشیطان منکم کما تباعد المشرق من المغرب؟ قالوا: بلى، قال: الصوم یسوّد وجهه و الصدقة تکسر ظهره و الحبّ فى الله و الموازرة على العمل الصالح یقطعان دابره، و الاستغفار یقطع وتینه؛⁽⁸⁰⁹⁾
آیا شما را از چیزى خبر ندهم که اگر به آن عمل کنید شیطان از شما دور شود، چندان که مشرق از مغرب دور است؟ عرض کردند: چرا. فرمودند: روزه، روى شیطان را سیاه مى کند و صدقه، پشت او را مى شکند و دوست داشتن براى خدا و هم یارى در کار نیک، ریشه او را مى کند و استغفار، شاهرگش را مى زند.

82 - گناه
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
اتّقوا الذنوب فانّها ممحقة للخیرات انّ العبد لیذنب الذنب فینسى به العلم الّذى کان قد علمه؛⁽⁸¹⁰⁾
از گناهان دورى کنید، زیرا گناهان خوبیها را محو مى کند، همانا بنده (گاه) گناه مى کند و به سبب آن دانشى را که داشته فراموش ‍ مى کند.
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
الذّنب شؤم على غیر فاعله إن عیّره ابتلى به و إن اغتابه أثم و إن رضى به شارکه؛⁽⁸¹¹⁾
گناه براى غیر گناهکار نیز شوم است، اگر گنهکار را سرزیش کند به آن مبتلا شود و اگر غیبت او کند گنهکار شود و اگر به گناه رضایت دهد شریک وى باشد.
(3)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
إذا خفیت الخطیئة لا یضرّ الّا صاحبها و إذا ظهرت فلم تغیّر ضرّت العامّة؛⁽⁸¹²⁾
وقتى گناهى مخفى بماند بجز گناهکار کسى را ضرر نمى رساند و اگر آشکار شود از آن جلوگیرى نکنند براى همه مردم زیان دارد.
(4)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من قارف ذنبا فارقه عقلٌ لایرجع الیه أبدا؛⁽⁸¹³⁾
هر کس گناهى را مرتکب شود عقلى از او جدا شود که دیگر هرگز باز نگردد.