أربعینات

11. بردباری و خشم

الَّذینَ یُنْفِقونَ فِى السَّرّاءِ وَ الضَّرّاءِ وَ الْکاظِمینَ الْغَیْظَ وَ الْعافینَ عَنِ النّاسِ وَ اللّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنینَ؛ [سوره آل عمران، آیه 134]
(پرهیزکاران) کسانى هستند که در توانگرى و تنگدستى انفاق مى کنند و خشم خود را فرو مى برند و از خطاى مردم در مى گذرند ، و خداوند نیکوکاران را دوست دارد .

1 امام صادق علیه السلام: اَلْحِلْمُ سِراجُ اللّهِ... وَالْحِلْمُ یَدورُ عَلى خَمْسَةِ أَوْجُهٍ: أَنْ یَکونَ عَزیزا فَیَذِلَّ، أَوْ یَکونَ صادِقا فَیُتَّهَمَ، أَوْ یَدْعُوَ إِلَى الْحَقِّ فَیُسْتَخَفَّ بِهِ، أَوْ أَنْ یُؤْذى بِلا جُرْمٍ، أَوْ أَنْ یُطالِبَ بِالْحَقِّ وَ یُخالِفوهُ فیهِ، فَإِنْ آتَیْتَ کُلاًّ مِنْها حَقَّهُ فَقَدْ اَصَبْتَ... ؛

بردبارى چراغ خداست... پنج چیز است که بردبارى مى طلبد: شخص عزیز باشدو خوار شود، راستگو باشد و نسبت ناروا داده شود، به حق دعوت کند و سبکش بشمارند،بى گناه باشد و اذیت شود، حق طلبى کند و با او مخالفت کنند. اگر در هرپنج مورد، به حق رفتار کنى، بردبار هستى... . [بحارالأنوار، ج 71، ص 422، ح61]

2 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلا اِنَّ خَیرَ الرِّجالِ مَن کانَ بَطىءَ الغَضَبِ سَریعَ الرِّضا؛

بدانید که بهترین انسانها کسانى هستند که دیر به خشم آیند و زود راضى شوند. [نهج الفصاحه، ح469]

3 امام على علیه السلام: اَلْحِلْمُ غِطاءٌ ساتِرٌ، وَ الْعَقْلُ حِسامٌ قاطِعٌ، فَاسْتُرْ خَلَلَ خَلْقِکَ بِحِلْمِکَ، وَ قاتِلْ هَواکَ بِعَقْلِکَ؛

بردبارى پرده اى پوشاننده، و عقل شمشیرى برنده است، پس عیبهاى اخلاقى خود را با بردبارى بپوشان، و با عقلت به جنگ هوا و هوست برخیز. [نهج البلاغه، حکمت 424]

4 پیامبر صلی الله علیه و آله: ما تَجَرَّعَ عَبدٌ جُرعَةً اَفضَلَ عِنْدَ اللّهِ مِنْ جُرعَةِ غَیْظٍ کَظَمَها اِبتِغاءَ وَجهِ اللّهِ؛

انسان هیچ جرعه اى ننوشید که نزد خدا از جرعه خشمى که براى رضاى خدا فرو خورد بهتر باشد. [نهج الفصاحه، ح2628]

5 امام على علیه السلام: إنْ لَمْ تَکُنْ حَلیما فَتَحَلَّمْ فَإِنَّهُ قَلَّ مَنْ تَشَبَّهَ بِقَوْمٍ إِلاّ أَوشَکَ أَنْ یَکونَ مِنْهُمْ؛

اگر بردبار نیستى خود را بردبار جلوه ده، زیرا کمتر کسى است که خود را شبیه گروهى کند و بزودى یکى از آنان نشود. [نهج البلاغه، حکمت 207]

6 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِنَّ الغَضَبَ مِنَ الشَّیطانِ وَ اِنَّ الشَّیطانَ خُلِقَ مِنَ النّارِ وَ اِنَّما تُطفَأُ النّارُ بِالماءِ فَاِذا غَضِبَ اَحَدُکُم فَلیَتَوَضَّاْ؛

خشم از شیطان و شیطان از آتش آفریده شده است و آتش با آب خاموش مى شود، پس هرگاه یکى از شما به خشم آمد، وضو بگیرد. [نهج الفصاحه، ح660]

7 پیامبر صلی الله علیه و آله: کادَ الْحَلیمُ أَنْ یَکونَ نَبیّا؛

آدم بردبار به پیامبرى نزدیک است. [بحارالأنوار، ج 43، ص 70، ح61]

8 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ کَظَمَ غَیْظا وَ هُوَ قادِرٌ عَلى اَنْ یُنْفِذَهُ مَلأََهُ اللّهُ أَمْناً وَ ایماناً؛

هر کس در حالى که مى تواند خشم خود را عملى کند، آن را فرو برد، خداوند او راسرشار از آرامش و ایمان مى کند. [نهج الفصاحه، ح 2778]

9 پیامبر صلی الله علیه و آله: لَیْسَ بِحَلیمٍ مَنْ لَمْ یُعاشِرْ بِالْمَعْرُوفِ مَنْ لابُدَّ لَهُ مِنْ مُعاشَرَتِهِ حَتّى یَجْعَلَ اللّهُ مِنْ ذلِکَ مَخْرَجا؛

بردبار نیست آنکه با کسى که چاره اى جز معاشرت با او ندارد به نیکى معاشرت نکند تا اینکه خداوند براى او راه نجاتى از معاشرت با وى فراهم آورد. [کنزالعمال، ج 3، ص130، ح5815]

10 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلصَّرعَةُ کُلُّ الصَّرعَةِ الَّذى یَغْضَبُ فَیَشْتَدُّ غَضَبُهُ وَ یَحْمَرُّ وَجهُهُ وَ یَقْشَعِرُّ شَعْرُهُ فَیَصرَعُ غَضَبَهُ؛

کمال دلیرى آن است که کسى خشمگین شود و خشمش شدّت گیرد و چهره اش سرخ شود و موهایش بلرزد، امّا بر خشم خود چیره گردد. [نهج الفصاحه، ح1872]

11 امام على علیه السلام: اَلْحِلْمُ یُطفِیءُ نارَ الْغَضَبِ وَ الْحِدَّةُ تُؤَجِّجُ إِحْراقَهُ؛

بردبارى آتش خشم را فرو مى نشاند و تندى، آن را شعله ورتر مى کند. [غررالحکم، ج 2، ص 123، ح 2063]

12 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ کَفَّ غَضَبَهُ کَفَّ اللّهُ عَنْهُ عَذابَهُ؛

هر کس خشم خود را نگه دارد خداوند عذابش را از او باز مى دارد. [بحارالأنوار، ج 73، ص 263، ح7]

13 امام على علیه السلام: لَیْسَ الْحَلیمُ مَنْ عَجَزَ فَهَجَمَ وَ إِذا قَدَرَ انْتَقَمَ، إِنَّمَا الْحَلیمُ مَنْ إِذا قَدَرَ عَفا وَ کانَ الْحِلْمُ غالِباً عَلى کُلِّ أَمْرِهِ؛

کسى که چون ناتوان شود هجوم برد و چون قدرت یابد انتقام گیرد بردبار نیست، بلکه بردبار کسى است که قدرت داشته باشد اما گذشت کند و بردبارى بر تمامى امور او غالب باشد. [غررالحکم، ج 5، ص 91، ح7529]

14 امام على علیه السلام: کُنْ بَطىءَ الْغَضَبِ سَریعَ الْفَىْءِ مُحِبّاً لِقَبُولِ الْعُذْرِ؛

دیر خشم و زود گذشت باش و قبولِ عذر را دوست بدار. [غررالحکم، ج 4، ص 607، ح7165]

15 امام على علیه السلام: مَنْ حَلُمَ عَنْ عَدُوِّهِ ظَفِرَ بِهِ؛

هر کس در مقابل دشمن بردبار باشد بر او پیروز مى شود. [کنزالفوائد، ص147]

16 امام على علیه السلام: بِئسَ القَرینُ الغَضَبُ: یُبدِى الْمَعائِبَ وَ یُدْنِى الشَّرَّ وَ یُباعِدُ الخَیْرَ؛

خشم همنشین بسیار بدى است: عیب ها را آشکار، بدى ها را نزدیک و خوبى ها را دور مى کند. [غررالحکم، ج3، ص 257، ح4417]

17 امام على علیه السلام: مَنْ غاظَکَ بِقُبْحِ السَّفَهِ عَلَیْکَ، فَغِظْهُ بِحُسْنِ الْحِلْمِ عَنْهُ؛

هر کس با زشتىِ سبک سرى تو را خشمگین کرد تو با زیبایى بردبارى او را به خشم آور. [غررالحکم، ج 5، ص333، ح 8620]

18 امام على علیه السلام: اَقدَرُ النّاسِ عَلَى الصَّوابِ مَنْ لَمْ یَغْضَبْ؛

تواناترین مردم در تشخیص درست کسى است که خشمگین نشود. [غررالحکم، ج 2، ص 408، ح3047]

19 پیامبر صلی الله علیه و آله: فَأَمَّا الْحِلْمُ فَمِنْهُ رُکوبُ الْجَمیلِ، وَ صُحْبَةُ الأَْبْرارِ وَ رَفْعٌ مِنَ الضَّعَةِ وَ رَفْعٌ مِنْ الْخَساسَةِ وَ تَشَهِّى الْخَیْرِ وَ تَقَرُّبُ صاحِبِهِ مِنْ مَعالِى الدَّرَجاتِ وَ الْعَفْوُ وَ الْمَهَلُ وَ الْمَعْروفُ وَ الصَّمْتُ فَهذا ما یَتَشَعَّبُ لِلْعاقِلِ بِحِلْمِهِ؛

حاصل بردبارى: آراسته شدن به خوبیها، هم نشینى با نیکان، ارجمند شدن، عزیز گشتن، رغبت به نیکى، نزدیک شدن بردبار به درجات عالى، گذشت، آرامش و تأنّى، احسان و خاموشى. اینها ثمره بردبارى عاقل است. [تحف العقول، ص16]

20 امام على علیه السلام: اَعْدى عَدُوٍّ لِلْمَرْءِ غَضَبُهُ وَ شَهْوَتُهُ فَمَنْ مَلَکَهُما عَلَتْ دَرَجَتُهُ وَ بَلَغَ غایَتَهُ؛

بدترین دشمن آدمى خشم و شهوت اوست، پس هر کس آن دو را در اختیار بگیرد مقامش بالا مى رود و به هدفش مى رسد. [غررالحکم، ح 3269]

21 پیامبر صلی الله علیه و آله: ثَلاثٌ مِنْ مَکارِمِ الاَْخْلاقِ فِى الدُّنْیا وَ الآخِرَةِ: اَنْ تَعْفُوَ عَمَّنْ ظَلَمَکَ وَ تَصِلَ مَنْ قَطَعَکَ وَ تَحْلُمَ عَمَّنْ جَهِلَ عَلَیْکَ؛

سه چیز در دنیا و آخرت از مکارم اخلاق است: از کسى که به تو ظلم کرده درگذرى، با کسى که با تو قطع رابطه کرده رابطه برقرار کنى، و با کسى که با تو سبک سرى مى کند بردبارى نمایى. [نهج الفصاحه، ح 1288]

22 امام على علیه السلام: اَحْضَرُ النّاسِ جَواباً مَنْ لَمْ یَغْضِبْ؛

حاضر جواب ترین مردم کسى است که خشمگین نشود. [غررالحکم، ج 2، ص 390، ح 2950]

23 امام على علیه السلام: مِنْ عَلامَةِ اَحَدِهِمْ (المُتَقینَ) اَنَّکَ تَرى لَهُ قُوَّةً فِى دِینٍ... وَ حِرْصاً فِى عِلْمٍ وَ عِلْما فى حِلْمٍ؛
ِ
از نشانه هاى پرهیزکاران این است که مى بینى در دین نیرومند... در کسب دانشحریص و داراى علم همراه با بردبارى اند. [نهج البلاغه، خطبه 193]

24 امام على علیه السلام: شِدَّةُ الْغَضَبِ تُغَیِّرُ الْمَنْطِقَ وَ تَقْطَعُ مادَّةَ الْحُجَّةِ وَ تُفَرِّقُ الْفَهْمَ؛

خشم شدید، چگونگى گفتار را تغییر مى دهد، اساس استدلال را بر هم مى ریزد و تمرکز فکرى را از بین مى برد. [بحارالأنوار، ج 71، ص 428]

25 امام على علیه السلام: لَیْسَ الْخَیْرُ اَنْ یَکْثُرَ مالُکَ وَ وَلَدُکَ، وَ لکِنَّ الْخَیْرَ اَنْ یَکْثُرَ عِلْمُکَ وَ یَعْظُمَ حِلْمُکَ؛

خیر آن نیست که ثروت و فرزندانت زیاد شود، بلکه خیر آن است که دانشت بسیار و بردباریت افزون گردد. [نهج البلاغه، حکمت 94]

26 امام باقر علیه السلام: اِنْ کُذِّبْتَ فَلا تَغْضَبْ؛

اگر به تو نسبت دروغ دادند، خشمگین مشو. [تحف العقول، ص284]

27 امام على علیه السلام: اَلْحِلْمُ وَ الاَْناةُ تَواَمانِ، یُنْتِجُهُما عَلُوُّ الْهِمَّةِ؛

بردبارى و وقار دو همزادند که همّت عالى آنها را به وجود مى آورد. [نهج البلاغه، حکمت 460]

28 امام باقر علیه السلام: اَیُّما رَجُلٍ غَضِبَ وَ هُوَ قائِمٌ فَلْیَجْلِسْ فَاِنَّهُ سَیَذْهَبُ عَنْهُ رِجْزُ الشَّیْطانِ وَ اِنْ کانَ جالِسا فَلْیَقُمْ... ؛

هر کس در حال ایستادن خشمگین شود، بنشیند که این کار به سرعت وسوسه شیطان را از او دور مى کند و اگر نشسته است، برخیزد. [بحارالأنوار، ج73، ص 264، ح9]

29 امام على علیه السلام: اِحْتَجِبْ عَنِ الْغَضَبِ بِالْحِلْمِ، وَ غُضَّ عَنِ الْوَهْمِ بِالْفَهْمِ؛

با بردبارى خود را از خشم پنهان کن و با فهم و دانایى از وهم و خیال چشم بپوش. [غررالحکم، ج2، ص 199، ح 2365]

30 امام صادق علیه السلام: لَیْسَ مِنّا مَنْ لَمْ یَمْلِکُ نَفْسَهُ عِنْدَ غَضَبِهِ؛

کسى که هنگام خشم خوددار نباشد، از ما نیست. [کافى، ج 2، ص 637، ح2]

31 امام على علیه السلام: اِنَّکَ مُقَوَّمٌ بِاَدَبِکَ، فَزَیِّنْهُ بِالْحِلْمِ؛

ارزش تو به ادب توست، پس آن را با بردبارى آراسته کن. [غررالحکم، ج 3، ص 57، ح 3813]

32 امام صادق علیه السلام: ما مِنْ عَبْدٍ کَظَمَ غَیْظا اِلاّ زادَهُ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ عِزّا فِى الدُّنْیا وَ الآخِرَةِ؛

هیچ بنده اى نیست که خشمى را فرو خورد مگر آنکه خداوند عزوجل در دنیا و آخرت بر عزّت او بیفزاید. [اصول کافى، ج 2، ص 110]

33 امام على علیه السلام: اِذا اَحَبَّ اللّهُ عَبْداً زَیَّنَهُ بِالسَّکینَةِ وَ الْحِلْمِ؛

هر گاه خداوند بنده اى را دوست بدارد او را با آرامش و بردبارى آراسته مى گرداند. [غررالحکم، ج 3، ص 161، ح 4099]

34 امام صادق علیه السلام: اَلْغَضَبُ مِفْتاحُ کُلِّ شَرٍّ؛

خشم کلید همه بدى هاست. [کافى، ج2، ص 303، ح3]

35 امام على علیه السلام: اَوَّلُ عِوَضِ الْحَلیمِ مِنْ حِلْمِهِ اَنَّ النّاسَ اَنْصارُهُ عَلَى الْجاهِلِ؛

اول نتیجه اى که شخص بردبار از بردباریش مى گیرد، پشتیبانى مردم از او در برابر نادان است. [وسائل الشیعه، ج 11، ص 212]

36 امام صادق علیه السلام: مَنْ غَضِبَ عَلَیْکَ ثَلاثَ مَرّاتٍ وَ لَم یَقُل فیکَ سوءاً فَاتَّخِذْهُ لِنَفْسکَ خَلیلاً؛

هر کس سه بار بر تو خشم گرفت ولى به تو بد نگفت، او را براى خود به دوستى انتخاب کن. [معدن الجواهر، ص34]

37 امام على علیه السلام: اَلْحِلْمُ نورٌ جَوهَرُهُ الْعَقْلُ؛

بردبارى نورى است که جوهره آن عقل است. [غررالحکم، ج 1، ص 311، ح 1185]

38 امام صادق علیه السلام: اَلمُؤمِنُ اِذا غَضِبَ لَم یُخرِجْهُ غَضَبُهُ مِنْ حَقٍّ، وَ اِذا رَضِىَ لَم یُدخِلْهُ رِضاهُ فى باطِلٍ، وَ الَّذى اِذا قَدَرَ لَم یَأخُذ اَکْثَرَ مِمّا لَهُ؛

مؤمن چون خشمگین شود خشمش او را از حق بیرون نبرد، و چون خشنود شود خشنودیش او را به باطل نکشاند، و چون قدرت یابد بیش از حقّ خود نگیرد. [بحارالأنوار، ج 78، ص 209، ح85]

39 امام باقر علیه السلام: اَلْحِلْمُ لِباسُ الْعالِمِ فَلا تَعْرَیَنَّ مِنْهُ؛

بردبارى لباس عالم است، پس تو خود را از آن عریان مدار. [کافى، ج 8، ص 55]

40 امام هادى علیه السلام: اَلغَضَبُ عَلى مَن تَملِکُ لُؤمٌ؛

بر زیردستان خشمگین شدن نشانه پَستى است. [بحارالأنوار، ج78، ص 370، ح 4]

12. دهانی خوشبو

وَ اللّهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرینَ؛ [سوره توبه، آیه 108]
خداوند پاکیزگان را دوست دارد.

1 پیامبر صلی الله علیه و آله: حَبَّذَا الْمُتَخَلِّلُ مِنْ اُمَّتى؛

آفرین بر خلال کنندگان امت من. [مکارم الاخلاق، ص 153]

2 امام باقر علیه السلام: لَوْ یَعْلَمُ النّاسُ ما فِى السِّواکِ لاََباتوهُ مَعَهُمْ فى لِحافٍ؛

اگر مردم خاصیت مسواک را مى دانستند (هرگز آن را از خود جدا نمى کردند و حتى) آن را شب به بستر خود مى بردند. [بحارالأنوار، ج 76، ص 130، ح 17]

3 امام صادق علیه السلام: فِى السِّواکِ اثْنَتا عَشْرَةَ خَصْلَةً: هُوَ مِنَ السُّنَّةِ، وَ مَطْهَرَةٌ لِلْفَمِ، وَ مَجْلاةٌ لِلْبَصَرِ، وَ یُرْضِى الرَّحْمنَ، یُـبَیِّضُ الأَْسْنانَ، یَذْهَبُ بِالْحَفَرِ، وَ یَشُدُّ اللَثَّةَ، وَ یُشَهِّى الطَّعامَ، وَ یَذْهَبُ بِالْبَلْغَمِ، وَ یَزیدُ فِى الْحِفْظِ، وَ یُضاعِفُ الْحَسَناتِ، وَ تَفْرَحُ بِهِ الْمَلائِکَةُ؛

در مسواک زدن دوازده فایده وجود دارد: 1. از سنّت پیامبر صلی الله علیه و آله است، 2. دهان را پاکیزه مى کند، 3. نور چشم را زیاد مى کند، 4. باعث خشنودى خداوند است، 5 . دندان ها را سفید مى کند، 6 . جِرم آنها را از بین مى برد، 7 . لثه را محکم مى کند،8 . اشتها آور است، 9 . بلغم را مى برد، 10. حافظه را زیاد مى کند، 11. حسنات را چند برابر مى کند، 12. فرشتگان از آن شاد مى گردند. [خصال، ص 481]

4 پیامبر صلی الله علیه و آله: عَلَیْکُمْ بِالبِطّیخِ، فَاِنَّ فیهِ عَشْرَ خِصالٍ: ... وَ رَیْحانٌ؛

خربزه بخورید، چرا که ده خاصیت دارد... از جمله اینکه خوشبو (کننده) است. [طب النّبى صلی الله علیه و آله، ص 8]

5 پیامبر صلی الله علیه و آله: ثَلاثٌ حَقٌّ عَلى کُلِّ مُسْلِمٍ: اَلْغُسْلُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ، وَ السِّواکُ، وَ الطِّیبُ؛

سه چیز بر هر مسلمانى لازم است: غسل جمعه، مسواک زدن، و عطر. [نهج الفصاحه، ح 1256]

6 امام رضا علیه السلام: اَلسِّواکُ یَجْلُو الْبَصَرَ وَ یُنْبِتُ الشَّعْرَ وَ یَذْهَبُ بِالدَّمْعَةِ؛

مسواک زدن، نور چشم و رشد مو را زیاد و آبریزش چشم را برطرف مى کند. [بحارالأنوار، ج 76، ص 137]

7 پیامبر صلی الله علیه و آله: نِعمَ الطَّعامُ الزَّبیبُ... وَ یُطَیِّبُ النَّـکْهَةَ؛

چه خوب خوراکى است مویز؛ ... و دهان را خوشبو مى کند. [اختصاص، ص 124]

8 امام باقر علیه السلام: اَلسِّواکُ یَذْهَبُ بِالْبَلْغَمِ وَ یَزیدُ فِى الْعَقْلِ؛

مسواک بلغم و رطوبات معده را از بین مى برد و عقل را زیاد مى کند. [ثواب الاعمال، ص 18]

9 امام صادق علیه السلام: اِیّاکَ وَ السِّواکَ فِى الْحَمّامِ فَاِنَّهُ یورِثُ وَباءَ اْلاَسْنانِ؛

در حمام مسواک نزنید؛ زیرا که دندان ها را فاسد مى کند. [علل الشرایع، ص 292]

10 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلسِّواکُ یَزیدُ الرَّجُلَ فَصاحَةً؛

مسواک بر شیوایى سخن انسان مى افزاید. [مکارم الاخلاق، ص 48]

11 امام صادق علیه السلام: نِعْمَ اللُّقْمَةُ الجُبْنُ، تُعْذِبُ الْفَمَ وَ تُطَیِّبُ النَّـکْهَةَ و ... ؛

خوب لقمه اى است پنیر؛ آب دهان را گوارا و بوى آن را خوش مى نماید ... . [بحارالأنوار، ج 66 ، ص 105، ح 11]

12 امام صادق علیه السلام: ما أَدَرْتَ عَلَیْهِ لِسانَکَ فَأَخْرَجْتَهُ فَابْلَعْهُ وَ ما أَخْرَجْتَهُ بِالْخَلالِ فَارْمِ بِهِ؛

بعد از غذا زبان را دور دهان بگردان، هرچه با زبان درآمد فرو ببر، و آنچه را با خلال بیرون آوردى از دهان بیرون افکن. [مکارم الأخلاق، ص152]

