أربعینات

(10)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من أراد تستجاب دعوته وأن تکشف کربته فلیفرج عن معسر.⁽¹²⁰⁾
هر کس مى خواهد دعایش مستجاب شود و غمش از بین برود باید گره از کار گرفتارى باز کند.

13 - شکر
(1)
امام صادق علیه السلام:
لو کان عند الله عبادة تعبد بها عباده المخلصون أفضل من الشکر على کل حال لاطلق لفظه فیهم من جمیع الخلق بها فلما لم یکن أفضل منها خصها من بین العبادات وخص أربابها، فقال تعالى (وقلیل من عبادى الشکور).⁽¹²¹⁾
اگر نزد خداوند عبادتى بهتر از شکر گزارى در همه حال بود که بندگان مخلص با آن عبادتش کنند، هر آینه آن کلمه را درباره خلقش به کار مى برد، اما چون عبادتى بهتر از آن نبود از میان عبادات آن را خاص قرار داد و صاحبان آن را ویژه گردانید و فرمود: ((واندکى از بندگان من سپاس گزارند)).
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
الطاعم الشاکر له من الاجر کأجر الصائم المحتسب، والمعافى الشاکر له من الاجر کأجر المبتلى الصابر، والمعطى الشاکر له من الاجر کأجر المحروم القانع.⁽¹²²⁾
سیر سپاسگذار اجرش همانند روزه دارى است اگر براى خدا روزه مى گیرد، تندرست سپاسگزار همانند آن اجرى را دارد که بیمار شکیبا و بخشنده سپاسگزار همان اجر را دارد که تنگدست قانع .
(3)
امام حسین علیه السلام:
شکرک لنعمة سالفة یقتضى نعمة آنفة.⁽¹²³⁾
شکر تو بر نعمت گذشته، زمینه ساز نعمت آینده است .
(4)
امام على علیه السلام:
أکثر أن تنظر الى من فضلت علیه، فان ذلک من أبوابک الشکر.⁽¹²⁴⁾
به کسى که به او برترى داده شده اى بسیار بنگر، زیرا این کار یکى از انگیزه هاى شکر گزارى است .
(5)
امام صادق علیه السلام:
ما من عبد أنعم الله علیه فعرف أنها من عند الله الا غفر الله له قبل أن یحمده.⁽¹²⁵⁾
هیچ بنده اى نیست که خداوند به او نعمتى دهد و او آن را از جانب خدا بداند مگر آن که، پیش از سپاسگویى او، خداوند بیامرزدش .
(6)
امام صادق علیه السلام:
أدنى الشکر رویة النعمة من الله من غیر علة یتعلق القلب بها دون الله عزوجل والرضا بما اعطى والا تعصیه بنعمته و تخالفه بشئ من أمره ونهیه بسبب نعمته.⁽¹²⁶⁾
کم ترین سپاسگزارى، این است که انسان نعمت را (مستقیما) از خدا بداند و جز او علتى براى او نداند و نیز به آنچه خداوند عطایش کرده، خرسند باشد و با نعمت او مرتکب گناه وى نشود و نعمت خدا را وسیله مخالفت با امر و نهى او قرار ندهد.
(7)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ان الله لیرضى عن العبد أن یأکل الاکلة فیحمده علیها أو یشرب الشربة فیحمده علیها.⁽¹²⁷⁾
خداوند از بنده اى که پس از خوردن لقمه اى غذا و یا آشامیدن جرعه اى او را سپاس مى گوید، خشنود مى گردد.
(8)
امام صادق علیه السلام:
أوحى الله تعالى الى موسى علیه السلام یا موسى اشکرنى حق شکرى فقال: یا رب و کیف أشکرک حق شکرک، ولیس من شکر أشکرک به الا وأنت انعمت به على ؟! فقال: یا موسى الان شکرتنى حین علمت أن ذلک منى.⁽¹²⁸⁾
خداى تعالى به موسى علیه السلام وحى فرمود که: اى موسى مرا چنان که باید شکر کن . موسى عرض کرد: پروردگارا چگونه تو را چنان که باید شکر گویم حال آن که هر شکرى که تو را مى گویم خود نعمتى است که تو به من ارزانى داشته اى؟ فرمود: اى موسى حال که دانستى توفیق آن شکر را هم من به تو داده ام، شکر مرا ادا کرده اى .
(9)
اما رضا علیه السلام:
اعلموا أنکم لا تشکرون الله تعالى بشئ بعد ایمان بالله وبعد الاعتراف بحقوق أولیأ الله من آل محمد رسول الله صلّى الله علیه و آله و سلّم أحب الیه من معاونتکم لاخوانکم المؤمنین على دنیاهم.⁽¹²⁹⁾
بدانید که بعد از ایمان به خدا و بعد از اعتراف به حقوق اولیأ الله از آل محمد پیامبر خدا صلّى الله علیه و آله و سلّم هیچ شکرى نزد خدا خوشایندتر از این نیست که برادران مؤمن خود را در امور دنیایشان یارى رسانید.
(10)
امام جواد علیه السلام:
نعمة لاتشکر کسیئة لاتغفر.⁽¹³⁰⁾
نعمتى که سپاسگزارى نشود مانند گناهى است که آمرزیده نشود.

14 - تقوا
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من رزق تقى فقد رزق خیر الدنیا والآخره.⁽¹³¹⁾
هر کس تقوا روزى اش شود، خیر دنیا و آخرت روزى او شده است .
(2)
امام على علیه السلام:
ان التقوى منتهى رضى الله من عباده وحاجته من خلقه فاتقوا الله الذى ان اسررتم علمه وان اعلنتم کتبه.⁽¹³²⁾
نهایت خشنودى خداوند از بندگانش و خواسته او از آفریدگانش ‍ تقواست، پس تقوا از خداوندى بکنید که اگر پنهان کنید مى داند و اگر آشکار سازید مى نویسد.
(3)
امام على علیه السلام:
لو ان السماوات والارض کانتا على عبد رتقا ثم اتقى الله لجعل الله له منها مخرجا ورزقه من حیث لا یحتسب.⁽¹³³⁾
اگر آسمان ها و زمین راه را بر بنده اى ببندند و او تقواى الهى پیشه کند، خداوند حتما راه گشایشى براى او فراهم خواهد کرد و از جایى که گمان ندارد روزى اش خواهد داد.
(4)
امام على علیه السلام:
ان لاهل التقوى علامات یعرفون بها: صدق الحدیث وادأ الامانة والوفاء بالعهد و....⁽¹³⁴⁾
تقواپیشگان نشانه هایى دارند که با آن شناخته مى شوند: راستگویى، امانتدارى، وفاى به عهد و...
(5)
امام على علیه السلام:
التقى سابق الى کل خیر.⁽¹³⁵⁾
تقواپیشه بر انجام هر کار خیرى سبقت مى گیرد.
(6)
امام باقر علیه السلام:
ان الله عزوجل یقى بالتقوى عن العبد ما عزب عنه عقله ویجلى باتقوى عنه عماه وجهله.⁽¹³⁶⁾
خداوند به وسیله تقوا بنده را حفظ مى کند از آنچه که عقلش به او نمى رسد و کور دلى و نادانى او را بر طرف مى سازد.
(7)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
اتقى الناس من قال الحق فیما له وعلیه.⁽¹³⁷⁾
با تقواترین مردم، کسى است که در آنچه به نفع یا ضرر اوست، حق را بگوید.
(8)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
تمام التقوى ان تتعلم ما جهلت وتعمل بما علمت.⁽¹³⁸⁾
تمام و کمال تقوا این است که آنچه را نمى دانى بیاموزى و بدانچه مى دانى عمل کنى
(9)
امام صادق علیه السلام:
سئل الامام الصادق علیه السلام عن قول الله عزوجل: (اتقوا الله حق تقاته ) قال: یطاع فلا یعصى ویذکر فلا ینسى ویشکر فلا یکفر.⁽¹³⁹⁾
از امام صادق علیه السلام در باره آیه (تقواى الهى داشته باشید آنگونه که حق تقواست ) سئوال شد، فرمودند: از خدا فرمان مى برد و نافرمانى نمى کند، به یاد اوست و فراموشش نمى کند، شکرگزار اوست و کفران نمى کند.
(10)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
لا یکون الرجل من المتقین حتى یحاسب نفسه اشد من محاسبة الشریک لشریکه فیعلم من این مطعمه ومن این مشربه ومن این ملبسه امن حل ذلک امام على من حرام.⁽¹⁴⁰⁾
انسان از تقواپیشگان نیست مگر آن که سخت تر از حسابرسى شریک از شریک، از خود حساب بکشد و بداند خوردنى، نوشیدنى و پوشیدنى اش ‍ از کجاست آیا از حلال است یا حرام ؟

15 - نیت
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
النیة الحسنة تدخل صاحبها الجنة.⁽¹⁴¹⁾
نیت خوب صاحب خویش را به بهشت مى برد.
(2)
امام على علیه السلام:
وصول المرء الى کل ما یبتغیه من طیب عیشه وأمن سربه وسعه رزقه، بحسن نیته وسعة خلقه.⁽¹⁴²⁾
آدمى با نیت خوب و خوش اخلاقى به تمام آنچه در جستجوى آن است، از زندگى خوش و امنیت محیط و وسعت روزى، دست مى یابد.
(3)
امام على علیه السلام:
من حسنت نیته أمده التوفیق.⁽¹⁴³⁾
هر کس نیتش خوب باشد، توفیق یاریش خواهد نمود.
(4)
امام على علیه السلام:
حسن النیة من سلامة الطویة.⁽¹⁴⁴⁾
نیت خوب، برخاسته از سلامت درون است .
(5)
امام سجاد علیه السلام:
اللهم ... وانته بنیتى الى أحسن النیات وبعملى الى أحسن الاعمال، اللهم وفر بلطفک نیتى.⁽¹⁴⁵⁾
خدایا... نیتم را به بهترین نیت ها و عملم را به بهترین اعمال برسان، خدایا به لطف خود نیت مرا کامل گردان .
(6)
امام على علیه السلام:
أبلغ ماتستدر به الرحمة أن تضمر لجمیع الناس ‍ الرحمة.⁽¹⁴⁶⁾
موثرترین وسیله جلب رحمت خدا این است که خیرخواه همه مردم باشى .
(7)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
قال الله تعالى: اذا هم عبدى بحسنه ولم یعملها کتبتهاله حسنة فان عملها کتبتها له عشر حسنات الى سبعمائة ضعف واذاهم بسیئة ولم یعملها لم أکتبها علیه فان عملها کتبتها علیه سیئة واحدة.⁽¹⁴⁷⁾
خداى والا مى فرماید: وقتى بنده من کار نیکى اراده کند و نکند آن را یک کار نیک براى وى ثبت کنم و اگر بکند ده کار نیک تا هفتصد برابر ثبت کنم و وقتى کار بدى اراده کند و نکند بر عهده او ثبت نکنم و اگر بکند یک کار بد بر عهده او ثبت کنم .
(8)
امام على علیه السلام:
اذا فسدت النیة وقعت البلیة.⁽¹⁴⁸⁾
هر گاه نیت فاسد شود، بلا و گرفتارى پیش مى آید.
(9)
امام صادق علیه السلام:
صاحب النیة الصادقة صاحب القلب السلیم، لان سلامة القلب من هواجس المحذورات بتخلیص النیة لله فى الامور کلها.⁽¹⁴⁹⁾
کسى که نیت درست داشته باشد، دل سالم و پاک دارد، زیرا سالم داشتن دل از وسوسه هاى شیطانى به سبب خالص گردانیدن نیت در همه کارها براى خداوند است .
(10)
امام على علیه السلام:
واو أن الناس حین تنزل بهم النقم وتزول عنهم النعم، فزعوا الى ربهم بصدق من نیاتهم ووله من قلوبهم، لرد علیهم کل شارد، وأصلح لهم کل فاسد.⁽¹⁵⁰⁾
اگر مردم به هنگامى که بلاها بر آنان فرود مى آمد و نعمت ها از دستشان مى رفت، با نیت هاى خوب و دلى مشتاق به پروردگار خود پناه مى بردند، بى گمان هر از دست رفته اى به آنان باز مى گشت و هرفاسدى اصلاح مى شد.

16 - دانش
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
خیر الدنیا والآخره مع العلم و شر الدنیا والآخره مع الجهل.⁽¹⁵¹⁾
خیر دنیا و آخرت با دانش است و شر دنیا و آخرت با نادانى .
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
أعلم الناس من جمع علم الناس الى علمه.⁽¹⁵²⁾
داناترین مردم کسى است که دانش دیگران را به دانش خود بیفزاید.
(3)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
طلب العلم فریضة على کل مسلم ألا ان الله یحب بغاة العلم.⁽¹⁵³⁾
طلب دانش بر هر مسلمانى واجب است . خداوند جویندگان دانش را دوست دارد.
(4)
امام على علیه السلام:
کل وعأ یضیق بما جعل فیه الا وعأ العلم فانه یتسع به.⁽¹⁵⁴⁾
فضاى هر ظرفى بر اثر محتواى خود تنگ مى شود مگر ظرف دانش که با تحصیل علوم، فضاى آن بازتر مى گردد.
(5)
امام على علیه السلام:
زکاة العلم بذله لمستحقه واجهاد النفس فى العمل به.⁽¹⁵⁵⁾
زکات دانش، آموزش کسانى که شایسته آن اند و کوشش در عمل به آن است .
(6)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
یا على وللعالم ثلاث علامات: صدق الکلم واحتناب الحرام وأن یتواضع للناس کلهم.⁽¹⁵⁶⁾
یا على دانشمند سه نشانه دارد: راستگویى، حرام گریزى و فروتنى در برابر همه مردم .
(7)
امام على علیه السلام:
خیر العلم مانفع.⁽¹⁵⁷⁾
بهترین علم آن است که مفید باشد.
(8)
امام صادق علیه السلام:
لاینبغى لمن لم یکن عالما أن یعد سعیدا.⁽¹⁵⁸⁾
کسى که بهره اى از دانش ندارد معنا ندارد که دیگران او را سعادتمند بدانند.
(9)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
الناس رجلان: عالم و متعلم و لا خیر فیما سواهما.⁽¹⁵⁹⁾
مردم دو گروه اند: دانشمند و دانش اندوز و در غیر این دو، خیرى نیست .
(10)
امام صادق علیه السلام:
من تعلم العلم وعمل به وعلم لله دعى فى ملکوت السماوات عظیما فقیل: تعلم لله وعمل لله وعلم لله.⁽¹⁶⁰⁾
هر کس براى خدا دانش بیاموزد و به آن عمل کند و به دیگران آموزش ‍ دهد، در ملکوت آسمانها به بزرگى یاد شود و گویند: براى خدا آموخت و براى خدا عمل کرد و براى خدا آموزش داد.

17 - نادانى
(1)امام على علیه السلام:
اعظم المصائب الجهل.⁽¹⁶¹⁾
بزرگ ترین مصیبت ها، نادانى است .
(2)
امام على علیه السلام:
لا یزکو مع الجهل مذهب.⁽¹⁶²⁾
هیچ آیینى، با نادانى رشد نمى کند.
(3)
امام على علیه السلام:
کم من عزیز أذله جهله.⁽¹⁶³⁾
چه بسیار عزیزى که، نادانى اش او را خوار ساخت .
(4)
امام على علیه السلام:
العقل یهدى و ینجى، والجهل یغوى ویردى.⁽¹⁶⁴⁾
عقل راهنمایى مى کند و نجات مى دهد و نادانى گمراه مى کند و نابود مى گرداند.
(5)
امام على علیه السلام:
الجهل أصل کل شر.⁽¹⁶⁵⁾
نادانى ریشه همه بدیهاست .
(6)
امام على علیه السلام:
العلم قاتل الجهل.⁽¹⁶⁶⁾
دانش، نابود کننده نادانى است .
(7)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ان الجاهل من عصى الله وان کان جمیل المنظر عظیم الخطر.⁽¹⁶⁷⁾
نادان کسى است که نافرمانى خدا کند، اگر چه زیبا چهره و داراى موقعیتى بزرگ باشد.
(8)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
قلب لیس فیه شئ من الحکمة کبیت خرب فتعلموا وعلموا وتفقهوا ولا تموتوا جهالا فان الله لایعذر على الجهل.⁽¹⁶⁸⁾
دلى که در آن حکمت نیست، مانند خانه ویران است، پس بیاموزید و تعلیم دهید، بفهمید و نادان نمیرید. براستى که خداوند بهانه اى را براى نادانى نمى پذیرد.
(9)
امام على علیه السلام:
لو لاخمس خصال لصار الناس کلهم صالحین: أولها القناعة بالجهل، الحرص على الدنیا، والشح بالفضل، والریأ فى العمل والاعجاب بالرأى.⁽¹⁶⁹⁾
اگر پنج خصلت نبود، همه مردم جزو صالحان مى شدند: قانع بودن به نادانى، حرص به دنیا، بخل ورزى به زیادى، ریا کارى در عمل، و خود رأیى .
(10)
امام صادق علیه السلام:
ان الله لم یأخذ على الجهال عهدا بطلب العلم حتى أخذ على العلمأ عهدا ببذل العلم للجهال، لان العلم کان قبل الجهل.⁽¹⁷⁰⁾
خداوند از نادانان پیمان نگرفته که بیاموزند، تا آنکه از عالمان پیمان گرفته که به نادانان بیاموزند، زیرا دانش، پیش از نادانى بود.

18 - عقل
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
یا على العقل ما اکتسبت به الجنة و طلب به رضى الرحمن.⁽¹⁷¹⁾
یا على عقل چیزى است که با آن بهشت و خشنودى خداوند رحمان به دست مى آید.
(2)
امام على علیه السلام:
أعقل الناس أبعدهم عن کل دنیّة.⁽¹⁷²⁾
عاقل ترین مردم کسى است که از همه پستى ها به دور باشد.
(3)
امام على علیه السلام:
من لم یهذّب نفسه لم ینتفع بالعقل.⁽¹⁷³⁾
هر کس خود را تزکیه نکند، از عقل بهره نمى برد.
(4)
امام حسین علیه السلام:
لا یکمل العقل الا باتّباع الحق.⁽¹⁷⁴⁾
عقل جز با پیروى از حق کامل نمى شود.
(5)
امام على علیه السلام:
أفضل الناس عقلا أحسنهم تقدیرا لمعاشه وأشدهم اهتماما باصلاح معاده.⁽¹⁷⁵⁾
عاقل ترین مردم کسى است که در امور زندگیش بهتر برنامه ریزى کند و در اصلاح آخرتش بیشتر همت نماید.
(6)
امام على علیه السلام:
زکاة العقل احتمال الجهال.⁽¹⁷⁶⁾
زکات عقل تحمل نادان است .
(7)
امام على علیه السلام:
ردع النفس عن زخارف الدنیا ثمرة العقل.⁽¹⁷⁷⁾
دورى از تجملات دنیا میوه عقل است .
(8)
امام على علیه السلام:
لیس العاقل من یعرف الخیر من الشر ولکن العاقل من یعرف خیر الشرین.⁽¹⁷⁸⁾
عاقل آن نیست که خیر را از شر تشخیص دهد، بکله عاقل کسى است که میان دو شر، آن را که ضررش کمتر است بشناسد.
(9)
امام حسین علیه السلام:
اذا وردت على العاقل لمة قمع الحزن بالحزم و قرع العقل للاحتیال.⁽¹⁷⁹⁾
چون براى عاقل مشکلى پیش آید، غم خود را با هوشیارى و دوراندیشى از میان مى برد و عقل را به چاره جویى وامى دارد.
(10)
امام باقر علیه السلام:
ان الله تبارک و تعالى یحاسب الناس على قدر ما آتاهم من العقول فى الدنیا.⁽¹⁸⁰⁾
خداوند (در روز قیامت ) از بندگانش به مقدار عقلى که به آنها داده بازخواست خواهد کرد.

19 - مکارم الاخلاق
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
انما بعثت لاتمّم مکارم الاخلاق.⁽¹⁸¹⁾
براستى که من براى به کمال رساندن مکارم اخلاق مبعوث شده ام .
(2)
امام على علیه السلام:
علیکم بمکارم الاخلاق فانها رفعة و ایاکم و الاخلاق الدنیة فانها تضع الشریف و تهدم المجد.⁽¹⁸²⁾
به مکارم اخلاق پایبند باشید که آن مایه سربلندى است و از اخلاق پست دورى کنید که آن انسانهاى شریف را پست و بزرگوارى را از بین مى برد.
(3)
امام على علیه السلام:
نزّه عن کل دنیّة نفسک، و أبذل فى المکارم جهدک تخلص من المآثم و تحرز المکارم.⁽¹⁸³⁾
خودت را از هر پستى پاک کن، و در راه مکارم اخلاق نهایت کوشش خود را به کارگیر تا از گناهان برهى و مکارم را بدست آورى .
(4)
امام على علیه السلام:
لو کنّا لانرجو جنّة و لا نخشى نارا و لا ثوابا و لا عقابا لکان ینبغى لنا أن نطلب مکارم الاخلاق فانها ممّا تدلّ على سبیل النجاح.⁽¹⁸⁴⁾
اگر هم به بهشت امید (وباور) نمى داشتیم و از دوزخ نمى هراسیدیم و پاداش و کیفرى در میان نمى بود باز شایسته بود که در طلب مکارم اخلاق برآییم، زیرا که راه موفقیت و پیروزى در تحصیل مکارم اخلاق است .
(5)
امام صادق علیه السلام:
و قد سئل عن مکارم الاخلاق: العفو عمّن ظلمک و صلة من قطعک و اعطاء من حرمک و قول الخق و لو على نفسک.⁽¹⁸⁵⁾
درباره مکارم اخلاق سوال شد، فرمودند: گذشت از کسى که به تو ظلم کرده، رابطه با کسى که با تو قطع رابطه کرده، عطا به آن کس که از تو دریغ داشته است و گفتن حق اگر چه بر ضد خودت باشد.
(6)
امام على علیه السلام:
لا تکمل المکارم الا بالعفاف و الایثار.⁽¹⁸⁶⁾
مکارم اخلاق به کمال نمى رسد، مگر با پاکدامنى و از خود گذشتگى .
(7)
امام على علیه السلام:
اذا رغبت فى المکارم فاجتنب المحارم.⁽¹⁸⁷⁾
اگر خواهان مکارم و بزرگوارى ها هستى از حرام ها دورى کن .
(8)
امام صادق علیه السلام:
ان الله تبارک وتعالى خصّ رسول الله صلّى الله علیه و آله و سلّم بمکارم الخلاق، فامتحنوا أنفسکم فان کانت فیکم فاحمدوا الله عزوجل و ارغبوا الیه فى الزیادة منها - فذکرها عشرة -: الیقین، و القناعة، و الصبر، و الشکر، و الحلم، و حسن الخلق، و السخاء، و الغیرة، و الشجاعة، و المروءة.⁽¹⁸⁸⁾
خداى تبارک و تعالى رسول خدا صلّى الله علیه و آله و سلّم را به مکارم الاخلاق مخصوص گردانید. پس شما نیز خود را بیازمایید، اگر این صفت ها در شما بود خداى عزوجل را سپاس گویید و از او این مکارم را بیشتر بخواهید. - سپس آن ده خصلت را برشمردند -: یقین، قناعت، صبر، شکر، بردبارى، خوش اخلاقى، سخاوت، غیرت، شجاعت و جوانمردى .
(9)
امام صادق علیه السلام:
لجراح المدائنى -: ألا احدّثک بمکارم الاخلاق؟ الصفح عن الناس، و مواساة الرجل اخاه فى ماله، و ذکر الله کثیرا.⁽¹⁸⁹⁾
به جراح مدائنى فرمودند: آیا به تو بگویم که مکارم اخلاق چیست؟ گذشت کردن از مردم، سهیم کردن برادر (دینى ) در مال خود و بسیار به یاد خدا بودن .
(10)
امام صادق علیه السلام:
المکارم عشر، فان استطعت أن تکون فیک فلتکن ...: صدق البأس، و صدق اللسان، و أداء الامانة، و صلة الرحم، و اقراء الضیف، و اطعام السائل، و المکافاة على الصنائع، و التدمم للجار، و التذمم للصاحب، و رأسهنّ الحیاء.⁽¹⁹⁰⁾
مکارم ده تاست: اگر مى توانى آنها را داشته باش ...: استقامت در سختى ها، راستگویى، امانتدارى، صله رحم، میهمان نوازى، اطعام نیازمند، جبران کردن نیکى ها، رعایت حق و حرمت همسایه، مراعات حق و حرمت رفیق و در رأس همه، حیا.

20 - اخلاق
(1)
امام حسین علیه السلام:
الخلق الحسن عبادة.⁽¹⁹¹⁾
خوش اخلاقى عبادت است .
(2)
امام صادق علیه السلام:
ان ممّا یزیّن الاسلام الاخلاق الحسنة فیما بین الناس.⁽¹⁹²⁾
خوش اخلاقى در بین مردم زینت اسلام است .
(3)
امام على علیه السلام:
من حسنت خلیقته طابت عشرته.⁽¹⁹³⁾
هر کس خوش اخلاق باشد، زندگى اش پاکیزه و گوارا مى گردد.
(4)
امام صادق علیه السلام:
البرّ و حسن الخلق یعمران الدیار و یزیدان فى الاعمار.⁽¹⁹⁴⁾
نیکى و خوش اخلاقى، شهرها را آباد و عمرها را زیاد مى کند.
(5)
امام على علیه السلام:
حسن الاخلاق یدرّ الارزاق و یؤنس الرفاق.⁽¹⁹⁵⁾
خوش اخلاقى روزى ها را زیاد مى کند و میان دوستان انس و الفت پدید مى آورد.
(6)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
حسّنوا أخلاقکم و الطفوا بجیرانکم و أکرموا نساءکم تدخلوا الجنة بغیر حساب.⁽¹⁹⁶⁾
اخلاق خود را نیکو کنید و با همسایگان خود مهربان باشید و زنان خود را گرامى بدارید تا بى حساب وارد بهشت شوید.
(7)
امام على علیه السلام:
عوّد نفسک الجمیل فباعتیادک ایّاه یعود لذیذا.⁽¹⁹⁷⁾
خود را به کارهاى زیبا (خداپسندانه ) عادت بده که اگر به آنها عادت کنى برایت لذت بخش مى شوند.
(8)
امام على علیه السلام:
روضوا أنفسکم على الاخلاق الحسنة فان العبد المؤمن یبلغ بحسن خلقه درجة الصائم القائم.⁽¹⁹⁸⁾
خودتان را بر خوش اخلاقى تمرین و ریاضت دهید، زیرا که بنده مسلمان با خوش اخلاقى خود به درجه روزه گیر شب زنده دار مى رسد.
(9)
امام صادق علیه السلام:
لما سئل عن حدّ حسن الخلق: تلیّن جانبک و تطیّب کلامک و تلقى أخاک ببشر حسن.⁽¹⁹⁹⁾
در پاسخ به پرسش از معناى خوش اخلاقى فرمودند: نرمخو و مهربان باشى، گفتارت پاکیزه و مودبانه باشد و با برادرت با خوشرویى برخورد کنى .
(10)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ألا اُنبّئکم بخیارکم؟ قالوا: بلى یا رسول الله . قال: أحسنکم أخلاقا الموطئون اکنافا، الذین یألفون و یؤلفون.⁽²⁰⁰⁾
آیا شما را از بهترین افرادتان خبر ندهم؟ عرض کردند: چرا، اى رسول خدا. حضرت فرمودند: خوش اخلاق ترین شما، آنان که نرمخو و بى آزارند، با دیگران انس مى گیرند و دیگران نیز با آنان انس و الفت مى گیرند.