13 پیامبر صلی الله علیه و آله: ... اَنَّ فى تَمْرَتِکُمْ هذِهِ (اَلْبَرنُّى) تِسْعَ خِصالٍ ... وَ تُطَیِّبُ النَّـکْهَةَ؛

در این خرماى شما (برنى) نُه ویژگى است... از جمله آنکه دهان را خوشبو مى نماید.(برنى، نوعى از خرماست که گِرد و به رنگ سرخ مایل به زرد است). [محاسن، ج 1، ص 77، ح 37؛ المعجم الوسیط، ج 1، ص 52]

14 پیامبر صلی الله علیه و آله: مازالَ جَبْرَئیلُ یُوصِینِى بِالسِّواکِ حَتّى خِفْتُ اَنْ اُخْفىَ اَوْ اُدْرِدَ؛

جبرئیل پیوسته مرا به مسواک سفارش مى کرد تا جایى که ترسیدم در مسواک زدن زیاده روى کنم و یا دندان هایم را از بین ببرم. [وسائل الشیعه، ج 1، ص 346، ح 1]

15 امام على علیه السلام: مَضْغُ اللُّبانِ یَشُدُّ الاَْضراسَ وَ یَنْفِى الْبَلْغَمَ وَ یَذْهَبُ بِریحِ الْفَمِ؛

جویدن کندر، دندان ها را محکم مى کند و بلغم و رطوبات و بوى دهان را مى برد. [خصال، ص 612]

16 امام صادق علیه السلام: مَنْ اَصابَهُ ضَعْفٌ فى قَلْبِهِ اَو بَدَنِهِ فَلْیَأکُلْ لَحْمَ الضَّأنِ بِاللَّبَنِ فَاِنَّهُ یُخْرِجُ مِنْ اَوصالِهِ کُلَّ داءٍ وَ غائِلَةٍ وَ یُقَّوى جِسْمَهُ وَ یَشُدُّ لثَـتَهُ؛

هر کس به ضعفى در قلب یا بدن خویش گرفتار شد، باید گوشت گوسفند با شیر بخورد، چرا که این خوراک، هر درد و بلایى را از اندام وى بیرون مى بَرَد و تن او را تقویت و لثه اش را محکم مى کند. [محاسن، ج 2، ص 259، ح 1819]

17 امام صادق علیه السلام: ثَلاثٌ یُذْهِبْنَ النِّسْیانَ وَ یُحْدِثْنَ الذُّکْرَ: قِراءَةُ الْقُرآنِ، وَ السِّواکُ، وَ الصِّیامُ؛

سه چیز، فراموشى را از بین مى برد و حافظه را زیاد مى کند: خواندن قرآن، مسواک زدن و روزه گرفتن. [دعائم الاسلام، ج 2، ص 137، ح 481]

18 پیامبر صلی الله علیه و آله: ما جاءَنِى جَبْرَئیلُ اِلاّ أَوْصانِى بِالسِّواکِ، حَتّى لَقَدْ خَشیتُ اَنْ یُفْرَضَ عَلَىَّ وَ عَلى اُمَّتى؛

جبرئیل هیچ گاه نزد من نیامد، مگر آنکه مرا به مسواک زدن سفارش کرد تا جایى که نگران شدم این کار بر من و امّتم واجب گردد. [کنزالعمال، ح 26174]

19 امام صادق علیه السلام: کُلُوا الْبَصَلَ؛ فَاِنَّ فیهِ ثَلاثَ خِصالٍ: یُطَیِّبُ النَّـکْهَةَ، وَ یَشُّدُّ اللِّثَةَ، وَ یَزیدُ فِى الْماءِ وَ الْجِماعِ؛

پیاز بخورید؛ چرا که سه ویژگى دارد: دهان را خوشبو، لثه را محکم و توان جنسى را زیاد مى کند. [کافى، ج 6 ص 374، ح 3]

20 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنِ استاکَ کُلَّ یَومٍ مَرَّتَینِ فَقَد أدامَ سُنَّةَ الأَنْبیاءِ علیهم السلام، وَ کَـتَبَ اللّهُ لَهُ بِکُلِّ صَلاةٍ یُصَلّیها ثَوابَ مِائَةِ رَکعَةٍ، وَ استَغنى عَنِ الفَقرِ، وَ تَطیبُ نَـکهَتُهُ، وَ یَزیدُ فى حِفظِهِ، وَ یَشتَدُّ لَهُ فَهمُهُ، وَ یَمْرَأُ طَعامُهُ، وَ یَذهَبُ أوجاعُ أضراسِهِ، وَ یُدفَعُ عَنهُ السُّقُمُ، وَ تُصافِحُهُ المَلائِکَـةُ لِما یَرَونَ عَلَیهِ مِنَ النّورِ، وَ یَنقى أسنانُهُ؛

هر کس هر روز دو بار مسواک بزند: سنت پیامبران را ادامه داده است و براى هر نمازى که بخواند خداوند پاداش صد رکعت برایش مى نویسد و از فقر نجات مى یابد و دهانش خوشبو، حافظه اش تقویت، فهمش زیاد، غذایش گوارا و درد دندان و بیمارى اش برطرف مى شود و فرشتگان به خاطر نورى که در او مشاهده مى کنند، با او دست مى دهند و دندان هایش تمیز مى شود. [جامع الأخبار، ص 151، ح 340]

21 امام رضا علیه السلام: اَلتّینُ یَذْهَبُ بِالْبَخْرِ وَ یَشُدُّ الْعَظْمَ وَ یُنْبِتُ الشَّعْرَ وَ یَذْهَبُ بِالدّاءِ وَ لایُحْتاجُ مَعَهُ إِلى دَواءٍ؛

انجیر بوى بد دهان را برطرف، استخوان ها را محکم، رویش مو را زیاد و بیمارى را برطرف مى کند و با وجود آن احتیاجى به دارو نیست. [وسائل الشیعة، ج 17، ص 133، ح 1]

22 پیامبر صلی الله علیه و آله: تَخَلَّلوا فَإِنَّهُ لَیْسَ شَىْءٌ أَبْغَضَ إِلَى الْمَلائِکَةِ مِنْ أَنْ یَرَوْا فى أَسْنانِ الْعَبْدِ طَعاماً؛

خلال کنید که بدترین چیز نزد فرشتگان این است که لاى دندان هاى بنده، مانده غذا ببینند. [مکارم الاخلاق، ص 153]

23 امام صادق علیه السلام: اَلْخِلالُ بَعْدَ الطَّعامِ، یَشُدُّ اللِّثاتِ وَ یَجْلِبُ الرِّزْقَ وَ یُطَیِّبُ النَّـکْهَةَ؛

خلال کردن بعد از غذا، لثه ها را محکم، روزى را زیاد و دهان را خوشبو مى کند. [احقاق الحق، ج 12، ص 283]

24 امام صادق علیه السلام: اَلحَوْک بَقْلَةُ الأَنْبیاءِ. أَما إِنَّ فیهِ ثَمانُ خِصالٍ:... وَ یُطَیِّبُ النَّـکْهَةَ ...؛

ریحان سبزى انبیاست و در آن هشت خاصیت است: ... از جمله اینکه دهان را خوشبو مى سازد. [کافى، ج 6، ص 364، ح 4]

25 امام صادق علیه السلام: خَلُّ الْخَمْرِ یَشُدُّ اللِّثَةَ وَ یَقْتُلُ دَوابَّ الْبَطْنِ وَ یَشُدُّ الْعَقْلَ؛

سرکه لثه را تقویت مى کند، کِرم معده را از بین مى برد و عقل را نیرو مى بخشد. [کافى، ج 6 ، ص 330، ح 9]

26 پیامبر صلی الله علیه و آله: طَهِّروا اَفْواهَکُمْ فَاِنَّها مَسالِکُ التَّسْبیحِ؛

دهان هاى خود را پاکیزه کنید که راه هاى تسبیح خداوند است. [مکارم الاخلاق، ص 51]

27 امام صادق علیه السلام: اَلحِنّاءُ یَذْهَبُ بِالسَّهَکِ وَ یَزیدُ فى ماءِ الْوَجْهِ وَ یُطَیِّبُ النَّکْهَةَ وَ یُحَسِّنُ الْوَلَدَ؛

حنا، بوى بد عرق را از بین مى برد و چهره را شاداب، دهان را خوشبو و فرزند را زیبا مى کند. [کافى، ج 6، ص 484، ح 5]

28 امام صادق علیه السلام: عَلَیْکُمْ بِالسِّواکِ فَاِنَّهُ یُذْهِبُ وَسْوَسَةَ الصَّدرِ؛

شما را سفارش مى کنم به مسواک زدن؛ چرا که وسوسه دل را از بین مى برد. [امالى طوسى، ج 1، ص 667، ح 1396]

29 امام صادق علیه السلام: نِعْمَ الطَّعامُ الزَّیْتُ یُطَیِّبُ النَّکْهَةَ وَ یَذْهَبُ بِالْبَلْغَمِ وَ یُصْفِى اللَّوْنَ وَ یَشُدُّ الْعَصَبَ وَ یَذْهَبُ بِالْوَصَبِ وَ یُطْفِئُ الْغَضَبَ؛

زیتون غذاى خوبى است، دهان را خوشبو مى کند، بلغم را از بین مى برد، رنگ پوست را صفا مى بخشد، اعصاب را محکم مى کند، مرض را مى برد و خشم راخاموش مى کند. [مکارم الاخلاق، ص 190]

30 امام صادق علیه السلام: اِذا قُمْتَ بِاللَّیْلِ فَاسْتکِ فَاِنَّ الْمَلَکَ یَاْتیکَ فَیَضَعُ فاهُ عَلى فیکَ فَلَیْسَ مِنْ حَرْفٍ تَتْلوهُ وَ تَنْطِقُ بِهِ اِلاّ صَعِدَ بِهِ اِلَى السَّماءِ فَلْیَکُنْ فوکَ طَیِّبَ الرِّیحِ؛

شبانگاه که (براى نماز) برخاستى، مسواک بزن چرا که فرشته اى نزد تو مى آید و دهانش را بر دهانت مى گذارد و آنگاه هیچ حرفى از قرآن و نماز و دعا نمى خوانى مگر آنکه آن را به آسمان بالا مى برد، پس باید که دهانت خوشبو باشد. [وسائل الشیعة، ج 1، ص 357]

31 امام صادق علیه السلام: لَوْ یَعْلَمُ النّاسُ ما فِى التُّفّاحِ، ما داوَوْا مَرضاهُمْ إِلاّ بِهِ، أَلا وَ إِنَّهُ أَسْرَعُ شَىْءٍ مَنْفَعَةً لِلْفُؤادِ خاصَّةً وَ إِنَّهُ نَضوحَةٌ؛

اگر مردم مى دانستند چه خواصى در سیب وجود دارد، بیماران خود را تنها با آن درمان مى کردند. بدانید که سیب از هر چیزى سریع تر به قلب فایده مى بخشد و خوشبو کننده است. [طب الأئمه، ص 135]

32 امام صادق علیه السلام: سُئِلَ اَبو عَبْدِ اللّهِ علیه السلام عَنِ الْکُرّاثِ، فَقالَ: کُلْهُ، فَاِنَّ فیهِ اَرْبَعَ خِصالٍ: یَطَیِّبُ النَّـکْهَةَ و... ؛

از امام صادق علیه السلام درباره تره پرسیدند. امام فرمودند: آن را بخور؛ زیرا در آن، چهار فایده هست: دهان را خوشبو مى کند و... . [کافى، ج 6 ، ص 365، ح 4]

33 امام کاظم علیه السلام: اَلسِّواکُ فِى الخَلاءِ یورِثُ البَخَرَ؛

مسواک زدن در توالت، دهان را بدبو مى کند. [من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 52، ح 110]

34 امام رضا علیه السلام: شُرْبُ الْماءِ الْبارِدِ عَقیبَ الشَّىْءِ الحارِّ وَ عَقیبَ الحَلاوَةِ یَذْهَبُ بِالاَْسْنانِ... وَ مَنْ اَرادَ اَلاّ یَفْسُدَ اَسْنانُهُ فَلا یَأکُلْ حُلْوا اِلاّ بَعْدَ کَسْرَةِ خُبزٍ؛

خوردن آب سرد بعد از چیزهاى گرم و شیرینى، دندان ها را از بین مى برد ... هر کس مى خواهد دندان هایش فاسد نشود، شیرینى نَخورد، مگر پس از خوردن لقمه اى نان. [بحارالأنوار، ج 62، ص 321، ح 325]

35 پیامبر صلی الله علیه و آله: عَلَیْکُمْ بِالسِّواک فَنِعْمَ الشَّىْءُ السِّواکُ یَشُدُّ اللِّثَةَ وَ یَذْهَبُ بِالْبَخَرِ وَ یُصْلِحُ الْمِعْدَةَ وَ یَزیدُ فى دَرَجاتِ الْجَنَّةِ وَ یُسْخِطُ الشَّیْطانَ؛

مسواک بزنید؛ چرا که مسواک چیز خوبى است؛ لثه را محکم مى کند، بوى دهان را مى برد، معده را اصلاح مى کند، بر درجات انسان در بهشت مى افزاید و شیطان را ناخرسند مى نماید. [نهج الفصاحه، ح 1975]

36 امام صادق علیه السلام: ... وَ السَّعْتَرُ وَ الْمِلحُ... یُطَیِّبانِ النَّـکْهَةَ؛

آویش و نمک، دهان را خوشبو مى کنند. [مکارم الاخلاق، ج 1، ص 416، ح 1410]

37 امام صادق علیه السلام: اَلْکُحْلُ بِاللَّیلِ یُطَیِّبُ الْفَمَ وَ مَنْفَعَتُهُ اِلى اَرْبَعینَ صَباحا؛

سرمه کشیدن در شب، دهان را خوشبو مى کند و آثار آن تا چهل روز ادامه دارد. [مکارم الاخلاق، ص 46]

38 پیامبر صلی الله علیه و آله: ... اِنَّ فیهِ (الخِضابِ) اَرْبَعَ عَشْرَةَ خَصْلَةً:... وَ یُطَیِّبُ النَّـکْهَةَ وَ یَشُدُّ اللِّثَةَ... ؛

در خضاب کردن (رنگ موى طبیعى) چهارده خاصیت است: ... از جمله این که دهانرا خوشبو و لثه را محکم مى کند. [کافى، ج 6 ، ص 482، ح 12]

39 امام صادق علیه السلام: کانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله اِذا اَفْطَرَ بَدَاَ بِحَلْواءَ یُفْطِرُ عَلَیْها، فَاِنْ لَمْ یَجِدْ فَسُکَّرَةٍ اَو تَمَراتٍ، فَاِذا اَعوَزَ ذلِکَ کُلَّهُ فَماءٍ فاتِرٍ وَ کانَ یَقولُ: یُنَقِّى الْمَعِدَةَ وَ الْکَبِدَ وَ یُطَیِّبُ النَّـکْهَةَ وَ الْفَمَ وَ یُقَوِّى الاَْضْراسَ... ؛

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله با حلوا افطار مى کردند و اگر حلوا نبود، با چیز شیرین دیگر و یا چند دانه خرما و اگر نبود، با آب گرم و مى فرمودند: آب گرم معده و جگر را پاک، دهان را خوشبو و دندان ها را تقویت مى کند. [کافى، ج 4، ص 152، ح 4]

40 پیامبر صلی الله علیه و آله: رَحِمَ اللّهُ الْمَتَخَلِّلینَ مِنْ اُمَّتى فِى الْوُضوءِ وَ الطَّعامِ؛

خداوند رحمت کند خلال کنندگان امّتم را در هنگام وضو گرفتن و بعد از غذا خوردن. [مکارم الاخلاق، ص 153]

13. خلوت با خالق

أَقِمِ الصَّلاةَ إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ لَذِکْرُ اللّهِ أَکْبَرُ وَ اللّهُ یَعْلَمُ ما تَصْنَعونَ؛ [سوره عنکبوت، آیه 45]
نماز را بر پا دار، که نماز از کار زشت و ناپسند باز مى دارد و قطعا یاد خدا بزرگ تر است و خداوند آنچه را انجام مى دهید مى داند.

1 پیامبر صلی الله علیه و آله: ما عَمِلَ ابْنُ آدَمَ شَیْئا اَفْضَلَ مِنَ الصَّلاةِ وَ صَلاحِ ذاتِ الْبَیْنِ وَ خُلْقٍ حَسَنٍ ؛

انسان هیچ کارى بهتر از نماز، اصلاح میان مردم و خوش اخلاقى نکرده است. [نهج الفصاحه، ح 2651]

2 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلدُّعاءُ مِفْتاحُ الرَّحْمَةِ، وَ الْوُضوءُ مِفْتاحُ الصَّلاةِ، وَ الصَّلاةُ مِفْتاحُ الْجَنَّةِ؛

دعا کلید رحمت، وضو کلید نماز و نماز کلید بهشت است. [نهج الفصاحه، ح 1588]

3 پیامبر صلی الله علیه و آله: لا تَزالُ اُمَّتى بِخَیرٍ ما تَحابّوا و اَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ وَ اَقْرَوُا الضَّیْفَ، فَاِنْ لَمْ یَفْعَلُوا ابتُلُوا بِالسِّنینَ وَ الْجَدْبِ؛

امتم همواره در خیر و خوبى اند تا وقتى که یکدیگر را دوست بدارند، نماز برپا دارند، زکات بدهند و میهمان را گرامى بدارند، پس اگر چنین نکنند به قحطى و خشکسالى گرفتار مى شوند. [امالى طوسى، ص 647، ح 1340]

4 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَحَبُّ الاَْعْمالِ اِلَى اللّهِ الصَّلاةُ لِوَقْتِها، ثُمَّ بِرُّ الْوالِدَیْنِ، ثُمَّ الْجَهادُ فى سَبیلِ اللّهِ؛

دوست داشتنى ترین کارها نزد خداوند: نماز اول وقت، سپس نیکى به پدر و مادر، وسپس جهاد در راه خداست. [نهج الفصاحه، ح 70]

5 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِسْتَوُوا تَسْتَوِ قُلوبُکُمْ وَ تَماسّوا تَراحَموا؛

[در نماز جماعت] صف ها را هماهنگ و منظم نمایید تا دل هایتان هماهنگ شود و به یکدیگر (شانه به شانه) متصل گردید تا با هم مهربان شوید. [کنزالعمال، ح 20575]

6 پیامبر صلی الله علیه و آله: صَلاةُ الْجَماعَةِ اَفْضَلُ مِنْ صَلاةِ الْفَرْدِ بِخَمْسٍ وَ عِشْریْنَ دَرَجَةً؛

فضیلت نماز جماعت بیست و پنج برابر نماز فُرادی است. [خصال، ص 521 ، ح 9]

7 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَوَّلُ الْوَقْتِ رِضْوانُ اللّهِ وَ وَسَطُ الْوَقْتِ رَحْمَةُ اللّهِ وَ آخِرُ الْوَقْتِ عَفْوُ اللّهِ؛

[نماز] اول وقت مایه خشنودى خداوند، میان وقت دربردارنده رحمت خداوند وپایان وقت، موجب عفو خداوند است. [سنن الدار قطنى، ج 1، ص 259]

8 پیامبر صلی الله علیه و آله: الرَّکْعَتانِ فى جَوْفِ اللَّیْلِ اَحَبُّ اِلَى اللّهِ مِنَ الدُّنْیا وَ ما فِیها؛

دو رکعت نماز در دل شب، نزد خدا از دنیا و آنچه در آن است، محبوب تر است. [بحارالأنوار، ج 87 ، ص 148، ح 23]

9 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلصّلَواتُ الْخَمْسُ وَ الْجُمُعَةُ اِلَى الجُمُعَةِ کَفّاراتٌ لِما بَیْنَهُنَّ ما لَمْ تَغْشَ الکَبائِرُ؛

نمازهاى پنجگانه و نماز جمعه تا نماز جمعه بعد، کفّاره گناهان میان آنهاست، تاوقتى که گناهان کبیره اى در میان نیاید. [سنن التّرمذى، ج 1، ص 138، ح 214]

10 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَیُّهَا النّاسُ، اِنَّ الْمُصَلِّى اِذا صَلَّى فَاِنَّهُ یُناجى رَبَّهُ تَبارَکَ وَ تَعالى،فَلْیَعْلَمْ بِما یُناجیهِ؛

اى مردم! نمازگزار هنگام نماز، با پروردگار بلند مرتبه اش مناجات مى کند، پس باید بداند چه مى گوید. [مسند احمد، ج 2، ص 129]

11 پیامبر صلی الله علیه و آله: رَکْعَتَیْنِ بِسِواکٍ اَحَبُّ اِلَى اللّهِ عَزَّوَجَلَّ مِنْ سَبْعینَ رَکْعَةً بِغَیْرِ سِواکٍ؛

دو رکعت نماز با مسواک، نزد خداوند عزوجل محبوب تر از هفتاد رکعت نماز بدون مسواک است. [خصال، ص 481، ح 52]

12 امام على علیه السلام: اَلصّلاةُ حِصْنُ الرَّحْمنِ وَ مَدْحَرَةُ الشَّیطانِ؛

نماز، دژ محکم خداوند مهربان و وسیله راندن شیطان است. [غررالحکم، ح 2213]

13 امام على علیه السلام: لَوْ یَعْلَمُ الْمُصَلِّى ما یَغْشاهُ مِنَ الرَّحْمَةِ لَمَا رَفَعَ رَأسَهُ مِنَ السُّجودِ؛

اگر نماز گزار مى دانست تا چه حد مشمول رحمت الهى است، هرگز سر خود را ازسجده بر نمى داشت. [غررالحکم، ح 7592]

14 امام على علیه السلام: اُنْظُرْ فِی ما تُصَلِّى وَ عَلَى ما تُصَلِّى، اِنْ لَمْ یَکُنْ مِنْ وَجْهِهِ وَ حِلِّهِ فَلا قَبولَ؛

بنگرید در چه [لباسى] و بر چه [چیزى] نماز مى گزارى، که اگر از راه صحیح وحلالش نباشد، قبول نخواهد شد. [تحف العقول، ص 174]

15 امام باقر علیه السلام: ذِکْرُ اللّهِ لاَِهْلِ الصَّلاةِ اَکْبَرُ مِنْ ذِکْرِهِمْ ایّاهُ؛ اَلا تَرى اَنَّهُ یَقولُ: اُذْکُرونى اَذْکُرْکُمْ؟؛

یاد خدا از نمازگزاران، بالاتر از یاد آنان از خداوند است، مگر نمى بینى که خداوند مى فرماید: «مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم»؟ [بحارالأنوار، ج 82 ، ص 199]

16 امام صادق علیه السلام: صَلاةُ مُتَطَیِّبٍ اَفْضَلُ مِنْ سَبعینَ صَلاةً بِغَیْرِ طِیبٍ؛

یک نماز با بوى خوش (عطر) بهتر از هفتاد نماز بدون بوى خوش است. [کافى، ج 6، ص 511 ، ح 7]

17 امام صادق علیه السلام: صَلاةُ اللَّیْلِ تُحَسِّنُ الْوَجْهَ وَ تُحَسِّنُ الْخُلْقَ وَ تُطَیِّبُ الرِّیحَ وَ تَدُرُّ الرِّزْقَ وَ تَقْضِى الدَّیْنَ وَ تَذْهَبُ بِالْهَمِّ وَ تَجْلُو الْبَصَرَ؛