(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
اقربکم غدا منّى فى الموقف اصدقکم للحدیث و ادّاکم للامانة و اوفاکم بالعهد و احسنکم خلقا و اقربکم من الناس.⁽²⁰¹⁾
نزدیک ترین شما به من در قیامت، راستگوترین، امانتدارترین، وفادارترین به عهد، خوش اخلاق ترین و نزدیک ترین شما به مردم است .
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من کان یؤمن بالله و الیوم الاخر فلیف اذا وعد.⁽²⁰²⁾
هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد، هر گاه وعده مى دهد باید وفا کند.
(3)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من عامل الناس فلم یظلمهم وحدّثهم فلم یکذبهم و وعدهم فلم یخلفهم فهو ممّن کملت مروّته و ظهرت عدالته و وجبت اخوّته و حرمت غیبته.⁽²⁰³⁾
هر کس در معاشرت با مردم به آنان ظلم نکند، دروغ نگوید، خلف وعده ننماید، جوانمردیش کامل، عدالتش آشکار، برادرى با او واجب و غیبتش ‍ حرام است .
(4)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ثلاث لیس لاحد من الناس فیهنّ رخصة: برّ الوالدین مسلما کان او کافرا و الوفاء بالعهد لمسلم او کافرا و اداء الامانة الى مسلم کان او کافرا.⁽²⁰⁴⁾
سه چیز است که ترک آن براى هیچ کس جایز نیست: نیکى به پدر و مادر مسلمان باشند یا کافر، وفاى به عهد با مسلمان یا کافر و اداى امانت به مسلمان یا کافر.
(5)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ثلاث من کنّ فیه فهى راجعة على صاحبها: البغى و المکر و النکث.⁽²⁰⁵⁾
سه خصلت است که در هر کس باشد (آثارش) به خود او بر مى گردد: ظلم کردن، فریب دادن، تخلف از وعده.
(6)
امام على علیه السلام:
لیس من فرائض الله شئ الناس اشدّ علیه اجتماعا مع تفرّق اهوائهم و تشتّت آرائهم من تعظیم الوفاء بالعهود.⁽²⁰⁶⁾
هیچ یک از فرائض الهى مانند وفاى به عهد نیست که مردم به همه خواسته هاى گوناگون و دیدگاه هاى مختلف، بیشتر بر آن اتفاق نظر داشته باشند.
(7)
امام على علیه السلام:
و ایّاک ... ان تعدهم فتتبع موعدک بخلفک ... فان الخلف یوجب المقت عند الله و الناس.⁽²⁰⁷⁾
بپرهیز از خلف وعده که آن موجب نفرت خدا و مردم از تو مى شود.
(8)
امام على علیه السلام:
لاتعدنّ عدة لاتثق من نفسک بانجازها.⁽²⁰⁸⁾
وعده اى نده که از وفاى به آن اطمینان ندارى .
(9)
امام على علیه السلام:
لا تعتمد على مودّة من لا یوفى بعهده.⁽²⁰⁹⁾
به دوستى که به عهد خود وفا نمى کند اعتماد نکن .
(10)
امام سجاد علیه السلام:
قلت لعلى بن الحسین علیه السلام: اخبرنى بجمیع شرایع الدین قال علیه السلام: قول الحق و الحکم بالعدل و الوفاء بالعهد.⁽²¹⁰⁾
به امام سجاد علیه السلام عرض کردم: مرا از تمام دستورهاى دین آگاه کنید امام علیه السلام فرمودند: حقگویى، قضاوت عادلانه و وفاى به عهد.

22 - گذشت
(1)
امام على علیه السلام:
العفو تاج المکارم.⁽²¹¹⁾
گذشت، اوج بزرگواریهاست .
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
اذا اوقف العباد نادى مناد: لیقم من أجره على الله و لیدخل الجنة قیل: من ذالذى أجره على الله؟ قال: العافون عن الناس.⁽²¹²⁾
هنگامى که بندگان در پیشگاه خدا مى ایستند، آواز دهنده اى ندا دهد: آن کس که مزدش با خداست برخیزد و به بهشت رود. گفته مى شود: چه کسى مزدش با خداست؟ مى گوید: گذشت کنندگان از مردم .
(3)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من کثر عفوه مدّ فى عمره.⁽²¹³⁾
هر کس پر گذشت باشد، عمرش طولانى شود.
(4)
امام رضا علیه السلام:
ما التقت فئتان قطّ الا نصر أعظمها عفوا.⁽²¹⁴⁾
هرگز دو گروه با هم رویاروى نشدند، مگر این که با گذشت ترین آنها پیروز شد.
(5)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من عفا عن مظلمة أبدله الله بها عزا فى الدنیا و الآخره.⁽²¹⁵⁾
هر کس از ظلمى که در حق او شده گذشت کند، خداوند به جاى آن در دنیا و آخرت به او عزت مى بخشد.
(6)
امام حسین علیه السلام:
ان أعفى الناس من عفا عند قدرته.⁽²¹⁶⁾
با گذشت ترین مردم، کسى است که در زمان قدرت داشتن، گذشت کند.
(7)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
تعافوا تسقط الضغائن بینکم.⁽²¹⁷⁾
از یکدیگر گذشت کنید، تا کینه هاى میان شما از بین برود.
(8)
امام رضا علیه السلام:
فى قوله تعالى: (فاصفح الصفح الجمیل ) -: عفو من غیر عقوبة تعنیف و لا عتب.⁽²¹⁸⁾
درباره آیه ((پس گذشت کن گذشتى زیبا...)) فرمودند: مقصود، گذشت بدون مجازات و تندى و سرزنش است .
(9)
امام على علیه السلام:
شرّ الناس من لایعفو عن الزلّة و لایستر العورة.⁽²¹⁹⁾
بدترین مردم کسى است که خطاى دیگران را نبخشد و عیب را نپوشاند.
(10)
امام على علیه السلام:
جاز بالحسنة و تجاوز عن السیّئة ما لم یکن ثلما فى الدین أو وهنا فى سلطان الاسلام.⁽²²⁰⁾
(بدى یا خوبى را) به نیکى پاداش ده و از بدى درگذر، به شرط آنکه به دین لطمه اى نزند یا در قدرت اسلام ضعفى پدید نیاورد.

23 - راستگویى
(1)
امام صادق علیه السلام:
ان الله عزوجل لم یبعث نبیّا الّا بصدق الحدیث و أداء الامانة الى البرّ و الفاجر.⁽²²¹⁾
خداى عزوجل هیچ پیامبرى را نفرستاد، مگر با راستگویى، و برگرداندن امانت به نیکوکار و یا بدکار.
(2)
امام صادق علیه السلام:
ان الصادق أول من یصدّقه الله عزوجل یعلم أنه صادق و تصدّقه نفسه تعلم أنّه صادق.⁽²²²⁾
راستگو را نخستین کسى که تصدیق مى کند، خداى عزوجل است که مى داند او راستگوست و نیز نفس او تصدیقش مى کند که مى داند راستگوست .
(3)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
یا على اصدق و ان ضرّک فى العاجل فانه ینفعک فى الآجل و لا تکذب و ان ینفعک فى العاجل فانه یضرّک فى الآجل.⁽²²³⁾
راست بگو اگر چه در حال حاظر به ضرر تو باشد ولى در آینده به نفع توست و دروغ نگو اگر چه در حال حاضر به نفع تو باشد ولى در آینده به ضرر توست .
(4)
امام على علیه السلام:
أربع من أعطیهن فقد أعطى خیر الدنیا و الآخره صدق حدیث و أداء أمانة و عفّة بطن و حسن خلق.⁽²²⁴⁾
چهار چیز است که به هر کس داده شود خیر دنیا و آخرت به او داده شده است: راستگویى، ادأ امانت، حلال خورى و خوش اخلاقى .
(5)
امام على علیه السلام:
الصادق على شفا منجاة و کرامة، و الکاذب على شرف مهواة و مهانة.⁽²²⁵⁾
راستگو در آستانه نجات و بزرگوارى است و دروغگو در لبه پرتگاه و خوارى .
(6)
امام صادق علیه السلام:
لا تغترّوا بصلاتهم و لا بصیامهم، فان الرّجل ربّما لهج بالصلاة و الصوم حتى لو ترکه استوحش، و لکن اختبروهم عند صدق الحدیث و أداء الامانة.⁽²²⁶⁾
فریب نماز و روزه مردم را نخورید، زیرا آدمى گاه چنان به نماز و روزه خو مى کند که اگر آنها را ترک گوید، احساس ترس مى کند، بلکه آنها را به راستگویى و امانتدارى بیازمایید.
(7)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
اذا رأیت من أخیک ثلاث خصال فارجه: الحیاء و الامانة و الصدق.⁽²²⁷⁾
هر گاه در برادر (دینى ) خود سه صفت دیدى به او امیدوار باش: حیا، امانتدارى و راستگویى .
(8)
امام على علیه السلام:
اَلْمُؤْمِنُ صَدُوقُ اَللِّسَانِ بَذُولُ اَلْإِحْسَان.⁽²²⁸⁾
مؤ من بسیار راستگو و بسیار نیکوکار است .
(9)
امام صادق علیه السلام:
من صدق لسانه زکى عمله.⁽²²⁹⁾
هر کس راستگو باشد عملش پاکیزه مى شود و رشد مى کند.
(10)
امام على علیه السلام:
یبلغ الصادق بصدقه ما یبلغه الکاذب باحتیاله.⁽²³⁰⁾
راستگو، با راستگویى خود به همان مى رسد که دروغگو با حیله گرى خود.

24 - دروغگویى
(1)
رسول اکرم علیه السلام:
ان رجلا أتى سیدنا رسول الله صلّى الله علیه و آله و سلّم فقال: یا رسول الله علّمنى خلقا یجمع لى خیر الدنیا و الآخره فقال صلّى الله علیه و آله و سلّم لا تکذب.⁽²³¹⁾
مردى به رسول خدا صلّى الله علیه و آله و سلّم عرض کرد: به من اخلاقى بیاموزید که خیر دنیا و آخرت در آن جمع باشد، حضرت فرمودند: دروغ نگو.
(2)
امام على علیه السلام:
لیس الکذب من خلائق الاسلام.⁽²³²⁾
دروغگویى از اخلاق اسلام نیست .
(3)
امام على علیه السلام:
(علامة ) الایمان أن توثر الصدق حیث یضرّک على الکذب حیث ینفعک.⁽²³³⁾
(نشانه )ایمان، این است که راستگویى را هر چند به زیان تو باشد بر دروغگویى، گر چه به سود تو باشد، ترجیح دهى .
(4)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
أنا رعیم ببیت فى ربض الجنة، و بیت فى وسط الجنة، و بیت فى أعلى الجنه لمن ترک المراء و ان کان محقّا، و لمن ترک الکذب و ان کان هازلا، و لمن حسن خلقه.⁽²³⁴⁾
من بر کسى که مجادله را رها کند، هر چند حق با او باشد و کسى که دروغ نگوید، هر چند به شوخى باشد و کسى که اخلاقش را نیکو گرداند، خانه اى در حومه بهشت و خانه اى در مرکز بهشت و خانه اى در بالاى بهشت ضمانت مى کنم .
(5)
امام سجاد علیه السلام:
اتّقوا الکذب الصغیر منه و الکبیر، فى کلّ جدّ و هزل فان الرجل اذا کذب فى الصغیر اجترأ على الکبیر.⁽²³⁵⁾
از دروغ کوچک و بزرگش، جدى و شوخیش بپرهیزید، زیرا انسان هر گاه در چیز کوچک دروغ بگوید، به گفتن دروغ بزرگ نیز جرئت پیدا مى کند.
(6)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
الکذب ینقص الرزق.⁽²³⁶⁾
دروغ، روزى را کم مى کند.
(7)
امام على علیه السلام:
یکتسب الکاذب بکذبه ثلاثا: سخط الله علیه و استهانة الناس به و مقت الملائکة له.⁽²³⁷⁾
دروغگو با دروغگویى خود سه چیز بدست مى آورد: خشم خدا را نسبت به خود، نگاه تحقیرآمیز مردم را نسبت به خود و دشمنى فرشتگان را نسبت به خود.
(8)
امام صادق علیه السلام:
انّ ممّا أعان الله (به ) على الکذّابین النسیان.⁽²³⁸⁾
از جمله کمکهاى خداوند بر ضد دروغگویان فراموشى است .
(9)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
عبد الله بن عامر: دعتنى أمى یوما و رسول الله صلّى الله علیه و آله و سلّم قاعد فى بیتنا، فقالت: ها تعال اعطک، فقال لها رسول الله صلّى الله علیه و آله و سلّم ما أردت أن تعطیه؟ قالت: أرادت أن اعطیه تمرا، فقال لها رسول الله صلى الله علیه و اله أما انک لو لم تعطه شیئا کتبت علیک کذبة.⁽²³⁹⁾
عبدالله بن عامر: روزى رسول خدا صلّى الله علیه و آله و سلّم در خانه ما نشسته بودند. مادرم مرا صدا زد و گفت: بیا به تو (چیزى ) بدهم . رسول خدا صلّى الله علیه و آله و سلّم به او فرمودند: مى خواهى چه به او بدهى؟ عرض کرد: مى خواهم خرمایى به او بدهم . رسول خدا صلّى الله علیه و آله و سلّم به مادرم فرمودند: بدان که اگر چیزى به او ندهى، دروغ برایت نوشته مى شود.
(10)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ان الله عزوجل أحب الکذب فى الصلاح و أبغض الصدق فى الفساد.⁽²⁴⁰⁾
خداوند عزوجل، دروغى را که باعث صلح و آشتى شود دوست دارد و از راستى که باعث فتنه شود بیزار است.

25 - گشاده رویى
(1)
امام على علیه السلام:
البشر أول البر.⁽²⁴¹⁾
گشاده رویى، سر آغاز نیکى است .
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
حسن البشر یذهب بالسخیمة.⁽²⁴²⁾
گشاده رویى کنیه را از بین مى برد.
(3)
امام على علیه السلام:
البشر شیمة الحر.⁽²⁴³⁾
گشاده رویى خوى آزاده است .
(4)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
کن بشاشا فان الله یحبّ البشاشین و تبغض العبوس کریه الوجه.⁽²⁴⁴⁾
گشاده رو باش که خداوند انسانهاى گشاده رو را دوست دارد و با اخموى ترش رو دشمن است .
(5)
امام على علیه السلام:
بشرک یدلّ على کرم نفسک.⁽²⁴⁵⁾
گشاده رویى تو نشانگر بزرگوارى و کرامت نفس توست .
(6)
امام صادق علیه السلام:
صنائع المعروف و حسن البشر یکسبان المحبّة و یدخلان الجنة و البخل و عبوس الوجه یبعدان من الله و یدخلان النار.⁽²⁴⁶⁾
نیکوکارى و گشاده رویى، محبت آورند و به بهشت مى برند و بخل و ترشرویى از خدا دور مى کنند و به دوزخ برند.
(7)
امام على علیه السلام:
بالبشر و بسط الوجه یحسن موقع البذل.⁽²⁴⁷⁾
با گشاده رویى و خوشرویى، بخشش ارزش پیدا مى کند.
(8)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
انکم لن تسعوا الناس بأموالکم فالقوهم بطلاقة الوجه و حسن البشر.⁽²⁴⁸⁾
شما هرگز نمى توانید با اموال خود همه مردم را بهره مند سازید، پس با آنان با گشاده رویى تمام برخورد کنید.
(9)
امام على علیه السلام:
اذا لقیتم اخوانکم فتصافحوا و أظهروا لهم البشاشة و البشر تتفرقوا ما علیکم من الاوزار قد ذهب.⁽²⁴⁹⁾
هر گاه با برادران خود روبه رو شدید و دست دادید و خوشرویى و گشاده رویى نشان دادید، هنگام جدا شدن گناهانتان ریخته است .
(10)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
بسط الوجه زینة الحلم.⁽²⁵⁰⁾
گشاده رویى زینت بردبارى است .

26 - حیا
(1)
امام على علیه السلام:
الحیاء مفتاح کل الخیر.⁽²⁵¹⁾
حیا کلید همه خوبى هاست .
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
الحیاء زینة الاسلام.⁽²⁵²⁾
حیا زینت اسلام است .
(3)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ان الله یحبّ الحیى الحلیم العفیف المتعفف.⁽²⁵³⁾
خداوند انسان با حیاى بردبار پاک دامنى را که پاکدامنى مى ورزد، دوست دارد.
(4)
امام کاظم علیه السلام:
الحیاء من الایمان و الایمان فى الجنّة و البذاء من الجفاء و الجفاء فى النار.⁽²⁵⁴⁾
حیا از ایمان و ایمان در بهشت است و بدزبانى از بى مهرى و بدرفتارى است و بدرفتارى در جهنم است .
(5)
امام صادق علیه السلام:
الحیاء على وجهین فمنه ضعف و منه قوّة و اسلام و ایمان.⁽²⁵⁵⁾
حیا بر دوگونه است: یکى حیاى ضعف و ناتوانى و دیگرى حیاى قدرت و اسلام و ایمان .
(6)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
الحیاء عشرة أجزأ فتسعة فى النساء و واحد فى الرجال.⁽²⁵⁶⁾
حیا ده جز دارد، نه جزء آن در زنان و یک جزء آن در مردان .
(7)
امام على علیه السلام:
غایة الحیاء أن یستحیى المرء من نفسه.⁽²⁵⁷⁾
اوج حیا این است که آدمى از خودش حیا کند.
(8)
امام على علیه السلام:
ثلاث لایستحیى منهنّ: خدمة الرجل ضیفه و قیامه عن مجلسه لابیه و معلّمه و طلب الحق و ان قلّ.⁽²⁵⁸⁾
از سه کار حیا نباید کرد: خدمت به میهمان، از جا برخاستن در برابر پدر و آموزگار خویش و طلب حق گرچه اندک باشد.
(9)
امام على علیه السلام:
الحیاء من الله یمحو کثیرا من الخطایا.⁽²⁵⁹⁾
حیا از خدا بسیارى از گناهان را پاک مى کند.
(10)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
أما الحیاء فیتشعّب منه اللین، و الرأفة، و المراقبة لله فى السر و العلانیة، و السلامة، و احتناب الشر، و البشاشة، و السماحة، و الظفر، و حسن الثناء على المرء فى الناس، فهذا ما أصاب العاقل بالحیاء، فطوبى لمن قبل نصیحة الله وخاف فضیحته.⁽²⁶⁰⁾
اما شاخه هاى حیا عبارتند از: نرمش، مهربانى، در نظر داشتن خدا در آشکار و نهان، سلامت، دورى از بدى، خوشرویى، گذشت، بخشندگى، پیروزى و خوشنامى در میان مردم، اینها فوایدى است که خردمند از حیا مى برد. خوشا بحال کسى که نصیحت خدا را بپذیرید و از رسوایى خودش بترسد.

27 - مدارا
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
أمرنى ربّى بمداراة الناس کما أمرنى بأداء الفرائض.⁽²⁶¹⁾
پروردگارم، همان گونه که مرا به انجام واجبات فرمان داده، به مدارا کردن با مردم نیز فرمان داده است .
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
أعقل الناس أشدّهم مداراة للناس.⁽²⁶²⁾
عاقل ترین مردمى کسى است که بیشتر با مردم مدارا کند.
(3)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من أعطى حظّه من الرفق فقد أعطى حظّه من خیر الدنیا و الآخره.⁽²⁶³⁾
هر کس را که بهره اى از مدارا داده اند، بدون شک بهره اش را از خیر دنیا و آخرت داده اند.
(4)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ما کان الرفق فى شئ الا زانه.⁽²⁶⁴⁾
مدارا با چیزى همراه نشد مگر آنکه آن را زینت بخشید.
(5)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ان الله یحبّ الرفق و یعین علیه.⁽²⁶⁵⁾
خداوند مدارا را دوست دارد و انسان را بر انجام آن یارى مى کند.
(6)
امام على علیه السلام:
لیس الحکیم من لم یدار من لا یجد بدّا من مداراته.⁽²⁶⁶⁾
حکیم نیست آن کس که مدارا نکند با کسى که چاره اى جز مدارا کردن با او نیست .
(7)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ان الأنبیاء انما فضلهم الله على خلقه بشدّة مداراتهم لاعداء دین الله و حسن تقیّتهم لاجل اخوانهم فى الله.⁽²⁶⁷⁾
خداوند از این رو پیامبران را بر دیگر مردمان برترى داد که با دشمنان دین خدا بسیار با مدارا رفتار مى کردند و براى حفظ برادران همکیش خود نیکو تقیه مى کردند.
(8)
امام حسین علیه السلام:
من أحجم عن الرأى و عییت به الحیل کان الرفق مفتاحه.⁽²⁶⁸⁾
هر کس فکرش به جایى نرسد و راه تدبیر بر او بسته شود، کلیدش ‍ مداراست .
(9)
امام صادق علیه السلام:
فى قوله تعالى (و قولوا للناس حسنا) -: أى للناس کلّهم مؤمنهم و مخالفهم، أمّا المؤمنون فیبسط لهم وجهه، و أمّا المخالفون فیکلّمهم بالمداراة لاجتذابهم الى الایمان، فانه بأیسر من ذلک یکفّ شرورهم عن نفسه، وعن اخوانه المؤمنین.⁽²⁶⁹⁾
درباره آیه (و با مردم سخن نیکو گویید) فرمود: مقصود همه مؤمنان اعم از مؤمن و کافر است . اما با مؤمنان باید گشاده رو بود و اما با کافران باید به نرمى و مدارا سخن گفت، تا به سوى ایمان کشیده شوند و کمترین ثمرش ‍ این است که خود و برادران مؤمنش را از گزند آنان مصون مى دارد.
(10)
امام على علیه السلام:
دار الناس تأمن غوائلهم و تسلم من مکایدهم.⁽²⁷⁰⁾
با مردم مدارا کن، تا از گزندهایشان در امان باشى و از نیرنگهایشان سالم بمانى .

28 - انصاف
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
لامیر المؤمنین علیه السلام ألا اخبرکم، بأشبهکم بى خلقا؟ قال: بلى یا رسول الله قال: أحسنکم خلقا، و أعظمکم حلما، و أبرّکم بقرابته و أشدّکم من نفسه انصافا.⁽²⁷¹⁾
به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: آیا تو را خبر ندهم که اخلاق کدام یک از شما به من شبیه تر است؟ عرض کردند: آرى، اى رسول خدا. فرمودند: آن کس که از همه شما خوش اخلاق تر و بردبارتر و به خویشاوندانش نیکوکارتر و با انصاف تر باشد.
(2)
امام على علیه السلام:
الانصاف أفضل الفضائل.⁽²⁷²⁾
انصاف، برترین ارزشهاست .
(3)
امام على علیه السلام:
الانصاف یرفع الخلاف و یوجب الایتلاف.⁽²⁷³⁾
انصاف، اختلافات را از بین مى برد و موجب الفت و همبستگى مى شود.
(4)
امام على علیه السلام:
من أنصف انصف.⁽²⁷⁴⁾
هر کس با انصاف باشد، انصاف مى بیند.
(5)
امام على علیه السلام:
زکاة القدرة الانصاف.⁽²⁷⁵⁾
زکات قدرت، انصاف است .
(6)
امام صادق علیه السلام:
من أنصف الناس من نفسه رضى به حکما لغیره.⁽²⁷⁶⁾
هر کس با مردم منصفانه رفتار کند، دیگران داورى او را مى پذیرند.
(7)
امام على علیه السلام:
أعدل الناس من أنصف من ظلمه.⁽²⁷⁷⁾
عادل ترین مردم کسى است که با کسى که به او ظلم کرده با انصاف رفتار کند.
(8)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من واسى الفقیر و أنصف الناس من نفسه فذلک المؤمن حقّا.⁽²⁷⁸⁾
هر کس به نیازمند کمک مالى کند و با مردم منصفانه رفتار نماید چنین کسى مؤمن حقیقى است .
(9)
امام على علیه السلام:
انصف الناس من نفسک و أهلک و خاصّتک و من لک فیه هوى و اعدل فى العدوّ و الصدیق.⁽²⁷⁹⁾
خودت و خانواده ات و نزدیکانت و کسانى که به آنان علاقه دارى، با مردم منصفانه رفتار کنید و با دوست و دشمن به عدالت رفتار کن .
(10)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
انصف الناس من نفسک و انصح الامة و ارحمهم فاذا کنت کذلک و غضب الله على أهل بلدة أنت فیها و أراد أن ینزل علیهم العذاب نظر الیک فرحمهم بک، یقول الله تعالى: (و ما کان ربک لیهلک القرى بظلم و أهلها مصلحون ).⁽²⁸⁰⁾
با مردم منصفانه رفتار کن و نسبت به آنان خیرخواه و مهربان باش، زیرا اگر چنین بودى و خداوند بر مردم آبادیى که تو در آن به سر مى برى خشم گرفت و خواست بر آنان عذاب فرو فرستد، به تو نگاه مى کند و به خاطر تو به آن مردم رحم مى کند. خداى متعال مى فرماید ((و پروردگار تو (هرگز) بر آن نبوده است که شهرهایى را که مردمش درستکارند، به ستمى هلاک کند)).

29 - دوستى
(1)
لقمان حکیم رحمة الله :
یا بنىّ لا تعد بعد تقوى الله من أن تتّخذ صاحبا صالحا.⁽²⁸¹⁾
فرزندم بعد از تقواى الهى از گرفتن دوست شایسته نگذر.
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من أراد الله به خیرا رزقه الله خلیلا صالحا.⁽²⁸²⁾
هر کس که خداوند براى او خیر بخواهد، دوستى شایسته نصیب وى خواهد نمود.
(3)
لقمان حکیم رحمة الله :
یا بنىّ اتّخد ألف صدیق و ألف قلیل و لاتتخذ عدوّا واحدا و الواحد کثیر.⁽²⁸³⁾
فرزندم هزار دوست بگیر که هزار دوست هم کم است و یک دشمن مگیر که یک دشمن هم زیاد است .
(4)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
الجلیس الصالح خیر من الوحدة، و الوحدة خیر من جلیس ‍ السوء.⁽²⁸⁴⁾
هم نشین خوب، از تنهایى بهتر است و تنهایى از هم نشین بد بهتر است .
(5)
امام على علیه السلام:
من لم یقدّم فى اتّخاذ الاخوان الاعتبار دفعه الاغترار الى صحبة الفجّار.⁽²⁸⁵⁾
هر کس در انتخاب برادران (دوستان ) امتحان را مقدم ندارد، فریب خوردگى او را با مصاحبت با بدکاران مى کشاند.
(6)
امام على علیه السلام:
خیر اخوانک من دعاک الى صدق المقال بصدق مقاله و ندبک الى أفضل الاعمال بحسن أعماله.⁽²⁸⁶⁾
بهترین برادرانت (دوستت )، کسى است که با راستگویى اش تو را به راستگویى بخواند و با اعمال نیک خود، تو را به بهترین اعمال برانگیزد.
(7)
امام صادق علیه السلام:
لا ینبغى للمرء المسلم أن یواخى الفاجر و لا الاحمق الکذّاب.⁽²⁸⁷⁾  

(8)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ثلاثة تخلص المودّة: اهداء العیب، و حفظ الغیب، و المعونة فى الشدّة.⁽²⁸⁸⁾
سه چیز دوستى را یکرنگ مى سازد: هدیه کردن عیب هاى یکدیگر، در غیبت دوست پاس خاطر او را داشتن و بدگویى نکردن و یارى رساندن در سختى .
(9)
امام على علیه السلام:
الصدیق من کان ناهیا عن الظلم و العدوان معینا على البرّ و الاحسان.⁽²⁸⁹⁾
دوست، کسى است که از ظلم و تجاوز باز دارد و بر انجام خوبى و نیکى یارى کند.
(10)
امام على علیه السلام:
وابذل ... للعامة بشرک و محبّتک و لعدوّک عدلک و انصافک ....⁽²⁹⁰⁾
گشاده رویى و دوستى ات را براى عموم مردم و عدالت و انصافت را براى دشمنت بکارگیر.