نماز شب، انسان را خوش سیما، خوش اخلاق و خوشبو مى کند و روزى را زیاد، بدهى را پرداخت مى نماید، غم و اندوه را از بین مى برد و چشم را نورانى مى کند. [ثواب الأعمال، ص 42]

18 امام صادق علیه السلام: مَنْ قَبِلَ اللّهُ مِنْهُ صَلاةً واحِدَةً لَمْ یُعَذِّبْهُ وَ مَنْ قَبِلَ مِنْهُ حَسَنَةً لَمْ یُعَذِّبْهُ؛

خداوند از هر کس یک نماز و یا یک کار نیک قبول کند، عذابش نمى نماید. [کافى، ج 3، ص 266، ح 11]

19 امام صادق علیه السلام: اَحَبُّ الْعِبادِ اِلَى اللّهِ عَزَّوَجَلَّ رَجُلٌ صَدوقٌ فى حَدیثِهِ مُحافِظٌ عَلى صَلاتِهِ؛

محبوب ترین بنده نزد خداى عزوجل کسى است که راستگو و مراقب نمازش باشد. [امالى صدوق، ص 371، ح 467]

20 امام رضا علیه السلام: اِنَّما جُعِلَتِ الْخُطْبَةُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ لاَِنَّ الْجُمُعَةَ مَشْهَدٌ عامٌّ فَاَرادَ اَنْ یَکونَ لِلاَْمیرِ سَبَبٌ اِلى مَوْعِظَتِهِمْ وَ تَرْغیبِهِمْ فِى الطّاعَةِ وَ تَرْهیبِهِمْ مِنَ الْمَعْصیَةِ وَ تَوْقیفِهِمْ عَلى ما اَرادَ مِنْ مَصْلَحَةِ دینِهِمْ وَ دُنْیاهُمْ وَ یُخْبِرَهُمْ بِما وَرَدَ عَلَیْهِمْ مِنَ الاْفاقِ وَ مِنَ الاَْهوالِ الَّتى لَهُمْ فیها الْمَضَرَّةُ وَ الْمَنْفَعَةُ؛

فلسفه خطبه نماز جمعه این است که: چون جمعه، روز حضور عامه مردم است، حاکم وسیله اى براى پند و اندرز آنان داشته باشد و مردم را به طاعت تشویق کند و از معصیت بر حذر دارد و از تصمیم خود درباره مصالح دین و دنیایشان آگاه سازد و از آنچه از گوشه و کنار مى رسد و حوادثى که در آنها براى مردم سود و زیانى هست خبردار کند. [وسائل الشیعة، ج 5، ص 39، ح 6]

21 امام صادق علیه السلام: اِذا قامَ الْعَبْدُ فِى الصَّلاةِ فَخَفَّفَ صَلاتَهُ قالَ اللّهُ تَبارَکَ وَ تَعالى لِمَلائِکَتِهِ: اَما تَرَوْنَ اِلى عَبْدى کَانَّهُ یَرى اَنَّ قَضاءَ حَوائِجِهِ بِیَدِ غَیْرى! اَما یَعْلَمُ اَنَّ قَضاءَ حَوائِجِهِ بِیَدى؟

هرگاه بنده اى به نماز بایستد و آن را سبک به جا آورد، خداوند به فرشتگانش مى گوید: به بنده ام نمى نگرید؟ گویا برآوردن حاجت هایش را به دست کسى جز من مى داند؟ آیا او نمى داند تأمین نیازهایش به دست من است؟ [کافى، ج 3، ص 269، ح 10]

22 امام على علیه السلام: رَکْعَتانِ مِنْ عالِمٍ خَیْرٌ مِنْ سَبْعینَ رَکْعَةً مِنْ جَاهِلٍ؛

دو رکعت نماز دانشمند بهتر از هفتاد رکعت نماز نادان است. [اختصاص، ص 245]

23 پیامبر صلی الله علیه و آله: لَیْسَ یَنْبَغى اَنْ یَکونَ فِى الْبَیْتِ شَىْءٌ یَشْغَلُ المُصَلِّىَ؛

شایسته نیست در اطاق چیزى باشد، که نمازگزار را مشغول سازد. [سنن ابى داود، ج 1، ص 451، ح 2030]

24 امام رضا علیه السلام: اِنَّما جُعِلَتِ الْجَماعَةُ لِئَلاّ یَکونَ الاِْخْلاصُ وَ التَّوْحیدُ وَ الاِْسْلامُ وَ الْعِبادَةُ لِلّه اِلاّ ظاهِرا مَکْشوفا مَشْهورا؛

علت تشریع نماز جماعت آن است که اخلاص، یکتاپرستى، تسلیم حق بودن و بندگى براى خداوند، آشکار و بى پرده و نمایان باشد. [وسائل الشیعة، ج 5، ص 372، ح 9]

25 امام على علیه السلام: لا یَقُومَنَّ اَحَدُکُمْ فِى الصَّلاةِ مُتَکاسِلاً وَ لا ناعِسا وَ لا یُفَکِّرَنَّ فى نَفْسِهِ فَاِنَّهُ بَینَ یَدَىْ رَبِّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ اِنَّما لِلْعَبْدِ مِنْ صَلاتِهِ ما اَقْبَلَ عَلَیْهِ مِنْها بِقَلْبِهِ؛

هیچ کس از شما کسل و خواب آلود به نماز نایستد و به خود نیندیشد؛ زیرا که نمازگزار در پیشگاه پروردگار خویش است. و براى بنده از نمازش تنها آنچه با دلش به آن توجه داشته، مى ماند. [الخصال، ص 613، ح 10]

26 امام صادق علیه السلام: اِذا قُمْتَ فِى الصَّلاةِ فَاعْلَمْ اَنَّکَ بَیْنَ یَدَىِ اللّهِ، فَاِنْ کُنْتَ لا تَراهُ فَاعْلَم اَنَّهُ یَراکَ فَأَقْبِلْ قِبَلَ صَلاتِکَ ... ؛

هنگامى که به نماز ایستادى بدان که در پیشگاه خداوند هستى، و اگر او را نمى بینى، او تو را مى بیند. پس به نمازت توجه کن... . [تهذیب الأحکام، ج 2، ص 325، ح 1332]

27 امام صادق علیه السلام: مَنْ اَحَبَّ اَنْ یَعْلَمَ اَقُبِلَتْ صَلاتُهُ اَمْ لَمْ تُقْبَلْ، فَلْیَنْظُرْ هَلْ مَنَـعَتْهُ صَلاتُهُ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ؟ فَبِقَدْرِ ما مَنَـعَتْهُ قُبِلَتْ مِنْهُ؛

کسى که دوست دارد بداند نمازش قبول شده یا نه؟ باید ببیند آیا نمازش او را از زشتى ها و ناپاکى ها دور کرده است یا خیر؟ به همان اندازه که دور کرده، قبول شده است. [بحار الأنوار، ج 82 ، ص 198]

28 پیامبر صلی الله علیه و آله: لَو کانَ عَلى بابِ دارِ اَحَدِکُمْ نَهْرٌ فَاغْتَسَلَ فى کُلِّ یَوْمٍ مِنْهُ خَمْسَ مَرّاتٍ أ کانَ یَبْقى فى جَسَدِهِ مِنَ الدَّرَنِ شَىْءٌ؟ قُلنا: لا. قالَ: فَاِنَّ مَثَلَ الصَّلاةِ کَمَثَلِ النَّهْرِ الْجارى، کُلَّما صُلِّىَ صَلاةٌ کَفَّرَتْ ما بَینَهُما مِنَ الذُّنوبِ؛

اگر بر درِ خانه یکى از شما جویى بود و هر روز پنج بار خود را در آن مى شست، آیا دربدن وى چرکى باقى مى ماند؟ گفتیم: نه. فرمودند: پس براستى نماز، مانند همان جوى روان است که هرگاه به جا آورده شود، گناهان میان دو نماز را پاک مى کند. [تهذیب الأحکام، ج 2، ص 237، ح 938]

29 پیامبر صلی الله علیه و آله: رَکْعَتانِ مِنْ رَجُلٍ وَرِعٍ اَفْضَلُ مِنْ اَلْفِ رَکْعَةٍ مِنْ مُخَلِّطٍ؛

دو رکعت نماز انسان با تقوا، بهتر از هزار رکعت نماز لاابالى است. [نهج الفصاحه، ح 1672]

30 امام صادق علیه السلام: یُعْرَفُ مَنْ یَصِفُ الحَقَّ بِثَلاثِ خِصالٍ: یُنْظَرُ اِلى اَصْحابِهِ مَنْ هُمْ؟ وَ اِلى صَلاتِهِ کَیْفَ هِىَ؟ وَ فِى اَىِّ وَقْتٍ یُصَلِّیها؛

کسى که از حق دَم مى زند با سه ویژگى شناخته مى شود: دوستانش دیده شوند که چه کسانى هستند؟ نمازش چگونه است؟ و در چه وقت آن را مى خواند؟ [محاسن، ج 1، ص 254، ح 281]

31 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنِ اغْتابَ مُسْلِما اَو مُسْلِمَةً لَمْ یَقْبَلِ اللّهُ تَعالى صَلاتَهُ وَ لا صیامَهُ اَرْبَعینَ یَوْما وَ لَیْلَةً اِلاّ اَنْ یَغْفِرَ لَهُ صاحِبُهُ؛

خداوند متعال تا چهل شبانه روز نماز و روزه غیبت کننده مرد و زن مسلمان را نمى پذیرد، مگر اینکه غیبت شونده او را ببخشد. [جامع الأخبار، ص 412، ح 1141]

32 امام على علیه السلام: لَیْسَ عَمَلٌ اَحَبَّ اِلَى اللّهِ عَزَّوَجَلَّ مِنَ الصَّلاةِ، فَلا یَشْغَلَـنَّـکُمْ عَنْ اَوقاتِها شَىْءٌ مِنْ اُمورِ الدُّنیا؛

هیچ عملى نزد خداوند، محبوب تر از نماز نیست، پس هیچ کار دنیایى شما را در وقت نماز به خود مشغول ندارد. [خصال، ص 621، ح 10]

33 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَا اتَّخَذَ اللّهُ اِبْراهیمَ خَلیلاً اِلاّ لاِِطْعامِهِ الطَّعامَ وَ صَلاتِهِ بِاللَّیْلِ وَ النّاسُ نیامٌ؛

خداوند متعال، حضرت ابراهیم را جز به خاطر غذا دادن (به مردم) و نماز شب خواندنش هنگامى که مردم در خواب بودند، خلیل و دوست خود انتخاب نکرد. [علل الشرایع، ج 1، ص 35، ح 4]

34 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ تَرَکَ الصَّلاةَ مُتَعَمِّدا فَقَدْ کَفَرَ جِهارا؛

هر کس نماز را عمدا ترک کند، آشکارا کفر ورزیده است. [المعجم الاوسط، ج 3، ص 343]

35 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِذا قامَ الْعَبْدُ اِلى صَلاتِهِ وَ کانَ هَواهُ وَ قَلْبُهُ اِلَى اللّهِ انْصَرَفَ کَیَوْمٍ وَلَدَتْهُ اُمُّهُ؛

هرگاه بنده به نماز بایستد و گرایش و دلش به سوى خدا باشد، از نماز فارغ مى شودهمانند روزى که از مادر زاده شد. [جامع السعادات، ج 3، ص 275]

36 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلصَّلاةُ تُسَوِّدُ وَجْهَ الشَّیْطانِ؛

نماز چهره شیطان را سیاه مى کند. [نهج الفصاحه، ح 1877]

37 پیامبر صلی الله علیه و آله: لا یَزالُ الْعَبْدُ فى صَلاةٍ مَا انْتَظَرَ الصَّلاةَ؛

انسان تا وقتى که منتظر نماز است، در حال نماز است. [نهج الفصاحه، ح2538]

38 امام صادق علیه السلام: ما عالَجَ النّاسُ شَیْئا اَشَدَّ مِنَ التَّعْقیبِ؛

مردم به چیزى بهتر از تعقیبات نماز (ذکر و دعا) نپرداخته اند. [تهذیب الأحکام، ج 2، ص 104، ح 393]

39 امام صادق علیه السلام: تَسْبیحُ فاطِمَةَ علیها السلام فى کُلِّ یَوْمٍ فى دُبُرِ کُلِّ صَلاةٍ اَحَبُّ اِلَىَّ مِنْ صَلاةِ اَلْفِ رَکْعَةٍ فى کُلِّ یَوْمٍ؛

تسبیحات فاطمه زهرا علیها السلام در هر روز پس از هر نماز، نزد من محبوب تر از هزار رکعت نماز در هر روز است. [کافى، ج 3، ص 343، ح 15]

40 امام صادق علیه السلام: سَجْدَةُ الشُّکْرِ واجِبَةٌ عَلى کُلِّ مُسْلِمٍ تُتِمُّ بِها صَلاتَکَ وَ تُرْضى بِها رَبَّکَ وَ تُعْجِبُ الْمَلائِکَةَ مِنْکَ ... ؛

سجده شکر بر هر مسلمانى واجب است، با آن نمازت را کامل مى کنى، پروردگارت را خشنود مى سازى و فرشتگان را از خود به شگفتى مى آورى... . [تهذیب الأحکام، ج 2، ص 110، ح 415]

14. از خدا بخواهید

اُدْعونى اَسْتَجِبْ لَکُمْ؛ [سوره غافر، آیه 60]
بخوانید مرا، تا پاسخ دهم شما را.

1 امام على علیه السلام: اَعْلَمُ النّاسِ بِاللّهِ اَکْثَرُهُمْ لَهُ مَسْاَلَةً ؛

خداشناس ترین مردم، پر درخواست ترین آنان از خداست . [غرر الحکم ، ح 3260]

2 پیامبر صلی الله علیه و آله: یَدْخُلُ الْجَنَّةَ رَجُلانِ کانا یَعْمَلانِ عَمَلاً واحِدا ، فَیَرى اَحَدُهُما صاحِبَهُفَوْقَهُ ، فَیَقولُ: یا رَبِّ ، بِما اَعْطَیْتَهُ وَ کانَ عَمَلُنا واحِدا؟ فَیَقولُ اللّهُ تَبارَکَ وَ تَعالى: سَاَلَنى وَ لَمْ تَسْاَلْنى ؛

دو نفر که هر دو یکسان عمل کرده اند ، وارد بهشت مى شوند ، امّا یکى از آن دو ،دیگرى را برتر از خود مى بیند . مى گوید: پروردگارا ! چرا او را برترى دادى ، در حالى کهعمل هر دوى ما یکسان بوده است؟ خداوند ـ تبارک و تعالى ـ مى فرماید: او از مندرخواست مى کرد و تو درخواست نمى کردى. [عدّة الداعى ، ص 36]

3 امام سجاد علیه السلام: اَوْحَى اللّهُ ـ تَبارَکَ وَ تَعالى اِلى داوُودَ علیه السلام: یا داوُودُ اذْکُرْنى فى اَیّامِ سَرّائِکَ کَى اَسْتَجیبَ فى اَیّامِ ضَرّائِکَ ؛

خداوند تبارک و تعالى به داوود علیه السلام وحى فرمود: اى داوود! در روزهاى خوشى ات مرایاد کن ، تا در روزهاى رنج و ناخوشى ات ، تو را پاسخ گویم. [جامع الاحادیث الشیعة ، ج15، ص207،ح 29]

4 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ اَرادَ اَنْ تُسْتَجابَ دَعْوَتُهُ وَ اَنْ تُـکْشَفَ کُرْبَتُهُ ، فَلْیُفَرِّجْ عَنْ مُعْسِرٍ ؛

هر کس مى خواهد دعایش مستجاب و غمش از بین برود، باید گره از کار گرفتارى باز کند. [مسند ابن حنبل ، ج 2، ص 248، ح 4749]

5 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِذا اَرادَ صاحِبُکُم اَن لا یَسْاَ لَ رَبَّهُ اِلاّ اَعْطاهُ ، فَلْیَیاَس مِنَ النّاسِ کُلِّهِمْ ، ولا یَکونَنَّ لَهُ رَجاءٌ عِنْدَ غَیْرِ اللّهِ فَاِذا عَلِمَ اللّهُ ذالِکَ مِنْ قَلْبِهِ لَمْ یَسْاَ لْهُ شَیْئا اِلاّ اَعْطاهُ ؛

هر گاه یکى از شما خواست که آنچه را از پروردگارش درخواست مى کند ، به او بدهد ،باید از همه مردم چشم امید برکَند و به غیر خدا هرگز امیدى نداشته باشد . پس هرگاهاین از قلب او بر خدا عیان شد، هر چه را از وى بخواهد، به او مى دهد. [تیسیر المطالب ، ص 235]

6 امام على علیه السلام: قُلْتُ: اَللّهُمَّ لا تُحوِجنى اِلى اَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ ، فَقْالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: یا عَلىُّ،لا تَقولَنَّ هکَذا ، فَلَیسَ مِنْ اَحَدٍ اِلاّ وَ هُوَ مُحْتاجٌ اِلَى النّاسِ . فَقُلْتُ: یا رَسولَ اللّهِ ، فَمااَقولُ ؟ قالَ: قُلْ: اللّهُمَّ لا تُحوِجْنى اِلى شِرارِ خَلْقِکَ. قُلْتُ: یا رَسولَ اللّهِ وَمَنْ شِرارُخَلْقِهِ ؟ قالَ: الَّذینَ اِذا اَعطَوا مَنّوا وَ اِذا مَنَعوا عابوا ؛

من گفتم: بار خدایا ! مرا محتاج احدى از خَلقت مگردان . پیامبر خدا صلی الله علیه و آلهفرمودند :اى على چنین نگو ؛ زیرا هیچ کس نیست ، مگر آن که به مردم نیازمند است . گفتم: پسچه بگویم ، اى پیامبر خدا؟ فرمودند بگو: بار خدایا! مرا نیازمند بَدانِ خلقت قرار مده.گفتم: اى پیامبر خدا ، بَدان خلق خدا کیانند؟ فرمودند: کسانى که هر گاه چیزى بدَهند ،منّت گذارند و هر گاه ندهند ، بد گویند. [تنبیه الخواطر ، ج 1، ص 39]

7 پیامبر صلی الله علیه و آله: اُتىَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ قاعِدٌ فِى ظِلِّ الْحَطیمِ بِمَکَّةَ ، فَقیلَ: یا رَسولَ اللّهِاُتِىَ عَلى مالِ اَبى فُلانٍ بِسَیْفِ الْبَحرِ فَذَهَبَ . فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: ما تَلَفَ مالٌ فى بَرٍّوَ لا بَحرٍ اِلاّ بِمَنْعِ الزَّکاةِ فَحَرِّزوا اَمْوالَکُم بِالزَّکاةِ ، وَ داووا مَرْضاکُمْ بِالصَّدَقَةِ وَ ادْفَعواعَنْکُمْ طَوارِقَ البَلاءِ بِالدُّعاءِ فَاِنَّ الدُّعاءَ یَنْفَعُ مِمّا نَزَلَ وَ مِمّا لَمْ یَنْزِلَ ما نَزَلَ یَکْشِفُهُ وَ مالَمْ یَنْزِلْ یَحْبِسُهُ ؛

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ، در سایه حَطیم در مکّه نشسته بودند که شخصى آمد و گفت: اىپیامبر خدا ! اموال فلانى در ساحل دریا ، دچار حادثه شد و از بین رفت . پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: هیچ مالى در خشکى و دریا تلف نشد ، مگر به سبب ندادنزکات . پس ، اموال خود را با دادن زکات ، حفظ نمایید و بیمارانتان را با صدقه دادن درمان ومصیبت هاى بلا را با دعا کردن از خود رفع کنید ، که دعا براى آنچه نازل شده و نازل نشده ،سودمند است: آنچه نازل شده ، برطرف مى کند و از آنچه نازل نشده ، جلوگیرى مى نماید. [الدعاء للطبرانى ، ص 31، ح 34]

8 امام على علیه السلام: ما زالَتْ نِعْمَةٌ وَ لا نَضارَةُ عَیْشٍ اِلاّ بِذُنوبٍ اِجْتَرَحوا اِنَّ اللّهَ لَیْسَبِظَلاّمٍ لِلْعَبیدِ ، وَ لَوْ اَ نَّهُمُ اسْتَقْبَلوا ذالِکَ بِالدُّعاءِ وَ الاِْنابَةِ لَمْ تَزُل وَ لَوْ اَنَّهُمْ اِذا نَزَلَتْ بِهِمُالنِّقَمُ وَ زالَت عَنْهُمُ النِّعَمُ فَزِعوا اِلَى اللّهِ عَزَّوجَلَّ بِصِدْقٍ مِن نیّاتِهِمْ وَ لَمْ یَهِنوا وَ لَمْیُسْرِفوا ، لاََصْلَحَ اللّهُ لَهُمْ کُلَّ فاسِدٍ وَ لَرَدَّ عَلَیْهِمْ کُلَّ صالِحٍ ؛

هیچ نعمت و شادابى زندگى اى نابود نشد، مگر به سبب گناهانى که صاحبانشمرتکب شدند . خداوند هرگز به بندگان ستم نمى کند . اگر با دعا و ناله به استقبال بلامى رفتند ، آن نعمت ها و خوشى ها نابود نمى شدند ، اگر زمانى که عذاب برایشان فرودآمد و نعمت هایشان را گرفت، با نیّت پاک به خداوند عزّوجلّ پناه مى بردند و سستى وزیاده روى (و ستم بر خویشتن) نمى کردند ، بى گمان خداوند ، نابسامانى آنان را بهسامان مى آورد و خوبى ها را به ایشان بازمى گرداند. [خصال ، ص 624، ح 10]

9 روى أنَّ موسى علیه السلام: اِستَسقى لِبَنى اِسرائیلَ حینَ اَصابَهُم قَحْطٌ فَاَوحَى اللّهُ تَعالىاِلَیهِ: اِنّى لا اَستَجیبُ لَکَ وَ لا لِمَنْ مَعَکَ وَ فیکُمْ نَمّامٌ قَدْ اَصَرَّ عَلَى النَّمیمَةِ ؛

در روایت آمده که موسى علیه السلام براى بنى اسرائیل که گرفتار قحطى شده بودند ،درخواست باران کرد، اما خداوند متعال به او وحى فرمود که: «باوجود شخصسخن چینى که در میان شما هست و به سخن چینى اش ادامه مى دهد، دعاى تو و دعاىهمراهانت را اجابت نمى کنم». [بحار الأنوار ، ج 75، ص 268، ح 19]

10 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِذا اَرَدْتَ اَنْ تَدعُوَ اللّهَ فَقَدِّم صَلاةً اَو صَدَقَةً اَو خَیْرا اَوْ ذِکْرا ؛

هر گاه خواستى دعا کنى ، پیش از آن ، نمازى بخوان یا صدقه اى بده یا کار خیرىبکن یا ذکرى بگو. [عوالى اللآلى ، ج 1، ص 110، ح 16]

11 امام کاظم علیه السلام: اِذا کانَ لَکَ یا سَماعَةُ اِلَى اللّهِ عَزَّوَجَلَّ حاجَةٌ فَقُل: اَللّهُمَّ اِنّى اَسْاَ لُکَبِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلىٍّ فَاِنَّ لَهُما عِنْدَکَ شَاْنا مِنَ الشَّاْنِ وَ قَدْرا مِنَ القَدْرِ فَبِحَقِّ ذالِکَ الشَّاْنِوَ بِحَقِّ ذالِکَ الْقَدْرِ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ ، وَ اَنْ تَفْعَلَ بى کَذا وَ کَذا. فَاِنَّهُ اِذاکانَ یَومُ الْقیامَةِ لَمْ یَبْقَ مَلَکٌ مُقَرَّبٌ وَ لا نَبىٌّ مُرْسَلٌ وَ لا مُؤْمِنٌ مُمْتَحَنٌ اِلاّ وَ هُوَ یَحْتاجُاِلَیْهِما فى ذالِکَ الْیَوْمِ ؛