30 - مشورت
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ما یستغنى رجل عن مشورة.⁽²⁹¹⁾
هیچ کس از مشورت بى نیاز نیست .
(2)
امام حسن علیه السلام:
ما تشاور قوم الا هدوا الى رشدهم.⁽²⁹²⁾
هیچ ملتى با هم مشورت نکردند مگر آن که راه درست خود را پیدا کردند.
(3)
امام على علیه السلام:
خیر من شاورت ذووا النهى و العلم و اولوا التجارب و الحزم.⁽²⁹³⁾
بهترین کسى که با او مشورت کنى کسى است که صاحب عقل و علم و تجربه ها و دوراندیشى باشد.
(4)
امام على علیه السلام:
من استبدّ برأیه هلک و من شاور الرجال شارکها فى عقولها.⁽²⁹⁴⁾
هر کس خود رأى شد هلاک مى شود و هر کس با افراد صاحب نظر مشورت کند در عقل آنان شریک مى شود.
(5)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
مشاورة العاقل الناصح رشد و یمن و توفیق من الله فاذا أشار علیک الناصح العاقل فایّاک و الخلاف فان فى ذلک العطب.⁽²⁹⁵⁾
مشورت کردن با عاقل خیر خواه مایه هدایت و میمنت است و توفیقى است از جانب خداوند، پس هر گاه خیرخواه عاقل تو را راهنمایى کرد، مبادا مخالفت کنى که موجب نابودى مى شود.
(6)
امام على علیه السلام:
شاور فى امورک الذین یخشون الله ترشد.⁽²⁹⁶⁾
در کارهاى خود با افراد خدا ترس مشورت کن، تا راه درست را بیابى .
(7)
امام على علیه السلام:
لا تستشر الکذاب فانه کالسراب یقرب علیک البعید ویبعه علیک القریب.⁽²⁹⁷⁾
با دروغگو مشورت نکن، چون دروغگو، مانند سراب، دور را در نظرت نزدیک نشان مى دهد و نزدیک را دور.
(8)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من استشاره أخوه المؤمن فلم یمحضه النصیحة سلبه الله لبّه.⁽²⁹⁸⁾
هر کس برادر مؤمنش با او مشورت کند و او صادقانه راهنمائیش نکند، خداوند عقلش را از او بگیرد.
(9)
امام سجاد علیه السلام:
حق المستشیر ان علمت أن له رأیا أشرت علیه وان لم تعلم أرشدته الى من یعلم.⁽²⁹⁹⁾
حق مشورت کننده این است، که اگر براى راهنمایى او نظردارى، راهنمائیش کنى و اگر اطلاعى نداشته باشى او را به کسى که (در آن زمینه ) آگاهى دارد راهنمایى کنى .
(10)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
یا على لاتشاور جبانا فانه یضیق علیک المخرج و لاتشاور البخیل فانه یقصر بک عن غایتک و لاتشاور حریصا فانه یزیق لک شرها.⁽³⁰⁰⁾
اى على با ترسو مشورت مکن، زیرا او راه بیرون آمدن از مشکل را بر تو تنگ مى کند و با بخیل مشورت مکن، زیرا او تو را از هدف باز مى دارد و با حریص مشورت مکن، زیرا او حریص بودن را در نظرت زیبا جلوه مى دهد.

31 - شجاعت
(1)
امام على علیه السلام:
الشجاعة عزّ حاضر، الجبن ذلّ ظاهر.⁽³⁰¹⁾
شجاعت عزتى است آماده، ترس ذلتى است آشکار.
(2)
امام على علیه السلام:
الشجاعة نصرة حاضرة و فضیلة ظاهرة.⁽³⁰²⁾
شجاعت، نصرتى نقد و فضیلتى آشکار است .
(3)
امام على علیه السلام:
السخاء و الشجاعة غرائز شریفة، یضعها الله سبحانه فیمن أحبّه و امتحنه.⁽³⁰³⁾
سخاوت و شجاعت خصلت هاى والایى هستند که خداوند سبحان آن دو را در وجود هر کس که دوستش داشته و او را آزموده باشد مى گذارد.
(4)
امام على علیه السلام:
جبلت الشجاعة على ثلاث طبائع، لکل واحدة منهن فضیلة لیست للاخرى: السخاء بالنفس و الانفة من الذلّ و طلب الذکر....⁽³⁰⁴⁾
شجاعت بر سه خصلت سرشته شده که هر یک از آنها فضیلتى دارد که دیگرى فاقد آن است: از خود گذشتگى، تن ندادن به خوارى و ذلت و نامجویى .
(5)
امام على علیه السلام:
ثمرة الشجاعة الغیرة.⁽³⁰⁵⁾
غیرت میوه شجاعت است .
(6)
امام صادق علیه السلام:
ثلاثة لاتعرف الافى ثلاث مواطن: لایعرف الحلیم الا عند الغضب الشجاع الا عند الحرب و لا أخ الا عند الحاجة.⁽³⁰⁶⁾
سه کس اند که جز در سه جا شناخته نمى شوند: بردبار جز در هنگام خشم، شجاع جز در جنگ و برادر جز در هنگام نیازمندى .
(7)
امام على علیه السلام:
لا أشجع من لبیب.⁽³⁰⁷⁾
شجاع تر از خردمند، وجود ندارد.
(8)
امام على علیه السلام:
لو ثمیزت الاشیأ لکان الصدق مع الشجاعة و کان الجبن مع الکذب.⁽³⁰⁸⁾
اگر خصلت ها از یکدیگر متمایز و جدا شوند، هر آینه راستى با شجاعت باشد و بزدلى با دروغ .
(9)
امام على علیه السلام:
آفة الشجاعة اضاعة الحزم.⁽³⁰⁹⁾
آفت شجاعت، فروگذاشتن دوراندیشى است .
(10)
امام على علیه السلام:
العدل أفضل من الشجاعة لان الناس لواستعملوا العدل عموما فى جمیعهم لاستغنوا عن الشجاعة.⁽³¹⁰⁾
عدالت بهتر از شجاعت است زیرا اگر مردم عدالت را همگى دوباره به کار گیرند از شجاعت بى نیاز مى شوند.

32 - بردبارى
(1)
امام صادق علیه السلام:
الحلم سراج الله ... والحلم یدور على خمسة أوجه: أن یکون عزیزا فیذل أو یکون صادقا فیتهم أو یدعو الى الحق فیستخف به أو أن یوذى بلا جرم أو أن یطالب بالحق و یخالفوه فیه، فان آتیت کلا منها حقه فقد آصبت ....⁽³¹¹⁾
بردبارى چراغ خداست ... پنج چیز است که بردبارى مى طلبد: شخص ‍ عزیز باشد و خوار شود، راستگو باشد و نسبت ناروا داده شود، به حق دعوت کند و سبکش بشمارند، بى گناه باشد و اذیت شود، حق طلبى کند و با او مخالفت کنند. اگر در هر پنج مورد، به حق رفتار کنى، بردبار هستى ...
(2)
امام على علیه السلام:
الحلم غطأ ساتر والعقل حسام قاطع، فاستر خلل خلقک بحلمک و قاتل هواک بعقلک.⁽³¹²⁾
بربارى پرده اى پوشاننده و عقل شمشیرى برنده است، پس عیبهاى اخلاقى خود را با بردبارى بپوشان و با عقلت به جنگ هوا و هوس ‍ برخیز.
(3)
امام على علیه السلام:
ان لم تکن حلیما فتحلم فانه قل من تشبة بقوم الا أوشک أن یکون منهم.⁽³¹³⁾
اگر بردبار نیستى خود را بردبار جلوه ده، زیرا کمتر کسى است که خود را شبیه گروهى کند و بزودى یکى از آنان نشود.
(4)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
کاد الحلیم أن یکون نبیا.⁽³¹⁴⁾
آدم بردبار به پیامبرى نزدیک است .
(5)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
لیس بحلیم من لم یعاشر بالمعروف من لابد له من معاشرته حتى یجعل الله من ذلک مخرجا.⁽³¹⁵⁾
بردبار نیست آن که با کسى که چاره اى جز معاشرت با او ندارد به نیکى معاشرت نکند تا این که خداوند براى او راه نجاتى از معاشرت با وى فراهم آورد.
(6)
امام على علیه السلام:
الحلم یطفى نار الغضب والحدة توجج احراقه.⁽³¹⁶⁾
بردبارى آتش خشم را فرو مى نشاند و تندى آن را شعله ورتر مى کند.
(7)
امام على علیه السلام:
لیس الحلیم من عجز فهجم واذا قدر انتقم، انما الحلیم من اذا قدر عفا و کان الحلم غالبا على کل أمره.⁽³¹⁷⁾
کسى که چون ناتوان شود هجوم برد و چون قدرت یابد انتقام گیرد بردبار نیست، بلکه بردبار کسى که قدرت داشته باشد اما گذشت کند و بردبارى بر تمامى امور او غالب باشد.
(8)
امام على علیه السلام:
من حلم عن عدوه ظفر به.⁽³¹⁸⁾
هر کس در مقابل دشمن بردبار باشد بر او پیروز مى شود.
(9)
امام على علیه السلام:
من غاظک بقبح السفه علیک، فغظه بحسن الحلم عنه.⁽³¹⁹⁾
هر کس با زشتى سبکسرى تو را خشمگین کرد تو با زیبایى بردبارى او را به خشم آور.
(10)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
فأما الحلم فمنه رکوب الجمیل، و صحبة الابرار و رفع من الضعة و رفع من الخساسة و تشهى الخیر و تقرب صاحبه من معالى الدرجات والعفو والمهل والمعروف والصمت فهذاما یتشعب للعاقل بحلمه.⁽³²⁰⁾
حاصل بردبارى: آراسته شدن به خوبیها، هم نشینى با نیکان، ارجمند شدن، عزیز گشتن، رغبت به نیکى، نزدیک شدن بردبار به درجات عالى، گذشت، آرامش و تأنى، احسان و خاموشى . اینها ثمره بردبارى عاقل است .

33 - خشم
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
الا ان خیر الرجال من کان بطى ء الغضب سریع الرضا.⁽³²¹⁾
بدانید که بهترین انسان ها کسانى هستند که دیر به خشم آیند و زود راضى شوند.
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ما تجرع عبد جرعة افضل عند الله من جرعة غیظ کظمها ابتغأ وجه الله.⁽³²²⁾
انسان هیچ جرعه اى ننوشد که نزد خدا از جرعه خشمى که براى رضاى خدا فرو خورد بهتر باشد.
(3)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ان الغضب من الشیطان وان الشیطان خلق من النار وانما تطفأ النار بالمأ فاذا غضب احدکم فلیتوضا.⁽³²³⁾
خشم از شیطان و شیطان از آتش آفریده شده است و آتش با آب خاموش ‍ مى شود، پس هر گاه یکى از شما به خشم آمد، وضو بگیرد.
(4)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
الصرعة کل الصرعة الذى یغضب غیشتد غضبه ویحمر وجهه ویقشر شعره فیصرع غضبه.⁽³²⁴⁾
کمال دلیرى آن است که کسى خشمگین شود و خشمش شدت گیرد و چهره اش سرخ شود و موهایش بلرزد، اما بر خشم خود چیره گردد.
(5)
امام على علیه السلام:
بئس القرین الغضب: یبدى المعائب ویدنى الشر ویباعد الخیر.⁽³²⁵⁾
خشم همنشین بسیار بدى است: عیب ها را آشکار، بدى ها را نزدیک و خوبى ها را دور مى کند.
(6)
امام على علیه السلام:
اقدر الناس على الصواب من لم یغضب.⁽³²⁶⁾
تواناترین مردم در تشخیص درست کسى است که خشمگین نشود.
(7)
امام صادق علیه السلام:
لیس منا من لم یملک نفسه عند غضبه.⁽³²⁷⁾
کسى که هنگام خشم خوددار نباشد، از ما نیست .
(8)
امام صادق علیه السلام:
من غضب علیک ثلاث مرات ولم یقل فیک سوءا فاتخذه لنفسک خلیلا.⁽³²⁸⁾
هر کس سه بار بر تو خشم گرفت ولى به تو بد نگفت، او را براى خود به دوستى انتخاب کن .
(9)
امام صادق علیه السلام:
المؤمن اذا غضب لم یخرجه غضبه من حق واذا رضى لم یدخله رضاه فى باطل والذى اذا قدر لم یأخذ اکثر مماله.⁽³²⁹⁾
مؤمن چون خشمگین شود، خشمش او را از حق بیرون نبرد و چون خشنود شود، خشنودیش او را به باطل نکشاند و چون قدرت یابد بیش از حق خود نگیرد.
(10)
امام هادى علیه السلام:
الغضب على من تملک لوم.⁽³³⁰⁾
بر زیردستان خشمگین شدن نشانه پستى است .

34 - مردانگى
(1)
امام على علیه السلام:
المروءة اسم جامع لسائر الفضائل والمحاسن.⁽³³¹⁾
مردانگى، نامى است که همه بزرگواریها و خوبیها را در بر مى گیرد.
(2)
امام على علیه السلام:
مر على قوم یتحدثون - فیم أنتم؟ فقالوا: نتذاکر المروءة، فقال: أو ما کفاکم الله فى کتابه اذ یقول: (ان الله یأمر بالعدل والاحسان ) فالعدل الانصاف والاحسان التفضل، فما بعد هذا؟!.
امام على علیه السلام بر گروهى عبور کردند که در حال گفتگو بودند. فرمودند در باره چه سخن مى گویید؟ عرض کردند: درباره مردانگى گفتگو مى کنیم . فرمودند: آیا خداوند در کتاب خود پاسخ شما را نداده است، آنجا که مى فرماید: ((همانا خداوند به عدل و احسان فرمان مى دهد؟)) عدل، انصاف است و احسان، نیکى و بخشش . غیر از اینها چیز دیگرى هم هست ؟
(3)
امام على علیه السلام:
المروءة اجتناب الرجل ما یشینه واکتسابه ما یزینه.⁽³³²⁾
مردانگى، دورى کردن احسان است از آنچه مایه ننگ اوست و به دست آوردن آنچه که باعث آراستگى اوست .
(4)
امام على علیه السلام:
جماع المروءة أن لا تعمل فى السر ما تستحیى منه فى العلانیة.⁽³³³⁾
اساس مردانگى، این است که در پنهان، کارى را نکنى که در آشکار از انجام آن شرم داشته باشى .
(5)
امام على علیه السلام:
یستدل على مروءة الرجل ببث المعروف وبذل الاحسان وترک الامتنان.⁽³³⁴⁾
نشانه مردانگى انسان، به همه نیکى کردن و احسان نمودن و منت نگذاشتن است .
(6)
امام على علیه السلام:
اصل المروءة الحیاء و ثمرتها العفة.⁽³³⁵⁾
ریشه مردانگى حیا و میوه اش پاکدامنى است .
(7)
امام على علیه السلام:
من تمام المروءة أن تنسى الحق لک وتذکر الحق علیک.⁽³³⁶⁾
از کمال مردانگى است که حقى را که بر گردن دیگران دارى، فراموش کنى و حقى را که دیگران بر گردن تو دارند، به یاد داشته باشى .
(8)
امام على علیه السلام:
بالصدق والوفاء تکمل المروءة لاهلها.⁽³³⁷⁾
با صداقت و وفادارى، مردانگى به کمال مى رسد.
(9)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
المروءة اصلاح المال.⁽³³⁸⁾
مردانگى، اصلاح ثروت است .
(10)
امام على علیه السلام:
أقیلوا ذوى المروءآت عثراتهم، فیما یعتر منهم عاثر الا وید الله بیده یرفعه.⁽³³⁹⁾
از لغزش جوانمردان در گذرید، زیرا که هیچ یک از آنان نلغزد، مگر این که دست خداوند دستش را بگیرد و او را بلند کند.

35 - سخاوت
(1)
امام على علیه السلام:
السخاء یکسب المحبة و یزیّن الاخلاق.⁽³⁴⁰⁾
سخاوت، محبت آور و زینت اخلاق است .
(2)
امام صادق علیه السلام:
السخاء من أخلاق الأنبیاء، و هو عماد الایمان. و لا یکون مؤمن الا سخیّا، و لا یکون سخیّا الا ذو یقین و همة عالیة. لان السخاء شعاع نور الیقین، و من عرف ما قصد هان علیه ما بذل.⁽³⁴¹⁾
سخاوت از اخلاق پیامبران و ستون ایمان است . هیچ مؤمنى نیست مگر آن که بخشنده است و تنها آن کس بخشنده است که از یقین و همت والا برخوردار باشد. زیرا که بخشندگى پرتو نور یقین است . هر کس هدف را بشناسد بخشش بر او آسان شود.
(3)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
السخى قریب من الله، قریب من الناس، قریب من الجنة.⁽³⁴²⁾
سخاوتمند به خدا، مردم و بهشت نزدیک است .
(4)
امام صادق علیه السلام:
السخاء ما کان ابتداء، فأمّا ما کان من مسألة فحیاء و تذمّم.⁽³⁴³⁾
سخاوت آن است که بى درخواست انجام گیرد، اما سخاوتى که در مقابل درخواست باشد ناشى از شرمندگى و براى افرار از سرزنش ‍ است .
(5)
امام رضا علیه السلام:
السخى یأکل من طعام الناس لیأکلوا من طعامه، والبخیل لا یأکل من طعام الناس لئلا یأکلوا من طعامه.⁽³⁴⁴⁾
سخاوتمند از غذاى مردم مى خورد، تا مردم از غذاى او بخورند اما بخیل از غذاى مردم نمى خورد تا آنها نیز از غذاى او نخورند.
(6)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
طعام السخى دواء و طعام الشحیح داء.⁽³⁴⁵⁾
غذاى سخاوتمند، دارو است و غذاى بخیل، درد.
(7)
امام صادق علیه السلام:
- لما سئل عن حد السخاء -: تخرج من مالک الحق الذى أوجبه الله علیک، فتضعه فى موضعه.⁽³⁴⁶⁾
در پاسخ به سوال از مرز سخاوت فرمودند: حقوقى را که خداوند بر اموال تو واجب کرده است، خارج کنى و آن را در جاى خودش قرار دهى .
(8)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
السخى بما ملک و أراد به وجه الله، و أما السخى فى معصیة الله فحمال سخط الله و غضبه و هو أبخل الناس على نفسه فکیف لغیره !.⁽³⁴⁷⁾
سخاوتمند کسى است که از اموال خود و براى رضاى خدا سخاوت داشته باشد، اما کسى که در راه معصیت خدا دست و دل باز دارد، بارکش ‍ ناخوشنودى و خشم خداست . چنین کسى بخیل ترین مردمان نسبت به خود است چه رسد به دیگران .
(9)
امام حسن عسگرى علیه السلام.
ان للسخاء مقدارا فان زاد علیه فهو سرف.⁽³⁴⁸⁾
سخاوت اندازه اى دارد که اگر از آن فراتر رود اسراف است .
(10)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ان الله یبغض البخیل فى حیاته، السخى عند وفاته.⁽³⁴⁹⁾
خداوند از کسى که در زندگى بخیل باشد و در هنگام مرگ سخى شود، نفرت دارد.

 35 - اسراف
(1)
امام صادق علیه السلام:
ان السرف یورث الفقر و ان القصد یورث الغنى.⁽³⁵⁰⁾
اسراف باعث فقر یا میانه روى موجب بى نیازى مى شود.
(2)
امام باقر علیه السلام:
یا بنى علیک بالحسنة بین السیئتین تمحو هما قال: و کیف ذلک یا أبة؟ قال: مثل قوله، ((والذین اذا أنفقوا لم یسرفوا ولم یقتروا)).⁽³⁵¹⁾
امام باقر علیه السلام به فرزندش امام صادق علیه السلام فرمودند: تو را سفارش مى کنم به انجام کار خیر وسط دو کار بد تا آن دو را محو کند، امام صادق علیه السلام سئوال کردند چگونه چنین چیزى ممکن است؟ امام فرمودند: همانطور که مؤمنین مى گوید مؤمنین کسانى هستند که وقتى خرج مى کنند اسراف و یا سختگیریى نمى کنند (اسراف و سختگیرى هر دو بدند و میانه روى وسط آنها خوب است ).
(3)
امام صادق علیه السلام:
لیس فیما اصلح البدن اسراف ... انما الاسراف فیما أتلف المال و أضرّ بالبدن.⁽³⁵²⁾
در آنچه بدن را سالم نگه مى دارد اسراف نیست بلکه اسراف در چیزهایى است که مال را از بین ببرد و به بدن صدمه بزند.
(4)
امام صادق علیه السلام:
للمسرف ثلاث علامات: یشترى مالیس له و یلبس ما لیس له و یأکل ما لیس له.⁽³⁵³⁾
اسراف کننده سه نشانه دارد: آنچه در شانش نیست خریدارى کند، آنچه در شانش نیست مى پوشد و آنچه در شانش نیست مى خورد.
(5)
امام صادق علیه السلام:
من أنفق شیئا فى غیر طاعة الله مبذر و من أنفق فى سبیل الخیر فهو مقتصد.⁽³⁵⁴⁾
هر کس مالى را در غیر طاعت خداوند خرج کند، اسرافکار و هر کس که در راه خیر خرج نماید، میانه رو است .
(6)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
یا على أربعة یذهبن ضیاعا: الاکل على الشبع و السراج فى القمر و الزرع فى السبخة و الصنیعة عند غیر أهلها.⁽³⁵⁵⁾
اى على چهار چیز به هدر مى رود: 1. خوردن بعد از سیرى، 2. روشن کردن چراغ در مهتاب (جائى که روشن است )، 3. زراعت در زمینى که شوره زار است، 4. نیکى کردن به کسى که لایق آن نیست .
(7)
امام صادق علیه السلام:
روى أنه نظر الصادق الى فاکهة قد رمیت من دراه لم یستقص أکلها فغضب و قال: ما هذا ان کنتم شبعتم فان کثیرا من الناس لم یشبعوا فاطعموه من یحتاج الیه.⁽³⁵⁶⁾
نقل شده است از امام صادق علیه السلام مشاده کردند که سیبى نیم خورده از خانه بیرون انداخته اند، خشمگین شدند و فرمودند: اگر شما سیر هستید، خیلى از مردم گرسنه اند خوب بود آن را به نیازمندش ‍ مى دادید.
(8)
امام على علیه السلام:
فدع الاسراف مقتصدا و اذکر فى الیوم غدا و أمسک من المال بقدر ضرورتک و قدم الفضل لیوم حاجتک.⁽³⁵⁷⁾
اسراف را رها کن و میانه روى در پیش گیر و امروز به یاد فرداباش و از مال به اندازه ضرورتت نگه دار و اضافى آن را براى روز نیازمندیت (قیامت ) پیش فرست .
(9)
امام صادق علیه السلام:
لما سئل عن أدنى الاسراف -: ابتذالک ثوب صونک و اهراقک فضل انائک ....⁽³⁵⁸⁾
در پاسخ به سوال از کمترین حدّ اسراف فرمودند: کم ترین اندازه آن این است که لباس بیرونت را لباس خانه دم دستى قرار دهى و ته مانده ظرفت را دور بریزى .
(10)
امام على علیه السلام:
الاسراف مذموم فى کل شئ الا فى أفعال البرّ.⁽³⁵⁹⁾
اسراف در هر چیزى ناپسند است، مگر در کارهاى خیر.

37 - قناعت
(1)
امام على علیه السلام:
أنعم الناس عیشا منحه الله سبحانه القناعة و أصلح له زوجه.⁽³⁶⁰⁾
خوش ترین زندگى را کسى دارد که خداوند سبحان قناعت را ارزانیش ‍ داشته و همسرى پاک وشایسته نصیبش گردانیده است .
(2)
حدیث قدسى :
أوحى الله تعالى داود علیه السلام وضعت الغنى فى القناعة و هم یطلبونه فى کثیرة المال فلا یجدونه.⁽³⁶¹⁾
خداوند متعال به داود علیه السلام وحى کرد: من بى نیازى را در قناعت نهاده ام، اما مردم آن را در فراوانى مال مى جویند. از این رو نمى یابندش .
(3)
امام على علیه السلام:
من قنعت نفسه عزّ معسرا.⁽³⁶²⁾
هر کس قانع باشد، در عین تنگدستى با عزت است .
(4)
امام على علیه السلام:
ثمرة القناعة الاجمال فى المکتسب و العزوف عن الطلب.⁽³⁶³⁾
میوه قناعت، میانه روى در کسب و کار است و خویشتندارى از دست دراز کردن سوى مردم .
(5)
امام على علیه السلام:
فى صفة الأنبیاء-، و لکن الله سبحانه جعل رسله اولى قوّة فى عزائمهم و ضعفة فیما ترى الأعین من حالاتهم مع قناعة تملأ القلوب و العیون غنى و خصاصة تملأ الابصار و الاسماع اذى.⁽³⁶⁴⁾
در صفات پیامبران مى فرماید: خداوند سبحان فرستادگان خود را داراى اراده هایى قوى قرار داد ولى از نظر ظاهر ضعیف بودند قناعتى داشتند که چشم و دلشان را سیر مى کرد، هر چند اگر فقر و نادارى آنان معلوم مى گشت، چشم ها و گوش ها را از ناراحتى لبریز مى نمود.
(6)
امام صادق علیه السلام:
انظر الى من هو دونک فى المقدرة و لا تنظر الى من هو فوقک فى المقدرة فانّ ذلک أقنع لک بما قسم لک.⁽³⁶⁵⁾
به ناتوان تر از خودت، بنگر و توانگر از خویش، منگر، زیرا که تو را به آنچه قسمت تو شده است قانع تر مى سازد.
(7)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
و اقنع بما اوتیته یخفّ علیک الحساب.⁽³⁶⁶⁾
به آنچه داده شده اى قانع باشد، تا حسابت سبک شود.
(8)
امام صادق علیه السلام:
من رضى الله بالیسیر من المعاش رضى الله بالیسیر من العمل.⁽³⁶⁷⁾
هر کس به معاش (و روزى ) اندک خدا خشنود باشد، خداوند به عمل اندک او خشنود شود.
(9)
امام على علیه السلام:
اقنعوا بالقلیل من دنیاکم لسلامة دینکم فان المؤمن البلغة الیسیرة من الدنیا تقنعه.⁽³⁶⁸⁾
براى سالم ماندن دینتان، به اندکى از دنیاى خود قانع باشید، زیرا که مؤمن را اندکى او را کفایت کند قاتع مى سازد.
(10)
امام صادق علیه السلام:

به آنچه خداوند قسمت تو کرده قانع باش و به آنچه دیگران داردند چشم مدوز و آنچه را که بدان نمى رسى، آرزو مکن زیرا کسى که قانع باشد، سیر مى شود و کسى که قانع نباشد، سیر نمى شود و به فکر بهره آخرتت باش .