اى سماعه! هر گاه به درگاه خداوند عزّوجلّ حاجتى داشتى ، بگو: بار خدایا! به حقّمحمّد و على ، از تو درخواست مى کنم ، زیرا آن دو را نزد تو مقام و منزلتى بزرگ است .پس به حقّ آن مقام و آن منزلت ، از تو درخواست مى کنم که بر محمّد و خاندان محمّد ،درود فرستى و فلان و بهمان حاجتم را برآورى، زیرا در روز قیامت ، هیچ فرشته مقرّب وپیامبرِ مُرسل و مؤمن مخلصى نباشد ، مگر این که به آن دو نیازمند باشد. [کافى ، ج 2، ص 562، ح 21]

12 امام على علیه السلام: بُکاءُ الْعُیونِ وَ خَشْیَةُ الْقُلوبِ مِنْ رَحْمَةِ اللّهِ تَعالى ذِکْرُهُ ، فَاِذاوَجَدْتُموها فَاغْتَنِمُوا الدُّعاءَ وَ لَو اَنَّ عَبْدا بَکى فى اُمَّةٍ لَرَحِمَ اللّهُ تَعالى تِلْکَ الاُْمَّةَ لِبُکاءِذالِکَ الْعَبْدِ ؛

گریه چشم ها و ترس دل ها ، از رحمت خداوند بلند نام است . بنابراین ، هر گاه اینها رادر خود یافتید ، دعا کردن را غنیمت شمارید . اگر در میان یک امّت ، یک بنده هم گریه کند ، خداوند متعال به خاطر گریه آن بنده ، بر آن امّت رحم مى کند . [مکارم الأخلاق ، ص 317]

13 امام سجاد علیه السلام: وَ الذُّنوبُ الَّتى تَرُدُّ الدُّعاءَ: سوءُ النِّیَّةِ وَ خُبْثُ السَّریرَةِ وَالنِّفاقُ مَعَالاِْخْوانِ وَ تَرکُ التَّصدیقِ بِالاِْجابَةِ وَ تَأخیرُ الصَّلَواتِ الْمَفروضاتِ حَتّى تَذْهَبَ اَوقاتُهاوَ تَرْکُ التَّقَرُّبِ اِلَى اللّهِ عَزَّوَجَلَّ بِالْبِرِّ وَالصَّدَقَةِ وَاسْتِعْمالُ الْبَذاءِ وَ الْفُحْشِ فِى الْقَولِ ؛

گناهانى که دعا را رد مى کنند ، عبارت اند از: بدى نیّت ، بد ذاتى ، دورویى با برادران ،باور نداشتن اجابت [دعا] ، به تأخیر انداختن نمازهاى واجب تا هنگامى که وقتشان بگذرد وتقرّب نجستن به خداوند عزّوجلّ با نیکى کردن و صدقه دادن و بدزبانى و ناسزا گفتن. [معانى الأخبار ، ص 271، ح 2]

14 پیامبر صلی الله علیه و آله: دُعاءُ السِّرِّ یَزیدُ عَلَى الْجَهْرِ سَبْعینَ ضِعْفا وَ اَ ثْنَى اللّهُ سُبْحانَهُ عَلىزَکَریّا علیه السلامبِقَولِهِ: «اِذْ نادى رَبَّهُ نِدَاءً خَفیًّا» ؛

دعاى پنهانى ، هفتاد برابر دعاى آشکار ، ارزش دارد . خداوند متعال زکریا علیه السلامراچنین ستایش کرده است: «آن گاه که پنهانى با پروردگارش سخن گفت». [ارشاد القلوب ، ص 154]

15 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِنَّ اللّهَ لَیُمْسِکُ الْخَیْرَ الْکَثیرَ عَنْ عَبْدِهِ فَیَقولُ: لا اُعْطیهِ حَتّى یَسْاَ لَنى ؛

خداوند ، بسیارى از خوبى ها را به بنده اش نمى دهد و مى فرماید: «به او نمى دهم تا ازمن بخواهد». [مستدرک الوسائل ، ج 5 ، ص 175،ح 5603]

16 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِذا دَعا اَحَدُکُم فَلْیَعُمَّ فَاِنَّهُ اَوجَبُ لِلدُّعاءِ ؛

هر گاه یکى از شما دعا کرد ، براى همه دعا کند ؛ زیرا این، دعا را به اجابت نزدیک تر مى کند. [کافى ، ج 2، ص 487، ح 1]

17 پیامبر صلی الله علیه و آله: یا فاطِمَةُ مَنْ تَهاوَنَ بِصَلاتِهِ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ ابْتَلاهُ اللّهُ بِخَمْسَعَشْرَةَ خَصْلَةً: سِتٌّ مِنْها فى دارِ الدُّنْیا ... فَاَمَّا اللَّواتى تُصیبُهُ فى دارِ الدُّنْیا ... وَ لا یَرتَفِعُدُعاؤُهُ اِلَى السَّماءِ وَ السّادِسَةُ لَیْسَ لَهُ حَظٌّ فى دُعاءِ الصّالِحینَ ؛

اى فاطمه! هر کس ، از مرد و زن نمازش را سبک بشمارد ، خداوند او را به پانزده چیزمبتلا مى کند: شش تاى آنها در سراى دنیاست ... و آن شش چیزى که در سراى دنیا بهاو مى رسد ، این است که: ... و [پنجم ]دعایش به سوى آسمان نمى رود ، و ششم ، اوسهمى از دعاى نیکان ندارد . [فلاح السائل ، ص 61 ، ح 1]

18 پیامبر صلی الله علیه و آله: یا اَ یُّهَا النّاسُ ! اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقولُ: مُروا بِالْمَعروفِ وَ انْهَوا عَنِ المُنْکَرِمِنْ قَبْلِ اَنْ تَدْعُوَنى فَلا اُجیبَکُمْ وَ تَسْاَلونى فَلا اُعْطیَکُمْ وَ تَسْتَنْصِرونى فَلا اَ نْصُرَکُم ؛

اى مردم! خداوند عزّوجلّ مى فرماید: امر به معروف و نهى از منکر کنید ، پیش ازآن که مرا بخوانید و پاسختان ندهم ، یا از من بخواهید و عطایتان نکنم ، یا از من یارىطلبید و یارى تان نرسانم. [مسند ابن حنبل ، ج 9، ص 504 ،ح 25310]

19 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَقْرَبُ ما یَکونُ الْعَبْدُ مِنْ رَبِّهِ وَ هُوَ ساجِدٌ فَاَکْثِرُوا الدُّعاءَ ؛

نزدیک ترین حالتِ بنده به پروردگارش زمانى است که در سجده است . پس [در اینحالت ، ]بسیار دعا کنید. [صحیح مسلم ، ج 1، ص 350، ح 215]

20 امام سجاد علیه السلام: اَللّهُمَّ اِنَّهُ یَحْجُبُنى عَنْ مَساَ لَتِکَ خِلالٌ ثَلاثٌ وَ تَحدونى عَلَیْها خَلَّةٌواحِدَةٌ یَحْجُبُنى اَمْرٌ اَمَرْتَ بِهِ فَاَبْطَاْتُ عَنْهُ وَ نَهىٌ نَهَیْتَنى عَنْهُ فَاَسْرَعْتُ اِلَیْهِ وَ نِعْمَةٌ اَنْعَمْتَ بِها عَلَىَّ فَقَصَّرتُ فى شُکْرِها وَ یَحدونى عَلى مَسْاَ لَتِکَ تَفَضُّلُکَ عَلى مَنْ اَقْبَلَبِوَجْهِهِ اِلَیْکَ ، وَ وَفَدَ بِحُسْنِ ظَنِّهِ اِلَیْکَ ، اِذْ جَمیعُ اِحْسانِکَ تَفَضُّلٌ و اِذْ کُلُّ نِعَمِکَ ابْتِداءٌ ؛

بار خدایا! سه چیز باعث مى شود که من از تو درخواست نکنم و تنها یک چیز مرا بر آنمى دارد . آنچه مرا باز مى دارد ، یکى آن است که تو مرا فرمان دادى و من در انجام آن سستىکردم ، دیگر آن که مرا از کارى نهى فرمودى ، امّا من به انجام دادن آن شتافتم ، سوم آن که مرانعمت ارزانى داشتى ، ولى من در شکرگزارى آن ، کوتاهى کردم . امّا آنچه مرا به درخواستکردن از تو مى کشانَد ، تفضّل تو بر کسى است که به درگاهت روى کند و با خوش گمانى به سوىتو آید ، که همه احسان هایت ، تفضّل است و همه نعمت هایت ، نخستین است. [صحیفه سجّادیّه ، از دعاى 12]

21 امام صادق علیه السلام: قَضاءُ الْحَوائِجِ اِلَى اللّهِ وَ اَسْبابُها ـ بَعْدَ اللّهِ ـ الْعِبادُ تَجْرى عَلىاَیْدیهِم فَما قَضَى اللّهُ مِنْ ذالِکَ فَاقبَلوا مِنَ اللّهِ بِالشُّکْرِ وَ ما زَوى عَنْـکُم مِنْها فَاقْبَلوهُ عَنِاللّهِ بِالرِّضا وَ التَّسْلیمِ وَ الصَّبْرِ فَعَسى اَن یَـکونَ ذالِکَ خَیْرا لَکُمْ فَاِنَّ اللّهَ اَعْلَمُ بِمایُصْلِحُـکُم وَ اَنْتُمْ لا تَعْلَمونَ ؛

برآورده شدن حاجت ها در اختیار خداست و اسباب آن، بعد از خداوند ، بندگانهستند که به دست آنها اجرا مى شود . پس هر حاجتى را که خداوند برآوَرْد ،سپاس گزارانه از خداوند بپذیرید و آنچه برآورده نساخت ، آن را نیز با رضایتو تسلیم و صبر ، از او بپذیرید ، زیرا بسا این براى شما بهتر است ، چرا که خداوند ،به صلاحِ کار شما داناتر است و شما نمى دانید. [تحف العقول ، ص 365]

22 امام صادق علیه السلام: اِنَّ قَوما فیما مَضى قالوا لِنَبىٍّ لَهُم: اُدْعُ لَنا رَبَّکَ یَرْفَع عَنَّا الْمَوتَفَدَعا لَهُم فَرَفَعَ اللّهُ عَنْهُمُ المَوتَ فَکَثُروا حَتّى ضاقَت عَلَیهِمُ المْنازِلُ وَ کَثُرَ النَّسلُوَ یُصْبِحُ الرَّجُلُ یُطْعِمُ اَباهُ وَ جَدَّهُ وَ اُمَّهُ وَ جَدَّ جَدِّهِ وَ یُوَضّیهِم وَ یَتَعاهَدُهُم فَشَغَلوا عَنْ طَـلَبِ الْمَعاشِ . فَقالوا: سَل لَنا رَبَّکَ اَن یَرُدَّنا اِلى حالِنَا الَّتى کُنّا عَلَیها فَسَاَلَ نَبیُّهُم رَبَّهُفَرَدَّهُم اِلى حالِهِم ؛

یکى از اقوام گذشته به پیامبرشان گفتند: دعا کن پروردگارت مرگ را از ما بردارد . اودعا کرد و خداوند ، مرگ را از آنها برداشت . جمعیت آنان زیاد شد، چندان کهمنزل هایشان دیگر گنجایش آنها را نداشت و جمعیت چنان زیاد شد که هر مردى ناچاربود خرج پدر و جدّ و مادر و جدّ جدّش را بدهد و به نظافت و امور دیگر آنها رسیدگى کندو بدین ترتیب از طلب معاش باز ماندند .بار دیگر آمدند و درخواست کردند که: دعا کن پروردگارت ما را به همان حال که بودیمباز گرداند . پیامبرشان به درگاه پروردگارشان دعا کرد و آنها را به حال اوّلشان باز گرداند. [کافى ، ج 3، ص 260، ح 36]

23 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِنَّ اللّهَ یَقولُ: ... وَ لَو اَنَّ قُلوبَ عِبادِى اجْتَمَعَت عَلى قَلْبِ اَسْعَدِ عَبْدٍ لى مازادَ ذالِکَ [ فى سُلطانى جَناحَ بَعوضَةٍ وَ لَوْ اَ نّى اَعْطَیْتُ کُلَّ عَبْدٍ ما سَاَ لَنى ما کانَ ذالِکَ ]اِلاّ مِثْلَ اِبْرَةٍ جاءَها عَبْدٌ مِنْ عِبادى فَغَمَسَها فِى البَحرِ وَ ذالِکَ اَنَّ عَطائى کَلامٌ وَ عِدَتىکَلامٌ وَ اِنَّما اَقولُ لِشَّىْ ءٍ: کُنْ فَیَکونُ ؛

خداوند مى فرماید: « ... اگر دل هاى بندگانم ، همه یک جا در دلِ خوش بخت ترینبنده ام جمع شوند این، به مقدارِ بالِ پشه اى بر سلطنت من نمى افزاید و اگر به هر بنده اىآنچه بخواهد ، عطا کنم ، این نباشد ، مگر همانندِ سوزنى که بنده اى از بندگانم بردارد ودر دریایى فرو بَرَد ؛ زیرا عطاى من به گفتارى است و وعده ام نیز به گفتارى . به چیزمى گویم: هست شو، پس هست مى شود. [بحار الأنوار ، ج 77، ص 136، ح 48]

24 امام على علیه السلام: اِنَّ اللّهَ ـ تَبارَکَ وَ تَعالى ـ اَخْفى اَرْبَعَةً فى اَرْبَعَةٍ: اَخْفى رِضاهُ فىطاعَتِهِ فَلا تَسْتَصْغِرَنَّ شَیئا مِن طاعَتِهِ ، فَرُبَّما و افَقَ رِضاهُ وَ اَ نْتَ لا تَعْلَمُ وَ اَخْفى سَخَطَهُ فى مَعصیَتِهِ فَلا تَستَصْغِرَنَّ شَیئا مِن مَعصیَتِهِ فَرُبَّما و افَقَ سَخَطَهُ مَعصیَتُهُو اَنتَ لا تَعلَمُ و اَخفى اِجابَتَهُ فى دَعوَتِهِ فَلا تَستَصغِرَنَّ شَیئا مِن دُعائِهِ فَرُبَّما و افَقَاِجابَتَهُ و اَنتَ لا تَعلَمُ و اَخفى وَلیَّهُ فى عِبادِهِ فَلا تَستَصغِرَنَّ عَبدا مِن عَبیدِ اللّهِ فَرُبَّمایَکونُ وَلیَّهُ وَ اَنتَ لا تَعلَمُ ؛

خداوند تبارک و تعالى چهار چیز را در دلِ چهار چیز مخفى نموده است :خشنودى اش را در طاعتش مخفى نموده، پس مبادا که چیزى از طاعت او را کوچکبشمارید ، زیرا ممکن است خشنودى او در همان باشد و تو نمى دانى . ناخشنودى اش رادر معصیتش مخفى کرده . پس مبادا که چیزى از معصیت او را کوچک بشمارید ، زیراممکن است ناخشنودى او در همان باشد و تو نمى دانى .اجابتش را در دعاى از خود مخفى ساخته. پس چه بسا که اجابت او در همان باشد وتو نمى دانى و ولىّ اش را در میان بندگانش مخفى نموده است . پس مبادا هیچ بنده اى ازبندگان خدا را کوچک بشمارید ؛ زیرا اى بسا، همو ولىّ او باشد و تو نمى دانى. [خصال ، ص 209، ح 31]

25 پیامبر صلی الله علیه و آله: لا یَتَمَنَّیَنَّ اَحَدُکُمُ المَوْتَ اِمّا مُحْسِنا فَلَعَلَّهُ اَنْ یَزْدادَ خَیرا وَ اِمّا مُسیئافَلَعَلَّهُ اَنْ یَسْتَعْتِبَ؛

هیچ یک از شما نباید آرزوى مرگ کند ؛ زیرا اگر نیکوکار است ، شاید که با ماندن،بیشتر نیکى کند و اگر بدکار است ، شاید که با ماندن، از بدى دست بشوید. [صحیح بخارى ، ج 5 ، ص 2147، ح 5349]

26 امام باقر علیه السلام: اِنَّ اللّهَ تَعالى لَیُنادى کُلَّ لَیْلَةِ جُمُعَةٍ مِنْ فَوْقِ عَرْشِهِ مِنْ اَوَّلِ اللَّیلِ اِلىآخِرِهِ: اَلا عَبْدٌ مُؤمِنٌ یَدْعونى لاِخِرَتِهِ وَ دُنْیاهُ قَبْلَ طُلوعِ الْفَجْرِ لاُِجیبَهُ ؟ اَلا عَبْدٌ مُؤمِنٌیَتوبُ اِلَىَّ مِنْ ذُنوبِهِ قَبْلَ طُلوعِ الفَجرِ فَاَتوبَ عَلَیْهِ ؟ اَلا عَبدٌ مُؤمِنٌ قَد قَـتَّرتُ عَلَیهِ رِزقَهُ فَیَساَ لَنِى الزِّیادَةَ فى رِزقِهِ قَبلَ طُلوعِ الفَجرِ فَاَزیدَهُ وَ اُوَسِّعَ عَلَیهِ ؟ اَلا عَبدٌ مُؤمِنٌ سَقیمٌیَساَ لُنى اَن اَشفیَهُ قَبلَ طُلوعِ الفَجرِ فاُعافیَهُ ؟ اَلا عَبدٌ مُؤمِنٌ مَحبوسٌ مَغمومٌ یَساَ لُنىاَن اُطلِقَهُ مِن حَبسِهِ وَ اُخَلِّىَ سَربَهُ ؟ اَلا عَبْدٌ مُؤمِنٌ مَظلومٌ یَساَ لُنى اَن آخُذَ لَهُ بِظُلامَتِهِقَبلَ طُلوعِ الفَجرِ فَاَ نْتَصِرَ لَهُ وَ آخُذَ لَهُ بِظُلامَتِهِ ؟ قالَ علیه السلام: فَلا یَزالُ یُنادى بِهذا حَتّىیَطلُعَ الفَجرُ ؛

خداوند متعال ، هر شبِ جمعه ، از آغاز شب تا پایان آن ، از فراز عرش خویش ندامى دهد: «آیا بنده مؤمنى نیست که تا پیش از سپیده دَم ، مرا براى آخرت و دنیایشبخواند و من ، پاسخش دهم؟ آیا بنده مؤمنى نیست که تا پیش از سپیده دَم از گناهانشبه درگاه من ، توبه کند و من هم به سوى او بازگردم [و توبه اش را بپذیرم] آیا بنده مؤمنىنیست که من روزى اش را بر او تنگ کرده باشم و او تا پیش از سپیده دَم ، افزایش درروزى اش را از من بخواهد و من بر روزى او بیفزایم و به آن گشایش دهم؟ آیا بنده مؤمنِزندانى و غم زده اى نیست که از من بخواهد از زندان آزاد و رهایش کنم؟ آیا بنده مؤمنِستم دیده اى نیست که تا پیش از سپیده دَم از من بخواهد که دادش را بستانم و منانتقام او را بگیرم و داد وى بستانم؟» و تا سپیده دَم ، به این ندا ادامه مى دهد. [تهذیب الأحکام ، ج 3، ص 5 ، ح 11]

27 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِنَّ یَومَ الجُمُعَةِ سَیِّدُ الاَیّامِ یُضاعِفُ اللّهُ فیهِ الحَسَناتِ وَ یَمحو فیهِالسَّیِّئاتِ وَ یَرفَعُ فیهِ الدَّرَجاتِ وَ یَستَجیبُ فیهِ الدَّعَواتِ وَ یَکشِفُ فیهِ الکُرُباتِ وَ یَقضىفیهِ الحَوائِجَ العِظامَ وَ هُوَ یَومُ المَزیدِ ، للّهِِ فیهِ عُتَقاءُ و طُـلَقاءُ مِنَ النّارِ ما دَعا بِهِ اَحَدٌ مِنَالنّاسِ وَ قَد عَرَفَ حَقَّهُ وَ حُرمَتَهُ اِلاّ کانَ حَقّـا عَلَى اللّهِ عَزَّوَجَلَّ اَنْ یَجْعَلَهُ مِن عُتَقائِهِوَ طُلَقائِهِ مِنَ النّارِ ؛

روز جمعه ، سرور روزهاست . در این روز خداوند ، خوبى ها را چند برابر مى کند وبدى ها و گناهان را پاک مى کند و درجات را افزایش مى دهد و دعاها را مستجاب مى نماید و رنج و اندوه ها را برطرف مى سازد و حاجت هاى بزرگ را برآورده مى کند،روز افزونى و فراوانى است . در این روز ، خداوند بسیارى را از آتش مى رهانَدو آزاد مى کند . اَحَدى از مردم در این روز دعا نکند ، به شرط آن که حق و حرمتآن را بشناسد ، مگر آن که بر عهده خداوند عزّوجلّ است که او را از رها و آزادشدگاناز آتش ، قرار دهد. [کافى ، ج 3، ص 414، ح 5]

28 امام باقر علیه السلام: اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ یُحِبُّ مِن عِبادِهِ المُؤمِنینَ کُلَّ عَبدٍ دَعّاءٍ فَعَلَیکُم بِالدُّعاءِفِى السَّحَرِ اِلى طُلوعِ الشَّمسِ فَاِنَّها ساعَةٌ تُفْتَحُ فیها اَبوابُ السَّماءِ وَ تُقسَمُ فیهَاالاَرزاقُ وَ تُقضى فیهَا الحَوائِجُ العِظامُ ؛

خداوند عزّوجلّ از میان بندگان مؤمنش ، بنده اى را که بسیار دعا کند ، دوستمى دارد . پس ، همواره در سحرگاهان تا طلوع خورشید دعا کنید ؛ زیرا این وقتى استکه در آن ، درهاى آسمان باز مى شود ، و روزى ها تقسیم مى گردد و حاجت هاى بزرگبرآورده مى شود. [کافى ، ج 2، ص 478، ح 9]

29 امام صادق علیه السلام: اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ فَرَضَ عَلَیکُمُ الصَّلَواتِ الخَمْسَ فى اَفضَلِ السّاعاتِفَعَلَیکُم بِالدُّعاءِ فى اَدبارِ الصَّلَواتِ ؛

خداوند عزّوجلّ نمازهاى پنجگانه را در بهترین اوقات ، بر شما واجب نموده است .پس بعد از نمازها ، دعا کنید. [خصال ، ص 278، ح 23]

30 امام صادق علیه السلام: اِنَّ الرَّجُلَ لَیَخرُجُ اِلى قَبرِ الحُسَینِ علیه السلام فَلَهُ اِذا خَرَجَ مِن اَهلِهِ بِاَوَّلِخُطوَةٍ مَغفِرَةٌ لِذُنوبِهِ ثُمَّ لَم یَزَل یُقَدَّسُ بِکُلِّ خُطوَةٍ حَتّى یَاْتیَهُ فَاِذا اَتاهُ ناجاهُ اللّهُ ، فَقالَ: عَبدى سَلنى اُعطِکَ ادعُنى اُجِبکَ اُطلُب مِنّى اُعطِکَ سَلنى حاجَتَکَ اَقضِها لَکَ . قالَاَبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام: و حَقٌّ عَلَى اللّهِ اَن یُعطىَ ما بَذَلَ ؛

هر کس براى زیارت قبر حسین علیه السلامخارج شود ، هنگامى که از خانه اش بیرون شد ،براى هر قدمى یک گناهش آمرزیده مى شود و پیوسته با هر قدمى که برمى دارد ، پاک ترمى شود تا به آن جا برسد و چون به آرامگاه رسید ، خداوند ، به صورت درگوشى به اومى گوید: بنده من! از من بخواه تا عطایت کنم ، مرا بخوان تا اجابتت نمایم ، از من بطلبتا به تو بدهم ، حاجتت را از من بخواه تا برآوَرم. و امام صادق علیه السلام فرمود: بر خداست کهآنچه را وعده داده است ، عطا کند. [ثواب الأعمال ، ص 117، ح 32]

31 اَنَس رحمه الله: اِنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله عادَ رَجُلاً مِنَ المُسلِمینَ قَد خَفَتَ فَصارَ مِثلَ الفَرخِ ، فَقالَلَهُ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: هَل کُنتَ تَدعو بِشَى ءٍ اَو تَساَ لُهُ اِیّاهُ ؟ قالَ: نَعَم ، کُنتُ اَقولُ: اللّهُمَّ ماکُنتَ مُعاقِبى بِهِ فِى الآخِرَةِ ، فَعَجِّلهُ لى فِى الدُّنیا . فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: سُبحانَ اللّهِ لاتُطیقُهُ ، ـ اَو لا تَستَطیعُهُ ـ ! اَفَلا قُلتَ: اَللّهُمَّ آتِنا فِى الدُّنیا حَسَنَةً وَ فِى الآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِناعَذابَ النّارِ ؟ قالَ: فَدَعَا اللّهَ لَهُ فَشَفاهُ ؛

رسول خدا صلی الله علیه و آله ، به عیادت مردى از مسلمانان رفتند که مانند جوجه ضعیفشده بود . به او فرمودند: آیا قبلاً دعایى مى کرده اى یا از خدا چیزىمى خواسته اى؟. عرض کرد: آرى . مى گفتم: بار خدایا ! هر کیفرى که درآخرت مى خواهى به من برسانى ، در همین دنیا برسان. پیامبر خدا فرمودند :سبحان اللّه ! تو طاقت آن را ندارى . چرا نگفتى: بار خدایا ! در دنیا و آخرت ، به مانیکى عطا فرما و از عذاب آتش ، نگاهمان بدار؟. آن مرد ، این دعا را خواند و خداوند ،شفایش بخشید. [صحیح مسلم ، ج 4، ص 2068، ح 23]

32 امام صادق علیه السلام: و سَمِعَ اَمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام رَجُلاً یَقولُ: اللّهُمَّ اِنّى اَعوذُ بِکَ مِنَ الفِتنَةِ .قالَ علیه السلام: اَراکَ تَتَعَوَّذُ مِن مالِکَ وَ وُ لدِکَ ! یَقولُ اللّهُ تَعالى: «اِنَّما اَمْوَالُکُمْ وَ اَوْلادُکُمْ فِتْنَةٌ»وَلکِن قُل: اَللّهُمَّ اِنّى اَعوذُ بِکَ مِن مُضِلاّتِ الفِتَنِ ؛

امیر مؤمنان علیه السلام ، شنید که مردى مى گوید: بار خدایا ! از فتنه به تو پناه مى برم . به اوفرمودند: مى بینم که از مال و فرزندت به خدا پناه مى برى. خداوند متعال مى فرماید :«جز این نیست که دارایى ها و فرزندانتان فتنه اند» بلکه بگو: بار خدایا ! از فتنه هاى گم راهکننده ، به تو پناه مى برم. [امالى طوسى، ص 580 ، ح 1201]

33 امام صادق علیه السلام: اِنَّ العَبدَ لَیَدْعو فَیَقولُ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ لِلْمَلَکَیْنِ: قَدِ اسْتَجَبْتُ لَهُ وَلکِنِاحْبَسوهُ بِحاجَتِهِ ، فَاِنّى اُحِبُّ اَنْ اَسْمَعَ صَوْتَهُ وَ إِنَّ الْعَبْدَ لَیَدْعو فَیَقولُ اللّهُ تَبارَکَوَ تَعالى: عَجِّلوا لَهُ حاجَتَهُ فَاِنّى اُبْغِضُ صَوْتَهُ؛

براستى که انسان دعا مى کند و خداوند عزّوجّل به دو فرشته مى فرماید: من دعاى اورا مستجاب کردم، اما حاجتش را نگهدارید، زیرا دوست دارم صداى او را بشنوم ودیگرى دعا مى کند و خداوند تبارک و تعالى مى فرماید: زود خواسته اش را برآورید، کهمن خوش ندارم صداى او را بشنوم. [کافى، ج 2، 489، ح 3]

34 امام على علیه السلام: سَمِعَ رَجُلاً یَدعو لِصاحِبِهِ ، فَقالَ: لا اَراکَ اللّهُ مَکروها ! فَقالَ: اِنَّمادَعَوتَ لَهُ بِالمَوتِ ، لاَِنَّ مَن عاشَ فِى الدُّنیا لا بُدَّ اَن یَرَى المَکروهَ ؛

شنیدند که شخصى براى دوستش، چنین دعا مى کند الهى غم نبینى و گرفتارنشوى! امام علیه السلامفرمودند: تو در واقع براى مرگش دعا کردى ؛ زیرا هر کس در دنیا زندگى مى کند ، ناچار ، غم و گرفتارى مى بیند. [شرح نهج البلاغة ، ج 20، ص 289،ح 301]

35 پیامبر صلی الله علیه و آله: یَکفى مِنَ الدُّعاءِ مَعَ البِرِّ ما یَکفِى الطَّعامَ مِنَ المِلحِ ؛

دعا همراه با کار خیر ، به اندازه نمک براى غذا کافى است. [امالى طوسى ، ص 534 ، ح 1162]

36 امام صادق علیه السلام: اِنَّ اللّهَ تَعالى اَوحى اِلى داوُودَ علیه السلام ، اَنْ بَلِّغ قَومَکَ اَ نَّهُ لَیسَ مِن عَبدٍمِنهُم آمُرُهُ بِطاعَتى فَیُطیعُنى اِلاّ کانَ حَقّـا عَلَىَّ اَن اُعینَهُ عَلى طاعَتى فَاِن سَاَ لَنىاَعطَیتُهُ وَ اِن دَعانى اَجَبتُهُ وَ اِنِ اعتَصَمَ بى عَصَمتُهُ و اِنِ استَـکفانى کَفَیتُهُ و اِن تَوَکَّلَعَلَىَّ حَفِظتُهُ و اِن کادَهُ جَمیعُ خَلقى کِدتُ دونَهُ ؛

خداوند متعال به داوود علیه السلام وحى فرمود که: به قوم خود برسان که هیچ بنده اى ازایشان نیست که به فرمان بردارى از خودم فرمانش دهم و او فرمان برد ، جز آن که بر مناست که او را بر اطاعتم کمک کنم . پس اگر از من بخواهد ، عطایش مى کنم ، اگر مرابخواند ، پاسخش مى دهم ، اگر به من پناهنده شود ، پناهش مى دهم ، اگر از من کفایتطلبد ، کفایتش مى کنم ، اگر به من توکّل کند ، او را حفظ مى کنم و اگر همه آفریدگانمعلیه او نقشه کشند ، من به سود او نقشه مى کشم. [قصص الأنبیاء ، ص 198، ح 251]

37 امام صادق علیه السلام: اِذا اَرادَ اَحَدُکُم اَن یُسْتَجابَ لَهُ فَلیُطَیِّب کَسبَهُ وَ لیَخرُج مِن مَظالِمِالنّاسِ وَ اِنَّ اللّهَ لا یُرفَعُ اِلَیهِ دُعاءُ عَبدٍ و فى بَطنِهِ حَرامٌ اَو عِندَهُ مَظلِمَةٌ لاَِحَدٍ مِن خَلقِهِ ؛

هرگاه فردى از شما خواست دعایش مستجاب شود، درآمدش را حلال گرداند و اززیر بار حقوق مردم بیرون برود. دعاى بنده اى که در شکمش حرام باشد، یا حق یکى از خلق خدا به گردنش باشد، به درگاه خداوند بالا نمى رود. [بحار الأنوار ، ج 93، ص 321، ح 31]

38 امام صادق علیه السلام: اَلذُّنوبُ الَّتى تُغَیِّرُ النِّعَمَ البَغىُ ... وَ الَّتى تَرُدُّ الدُّعاءَ و تُظلِمُ الهَواءَعُقوقُ الوالِدَینِ ؛

گناهانى که باعث از دست دادن نعمت ها مى شوند ، ستم کردن ... است و گناهانى کهدعا را رد مى کنند و فضا را تیره و تار مى گردانند ، نافرمانى از پدر و مادر و آزردن آنهاست. [کافى ، ج 2، ص 447، ح 1]

39 سفیان ثورى: بَلَغَنى اَنَّ بَنى اِسرائیلَ قُحِطوا سَبعَ سِنینَ ... فَاَوحَى اللّهُ عَزَّوَجَلَّ اِلىاَنبیائِهِم: لَو مَشَیتُم اِلَىَّ بِاَقدامِکُم حَتّى تَحفى رُ کَبُکُم و تَبلُغَ اَیدیکُم عَنانَ السَّماءِ و تَـکِلَّاَلسِنَتُـکُم عَنِ الدُّعاءِ فَاِنّى لا اُجیبُ لَکُم داعیا و لا اَرحَمُ مِنکُم باکیا ، حَتّى تَرُدُّواالمَظالِمَ اِلى اَهلِها فَفَعَلوا فَمُطِروا مِن یَومِهِم ؛

شنیده ام که بنى اسرائیل به مدّت هفت سال دچار قحطى شدند ... پس خداوندعزّوجلّ به پیامبرانشان وحى فرمود که: اگر پیاده به سوى من بیایید ، آنچنان کهزانوهایتان ساییده شود ، و [چندان دست به سوى آسمان دراز کنید که] دست هایتان بهکرانه هاى آسمان برسد و [آن اندازه دعا کنید که] زبان هایتان خسته شود ، دعاى هیچیک از شما را نمى پذیرم و به هیچ گریه کننده اى از شما رحم نخواهم کرد تا آن گاه کهحقوق مردم را به صاحبان آنها باز گردانید . آنان چنین کردند و همان روز ، باران آمد. [إحیاء علوم الدین ، ج 1، ص 461]

40 پیامبر صلی الله علیه و آله: قَطیعَةُ الرَّحِمِ تَحجُبُ الدُّعاءَ ؛

قطع رابطه با خویشاوندان، مانع اجابت دعا مى شود. [نزهة الناظر ، ص 37، ح 115]

15. کلید های روزی

وَ مَن یَتَّقِ اللّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ؛ [سوره طلاق، آیه 2 و 3]
هر کس تقواى الهى پیشه کند، خداوند راه نجاتى (از مشکلات) براى او فراهم مى کند و از جایى که گمان نمى برد به او روزى مى دهد.

1 امام على علیه السلام: کانَ فیما وَعَظَ بِهِ لقمانُ ابنَهُ اَنْ قال لَهُ: یا بُنَىَّ لِیَعْتَبِرْ مَنْ قَصُرَ یَقینَهُوَ ضَعُفَتْ نیَّتُهُ فى طَـلَبِ الرِّزقِ اَنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَ تعالى خَلَقَهُ فى ثَلاثَةِ اَحْوالِ مِنْ اَمْرِهِوَ آتاهُ رِزْقَهُ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ فى واحِدَةٍ مِنْها کَسبٌ وَ لا حیلَةٌ اِنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَ تَعالىسَیَرْزُقُهُ فى الحالِ الرابِعَةِ... فى رَحِمِ اُمِّهِ... مِنْ لَبَنِ اُمِّهِ... مِنْ کَسبِ اَبَوَیْهِ... حتّى إذاکَبِرَ وَ عَقَلَ وَ اکْتَسَبَ لِنَفْسِهِ ضاقَ بِهِ اَمْرُهُ وَ ظَنَّ الظُّنونَ بِرَبِّهِ وَ جَحَدَ الحُقوقَ فىمالِهِ وَ قَتَرَ عَلى نَفْسِهِ وَ عِیالِهِ، مَخافَةَ اِقْتارِ رِزْقٍ وَ سوءِ یَقینٍ بِالخَلَفَ مِنَ اللّهِ تَبارَکَوَ تَعالى؛

از جمله اندرزهاى لقمان به فرزندش این بود: فرزندم! کسى که در به دست آوردنروزى، یقینش [به خدا] اندک و نیّتش [به روزى رسان ]سست است، باید از آن عبرتآموزد که خداى تبارک و تعالى او را در سه جا از خلقتش روزى داد؛ بى آن که خودش درآن ها تلاش و برنامه اى داشته باشد. پس خداى تبارک و تعالى در مرحله چهارم نیزروزى او را خواهد داد... در رحم مادرش... و از شیر مادرش... و از درآمد والدینش روزىاو را داد... تا آن که بزرگ شد و عقلش رشد کرد و مستقلاً درآمد کسب کرد. در این هنگامبر خود سخت گرفت و به پروردگارش بدگمان شد و از ترس تنگدستى و یقین نداشتن بهوعده خداى تبارک و تعالى، حقوق مالى خود (نسبت به دیگران) را نادیده گرفت و خودو خانواده اش را در سختى و تنگنا قرار داد. [خصال، ص 122، ح 114]

2 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ یَضْمُنْ لى بِرَّ الْوالِدَیْنِ وَ صِلَةَ الرَّحِمِ اَضْمُنْ لَهُ کَثْرَةَ الْمالِ وَ زیادَةَالْعُمْرِ وَ الْمَحَبَّةَ فِى الْعَشیرَةِ؛

هر کس نیکى به پدر و مادر و صله رحم را برایم ضمانت کند، من نیز زیادى ثروت،طول عمر و محبّت او را در دل خویشاوندان ضمانت مى نمایم. [مستدرک الوسائل، ج 15، ص 176، ح 12]

3 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلْعِبادَةُ عَشْرَةُ اَجْزاءٍ تِسْعَةُ اَجْزاءٍ فى طَلَبِ الْحَلالِ؛

عبادت ده جزء دارد، که نُه جزء آن، طلب روزى حلال است. [بحارالأنوار، ج 103، ص 9، ح 37]

4 امام صادق علیه السلام: مَنْ حَسُنَ بِرُّهُ فى اَهْلِ بَیْتِهِ زیدَ فى رِزْقِهِ؛

هر کس به شایستگى در حقّ خانواده اش نیکى کند، روزیش زیاد مى شود. [الدعوات الراوندى، ص 127]

5 پیامبر صلی الله علیه و آله: طَلَبُ الْحَلالِ فَریضَةٌ عَلى کُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ؛

کسب درآمد حلال، بر هر مرد و زن مسلمانى واجب است. [جامع الأخبار، ص 389، ح 1079]

6 امام على علیه السلام: الجَمْعُ بَیْنَ الصَّلاتَینِ یَزیدُ فِى الرِّزْقِ وَ التَّعقیبُ بَعدَ الغَداةِ و بَعْدَالعَصْرِ یَزیدُ فِى الرِّزْقِ و صِلَةُ الرَّحِمِ تَزیدُ فِى الرِّزْقِ و کَسْحُ الفَنا یَزیدُ فِى الرِّزْقِ وَمُواساةُ الأَخِ فِى اللّهِ عَزَّوَجَلَّ یَزیدُ فِى الرِّزْقِ وَ البُکورِ فى طَـلَبِ الرِّزقِ یَزیدُ فِىالرِّزْقِ وَ الإِسْتِغْفارُ یَزیدُ فِى الرِّزْقِ وَ اسْتعِمالُ الأَمانَةِ یَزیدُ فِى الرِّزْقِ و قَولُ الحَقِّیَزیدُ فِى الرِّزْقِ و إِجابَةُ المُؤَذِّنِ یَزیدُ فِى الرِّزْقِ و تَرکُ الکَلامِ فِى الخَلاءِ یَزیدُ فِىالرِّزْقِ وَ تَرکُ الحِرْصِ یَزیدُ فِى الرِّزْقِ و شُکْرُ المُنْعِمِ یَزیدُ فِى الرِّزْقِ وَ اجْتِنابِالیَمینِ الکاذِبَةِ یَزیدُ فِى الرِّزْقِ وَ الوُضوءُ قَبْلَ الطَّعامِ یَزیدُ فِى الرِّزْقِ و أکلُ ما یَسْقُطُمِنَ الْخَوانِ یَزیدُ فِى الرِّزْقِ و مَن سَبَّحَ اللّهَ کُلَّ یَومٍ ثَلاثینَ مَرَّةً دَفَعَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ عَنهُسَبعینُ نَوعا مِنَ الْبَلاءِ أیْسَرُهَا الْفَقر؛

دو نماز (ظهر با عصر و مغرب با عشا) را با هم خواندن، تعقیب بعد از نماز صبح وعصر، صله رحم، نظافت حریم خانه، همدردى و یارى نمودن برادر (دینى)، سحرخیزى در طلب روزى، استغفار، امانت دارى، حق گویى، اجابت دعوت مؤذن، صحبت نکردن درتوالت، ترک حرص، تشکر از ولى نعمت، پرهیز از قسم دروغ، شستن دست قبل از غذا،خوردن آنچه بیرون از سفره مى افتد، روزى را زیاد مى کنند و کسى که هر روز سى مرتبهخدا را تسبیح بگوید، خداى عزّوجلّ هفتاد نوع بلا را از او دور مى کند که آسانترین آنفقر است. [خصال، ص 505]

7 امام سجاد علیه السلام: اَللّهُمَّ... وَ صُنْ وَجْهى بِالْیَسارِ وَ لا تَبْتَذِلْ جاهى بِالاِْقْتارِ فَاَسْتَرْزِقَ اَهْلَ رِزْقِکَ وَ اَسْتَعْطىَ شِرارَ خَلْقِکَ، فَاُفْتَتَنَ بِحَمْدِ مَنْ اَعطانى وَ اُبْتَلى بِذَمِّ مَنْ مَنَعَنى وَ اَنْتَ مِنْ دونِهِم وَلىُّ الإِعطاءِ وَ الْمَنْعِ؛

خدایا... با توانگرى آبرویم را نگهدار و به تنگدستى حرمتم را از بین مبر که بر اثر آن از کسانى روزى بخواهم که روزى خوار تو هستند و از بندگان پست و بدکردار تو عطا و بخشش طلبم و در نتیجه، به ستایش آنکه به من بخشیده و نکوهش آنکه از من دریغ کرده است، گرفتار شوم. حال آنکه بخشیدن و نبخشیدن در حقیقت به دست توست. [صحیفه سجادیه، از دعاى 20]

8 امام صادق علیه السلام: مَنْ صَدَقَ لِسانُهُ زَکى عَمَلُهُ و مَن حَسُنَت نِیَّتُهُ زیدَ فى رِزقِهِ و مَنحَسُنَ بِرُّهُ بِأَهْلِ بَیْتِهِ مُدَّ لَهُ فى عُمُرِهِ؛

هر کس راستگو باشد، عملش پاکیزه مى شود و رشد مى کند؛ هر کس نیتش خوبباشد روزیش زیاد مى شود و هر کس به شایستگى در حق خانواده اش نیکى کند، عمرشطولانى مى شود. [کافى، ج 2، ص 105، ح 11]

9 امام على علیه السلام: اِعْلَموا اَنَّ عَبْدا وَ اِنْ ضَعُفَتْ حیلَتُهُ وَ وَهِنَتْ مَکیدَتُهُ اَنَّهُ لَنْ یُنْقَصَ مِمّا قَدَّرَ اللّهُ لَهُ وَ اِنْ قَوىَ فى شِدَّةِ الْحیلَةِ وَ قُوَّةِ الْمَکیدَةِ اَنَّهُ لَنْ یُزادَ عَلى ما قَدَّرَ اللّهُ لَهُ؛

بدانید که آنچه خداوند براى انسان مقدّر کرده است، بى کم و کاست به او مى رسد، هر چند در چاره اندیشى و پیدا کردن راه هاى کسب روزى ناتوان باشد. و نیز بیش از آنچه خداوند برایش مقدّر کرده به او نرسد، هر چند بسیار زرنگ و چاره اندیش باشد. [امالى مفید، ص 207، ح 39]

10 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَرْبَعٌ تَزیدُ الرِّزْقَ: حُسْنُ الْخُلْقِ وَ حُسْنُ الْجِوارِ وَ کَفُّ الاَْذى وَ قِلَّةُ الضَّجْرِ؛

چهار چیز روزى را زیاد مى کند: خوش اخلاقى، خوش رفتارى با همسایه، اذیت نکردن و کم کردن بى تابى. [معدن الجواهر، ص 39]

11 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ اَکَلَ مِنْ کَدِّ یَدِهِ حَلالاً فُتِحَ لَهُ اَبْوابُ الْجَنَّةِ یَدْخُلَ مِنْ اَیِّها شاءَ؛

هر کس از دسترنج حلال خود روزى بخورَد، درهاى بهشت به روى او باز مى شود تا از هر کدام که بخواهد، وارد شود. [جامع الأخبار، ص 390، ح 1086]

12 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِسْتَنْزِلُوا الرِّزْقَ بِالصَّدقَةِ وَ الْـبُکورُ مُبارَکٌ یَزیدُ فى جَمیعِ النِّعَمِ خُصوصا فِى الرِّزْقِ وَ حُسْنُ الْخَطِّ مِنْ مَفاتیحِ الرِّزْقِ وَ طیبُ الْکَلامِ یَزیدُ فِى الرِّزْقِ؛

با صدقه دادن روزى را فرود آورید، سحرخیزى با برکت است و همه نعمت ها، مخصوصا روزى را زیاد مى کند، خط زیبا از کلیدهاى روزى است و خوش زبانى [هم] روزى را زیاد مى کند. [بحارالأنوار، ج 76، ص 318]

13 امام باقر علیه السلام: لَیْسَ مِنْ نَفْسٍ اِلاّ وَ قَدْ فَرَضَ اللّهُ لَها رِزْقَها حَلالاً یَأتیها فى عافیَةٍ وَ عُرِضَ لَها بِالْحَرامِ مِنْ وَجْهٍ آخَرَ فَاِنْ هىَ تَناوَلَتْ مِنَ الْحَرامِ شَیئا قاصَّها بِهِ مِنَ الْحَلالِ الَّذى فَرَضَ اللّهُ لَها وَ عِنْدَ اللّهِ سِواهُما فَضْلٌ کَبیرٌ؛

خداوند براى هر کسى روزىِ حلالى مقرّر داشته که به سلامت به او خواهد رسید. از طرف دیگر روزى حرام نیز در دسترس او قرار داده است که اگر انسان روزى خود را از آن حرام به دست آورد، خداوند در عوض، روزى حلالى را که براى او مقدّر کرده است، از او باز خواهد داشت و غیر از این دو روزى (حلال و حرام)، روزى هاى فراوان دیگرى نیز نزد خداوند هست. [بحارالأنوار، ج 5، ص 147، ح 6]

14 امام باقر علیه السلام: عَلَیْکَ بِالدعاءِ لاِْخوانِکَ بِظَهْرِ الْغَیْبِ فَاِنَّهُ یَهیلُ الرِّزقَ؛