38 - حرص
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ایّاکم و الشحّ فانّما هلک من کان قبلکم بالشحّ امرهم بالبخل فبخلوا و أمرهم بالقطیعة و امرهم بالفجور ففجروا.⁽³⁷⁰⁾
از حرص بپرهیزید که پیشینیان شما در نتیجه حرص هلاک شدند، حرص ‍ آنها را به بخل وادار کرد بخیل شدند. به قطع رحم وادار کرد و قطع رابطه کردند با خویشاوندان . به بدى وادارشان کرد و بدکار شدند.
(2)
امام على علیه السلام:
ان الدنیا مشغلة عن غیرها و لم یصب صاحبها منها شیئا الا فتحت له حرصا علیها و لهجا بها و لن یستغنى صاحبها بما نال فیها عمّا لم یبلغه منها.⁽³⁷¹⁾
براستى که دنیا آدمى را به کلى سرگرم مى سازد و نیا پرست به چیزى از آن نرسد، مگر آن که باب حرص و شیفتگى به آن بر رویش گشوده شود و به آنچه از این دنیا دست یافته اکتفا نمى کند تا در پى چیزى که بدست نیاورده نرود.
(3)
امام حسین علیه السلام:
لیست العفّة بمانعة رزقا و لا الحرص بجالب فضلا و ان الرزق مقسوم و الاجل محتوم و استعمال الحرص طالب المأثم.⁽³⁷²⁾
نه خوددارى از حرام و ناپسند، مانع روزى مى شود و نه حرص روزى بیشتر مى آورد، که روزى تقسیم شده و اجل حتمى است و حرص به سوى گناه مى کشد.
(4)
امام صادق علیه السلام:
حرم الحریص خصلتین و لزمته خصلتان: حرم القناعة فافتقد الراحة و حرم الرضا فافتقد الیقین.⁽³⁷³⁾
حریص از دو خصلت محروم شده و در نتیجه دو خصلت را با خود دارد: از قناعت محروم است و در نتیجه آسایش را از دست داده است، از راضى بودن محروم است و در نتیجه یقین را از دست داده است .
(5)
امام باقر علیه السلام:
مثل الحریص على الدنیا مثل دودة القزّ: کلّما ازدادت من القزّ على نفسها لفّا کان أبعد لها من الخروج، حتى تموت غمّا.⁽³⁷⁴⁾
مثل حریص به دنیا، مثل کرم ابریشم است که هر چه بیشتر دور خود ببافد خارج شدن از پیله بر او سخت تر مى شود تا آن که از غصه مى میرد.
(6)
امام على علیه السلام:
الحرص موقع فى کثیر الغیوب.⁽³⁷⁵⁾
حرص انسان را به عیب هاى زیادى مبتلا مى کند.
(7)
امام على علیه السلام:
اغنى الاغنیاء من لم یکن للحرص أسیرا.⁽³⁷⁶⁾
بى نیازترین بى نیازان کسى است که اسیر حرص نباشد.
(8)
امام على علیه السلام:
انتقم من الحرص بالقناعة کما تنتقم من العدوّ بالقصاص.⁽³⁷⁷⁾
از حرص، با قناعت انتقام بگیر، چنان که با قصاص از دشمن انتقام مى گیرى .
(9)
امام على علیه السلام:
أعظم الناس ذلّا الطامع الحریص المریب.⁽³⁷⁸⁾
ذلیل ترین مردم، کسى است که طمعکار، حریص و وسوسه گر باشد.
(10)
امام على علیه السلام:
ان البخل و الجبن و الحرص غرائز شتّى یجمعها سوء الظنّ بالله.⁽³⁷⁹⁾
به درستى که بخل و ترس و حرص، غریزه ها و تمایللات متعدد و پراکنده اى هستند که سوءظن به خداوند آنها را جمع مى کند.

39 - رحم
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ان الله رحیم یحبّ الرحیم یضع رحمته على کلّ رحیم.⁽³⁸⁰⁾
خداوند رحیم است و رحیم را دوست دارد و دست مهر خود را بر سر هر رحیمى مى گذارد.
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
و الذى نفسى بیده لا یدخل الجنة الا رحیم، قالوا: ((کلّنا رحیم ))، قال: لا حتى ترحم العامّة.⁽³⁸¹⁾
سوگند به آنکه جانم در دست اوست کسى جز شخص رحیم به بهشت نمى رود. عرض کردند: ((همه ما دلرحم و مهربانیم ))، فرمودند: نه، مگر آن گاه که به عموم مردم رحم کنید.
(3)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من رحم و لو ذبیحة عصفور رحمه الله یوم القیامة.⁽³⁸²⁾
هر کس حتى به لاشه گنجشکى رحم کند، خداوند در روز قیامت به او رحم خواهد کرد.
(4)
امام صادق علیه السلام:
المؤمن ... ینصر المظلوم و یرحم المسکین . نفسه منه فى عناء و الناس ‍ منه فى راحة.⁽³⁸³⁾
مؤمن ... مظلوم را یارى مى کندد و به مسکین و درمانده رحم مى نماید، جانش از او در رنج است و مردم از او در آسایش .
(5)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ارحم الصغیر و وقّر الکبیر تکن من رفقائى.⁽³⁸⁴⁾
به کودکان رحم کن و بزرگسالان را احترام نما تا از دوستان من باشى .
(6)
امام على علیه السلام:
انّما ینبغى لاهل العصمة و المصنوع الیهم فى السلامة أن یرحموا أهل الذنوب و المعصیة و یکون الشکر هو الغالب علیهم.⁽³⁸⁵⁾
شایسته است که افراد پاکدامن و بهره مند از سلامت، با گنهکاران و اهل معصیت، رحیم باشند و سپاسگزارى (حق ) بر جان آنان چیره شود.
(7)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من لا یرحم لا یُرحم و من لا یغفر لایغفر له و من لا یتب لا یتوب الله علیه.⁽³⁸⁶⁾
هر کس رحم نکند به او رحم نشود، هر کس نبخشد بخشیده نشود و هر کس پوزش را نپذیرد، خداوند پوزش و توبه او را نخواهد پذیرفت .
(8)
امام على علیه السلام:
یا أیّها الانسان ما جرّأک على ذنبک ...؟! أما ترحم من نفسک ما ترحم من غیرک.⁽³⁸⁷⁾
اى انسان، چه چیز تو را در گناه کردن گستاخ کرده است ...؟! چرا همچنان که به دیگران رحم مى کنى به خودت رحم نمى کنى ؟!
(9)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ارحموا عزیزا ذلّ، و غنیّا افتقر و عالما ضاع فى زمان الجهّال.⁽³⁸⁸⁾
به عزیزى که خوار گشته و ثروتمندى که فقیر شده و دانشمندى که در روزگار نادانان تباه گردیده است، رحم کنید.
(10)
امام على علیه السلام:
ارحم من دونک یرحمک من فوقک و قس سهوه بسهوک و معصیته لک بمعصیتک لربّک و فقره الى رحمتک بفقرک الى رحمة ربّک.⁽³⁸⁹⁾
به زیر دست خود رحم کن تا بالا دستت به تو رحم کند و خطاى او را با خطاى خودت و نافرمانى اش از تو را با نافرمانى خود از پروردگارت و احتیاج او به ترحم تو را به احتیاجت و رحمت و بخشایش خدایت بسنج .

40 - غبطه
(1)
امام صادق علیه السلام:
ان المؤمن یغبط و لا یحسد و المنافق یحسد و لا یغبط.⁽³⁹⁰⁾
مؤمن غبطه مى خورد و حسادت نمى ورزد، منافق حسادت مى ورزد و غبطه نمى خورد.
(غبطه آن است که آرزو کنى آنچه دیگرى دارد، داشته باشى بدون اینکه آرزوى نابودى نعمت دیگرى را داشته باشى و حسد آن است که بخواهى نعمتى را که دیگرى دارد، نداشته باشد).
(2)
امام صادق علیه السلام:
من کان آخر یومیه خیرهما فهو مغبوط.⁽³⁹¹⁾
کسى که امروزش بهتر از دیروزش باشد، شایسته است که مورد غبطه قرار گیرد.
(3)
امام على علیه السلام:
أغبط الناس المسارع الى الخیرات.⁽³⁹²⁾
شایسته ترین مردم که مورد غبطه قرار گیرد کسى است که براى انجام کار خیر سبقت مى گیرد.
(4)
امام على علیه السلام:
ما المغبوط الا من کانت همّته نفسه لا یغبها عن محاسبتها و مطالبتها و مجاهدتها.⁽³⁹³⁾
شایسته نیست کسى مورد غبطه قرار گیرد، مگر کسى که همتش خودش ‍ باشد در این که از خودش حساب کشى کند و خودش را مؤ اخذه نماید و در اصلاح خود بکوشد.
(5)
امام على علیه السلام:
ان المغبون من غبن عمره و ان المغبوط من أنفذ عمره فى طاعة ربه.⁽³⁹⁴⁾
بدرستى که زیانکار کسى است که عمرش را بیهوده تلف کند، و کسى که عمر خود را در اطاعت خدا بگذارند شایسته است مورد غبطه قرار گیرد.
(6)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
رأى موسى علیه السلام رجلا عند العرش فغبطه بمکانه فسأل عنه فقال: کان لایحسد الناس على ما آتاهم الله من فضله.⁽³⁹⁵⁾
حضرت موسى علیه السلام مردى را نزد عرش دید و به جایگاه او غبطه خورد و در مورد او سوال کرد. به او گفته شد که او به آنچه خداوند از فضل خود به مردم داده است حسد نمى برد.
(7)
امام صادق علیه السلام:
انه قال لبعض شیعته - علیکم بالورع و الاجتهاد، و صدق الحدیث و أداء الامانة و التمسّک بما أنتم علیه، فانّما یغتبط أحدکم اذا انتهت نفسه الى هاهنا، و أومأ بیده الى حلقه.⁽³⁹⁶⁾
امام صادق علیه السلام به بعضى از شیعیان خود فرمودند: بر شما لازم است پرهیزکارى و تلاش و راستگویى و امانت دارى و چنگ زدن به مذهب خود، زیرا هر یک از شما به هنگام جان دادن، غبطه او را خواهد خورد.
(8)
امام صادق علیه السلام:
فى فضل زیارة الحسین بن على علیه السلام و لقد حدّثنى أبى أنّه لم یخل مکانه منذ قتل من مصلّ یصلّى علیه من الملائکة أو من الجنّ أو من الانس أو من الوحش و ما من شیء الّا و هو یغبط زائره و یتمسّح به و یرجو فى النظر الیه الخیر لنظره الى قبره.⁽³⁹⁷⁾
پدرم در فضیلت زیارت حسین بن على علیه السلام فرمودند: جایگاه آن حضرت از آن زمان که کشته شده، از فرشته یا جن یا حیوان وحشى که بر آن حضرت درود مى فرستد خالى نیست و هر چیزى غبطه زائر آن حضرت را مى خورد و خود را به او مى مالد و در نگاه کردن به زائر امام حسین علیه السلام امید خیر دارد زیرا او به قبر امام حسین علیه السلام نگاه کرده است .
(9)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
یروى عن ربّه تبارک و تعالى - حقّت محبّتى على المتزاورین فىّ و حقّت محبّتى على المتباذلین فىّ و هم على منابر من نور یغبطهم النبیّون و الصدّیقون بمکانهم.⁽³⁹⁸⁾
خداوند متعال مى فرماید: برخود واجب کرده ام دوست داشتن کسانى که به خاطر من به دیار یکدیگر مى روند و کسانى که در راه من به یکدیگر بخشش مى نمایند، چنین کسانى (روز قیامت ) بر منابرى از نورند به گونه اى که پیامبران و صدیقین به جایگاه آنان غبطه مى خورند.
(10)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ألا احدّثکم عن أقوام لیسوا بأنبیاء و لا شهداء یغبطهم یوم القیامة الأنبیاء و الشهداء بمنازلهم من الله على منابر من نور. قیل: من هم یا رسول الله؟ قال: هم الذین یحببون عباد الله الى الله و یحببون الله الى عباده، قلنا: هذا حببوا الله الى عباده، فکیف یحببون عباد الله الى الله؟ قال: یأمرونهم بما یحبّ الله و ینهونهم عمّا یکره الله، فاذا أطاعوهم أحبّهم الله.⁽³⁹⁹⁾
آیا آگاه کنم شما را از گروهى که نه از أنبیاء هستند و نه از شهدا، ولى أنبیاء و شهدا در روز قیامت به مقام و منزلت آنان غبطه مى خورند، و آنها بر منبرهایى از نور نشسته اند؟ سوال شد اى رسول خدا! آنان کیانند؟ فرمودند: آنان کسانى هستند که بندگان خدا را نزد خدا و خدا را نزد بندگانش محبوب مى گرداند عرض کردیم: ایجاد محبت خدا در دلها معلوم است، ولى چگونه بندگان را نزد خدا محبوب مى گردانند؟ فرمودند: آنان را فرمان مى دهند به آنچه خدا دوست مى دارد و باز مى دارند از آنچه خدا دوست نمى دارد، پس اگر آنان را اطاعت کنند، خداوند دوستشان مى دارد.