پشت سر برادران (دینى) خود دعا کن، که این کار روزى را به طرف تو سرازیر مى کند. [بحارالأنوار، ج 76، ص 60، ح 14]

15 امام صادق علیه السلام: لَمّا قالَ لَهُ اَبو عُبَیدةَ: اُدْعُ اللّهَ لى اَنْ لا یَجْعَلَ رِزْقى عَلى اَیْدِى الْعِبادِ : اَبَى اللّهُ عَلَیْکَ ذلِکَ اِلاّ اَنْ یَجْعَلَ اَرْزاقَ العِبادِ بَعْضِهم مِنْ بَعْضٍ وَ لکنِ اُدْعُ اللّهَاَنْ یَجْعَلَ رِزْقَکَ عَلى اَیْدِى خِیارِ خَلْقِهِ فَاِنَّهُ مِنَ السَّعادَةِ؛

ابو عبیده به امام صادق علیه السلام عرض کرد: «دعا کنید که خداوند روزى مرا دست بندگانش قرار ندهد»، امام فرمودند: خداوند چنین کارى نمى کند. او روزى بندگانش را در دست یکدیگر قرار داده است؛ امّا از خدا بخواه که روزیت را در دست بندگان خوبش قرار دهد، که این از خوش بختى است. [تحف العقول، ص 361]

16 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلضَّیْفُ یَنْزِلُ بِرِزْقِهِ وَ یَرْتَحِلُ بِذُنوبِ اَهْلِ الْبَیْتِ؛

میهمان، روزى خود را مى آورد و گناهان اهل خانه را مى برد . [بحارالأنوار، ج 75، ص 461، ح 14]

17 پیامبر صلی الله علیه و آله: لا تَتَشاغَلُ عَمّا فُرِضَ عَلَیْکَ بِما قَدْ ضُمِنَ لَکَ فَاِنَّهُ لَیْسَ بِفائتِکَ ما قَدْ قُسِّمَ لَکَ وَ لَسْتَ بِلاحِقٍ ما قد زُوىَ عنکَ؛

مبادا با پرداختن به کسب روزىِ تضمین شده، از آنچه بر تو واجب شده است، بازمانى؛ زیرا قسمت تو از روزى مى رسد و آنچه قسمت تو نباشد، به آن دست نمى یابى. [بحارالأنوار، ج 77، ص 187]

18 امام صادق علیه السلام: صَلاةُ اللَّیْلِ تُحَسِّنُ الْوَجْهَ وَ تُحَسِّنُ الْخُلْقَ وَ تُطَیِّبُ الرّیحَ وَ تَدُرُّ الرِّزْقَ وَ تَقْضِى الدَّیْنَ وَ تَذْهَبُ بِالْهَمِّ وَ تَجْلُو الْبَصَرَ؛

نماز شب، انسان را خوش سیما، خوش اخلاق و خوشبو و روزى را زیاد مى کند؛ [و زمینه]پرداخت بدهى را فراهم مى نماید؛ غم و اندوه را از بین مى برد و چشم را نورانى مى کند. [ثواب الأعمال، ص 42]

19 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ رَضِىَ بِما رَزَقَهُ اللّهُ قَرَّتْ عَیْنُهُ؛

هر که به آنچه خداوند روزیش کرده راضى باشد، خوش و خرّم بماند. [امالى طوسى، ص 225، ح 393]

20 امام باقر علیه السلام: مُرُوا شِیعَتَنا بِزیارَةِ قَبرِ الحُسَینِ علیه السلام فَاِنَّ اِتْیانَهُ یَزِیدُ فِى الرِّزْقِ وَ یَمُدُّ فِى الْعُمْرِ وَ یَدْفَعُ مَرافِعَ السُّوءِ و اِتیانُهُ مُفْتَرَضٌ عَلى کُلِّ مُؤمِنٍ یَقِرُّ لِلحُسَینِ بِالإِمامَةِ مِنَ اللّهِ؛

شیعیان ما را به زیارت قبر حسین بن على علیه السلام فرمان دهید؛ زیرا زیارت آن حضرت روزى را زیاد و عمر را طولانى و بدى ها را دور مى سازد و رفتن به زیارتش بر هر مؤمنى که امامت امام حسین علیه السلام را پذیرفته است، واجب است. [کامل الزیارات، ص 284]

21 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ تَوَکَّلَ عَلَى اللّهِ کَفاهُ مُؤْنَـتَهُ وَ رِزْقَهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ؛

هر کس به خدا توکّل کند، خداوند هزینه زندگى اش را کفایت کند و از جایى که گمان نمى برد، به او روزى مى دهد. [کنزالعمال، ح 5693]

22 امام صادق علیه السلام: اَلْبِرُّ یَزیدُ فِى الرِّزْقِ؛

نیکوکارى روزى را زیاد مى کند. [کتاب الزهد، ص 33]

23 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِنَّ اللّهَ لَیَبْتَلِى الْعَبْدَ بِالرِّزْقِ لِیَنْظُرَ کَیْفَ یَعْمَلُ فَاِنْ رَضِىَ بُورِکَ لَهُ وَ اِنْ لَمْ یَرْضَ لَمْ یُبارَکْ لَهُ؛

خداوند انسان را با روزى آزمایش مى کند، تا ببیند چگونه عمل مى کند؛ اگر راضى شود، برکت داده مى شود و اگر راضى نشود، برکت داده نمى شود. [کنزالعمال، ح 7121]

24 امام على علیه السلام: هُوَ (رمضان) شَهْرٌ یَزیدُ اللّهُ فیهِ الاَْرْزاقَ وَ الآجالَ وَ یَکْتُبُ فیهِ وَفْدَ بَیْتِهِ و...؛

[رمضان] ماهى است که خداوند روزى ها و عمرها را در آن مى افزاید و زائران خانه اش را معیّن مى کند. [فضائل الشهر الثلاثة، ص 108]

25 امام باقر علیه السلام: اَللّهُمَّ ارْزُقْنى رِزْقا حَلالاً یَکْفِینِى وَ لا تَرْزُقْنِى رِزْقا یُطْغِینِى وَ لاتَبْتَلیَنّى بِفَقْرٍ اَشْقى بِهِ مُضَیِّقا عَلَىَّ...؛

خداوندا! مرا روزىِ حلالى بده که کفایتم کند، و روزى اى نده که به طغیانم کشانَد و به فقرى گرفتارم نکن که با آن بدبخت شوم و به تنگنا افتم. [التهذیب، ج 3، ص 77، ح 6]

26 پیامبر صلی الله علیه و آله: لَمّا قیلَ لَهُ: اُحِبُّ اَنْ یُوَسَّعَ عَلَىَّ فِى الرِّزْقِ؟ : دُمْ عَلَى الطَّهارَةِ یُوَسَّعَ عَلَیْکَ فِى الرِّزْقِ؛

به رسول خدا صلی الله علیه و آله عرض شد: دوست دارم روزیم زیاد شود. فرمودند: پیوسته با وضوب اش تا روزیت فراوان شود. [کنزالعمال، ح 44154]

27 امام صادق علیه السلام: ما اَنْعَمَ اللّهُ عَلى عَبْدٍ مِنْ نِعْمَةٍ فَعَرَفَها بِقَلْبِهِ وَ حَمِدَ اللّهُ ظاهِراً بِلِسانِهِ فَتَمَّ کَلامُهُ حَتّى یُؤمَرَ لَهُ بِالْمَزیدِ؛

چون خداوند به بنده اى نعمت بدهد و او آن را قلبا قدر بشناسد و به زبان سپاس بگوید، سخنش تمام نشده، فرمان افزایش نعمت براى وى صادر مى شود. [کافى، ج 2، ص 95، ح 9]

28 امام على علیه السلام: اَلْعُسْرُ یُفْسِدُ الاَْخْلاقَ، اَلتَّسَهُّلُ یُدِرُّ الاَْرْزاقَ؛

سخت گیرى، اخلاق را فاسد، آسان گیرى روزى ها را فراوان مى کند. [غررالحکم، ح 802 و 803]

29 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ حَبَسَ عَنْ اَخیهِ المُسْلِمِ شَیئاً مِنْ حَقٍّ حَرَّمَ اللّهُ عَلَیْهِ بَرَکَةَ الرِّزْقِ اِلاّ اَنْ یَتوبَ؛

هر کس حقّى از حقوق برادر مسلمان خود را پایمان کند، خداوند برکت روزى را بر اوحرام گرداند، مگر آن که توبه (جبران) کند. [امالى صدوق، ص 350، ح 1]

30 امام باقر علیه السلام: اَلزَّکاةُ تَزیدُ فِى الرِّزْقِ؛

زکات دادن، روزى را زیاد مى کند. [امالى طوسى، ص 296]

31 امام صادق علیه السلام: الفَضْلُ بْنُ اَبى قُرَّةَ: دَخَلنا عَلى اَبى عَبدِاللّهِ علیه السلاموَ هُوَ یَعْمَلُ فى حائطٍلَهُ فَقُلنا: جَعَلَـنَا اللّهُ فِداکَ! دَعْنا نَعْمَلْ لَکَ اَو تَعْمَلْهُ الغِلمانُ. قالَ: لا، دَعونى فَاِنّى اَشْتَهىاَنْ یَرانِى اللّهُ عَزَّوَجَلَّ اَعْمَلُ بِیَدى وَ اَطْـلُبُ الحَلالَ فى اَذى نَفْسى؛

فضل بن ابى قرّه: خدمت امام صادق علیه السلام که در باغشان مشغول کار بودند، رسیدیم و عرض کردیم: خدا ما را فداى شما کند! اجازه بدهید یا ما برایتان کار کنیم و یا غلامان. حضرت فرمودند: نه، مرا به حال خود بگذارید؛ زیرا دوست دارم خداوند عزّوجلّ مرا درحال کار کردن و زحمت کشیدن براى کسب روزى حلال ببیند. [من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 163،ح 3595]

32 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَکْثِروا مِنَ الصَّدَقَةِ تُرزَقُوا؛

صدقه زیاد بدهید، تا خداوند به شما روزى بدهد. [بحارالأنوار، ج 77 ، ص 176، ح 10]

33 امام باقر علیه السلام: اِنَّ الْعَبْدَ لَیُذْنِبُ الذَّنْبَ فَیُزْوى عَنْهُ الرِّزْقُ؛

بنده گناه مى کند و به سبب آن، روزى از او گرفته مى شود. [کافى، ج 2، ص 270، ح 8]

34 امام صادق علیه السلام: فى قولِهِ تَعالى «وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ» اَىْ یُبارِکُ لَهُ فِیما آتاهُ؛

درباره این فرموده خداوند والا «و او از جایى که گمانش را نمى برد، روزى مى دهد» فرمودند: یعنى به آنچه که عطایش فرموده است، برکت و فزونى مى بخشد. [تفسیر مجمع البیان، ج 10، ص 43]

35 امام حسن علیه السلام: لَیْسَتِ العِفَّةُ بِدافِعَةٍ رِزْقا وَ لاَ الْحِرْصُ بِجالِبٍ فَضْلاً فَاِنَّ الرِّزْقَ مَقْسومٌ وَ اسْتِعْمالُ الْحِرْصِ اسْتِعْمالُ الْمَآثِمِ؛

نه پاکدامنى، روزى را از انسان دور مى کند و نه حرص، روزى زیاد مى آورد؛ چون روزى قسمت شده است و حرص زدن باعث مبتلا شدن به گناهان مى شود. [تحف العقول، ص 234]

36 امام صادق علیه السلام: اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ جَعَلَ اَرزاقَ الْمُؤمِنینَ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبونَ وَ ذلِکَ اَنَّ الْعَبْدَ اِذا لَمْ یَعْرِفْ وَجْهَ رِزْقِهِ کَثُرَ دُعاؤَهُ؛

خداى عزیز و ارجمند، روزى مؤمنان را از جایى مى رساند که فکرش را هم نمى کنند. علّتش این است که وقتى مؤمن نداند روزیش از کجا خواهد رسید، زیاد دعا مى کند. [توحید صدوق، ص 402]

37 پیامبر صلی الله علیه و آله: یا اَباذَرِّ اِنّى قَد دَعَوتُ اللّهَ جَلَّ ثَناؤُهُ اَنْ یَجْعَلَ رِزْقَ مَنْ یُحِبُّنى کَفافا وَاَنْ یُعْطىَ مَنْ یُبْغِضُنى کَثْرَهَ الْمالِ وَ الْوَلَدِ؛

اى اباذر! من دعا کردم که خداوند ارجمند ستوده، روزى دوستدار مرا به قدر کفاف عطا کند، و به دشمن من، مال و فرزند زیاد دهد. [مکارم الأخلاق، ص 463]

38 امام سجاد علیه السلام: اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمّدٍ وَ آلِهِ وَ اکْفِنى مَؤونَةَ الاِْکْتِسابِ وَ ارْزُقْنى مِنْ غَیْرِ اِحْتِسابٍ فَلا اَشْتَغِلَ عَنْ عِبادَتِکَ بِالطَّلَبِ و لا اَحْتَمِلَ اِصْرَ تَبِعاتِ الْمَکْسَبِ؛

خدایا! بر محمّد و آل او درود فرست و مرا از کسب روزىِ همراه با رنج، بى نیاز گردان و از جایى که گمان نمى رود، روزى ام ده، تا به خاطر طلب روزى، از عبادت تو باز نمانم و بار سنگین مشکلات کسب روزى را به دوش نکشم. [صحیفه سجادیه، از دعاى 20]

39 امام على علیه السلام: اِذا اَبْطَـاَتِ الاَْرْزاقُ عَلَیْکَ فَاسْتَغْفِرِ اللّهَ یُوَسِّعْ عَلَیْکَ فیها؛

هرگاه در روزى تو تأخیر و تنگى پدید آمد، از خداوند آمرزش بخواه تا روزى را بر تو فراوان گرداند. [تحف العقول، ص 174]

40 امام صادق علیه السلام: مَنِ اهتَمَّ لِرِزْقِهِ کُتِبَ عَلَیْهِ خَطیئَةٌ؛

هر کس غم روزى خود را بخورد، برایش یک گناه نوشته مى شود. [امالى طوسى، ص 300، ح 593]

16. درد و درمان

وَ اِذا مَرِضْتُ فَهُوَ یَشْفینِ؛ [سوره شعراء، آیه 80]
هرگاه مریض شوم خداوند شفایم مى دهد.

1 امام على علیه السلام: اَلصِّحَّةُ اَفْضَلُ النِّعَمِ؛

سلامتى بهترین نعمت است. [غررالحکم، ح 1050]

2 امام صادق علیه السلام: لا یَسْتَغْنى أَهْلُ کُلِّ بَلَدٍ عَنْ ثَلاثَةٍ یُفْزَعُ اِلَیْهِمْ فى أَمْرِ دُنْیاهُمْ وَ آخِرَتِهِمْ فَاِنْ عَدِموا ذلِکَ کانوا هَمَجا: فَقیهٌ عالِمٌ وَرِعٌ، وَ اَمیرٌ خَیِّرٌ مُطاعٌ، وَ طَبیبٌ بَصیرٌ ثِقَةٌ؛

مردم هر شهرى به سه چیز نیازمندند که در امور دنیا و آخرت خود به آنها رجوع کنند و اگر آن سه را نداشته باشند گرفتار سرگردانى مى شوند: دین شناسِ داناىِ پرهیزکار، حاکم نیکوکارى که مردم از او اطاعت کنند، و پزشک داناى مورد اعتماد. [تحف العقول، ص 321]

3 امام رضا علیه السلام: إنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَ تَعالى لَمْ یُبِحْ اَکْلاً وَ لا شُرْبا اِلاّ ما فیهِ الْمَنْفَعَةُ وَ الصَّلاحُ وَ لَمْ یُحَرِّمْ اِلاّ ما فیهِ الضَّرَرُ وَ التَّلَفُ وَ الْفَسادُ، فَکُلُّ نافِعٍ مُقَوٍّ لِلْجِسْمِ فیهِ قُوَّةٌ لِلْبَدَنِ فَهُوَ حَلالٌ وَ کُلُّ مُضِرٍّ یَذْهَبُ بِالْقُوَّةِ أوْ قاتِلٍ فَحَرامٌ؛

خداوند تبارک و تعالى هیچ خوردنى و نوشیدنى را حلال نکرده است مگر آنکه درآن سود و صلاحى بوده و هیچ خوردنى و نوشیدنى را حرام ننموده، مگر آنکه در آ ن زیان و نابودى و فسادى بوده است، پس هر چیز سودمندى نیرو بخش جسم، که باعث تقویت بدن است حلال شده است و هر چیزى که قواى جسمانى را از بین ببرد و یا موجب مرگ شود حرام است. [مستدرک الوسائل، ج 16، ص 333، ح 2]

4 امام صادق علیه السلام: اِنَّ نَبیّا مِنَ الاَْنْبیاءِ مَرِضَ، فَقالَ: لا اَتَداوى حَتّى یَکونَ الَّذى اَمْرَضَنى هُوَ الَّذِى یَشْفِینى. فَاَوحَى اللّهُ عَزَّوَجَلَّ: لا اَشْفِیکَ حَتّى تَتَداوى، فَاِنَّ الشِّفاءَ مِنّى ؛

پیامبرى از پیامبران بیمار شد. گفت درمان نمى کنم تا همان کسى که بیمارم کرده است، خود درمانم کند. خداوند عزوجل به او وحى فرستاد: «شفایت نمى دهم، مگر آنکه درمان کنى، که شفا از من است». [مکارم الاخلاق، ص 362]

5 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ تَداوى بِحَرامٍ، لم یَجْعَلِ اللّهُ فیهِ شِفاءً؛

هر کس با حرام به مداوا بپردازد خداوند در آن شفا قرار نمى دهد. [کنزالعمال، ح 28318]

6 پیامبر صلی الله علیه و آله: کُلُّ طَعامٍ لا یُذْکَرُ اِسْمُ اللّهِ عَلَیْهِ، فَاِنَّما هُوَ داءٌ وَ لا بَرَکَةَ فیهِ وَ کَفّارَةُ ذلِکَ إن کانَتِ المائِدَةُ مَوضوعَةً أن تُسَمِّىَ و تُعیدَ یَدَکَ و اِن کانَت قَد رُفِعَت أن تُسَمِّىَ اللّهَو تَلعَقَ أصابِعَکَ؛

هر غذایى که بر آن نام خدا برده نشود، درد است و هیچ برکتى در آن نیست و کفاره نبردن نام خدا این است که چنانچه سفره پهن است، نام خدا را ببرى و به خوردن غذا ادامه دهى و اگر سفره جمع شده نام خدا را ببر و انگشتان خود را بلیس. [تاریخ دمشق، ج 60، ص 325]

7 امام على علیه السلام: اَلْمَعِدَةُ بَیْتُ الاَْدواءِ وَ الْحِمیَةُ رَأسُ الدَّواءِ، وَ عَوِّدْ کُلَّ بَدَنٍ مَا اعْتادَ. لاصِحَّةَ مَعَ النَّهَمِ ؛

معده سراى دردهاست و پرهیز، بهترین درمان. هر بدنى را به همان که خو مى گیرد، عادت دهید. با پرخورى، تندرستى نخواهد بود. [بحارالأنوار، ج 59، ص 268، ح 52]

8 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنِ اسْتَقَلَّ بِدائِهِ فَلا یَتَداوَیَنَّ فَاِنَّهُ رُبَّ دَواءٍ یورِثُ الدّاءَ؛

هر کس مى تواند با بیمارى خود، سر کند، از درمان بپرهیزد، زیرا بسا دارویى که خود، بیمارى زاست. [نثر الدر، ج 1، ص 181]

9 امام حسین علیه السلام: فَبادِروا بِصِحَّةِ الاَْجْسامِ فى مُدَّةِ الاَْعْمارِ؛

در مدت عمر، در حفظ سلامت تن بکوشید. [تحف العقول، ص 239]

10 امام على علیه السلام: مَنْ تَطَبَّبَ فَلْیَتَّقِ اللّهَ وَ لْیَنْصَحْ وَ لْیَجْتَهِدْ؛

هر کس طبابت مى کند، باید تقواى الهى پیشه کند، خیرخواه باشد و سعى خود رابه کار برد. [دعائم الاسلام، ج 2، ص 144، ح 503]

11 امام کاظم علیه السلام: اِدْفَعوا مُعالَجَةَ الاَْطِبّاءِ مَا انْدَفَعَ الدّاءُ عَنْکُمْ فَاِنَّهُ بِمَنْزِلَةِ الْبِناءِ قَلیلُهُ یَجُرُّ اِلى کَثیرِهِ؛

تا زمانى که بیمارى، به جد با شما درگیر نشده است، درگیر معالجه طبیبان نشوید، که درمان به مانند ساختمان است که اندک آن، شخص را به مقدار فراوانش مى کشاند. [علل الشرایع، ص، 465، ح 17]

12 امام رضا علیه السلام: اِثْنانِ عَلیلانِ اَبَدا: صَحیحٌ مُحْتَمٍ وَ عَلیلٌ مُخَلِّطٌ ؛

دو گروه همیشه مریضند: سالمى که پرهیز مى کند و مریضى که پرهیز نمى کند. [فقه الرضا، ص 340]

13 امام رضا علیه السلام: اِذا جُعْتَ فَکُل وَ اِذا عَطِشْتَ فَاشْرَبْ وَ اِذا هاجَ بِکَ البَولُ فَبُلْ، وَ لاتُجامِعْ اِلاّ مِنْ حاجَةٍ، وَ اِذا نَعَسْتَ فَنَم، فَاِنَّ ذلِکَ مَصَحَّةٌ لِلْبَدَنِ؛

چون گرسنه شدى بخور، چون تشنه شدى بنوش، چون ادرار بر تو فشار آورد، ادرار کن، جز از سر نیاز، با همسرت نزدیکى مکن و چون احساس خواب آلودگى کردى، بخواب، که اینها مایه تن درستى است. [فقه الرضا، ص 340]

14 امام صادق علیه السلام: مَنْ مَرِضَ ثَلاثَةَ اَیـّامٍ فَکَتَمَهُ وَ لَمْ یُخْبِر بِهِ اَحَدا اَبدَلَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُ لَحْما خَیراً مِنْ لَحْمِهِ وَ دَماً خَیْرا مِنْ دَمِهِ وَ بَشَرَةً خَیْراً مِنْ بَشَرَتِهِ وَ شَعْرا خَیْرا مِنْ شَعْرِهِ. قالَ: قُلْتُ لَهُ: جُعِلْتُ فِداکَ! وَ کَیْفَ یُبْدِلُهُ؟ قالَ: یُبْدِلُهُ لَحْما وَ دَما وَ شَعرا وَ بَشَرَةً لَمْ یُذْنِبْ فیهَا؛

هر کس سه روز بیمار باشد و آن را پنهان کند و هیچ کس را از آن آگاه نسازد، خداوند براى او گوشتى بهتر از آن گوشت (که در بیمارى از دست رفته است)، خونى بهتر ازخونش، پوستى بهتر از پوستش و مویى بهتر از مویش جایگزین مى کند. پرسیدم: فدایت شوم! چگونه جایگزین مى سازد؟ فرمودند: «براى او گوشت، خون، پوست و مویى را جایگزین مى کند که با آنها گناه نکرده است». [کافى، ج 3، ص 116، ح 6]

15 امام على علیه السلام: شُرْبُ الدَّواءِ لِلْجَسَدِ کَالصّابونِ لِلثَّوبِ، یُنَقّیهِ وَ لکِنْ یُخْلِقُهُ؛

نوشیدن دارو براى بدن، همانند صابون (پودر شوینده) براى لباس است که آن را تمیز مى کند، امّا فرسوده اش هم مى کند. [شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحدید، ج20،ص 300، ح 422]

16 امام على علیه السلام: مَنْ غَرَسَ فى نَفْسِهِ مَحَبَّةَ اَنواعِ الطَّعامِ، اِجْتَنى ثِمارَ فُنونِ الاَْسْقامِ ؛

هر کس در دل خود، نهال علاقه به غذاهاى گوناگون را بکارد، محصول بیمارى هاى گوناگون از آن مى چیند. [غررالحکم، ح 9219]

17 امام صادق علیه السلام: لَوْ یَعْلَمُ النّاسُ ما فِى التُّفّاحِ، ما داوَوْا مَرضاهُمْ اِلاّ بِهِ، اَلا وَ اِنَّهُ اَسْرَعُ شَىْءٍ مَنْفَعَةً لِلْفُؤادِ خاصَّةً وَ اِنَّهُ نَضوحَةٌ؛

اگر مردم مى دانستند چه خواصّى در سیب وجود دارد، بیماران خود را تنها با آن درمان مى کردند. سیب سریعتر از هر چیزى به قلب فایده مى رساند؛ به ویژه آنکه خوشبو کننده است. [طب الائمّة، ص 135]

18 پیامبر صلی الله علیه و آله: سافِروا تَصِحُّوا وَ تُرْزَقوا؛

مسافرت بروید، تا سالم بمانید و روزى کسب کنید. [نهج الفصاحه، ح 1726]

19 پیامبر صلی الله علیه و آله: لا تُداوِ اَحَداً حَتّى تَعْرِفَ داءَهُ؛

هیچ کس را درمان مکن، مگر آنگاه که بیمارى او را بشناسى. [الاصابة، ج 3، ص 289]

20 امام على علیه السلام: فى وَصیَّتِهِ لاِبْنِهِ الْحَسَنِ علیه السلام یا بُنَىَّ أَلا اُعَلِّمُکَ اَرْبَعَ خِصالٍ تَسْتَغْنى بِها عَنِ الطِّبِّ؟ فَقالَ: بَلى یا اَمیرَ الْمُؤْمِنینَ، قالَ: لا تَجْلِسْ عَلَى الطَّعامِ إِلاّ وَ اَنـْتَ جائِعٌ وَ لا تَقُمْ عَنِ الطَّعامِ إِلاّ وَ اَنـْتَ تَشْتَهیهِ، وَ جَوِّدِ الْمَضْغَ، وَ إِذا نِمْتَ فَاعْرِضْ نَفْسَکَ عَلَى الْخِلاءِ فَإِذَا اسْتَعْمَلْتَ هذَا اسْتَغْنَیْتَ عَنِ الطِّبِّ؛

در سفارشى به فرزند خود امام مجتبى علیه السلام فرمودند: فرزندم! آیا چهار نکته به تو نیاموزم که با رعایت آنها از طبابت بى نیاز شوى؟ عرض کرد: چرا، اى امیر مؤمنان.حضرت فرمودند: تا گرسنه نشده اى غذا نخور و تا اشتها دارى از غذا دست بکش و غذا را خوب بجو و قبل از خوابیدن قضاى حاجت کن. اگر این نکات را رعایت کنى، از طبابت بى نیاز مى شوى. [خصال، ص 229]

21 امام رضا علیه السلام: مَنْ اَرادَ اَلاّ یَشْتَـکىَ مَثانَـتَهُ، فَلا یَحْبِسِ الْبَولَ وَ لَو عَلى ظَهْرِ دابَّتِهِ؛

هر کس مى خواهد مثانه اش به بیمارى اى مبتلا نشود، ادرار خود را نگه ندارد، حتى اگر بر پشت مَرکب خود، نشسته باشد. [طب الرضا علیه السلام، ص 35]

22 پیامبر صلی الله علیه و آله: صُومُوا تَصِحّوا؛

روزه بگیرید تا تن درست بمانید. [دعائم الاسلام، ج 1، ص 342]

23 امام صادق علیه السلام: یُسْتَحَبُّ لِلْمَریضِ اَنْ یُعطىَ السّائِلَ بِیَدِهِ وَ یَأمُرَ السّائِلَ اَنْ یَدْعُوَ لَهُ؛

شایسته است بیمار با دست خود، صدقه به سائل بدهد و از او بخواهد برایش، دعا کند. [کافى، ج 4، ص 4، ح 9]

24 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ سَعى لِمَریضٍ فى حاجَةٍ قَضاها اَو لَم یَقْضِها، خَرَجَ مِنْ ذُنوبِهِ کَـیَومِ وَلَدَتْهُ اُمُّهُ. فَقالَ رَجُلٌ مِنَ الاَْنصارِ: بِاَبى اَنْتَ وَ اُمّى یا رَسولَ اللّهِ، فَاِنْ کانَ الْمَریضُ مِنْ اَهلِ بَیْتِهِ، اَوَ لَیْسَ ذلِکَ اَعْظَمَ اَجْرا اِذا سَعى فى حاجَةِ اَهْلِ بَیْتِهِ؟ قالَ: نَعَمْ؛

«هر کس در برآوردن نیاز بیمارى بکوشد، خواه موفق بشود یا نشود گناهانش پاک مى شود، بسان آن روز که از مادر متولد شده است». مردى از انصار گفت: اى پیامبر خدا، پدر و مادرم به فدایت! اگر بیمار از خانواده شخص باشد، این کار پاداش بیشترى ندارد؟ فرمودند: «چرا». [من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 16،ح 4968]

25 پیامبر صلی الله علیه و آله: عَلَیْکُمْ بِالاهلیلَجَ الاَْسْوَدَ فَاِنَّهُ مِنْ شَجَرَةِ الْجَنَّةَ وَ طَعْمُهُ مُرٌّ و فیهِ شِفاءٌ مِنْ کُلِّ داءٍ؛

هلیله سیاه بخورید، که از درختان بهشت است. مزه آن تلخ است ولى شفاى هر دردى است. [طب النبى، ص 31]

26 امام على علیه السلام: اِنَّ الْحِجامَةَ تُصَحِّحُ الْبَدَنَ وَ تَشُدُّ الْعَقْلَ؛

حجامت، بدن را سالم و عقل را تقویت مى کند. [خصال، ص 611، ح 10]

27 امام صادق علیه السلام: لا تَدَعِ الْعَشاءَ وَ لَوْ بِثَلاثِ لُقَمٍ بِمِلْحٍ. مَنْ تَرَکَ العَشاءَ لَیْلَةً ماتَ عِرقٌ فى جَسَدِهِ وَ لا یَحیی اَبَدا ؛

شام را ترک نکن، هر چند به سه لقمه نان و نمک باشد. هر کس یک شام را ترک کند، یک رگ در بدن وى مى میرد و دیگر هرگز زنده نمى شود. [مکارم الاخلاق، ص 195]

28 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنِ استَعمَلَ الْخَشَبَتَینِ اَمِنَ مِنْ عَذابِ الکَلْبَتَیْنِ؛

هر کس خلال و مسواک کند، از عذاب و درد اَنبُر دندان کشى محفوظ مى ماند. [طب النبى، ص 21]

29 امام رضا علیه السلام: دُخولُ الحَمّامِ عَلَى البِطنَهَ یُوَلِّدُ القُولَنجَ. الاِغتِسالُ بِالماءِ البارِدِ بَعدَ اَکلِ السَّمَکِ یُورِثُ الفالِجَ... و اِتیانُ المَرأَةِ الحائِضِ یورِثُ الجُذامَ فِى الوَلدِ و الجِماعُ مِن غَیرِ اهراقِ الماءِ عَلى أَثَرِهِ یوجِبُ الحَصاةَ. الجِماعُ بَعدَ الجِماعِ مِن غَیرِ فَصلٍ بَینَهُما بِغُسْلٍ یورِثُ لِلوَلَدِ الجُنونَ وَ کَثرَةُ اَکلِ البَیضِ و اِدمانُهُ یُوَلِّدُ الطَّحالَ و رِیاحافى رَأسِ المَعِدَةِ. و الاِمْتِلاءُ مِنَ البَیضِ المَسلوقِ یورِثُ الرَّبوَ وَ الاِنبِهارَ. اَکلُ اللَّحمِ النَّىِّء یُوَلِّدُ الدُّودَ فِى البَطنِ. و اَکلُ التّینِ یَقْمَلُ مِنهُ الجَسَدُ اِذا اَدْمَنَ عَلَیهِ. و شُربُ الماءِ البارِدِ عَقیبَ الشَّىءِ الحارِّ وَ الحَلاوَةِ یَذهَبُ بِالاَسنانِ. و الاِکثارُ مِن اَکلِ لُحومِ الوَحشِ وَ البَقَرِ یورِثُ تَغَیُّرَ العَقلِ وَ تَحَیُّرَ الفَهمِ وَ تَبَلُّدَ الذِّهنِ وَ کَثرَةَ النِّسیانِ؛

حمام رفتن با شکم پُر باعث قولنج مى گردد. شستشو با آب سرد بعد از خوردن ماهى، باعث فلج مى شود. همبسترى در حال حیض باعث جذام فرزند مى شود. همبسترى اى که در پى آن دفع مَنى و ادرار نباشد باعث سنگ کلیه و مثانه مى شود. جماع پى درپى بدون غسل باعث جنون فرزند مى شود. زیاد خوردن تخم مرغ و استمرار بر آن، باعث بیمارى طحال و گاز معده مى شود. انباشته کردن شکم از تخم مرغ آب پز باعث گرفتگى قلب و تنگى نفس مى شود. خوردن گوشت نپخته، باعث تولید کرم در معده مى شود. پیوسته انجیر خوردن باعث چاقى مى شود. نوشیدن آب سرد بعد از غذاى داغ و شیرینى، باعث خرابى دندان مى گردد و زیاد خوردن گوشت حیوانات وحشى (حلال گوشت) و گاو باعث تغییر(به هم ریختگى) عقل و سرگردانى فهم و کُند ذهنى و فراموشى مى شود. [طب الرضا، ص 75]

30 امام على علیه السلام: مَا اتَّخَمْتُ قَطُّ. فَقِیلَ لَهُ: وَ لِمَ یا وَلىَّ اللّهِ؟ قالَ: ما رَفَعْتُ لُقْمَةً اِلى فَمِى اِلاّ ذَکَرْتُ اِسْمَ اللّهِ سُبحانَهُ عَلَیْها؛

«هیچ گاه به سوء هاضمه مبتلا نشدم». پرسیدند: چرا؟ فرمودند: «زیرا هیچ لقمه اى به سوى دهان نبردم، مگر این که نام خدا را بر آن، یاد کردم». [محاسن، ج 2، ص 438، ح 288]

31 امام سجاد علیه السلام: حُجّوا وَ اعْتَمِروا تَصِحَّ اَبْدانُـکُمْ وَ تَتَّسِعْ اَرْزاقُکُمْ وَ تُـکْفَوْنَ مَؤُوناتِ عِیالِکُمْ. وَ قالَ: الحاجُّ مَغفورٌ لَهُ و مَوجوبٌ لَهُ الجَنَّةُ و مُستَأنَفٌ لَهُ العَمَلُ و مَحفوظٌ فى أهلِهِ و مالِهِ؛

به حج و عمره بروید تا تندرست بمانید، روزیتان زیاد شود و خرجى خانواده تان تأمین گردد. حاجى آمرزیده است و بهشت بر او واجب است و اعمالش از نو آغاز مى گردد و خانواده و مالش محفوظ مى ماند. [کافى، ج 4، ص 252، ح 1]

32 معصوم علیه السلام: دُهْنُ الحاجِبَینِ بِالبَنَفْسَجِ یَذْهَبُ بِالصُّداعِ؛

مالیدن روغن بنفشه به ابروها، سردرد را از میان مى بَرَد. [کافى، ج 6 ، ص 522، ح 9]

33 امام صادق علیه السلام: ثَلاثَةٌ یَهْدِمْنَ الْبَدَنَ وَ رُبَّما قَتَلْنَ: دُخولُ الْحَمّامِ عَلَى الْبِطْنَةِ، وَ الْغِشیانُ عَلَى الاِْمْتِلاءِ وَ نِکاحُ العَجائِزِ؛

سه چیز بدن را فرسوده مى کند و شاید هم نابود کند: حمّام رفتن با شکم پُر، آمیزش کردن با شکم پُر و همبسترى با پیر زنان. [من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 555،ح 4904]

34 امام رضا علیه السلام: وَ مَنْ اَرادَ اَلاّ تُؤذِیَهُ مَعِدَتُهُ فَلا یَشْرَبْ بَینَ طَعامِهِ ماءً حَتّى یَفْرُغَ وَ مَنْ فَعَلَ ذلِکَ رَطِبَ بَدَنُهُ، و ضَعُفَتْ مَعِدَتُهُ وَ لَمْ تَأخُذِ العُروقُ قُوَّةَ الطَّعامِ فَإِنَّهُ یَصیرُ فِى الْمَعِدَةِ فِجّا اِذا صُبَّ الْماءُ عَلَى الطَّعامِ اَوَّلاً فَاَوّلاً؛

هر کس مى خواهد معده اش او را آزار نرساند، نباید میان غذا آب بنوشد تا غذا خوردن را به پایان رساند. هر کس میان غذا آب خورد بدنش به رطوبت گراید، معده اش ضعیف گردد و رگ هایش قوّت غذا را به خود جذب نکند؛ زیرا هرگاه پى در پى روى غذا آب ریخته شود در معده نارسایى پدید آید. [طب الرضا، ص 52]

35 امام صادق علیه السلام: ... اِعلَم أنَّ آلامَ البَدَنِ و اَدواءَهُ تَخرُجُ بِخُروجِ الشَّعرِ فى مَسامِّهِ و بِخُروجِ الأَظفارِ مِن اَنامِلِها و لِذلِکَ اُمِرَ الاِنسانُ بِالنّورَةِ و حَلقِ الرَّأسِ و قَصِّ الاَظفارِ فى کُلِّ اُسبوعٍ لِیُسرِعَ الشَّعرُ وَ الاَظفارُ فِى النَّباتِ فَتَخرُجَ الآلامُ وَ الاَدواءُ بِخُروجِهِما؛

بدان که دردها و بیمارى هاى بدن، همراه با در آمدن موها از جایگاه خود و ناخن ها از انگشتان، از بدن بیرون مى روند. از همین رو، انسان به نوره کشیدن، سر تراشیدن (کوتاه کردن) و کوتاه کردن ناخن ها در هر هفته، موظف شده است، تا موها و ناخن ها رشد شتابان ترى یابند و با در آمدن آنها، دردها و بیمارى ها از تن بیرون بروند. [توحید مفضل، ص 32]

36 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِذا دَخَلْتُمْ بَلَدا فَکُلوا مِنْ بَقلِهِ وَ بَصَلِهِ یَطْرُد عَنْکُمْ داءَهُ وَ یَذْهَبُ بِالنَّصَبِ وَ یَشُدُّ الْعَصَبَ وَ یَزیدُ فِى الباهِ و یَذْهَبُ بِالْحُمّى؛

به هر جایى (شهرى و روستایى) وارد شدید، از سبزى و پیاز آنجا بخورید که مرض آنجا را از شما دور مى کند و خستگى را مى برد، اعصاب را قوى مى کند، نیروى جنسى را مى افزاید و تب را مى برد. [طب النبى، ص 11]

37 امام صادق علیه السلام: اَقْلِلْ مِن شُربِ الماءِ فَاِنَّهُ یَمُدُّ کُلَّ داءٍ وَ اجْتَنِبِ الدَّواءَ مَا احتَمَلَ بَدَنُکَ الدّاءَ؛

کم آب بیاشامید، که زیاد آن هر مرضى را تقویت مى کند و تا بدنتان تحمل دارد از مصرف دارو بپرهیزید. [کافى، ج 6، ص 382، ح 2]

38 پیامبر صلی الله علیه و آله: عائِدُ الْمَریضِ فى مَخْرَفَةِ الْجَنَّةِ، فَاِذا جَلَسَ عِنْدَهُ غَمَرَتْهُ الرَّحْمَةَ؛

عیادت کننده بیمار، در نخلستان بهشت میوه مى چیند و هرگاه نزد بیمار بنشیند،رحمت خدا او را فرا مى گیرد. [کنزالعمال، ح 25127]

39 امام صادق علیه السلام: مَوْلى لِجَعْفَرِبْنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام مَرِضَ بَعْضُ مَوالیهِ فَخَرَجْنا إِلَیْهِ نَعودُهُ وَ نَحْنُ عِدَّةٌ مِنْ مَوالى جَعْفَرٍ فَاسْتَقْبَلَنا جَعْفَرٌ علیه السلام فى بَعْضِ الطَّریقِ فَقالَ لَنا: أَیْنَ تُریدونَ؟ فَقُلْنا: نُریدُ فُلانا نَعودُهُ فَقالَ لَنا: قِفوا، فَوَقَفْنا، فَقالَ: مَعَ أَحَدِکُمْ تُفّاحَةٌ أَوْ سَفَرْجَلَةٌ أَوْ اُتْرُجَّةٌ أَوْ لُعْقَهٌ مِنْ طیبٍ أَوْ قِطْعَةٌ مِنْ عودِ بُخورٍ؟ فَقُلْنا: ما مَعَنا شَىْءٌ مِنْ هذا، فَقالَ: أَما تَعْلَمونَ أَنَّ الْمَریضَ یَسْتَریحُ إِلى کُلِّ ما اُدْخِلَ بِهِ عَلَیْهِ؛

یکى از وابستگان امام صادق علیه السلام گوید: یک نفر از یاران حضرت بیمار شد و ما عده اى از یاران امام براى عیادت او بیرون رفتیم. در راه با حضرت صادق علیه السلام روبرو شدیم. از ما پرسیدند: کجا مى روید؟ عرض کردیم به عیادت فلانى مى رویم. فرمودند: بایستید. ما ایستادیم. حضرت فرمودند: آیا سیبى، بهى، تُرنجى، کمى عطر یا قطعه اى عود با یکى از شما هست؟ عرض کردیم: از این چیزها با خود نداریم. حضرت فرمودند: مگر نمى دانید که بیمار از اینکه چیزى برایش ببرند، آرامش مى یابد. [کافى، ج 3، ص 118، ح 3]

40 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِغْتَنِموا بَردَ الرَّبیعِ فَاِنَّهُ یَفعَلُ بِاَبدانِکُمْ ما یَفعَلُ بِاَشجارِکُم وَ اجْتَنِبوا بَردَ الخَریفِ فَاِنَّهُ یَفعَلُ بِاَبدانِکُم ما یَفعَلُ بِاَشجارِکُم ؛

غنیمت بدانید هواى بهار را، زیرا که با بدن هاى شما همان مى کند که با درختان مى کند و خودتان را از هواى پائیز بپوشانید که با شما همان مى کند که با درختان مى کند. [بحارالأنوار، ج 59، ص 271، ح 69]

17. الگوی خانواده

عاشِروهُنَّ بِالْمَعْروفِ فَاِنْ کَرِهْتُموهُنَّ فَعَسى اَنْ تَـکْرَهوا شَیْئا وَ یَجْعَلَ اللّهُ فیهِ خَیْرا کَثیرا؛ [سوره نساء، آیه 19]
با زنان به شایستگى رفتار کنید، و اگر آنها [به جهتى] ناخوشایندتان بودند [اظهار نکنید]چه بسا چیزها که ناپسند شماست، حال آنکه خداوند در آن، خیر فراوانى براى شما قرار داده است.

1 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ اَحَبَّ اَنْ یَلْقَى اللّهَ طاهِرا مُطَهَّرا فَلْیَلقَهُ بِزَوجَةٍ ؛

هر کس دوست دارد خداوند را پاک و پاکیزه دیدار کند، باید ازدواج نماید. [وسائل الشیعه، ج 20، ص 18، ح 24912]

2 پیامبر صلی الله علیه و آله: خَیْرُ النِّـکاحِ اَیْسَرُهُ؛

بهترین ازدواج آسان ترین آن است. [نهج الفصاحه ، ح 1507]

3 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ زَوَّجَ کَریمَتَهُ مِنْ فاسِقٍ فَقَدْ قَطَعَ رَحِمَهُ؛

هر کس دختر گرامیش را به ازدواج مردى گنه کار درآورد، در حقیقت نسل خود را ضایع کرده است. [مکارم الاخلاق، ص 204]

4 پیامبر صلی الله علیه و آله: ایّاکُمْ وَ خَضْراءَ الدَّمَنِ، قِیلَ: یا رَسُولَ اللّهِ و ما خَضْراءُ الدَّمَنِ؟ قالَ: اَلْمَرْاَةُ الحَسْناءُ فِى مَنْبَتِ السُّوءِ؛

از سبزه ی زباله دان دورى کنید! گفتند: اى رسول خدا سبزه زباله دان چیست؟ فرمودند: زن زیبا در خانواده بد. [کافى، ج 5، ص 332، ح 4]

5 امام على علیه السلام: لا تُغالُوا فِى مُهورِ النِّساءِ فَیَکونَ عَداوَةً ؛

مهریّه هاى زنان را سنگین نگیرید، که باعث کدورت و دشمنى مى شود. [مکارم الاخلاق، ص 237]

6 امام سجاد علیه السلام: حَقُّ رَعیَّتِکَ بِمِلْکِ النِّـکاحِ فَاَنْ تَعْلَمَ اَنَّ اللّهَ جَعَلَها سَکَنا وَ مُسْتَراحا وَ اُنْسا وَ واقیَةً وَ کَذلِکَ کُلُّ واحِدٍ مِنْکُما یَجِبُ اَنْ یَحْمَدَ اللّهَ عَلى صاحِبِهِ وَ یَعْلَمَ اَنَّ ذلِکَ نِعْمَةٌ مِنْهُ عَلَیْهِ وَ وَجَبَ اَنْ یُحْسِنَ صُحْبَةَ نِعْمَةِ اللّهِ وَ یُکْرِمَها وَ یَرْفَقَ بِها وَ اِنْ کانَ حَقُّکَ عَلَیْها اَغْلَظَ وَ طاعَتُکَ بِها اَلْزَمَ فیما اَحْبَبْتَ وَ کَرِهْتَ ما لَمْ تَـکُنْ مَعْصیَةً فَاِنَّ لَها حَقَّ الرَّحْمَةِ وَ الْمُؤانَسَةِ وَ مَوْضِعَ السُّکونِ اِلَیْها قَضاءَ اللَّذَّةِ الَّتى لابُدَّ مِنْ قَضائِها وَ ذلِکَ عَظیمٌ وَ لا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّهِ؛

حق زن آن است که بدانى خداوند او را مایه آرامش و آسایش و همدم و پرستار تو قرار داده است، هم چنین بر هر یک از شما واجب است که خداوند را به خاطر وجود دیگرى ستایش کند و بداند که او نعمتى است که خداوند ارزانى داشته و واجب است که با نعمتِ خداوندى رفتار نیک داشته باشد و او را گرامى بدارد و با او سازگارى کند و هر چند حق تو بر زنت بیشتر است و فرمان پذیرى از تو، در هر چه دوست مى دارى یا نمى پسندى، تا آنجا که گناه نباشد، بر او لازم تر است، در هر حال او این حق را دارد که از تو مهربانى ببیند و از همدمى تو برخوردار شود، و حق دارد که در برآوردن کامى که به ناچار باید برآورده شود، آرامش و آسایشش تأمین شود و این حقى بس بزرگ است و هیچ نیرو و توانى جز به خداوند نیست. [تحف العقول ، ص 261]