41 - حسد
(1)
امام صادق علیه السلام:
قال لقمان لابنه: و للحاسد ثلاث علامات: یغتاب اذا غاب و یتملّق اذا شهد و یشمت بالمصیبة.⁽⁴⁰⁰⁾
لقمان به فرزندش گفت: حسود را سه نشانه است: پشت سر غیبت مى کند، رو به رو تملق مى گوید و از گرفتارى دیگران شاد مى شود.
(2)
امام على علیه السلام:
الحسد عیب فاضح و شحّ فادح لا یشفى صاحبه الّا بلوغ آماله فیمن یحسده.⁽⁴⁰¹⁾
حسادت عیبى رسوا و بخلى سهمگین است و حسود تا به آرزوى خود درباره محسودش نرسد آرام نمى گیرد.
(3)امام على علیه السلام:
الحسود سریع الوثبة، بطىء العطفة.⁽⁴⁰²⁾
حسود زود خشمگین مى شود و دیر کینه از دلش مى رود.
(4)
امام على علیه السلام:
الحسد لا یجلب الّا مضرّة و غیظا یوهن قلبک و یمرض جسمک.⁽⁴⁰³⁾
حسادت نتیجه اى جز زیان و ناراحتى که دلت را سست و تنت را بیمار مى گرداند به بار نمى آورد.
(5)
امام صادق علیه السلام:
یقول ابلیس لجنوده: ألقوا بینهم الحسد و البغى، فانّهما یعدلان عند الله الشرک.⁽⁴⁰⁴⁾
شیطان به سپاهیانش مى گوید: میان مردم حسد و تجاوزگرى بیاندازید چون این دو، نزد خدا برابر با شرک است .
(6)
امام صادق علیه السلام:
النصیحة من الحاسد محال.⁽⁴⁰⁵⁾
نصیحت و خیرخواهى از حسود محال است .
(7)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
استعینوا على قضاء حوائجکم بالکتمان، فانّ کلّ ذى نعمة محسود.⁽⁴⁰⁶⁾
در برآوردن نیازهاى خود از پنهان کارى کمک بگیرید، زیرا هر صاحب نعمتى مورد حسد واقع مى شود.
(8)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ایّاکم و الحسد، فانّه یأکل الحسنات کما تأکل النار الحطب.⁽⁴⁰⁷⁾
از حسادت بپرهیزید، زیرا حسد نیکى ها را مى خورد چنان که آتش هیزم را مى خورد.
(9)
امام على علیه السلام:
لله درّ الحسد ما أعدله ! بدأ بصاحبه فقتله.⁽⁴⁰⁸⁾
آفرین بر حسادت ! چه عدالت پیشه است ! پیش از همه صاحب خود را مى کشد.
(10)
امام صادق علیه السلام:
ستّة لا تکون فى المؤمن: العسر و النکه و الحسد و اللجاجة و الکذب و البغى.⁽⁴⁰⁹⁾
شش (صفت ) در مؤمن نیست: سخت گیرى، بى خبرى، حسادت، لجاجت، دروغگویى و تجاوز.

42 - امانتدارى
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
لا تزال امّتى بخیر ما تحابّوا و تهادوا و أدّوا الامانة.⁽⁴¹⁰⁾
امت من تا هنگامى که یگدیگر را دوست بدارند، به یکدیگر هدیه دهند و امنانتدارى کنند، در خیر و خوبى خواهند بود.
(2)
امام صادق علیه السلام:
انظر ما بلغ به على علیه السلام عند رسول الله صلّى الله علیه و آله و سلّم فالزمه فان علیا علیه السلام انما بلغ ما بلغ به عند رسول الله بصدق الحدیث و أداء الامانة.⁽⁴¹¹⁾
بنگر على علیه السلام با چه چیز آن مقام را نزد پیامبر خدا صلّى الله علیه و آله و سلّم پیدا کرد همان را پیروى کن . همانا على (علیه السلام ) آن مقام را نزد پیامبر خدا صلّى الله علیه و آله و سلّم با راستگویى و امانتدارى بدست آورد.
(3)
امام صادق علیه السلام:
اتّقوا الله، و علیکم بأدأ الامانة الى من ائتمنکم فلو أنّ قاتل أمیر المؤمنین علیه السلام ائتمننى على أمانة لادّیتها الیه.⁽⁴¹²⁾
تقواى الهى پیشه کنید و امانت را به کسى که شما را امین دانسته است، باز گردانید، زیرا حتى اگر قاتل امیر المؤمنین علیه السلام امانتى را به من بسپرد هر آینه آن را به او بر مى گردانم .
(4)
امام على علیه السلام:
الامانة تجرّ الرزق، و الخیانة تجرّ الفقر.⁽⁴¹³⁾
امانتدارى روزى مى آورد و خیانت در امانت فقر.
(5)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
لا تنظروا الى کثرة صلاتهم و صومهم و کثرة الحج وا لمعروف و طنطنتهم باللیل، و لکن انظروا الى صدق الحدیث و أداء الامانة.⁽⁴¹⁴⁾
به زیادى نماز و روزه و حج و احسان و مناجات شبانه مردم نگاه نکنید، بلکه به راستگویى و امانتدارى آنها توجه کنید.
(6)
امام على علیه السلام:
لا تخن من ائتمنک و ان خانک و لا تذع سرّه و ان أذاع سرّک.⁽⁴¹⁵⁾
به کسى که تو را امین قرار داده است خیانت مکن هر چند او به تو خیانت کرده باشد و راز او را فاش مساز اگر چه او زار تو را فاش ساخته باشد.
(7)
امام على علیه السلام:
لا تأمننّ ملولا.⁽⁴¹⁶⁾
شخص به ستوه آمده و رنجیده را امین مشمار.
(8)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من خان أمانة فى الدنیا ولم یردّها الى أهلها ثمّ أدرکه الموت مات على غیر ملّتى و یلقى الله و هو علیه غضبان.⁽⁴¹⁷⁾
کسى که در دنیا به امانتى خیانت کند و آن را به صاحبش بر نگرداند و آن گاه بمیرد و دین من نمرده است و با خدا دیدار مى کند در حالى که بر او خشمگین است .
(9)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
من ائتمن غیر أمین فلیس له على الله ضمان لانه قد نهاه أن یأتمنه.⁽⁴¹⁸⁾
هر کس به فردى غیر امین امانت بسپارد، خداوند ضامن او نیست، زیرا او را از امانت سپارى به غیر امین باز داشته است .
(10)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
لیس منّا من یحقر الامانة حتى یستهلکها اذا استودعها.⁽⁴¹⁹⁾
از ما نیست کسى که امانت را کوچک بشمارد و از آن مواظبت نکند و در معرض تلف شدن قرار بدهد.

43 - اصلاح بین مردم
(1)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
اتقوا الله و أصلحوا ذات بینکم فان الله یصلح بین المؤمنین یوم القیامة.⁽⁴²⁰⁾
تقواى الهى داشته باشید و اصلاح کنید میان خودتان را زیرا خداوند در روز قیامت میان مؤمن را اصلاح مى کند.
(2)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
ألا اخبرکم بأفضل من درجه الصیام و الصلاة و الصدیقه؟ صلاح ذات البین، فان فساد ذات البین هى الحالقة.⁽⁴²¹⁾
آیا شما را به چیزى با فضیلت تر از نماز روزه و صدقه (زکات ) آگاه نکنم؟ آن چیز اصلاح میان مردم است، زیرا تیره شدن رابطه میان مردم ریشه کن کننده دین است .
(3)
امام کاظم علیه السلام:
طوبى للمصلحین بین الناس، اولئک هم المقرّبون یوم القیامة.⁽⁴²²⁾
خوشا به سعادت اصلاح کننده بین مردم که آنان همان مقربان روز قیامت اند.
(4)
امام صادق علیه السلام:
للمفضل -: اذا رأیت بین اثنین من شیعتنا منازعة فافتدها من مالى.⁽⁴²³⁾
به مفضل فرمودند: هر گاه میان دو نفر از شیعان من نزاعى دیدى از مال من غرامت بده (یعنى با پرداخت وجه مورد اختلاف، میان آنان را اصلاح کن ).
(5)
امام صادق علیه السلام:
صدقه یحبّها الله: اصلاح بین الناس اذا تفاسدوا، و تقارب بینهم اذا تباعدوا.⁽⁴²⁴⁾
صدقه اى که خداوند آن را دوست دارد عبارت است از: اصلاح میان مردم هر گاه رابطه شان تیره و شده و نزدیک کردن آنها به یکدیگر هر گاه از هم دور شدند.
(6)
امام صادق علیه السلام:
الکلام ثلاثة: صدق و کذب و اصلاح بین الناس قال: قیل له: جعلت فداک ما الاصلاح بین الناس؟ قال: تسمع من الرجل کلاما یبلغه فتخبث نفسه، فتلقاه فتقول: سمعت من فلان قال فیک من الخیر کذا و کذا، خلاف ما سمعت منه.⁽⁴²⁵⁾
سخن سه گونه است: راست و دروغ و اصلاح میان مردم به آن حضرت عرض شد: قربانت اصلاح میان مردم چیست؟ فرمودند: از کسى سخنى درباره دیگرى مى شنوى که اگر سخن به گوش او برسد، ناراحت مى شود. پس تو آن دیگرى را مى بینى و برخلاف آنچه شنیده اى، به او مى گویى: از فلانى شنیدم که در خوبى تو چنین و چنان مى گفت .
(7)
امام صادق علیه السلام:
... و الله ما اوتى لقمان الحکمة بحسب، و لامال و لاأهل و لا بسط فى جسم و لاجمال و لکنه کان رجلا قویا الى أن قال: و لم یمرّ برجلین یختصمان أو یقتتلان الا أصلح بینهما و لم یمض عنهما حتى تحاجزا.⁽⁴²⁶⁾
... به خدا قسم که: به لقمان تنها حکمت و دانش عطا نشده بود، و نیز دارائى و خانواده و قدرت جسمى و زیبایى چشمگیر نداشت ولى او مردى با اراده بود تا آنجا که امام فرمودند: و او به دو نفر که با هم نزاع مى کردند و یا مى جنگیدند نمى گذشت مگر اینکه: میانشان صلح برقرار مى کرد و از پیش آنان نمى رفت تا آنکه آنها دست از نزاع و جنگ کشیده و متفرق مى شدند.
(8)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
أیّما مسلمین تهاجرا فمکثا ثلاثا لا یصطلحان الّا کانا خارجین من الاسلام، و لم یکن بینهما ولایة فأیّهما سبق الى کلام أخیه کان السابق الى الجنّة یوم الحساب.⁽⁴²⁷⁾
هر دو مسلمانى که با هم قهر کنند و سه روز به قهر خود ادامه دهند و آشتى نکنند، هر دو از اسلام بیرون روند و میان آنان هیچ پیوند دینى نباشد و هر کدام از آنها پیش از دیگرى با برادرش حرف بزند، در روز حسابرسى زودتر به بهشت مى رود.
(9)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
الصلح جائز بین المسلمین، الّا صلحا أحلّ حراما و حرّم حلالا.⁽⁴²⁸⁾
صلح میان مسلمانان جایز است، مگر صلحى که حرامى را حلال یا حلالى را حرام کند.
(10)
رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم:
انّ الله أحبّ الکذب فى الصلاح و أبغض الصدق فى الفساد.⁽⁴²⁹⁾
براستى که خداوند دروغى را که باعث اصلاح باشد دوست مى دارد و راستى را که موجب فساد گردد، دشمن مى دارد.

44 - تشکر از مردم
(1)
امام سجاد علیه السلام:
أمّا حقّ ذى المعروف علیک فأن تشکره و تذکر معروفه، و تکسبه المقالة الحسنة و تخلص له الدعأ فیما بینک و بین الله عزوجل، فاذا فعلت ذلک کنت قد شکرته سرا و علانیة، ثم ان قدرت على مکافاته یوما کافیته.⁽⁴³⁰⁾
حق کسى که به تو نیکى کرده، این است که از او تشکر کنى و نیکیش را به زبان آورى و از وى به خوبى یاد کنى و میان خود و خداى عزوجل برایش ‍ خالصانه دعا کنى، هر گاه چنین کردى بى گمان پنهانى و آشکارا از او تشکر کرده اى . سپس اگر روزى توانستى نیکى او را جبران کنى، جبران کن .
(2)
امام رضا علیه السلام:
من لم یشکر المنعم من المخلوقین لم یشکر الله عزوجل.⁽⁴³¹⁾
هر کس در مقابل خوبى مردم تشکر نکند، از خداى عزوجل تشکر نکرده است .
(3)
امام على علیه السلام:
انّ مکرمة صنعتها الى أحد من الناس، انّما أکرمت بها نفسک و زیّنت بها عرضک، فلا تطلب من غیرک شکر ما صنعت الى نفسک.⁽⁴³²⁾
اگر به کسى خوبى کردى در واقع با این کار خود را گرامى داشته اى و به خودت آبرو داده اى، پس به سبب خوبى اى که به خودت کرده اى از دیگران خواهان تشکر مباش .
(4)
امام على علیه السلام:
شکرک للراضى عنک یزیده رضا و وفاء، شکرک للساخط علیک یوجب لک منه صلاحا و تعطّفا.⁽⁴³³⁾
سپاسگزارى تو از کسى که از تو راضى است، موجب رضایت و وفادارى بیشتر او مى شود و سپاسگزاریت از کسى که از تو ناخشنود است، سبب رفع ناراحتى و مهربانى او نسبت به تو مى شود.
(5)
امام على علیه السلام:
من صنع بمثل ما صنع الیه فانّما کافاه و من اضعفه کان شکورا.⁽⁴³⁴⁾
هر کس در برابر خوبى اى که به او شده همانند آن را انجام دهد آن را تلافى کرده است و اگر بیشتر از آن خوبى کند سپاسگزارى نموده است .
(6)
امام رضا علیه السلام:
ان الله عزوجل أمر... بالشکر له و للوالدین فمن لم یشکر والدیه لم یشکر الله.⁽⁴³⁵⁾
خداى عزوجل دستور داد... به سپاسگزارى از خود و از پدر ومادر، پس ‍ کسى که از پدر و مادر خود سپاسگزارى نکند از خداوند سپاسگزارى نکرده است .
(7)
امام صادق علیه السلام:
لعن الله قاطعى سبل المعروف قیل و ما قاطعوا سبل المعروف؟ قال: الرجل یصنع الیه المعروف فیکفره، فیمتنع صاحبه من أن یصنع ذلک الى غیره.⁽⁴³⁶⁾