7 امام صادق علیه السلام: ثَلاثَةٌ لا یُرفَعُ لَهُم عَمَلٌ... وَ امرَاَةٌ زَوْجُها عَلَیْها ساخِطٌ ؛

سه نفرند که هیچ عملى از آنها پذیرفته نمى شود... و زنى، که شوهرش نسبت به او خشمگین باشد. [کافى ، ج 5، ص 507، ح 3]

8 امام سجّاد علیه السلام: وَ أمّا حَقُّ وَلَدِکَ فَتَعْلَمَ اَنَّهُ مِنْکَ وَ مُضافٌ اِلَیْکَ فى عاجِلِ الدُّنْیا بِخَیْرِهِ وَ شَرِّهِ وَ اَنَّکَ مَسئوُلٌ عَمّا وُلّیْتَهُ مِنْ حُسْنِ الاَْدَبِ وَ الدَّلالَةِ عَلى رَبِّهِ وَ الْمَعونَةِ لَهُ عَلى طاعَتِهِ فیکَ وَ فى نَفْسِهِ فَمُثابٌ عَلى ذلِکَ وَ مُعاقَبٌ فَاَعْمَلْ فى اَمْرِهِ عَمَلَ المُتَزَیِّنِ بِحُسْنِ اَثَرِهِ عَلَیْهِ فى عاجِلِ الدُّنْیا، المُعذِرِ اِلى رَبِّهِ فیما بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ، بِحُسْنِ الْقیامِ عَلَیْهِ وَ الاَْخْذِ لَهُ مَنْهُ وَ لا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّهِ ؛

حقّ فرزند تو آن است که بدانى او از توست و در این جهان در نیک و بدِ خویش وابسته به توست و با تو نسبت به پرورش دادن خوب و راهنمایى کردن او به راه پروردگارش و یارى رساندن به او در اطاعت خداوند هم در باره خودت و هم در حق او مسؤول هستى و بر اساس این مسئولیت پاداش مى گیرى و کیفر مى بینى، پس در کار فرزند همچون کسى عمل کن که کارش را در این دنیا به حسن اثر خویش آراسته مى کند و تو به سبب حسن رابطه میان خود و او سرپرستىِ خوبى که از او کرده اى و نتیجه الهى که از او گرفته اى، نزد پروردگار خویش معذور باشى و هیچ نیرو و توانى جز به خداوند نیست. [تحف العقول، ص 263]

9 امام سجاد علیه السلام: فَحَقُّ اُمِّکَ فَاَنْ تَعْلَمَ اَنَّها حَمَلَتْکَ حَیْثُ لا یَحْمِلُ اَحَدٌ اَحَدا وَ اَطْعَمَتْکَ مِنْ ثَمَرَةِ قَلْبِها ما لایُطْعِمْ اَحَدٌ اَحَدا وَ اَنَّها وَقَتْکَ بِسَمْعِها وَ بَصَرِها وَ یَدِها وَ رِجْلِها وَ شَعْرِها وَ بَشَرِها وَ جَمیعِ جَوارِحِها مُسْتَبْشِرَةً بِذلِکَ فَرِحَةً مُوابِلَةً مُحْتَمِلَةً لِما فیهِ مَکرُوهُها وَ اَلَمُها وَ ثِقْلُها وَ غَمُّها حَتّى دَفَعَتْها عَنْکَ یَدُ الْقُدْرَةِ وَ اَخْرَجَتْکَ اِلَى الاَْرْضِ فَرَضِیَتْ اَنْ تَشْبَعَ وَ تَجوعَ هىَ وَ تَکْسُوَکَ وَ تَعْرى وَ تَرْویَکَ وَ تَظْمَاَ وَ تُظِلَّکَ وَ تَضْحى وَ تُنَـعِّمَکَ بِبُؤْسِها وَ تُلَذِّذَکَ بِالنَّوْمِ بِاَرَقِها وَ کانَ بَطْنُها لَکَ وِعاءً وَ حِجْرُها لَکَ حِواءً وَ ثَدْیُها لَکَ سِقاءً وَ نَفْسُها لَکَ وِقاءً تُباشِرُ حَرَّ الدُّنْیا وَ بَرْدَها وَ دونَکَ، فَتَشْکُرَها عَلى قَدْرِ ذلِکَ وَ لا تَقْدِرُ عَلَیْهِ اِلاّ بِعَوْنِ اللّهِ وَ تَوْفیقِهِ؛

حق مادرت این است که بدانى او تو را چنان در رحم خویش نگه داشته و پرورش داده که کس دیگرى را بدان گونه برنگیرد، و از میوه دل خود تو را چنان تغذیه نموده که هیچ کس دیگرى را آن گونه غذا ندهد و به راستى تو را با گوش و چشم و دست و پا و پوست و تمام اعضا و جوارحش با خوش رویى و دلشادى نگهدارى کرده و هر ناگوارى و درد و سختى و نگرانى [دوران باردارى را] تحمّل کرده، چنانکه دستِ تجاوز [آفات و بلایا] را از تو دور ساخته و تو را بر زمین نهاده و خشنود بوده است که تو سیر باشى و او خودش گرسنه مانَد، و تو لباس بر تن داشته باشى و او برهنه باشد و تو را سیراب سازد وخودش تشنه مانَد و تو را در سایه قرار دهد و خودش زیر آفتاب بسر برد، و با بیچارگى خود تو را نعمت دهد، و با بى خوابى خود به تو لذّت خواب را چشاند، و شکمش ظرف وجودِ تو بوده و دامنش پرورشگاه تو و پستانش چشمه نوش تو و جانش نگهدارت بوده است. سرد و گرم دنیا را براى تو و به خاطر تو چشیده است، پس براى قدرشناسى از اینهمه [ایثار و از خود گذشتگى] او را سپاس گزار باش و جز با یارى و توفیق خداوند نخواهى توانست این همه را قدردانى کنى. [تحف العقول ، ص 263]

10 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلرَّجُلُ راعٍ عَلى اَهْلِ بَیْتِهِ وَ هُوَ مَسؤُولٌ عَنْهُمْ وَ الْمَرْاَةُ راعیَةٌ عَلى بَیْتِ بَعْلِها وَ وُلْدِهِ وَ هِىَ مَسْؤُولَةٌ عَنْهُمْ ؛

مرد، سرپرست خانواده است و درباره آنان از او سئوال مى شود و زن، سرپرست خانه شوهرش و فرزندان اوست و درباره آنان از وى سئوال مى شود. [صحیح بخارى، ج 3، ص 125]

11 امام باقر علیه السلام: اِنَّ اَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللّهِ اَشَدُّکُمْ اِکْراما لِحَلائِـلِهِمْ؛

گرامى ترین شما نزد خداوند، کسى است که بیشتر به همسر خود احترام بگذارد. [وسائل الشیعه ، ج 15، ص 58 ، ح 6]

12 امام باقر علیه السلام: لا شَفِیعَ لِلْمَرْاَةِ اَنْجَحُ عِنْدَ رَبِّها مِنْ رِضا زَوْجِها؛

هیچ شفاعت کننده اى براى زن نزد پروردگارش نجات بخش تر از رضایت شوهرش نیست. [خصال، ص 588]

13 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِسْتَوْصُوا بِالنِّساءِ خَیْرا؛

یکدیگر را به رفتار نیک با زنان سفارش کنید. [بحارالأنوار ، ج 33، ص 628 ، ح 744]

14 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَیُّمَا امْرَاَةٍ ماتَتْ وَ زَوْجُها عَنْها راضٍ دَخَلَتِ الْجَنَّةَ؛

هر زنى، از دنیا برود و شوهرش از او راضى باشد، به بهشت مى رود. [نهج الفصاحه، ح 1022]

15 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِنَّ اللّهَ یُحِبُّ المُؤمِنَ وَ یُحِبُّ اَهْلَهُ وَ وُلْدَهُ وَ اَحَبُّ شَىءٍ اِلَى اللّهِ تَعالى اَن یَرَى الرَّجُلَ مَعَ امَرأَتِهِ و وُلْدِهِ عَلى مائِدَةٍ یَأکُلونَ فَاِذَا اجتَمَعوا عَلَیْها نَظَرَ اِلَیْهِم بِالرَّحْمَةِ لَهُمْ فَیَغْفِرُ لَهُم قَبْلَ اَن یَتَفَرّقُوا مِنْ مَوْضِعِهِم ؛

خداوند، مؤمن و خانواده و فرزندانش را دوست دارد. محبوب ترین چیز نزد خداوند آن است که مرد را با زن و فرزندانش بر سفره اى ببیند که از آن غذا مى خورند. پس در آن هنگام که بر سفره گرد آیند، به آنها نگاهى مهربانانه مى کند و آنها را پیش از آنکه از جاى خود متفرق شوند، مى آمرزد. [تنبیه الغافلین ، ص 343، ح 498]

16 پیامبر صلی الله علیه و آله: یَجِبُ عَلَى الرَّجُلِ لاِمْرَأَتِهِ ما یَجِبُ لَهُ عَلَیْها، اَن یَتَزَیَّنَ لَها کَما تَتَزَیَّنُ لَهُ فى غَیرِ مَأثَمٍ ؛

همان حقوقى که لازم است مرد در رابطه با همسر خود رعایت کند، بر زن نیز لازم است، این که شوهر، خود را براى همسر خویش آراسته کند؛ همان گونه که زن، خود را در غیر گناه براى همسر خویش آراسته مى کند. [الفردوس ، ج 5، ص 521 ، ح 8953]

17 امام صادق علیه السلام: لا غِنى بِالزَّوجِ عَنْ ثَلاثَةِ اَشْیاءَ فیما بَیْنَهُ وَ بَیْنَ زَوْجَتِهِ وَ هِى: الْمُوافَقَةُ لِیَجْتَلِبَ بِها مُوافَقَـتَها وَ مَحَبَّتَها وَ هَواها، وَ حُسْنُ خُلُقِهِ مَعَها، وَ اِسْتِعْمالُهُ اسْتِمالَةَ قَلْبِها بِالْهَیْئَةِ الْحَسَنَةِ فى عَیْنِها، وَ تَوسِعَتُهُ عَلَیْها ؛

شوهر در رابطه با همسرش از سه چیز بى نیاز نیست: سازگارى که با آن، سازگارى و محبت و عشق زن را به خود جلب کند، و خوش اخلاقى با او و دلبرى از او با آراستن خود براى وى، و فراهم آوردن امکانات رفاهى او. [تحف العقول ، ص 323]

18 امام على علیه السلام: فَوَ اللّهِ ما اَغْضَبْتُها و لا اَکْرَهْتُها عَلى اَمْرٍ حَتّى قَبَضَهَا اللّهُ عَزَّوَجَلَّ اِلَیْهِ و لا اَغضَبَتْنى و لا عَصَتْ لى اَمرا و لَقَد کُنْتُ اَنْظُرُ اِلَیْها فَتَنکَشِفُ عَنِّى الهُمومُ وَ الاَحزانُ ؛

به خدا سوگند که هرگز بر فاطمه علیهاالسلام غضب نکردم و او را به کارى مجبور نساختم، تا آنکه خداوند عزّوجلّ او را به نزد خویش بُرد و او نیز مرا خشمگین نساخت و هرگز برخلاف خواست من عمل نکرد و من هرگاه به او نگاه مى کردم، غصّه ها و اندوه هایم برطرف مى شد. [کشف الغمّة ، ج 1، ص 363]

19 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ اُعْطِىَ لَهُ خَمْسا لَمْ یَکُن لَهُ عُذرٌ فى تَرکِ عَمَلِ الآخِرَةِ: زَوْجَةٌ صالِحَةٌ تُعینُهُ عَلى اَمرِ دُنْیاهُ و آخِرَتِهِ، و بَنونَ اَبرارٌ، و مَعیشَةٌ فى بَلَدِهِ، و حُسنُ خُلقٍ یُدارى بِهِ النّاسَ، و حُبُ اَهل بَیتى؛

به هر کس پنج چیز داده شد، بهانه اى در ترک کار آخرت ندارد: زنى شایسته که او را در امور دنیا و آخرتش یارى کند، فرزندانى خوب، امکاناتى در شهر خود، و اخلاقى خوب که با آن، با مردم مدارا کند و دوستى خاندان من. [الدعوات ، ص 40، ح 97]

20 امام على علیه السلام:

           تَغَرَّبْ عَنِ الاَْوْطانِ فى طَلَبِ الْعُلى                     وَ سافِرْ فَفِى الاَْسْفارِ خَمْسُ فَوائِدَ:

           تَفَرُّجُ هَمٍّ وَ اکْتِسابُ مَعیشَةٍ                             وَ عِلْمٌ وَ آدابٌ وَ صُحْبَةُ ماجِدٍ؛

براى کسب مجد و عظمت از وطن خود دور شو و سفر کن، که در مسافرت پنج فایده است: برطرف شدن اندوه، به دست آوردن روزى، و دانش و آداب زندگى، و هم نشینى با بزرگان. [مستدرک الوسائل، ج 8 ، ص 115،ح 9199]

21 امام سجاد علیه السلام: اَلْقَوْلُ الْحَسَنُ یُثْرِى الْمالَ وَ یُنْمِى الرِّزْقَ وَ یُنْسِئُ فِى الاَْجَلِ وَ یُحَبِّبُ اِلَى الاَْهْلِ وَ یُدْخِلُ الْجَنَّةَ؛

گفتار نیک، ثروت را زیاد و روزى را فراوان مى کند، مرگ را به تأخیر مى اندازد، انسانرا در خانواده محبوب مى کند و به بهشت وارد مى نماید. [خصال، ص 317، ح 100]

22 امام على علیه السلام: اَلاْنْصافُ یَرْفَعُ الْخِلافَ وَ یوجِبُ الاْیتِلافَ؛

انصاف، اختلافات را از بین مى برد و باعث الفت و همبستگى مى شود. [غررالحکم، ح 1702]

23 امام صادق علیه السلام: اِنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَ تَعالى غَیورٌ وَ یُحِبُّ کُلَّ غَیورٍ وَ لِغَیْرَتِهِ حَرَّمَ الْفَواحِشَ ظاهِرَها وَ باطِنَها؛

خداوند تبارک و تعالى با غیرت است و هر با غیرتى را دوست دارد و از غیرتمندى اوست که زشتى ها را از پیدا و ناپیدا، حرام فرموده است. [کافى، ج 5 ، ص 535، ح 1]

24 امام على علیه السلام: ایّاکَ وَ التَّغایُرَ فى غَیْرِ مَوْضِعِ غَیْرَةٍ فَاِنَّ ذلِکَ یَدْعُو الصَّحیحَةَ مِنْهُنَّ اِلَى السَّقَمِ وَ لکن اَحْکِمْ اَمْرَهُنَّ فَاِنْ رَأَیْتَ ذَنْبا فَعاجِلِ النَّـکیرَ عَلَى الْکَبیرِ وَ الصَّغیرِ وَ ایّاکَ اَنْ تُعاقِبَ فَتَعْظُمَ الذَّنْبُ وَ تُهَوَّنَ الْعَتْبُ ؛

از غیرت نا بجا بپرهیز؛ چرا که این کار، زنان درستکار را به لغزش مى کشانَد؛ اما بر کار زنان، نظارت داشته باش و هرگاه گناهى [از آنان] دیدى، چه بزرگ و چه کوچک، از طریق نشان دادن ناخشنودى خویش، با آن برخورد کن و از مجازات کردن بپرهیز، چرا که گناه، بزرگ و تذکّر، کم اثر مى گردد. [تحف العقول، ص 87]

25 امام صادق علیه السلام: بِرُّوا آباءَکُمْ یَبِرَّکُمْ اَبْناؤُکُمْ وَ عِفُّوا عَنْ نِساءِ النّاسِ تَعِفَّ نِساؤُکُمْ ؛

به پدر و مادر خود نیکى کنید، تا فرزندانتان به شما نیکى کنند و نسبت به زنان مردم پاکدامن باشید، تا زنانتان پاکدامن باشند. [کافى ، ج 5، ص 554 ، ح 5]

26 امام هادى علیه السلام: اَلْمِراءُ یُفْسِدُ الصَّداقَةَ الْقَدیمةَ وَ یُحِلُّ الْعُقْدَةَ الْوَثیقَةَ وَ اَقَلُّ ما فیهِ اَنْ تَـکونَ فیهِ الْمُغالَبَةُ وَ الْمُغالَبَةُ أمتَنُ اَسْبابِ الْقَطیعَةِ ؛

بگو مگو، دوستى طولانى را از بین مى بَرد و رابطه محکم را به جدایى مى کشاند و کمترین اثر بگو مگو این است که هر کدام از دو طرف، مى خواهد بر دیگرى پیروز شود و همین درپىِ پیروزى بودن، مهم ترین عامل قطع رابطه است. [نزهة الناظر، ص 139، ح 11]

27 امام على علیه السلام: ثَلاثٌ لایَهْنَأُ لِصاحِبِهِنَّ عَیْشٌ: اَلْحِقْدُ، وَ الْحَسَدُ، وَ سُوءُ الْخُلْقِ ؛

سه چیز است که هر کس داشته باشد، زندگى بر او شیرین نیست: کینه، حسد و بد اخلاقى. [غررالحکم ، ح 4663]

28 پیامبر صلی الله علیه و آله: لا یَحِلُّ لاِِمْرَاَةٍ اَنْ تَنامَ حَتّى تَعْرِضَ نَفْسَها عَلى زَوْجِها تَخْلَعُ ثِیابَها وَ تَدْخُلُ مَعَهُ فى لِحافِهِ فَـتُلْزِقُ جِلْدَها بِجِلْدِهِ، فَاِذا فَعَلَتْ ذلِکَ فَقَدْ عَرَضَتْ نَفْسَها؛

هیچ زنى پیش از آنکه خود را در اختیار شوهرش قرار دهد، یعنى لباسش را درآورد و با او به بستر برود و خود را به او بچسباند، حق ندارد بخوابد، وقتى چنین کرد در واقع خود را در اختیار شوهرش قرار داده است. [مکارم الاخلاق، ص 238]

29 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِلا اِنَّ خَیْرَ الرِّجالِ مَنْ کانَ بَطِىءَ الْغَضَبِ سَریعَ الرِّضا، وَ شَرَّ الرِّجالِ مَنْ کانَ سَریعَ الْغَضَبِ بَطِىءَ الرِّضا ؛

بدانید که بهترین انسان ها کسانى هستند که دیر به خشم آیند و زود راضى شوند، و بدترین انسان ها کسانى هستند که زود به خشم آیند و دیر راضى شوند. [نهج الفصاحه ، ح 469]

30 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِذا اَرادَ اللّهُ بِاَهْلِ بَیْتٍ خَیْرا فَقَّهَهُمْ فِى الدّینِ وَ وَقَّرَ صَغیرُهُمْ کَبیرَهُمْ وَ رَزَقَهُمُ الرِّفْقَ فى مَعیشَتِهِمْ وَ الْقَصْدَ فى نَفَقاتِهِم وَ بَصَّرَهُمْ عُیُوبَهُمْ فَیَتُوبُوا مِنْها، وَ اِذا اَرادَ بِهِمْ غَیْرَ ذلِکَ تَرَکَهُمْ هَمَلاً؛

هرگاه خداوند براى خانواده اى خیر بخواهد، آنان را در دین دانا مى کند، کوچکترها بزرگترهایشان را احترام مى نمایند، مدارا در زندگى و میانه روى در خرج کردن را روزیشان مى نماید و به عیوبشان آگاهشان مى سازد، تا آنها را برطرف کنند و اگر براى آنان جز این بخواهد، به خودشان واگذارشان مى نماید. [نهج الفصاحه، ح 147]

31 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ کانَ لَهُ امْرَاَةٌ تُؤذیهِ لَمْ یَقْبَلِ اللّهُ صَلاتَها وَ لا حَسَنةً مِنْ عَمَلِها حَتّى تُعینَهُ وَ تُرضیَهُ وَ اِنْ صامَتِ الدَّهرَ وَ قامَتِ اللَّیْلَ وَ اَعْتَقَتِ الرِّقابَ وَ اَنْفَقَتِ الاَْمْوالَ فى سَبیلِ اللّهِ وَ کانَتْ اَوَّلَ مَنْ یَرِدُ النّارَ، ثُمَّ قالَ: و عَلَى الرَّجُلِ مِثْلُ ذلِکَ الوِزْرِ وَ الْعَذابِ اِذا کانَ لَها مُؤذیا ظالِما ؛

هر زنى، که شوهرش را آزار دهد، اگر تمام عمرش را روزه بگیرد و شبها عبادت کند و بنده ها آزاد نماید و مالها در راه خدا انفاق کند، خداوند هیچ نماز و کار نیکى را از او نمى پذیرد، تا آنگاه که به شوهرش کمک کند و او را از خود راضى نماید و گرنه آن زن اولین کسى است که به جهنم مى رود. سپس فرمودند: مرد، هم اگر همسر خود را اذیت کند یا به او ظلم نماید، چنین گناه و عذابى خواهد داشت. [ثواب الاعمال ، ص 335، ح 1]

32 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِنَّ خَیْرَ نِسائِکُمُ الْوَلُودُ الْوَدُودُ الْعَفیفَةُ، الْعَزیزَةُ فى اَهْلِهَا، الذَّلیلَةُ مَعَ بَعْلِهَا، الْمُتَبَرِّجَةُ مَعَ زَوْجِها، اَلْحِصانُ عَلى غَیْرِهِ الَّتى تَسْمَعُ قَوْلَهُ وَ تُطیعُ اَمْرَهُ وَ اِذا خَلا بِها بَذَلَت لَهُ ما یُریدُ مِنها ؛

بهترین زنانتان، زن زایا، بسیار مهربان و پاکدامن است که نزد خویشاوندان خود عزیز باشد و در برابر شوهرش فروتن و مطیع، خود را براى شوهرش بیاراید و از غیر او بپوشاند، سخن شوهرش را بشنود و فرمان او را اطاعت نماید و چون شوهرش با او خلوت کند، خود را در اختیار او قرار دهد. [کافى، ج 5 ، ص 324، ح 1]

33 امام على علیه السلام: لَو اَنَّ السَّماواتِ وَ الاَرْضَ کانَتا عَلى عَبْدٍ رَتْقا ثُمَّ اتَّقَى اللّهَ لَجَعَلَ اللّهُ لَهُ مِنهُما مَخرَجا و رَزَقَهُ مِن حَیْثُ لا یَحتَسِبُ؛

اگر درهاى آسمان ها و زمین بر روى انسانى بسته باشند و او تقواى الهى پیشه کند، خداوند، راه گشایشى در آنها براى او فراهم مى کند و از جایى که گمان ندارد، روزى اش مى دهد. [غررالحکم، ح 7599]

34 پیامبر صلی الله علیه و آله: مِنْ سَعادَةِ الْمَرْءِ الْمُسْلِمِ الزَّوْجَةُ الصّالِحَةُ وَ الْمَسْکَنُ الْواسِعُ وَ الْمَرْکَبُ الْبَهىُّ وَ الْوَلَدُ الصّالِحُ؛

از خوشبختى مرد مسلمان، داشتن همسرى شایسته، خانه اى بزرگ، وسیله اى راحت براى سوارى و فرزند خوب است. [بحارالأنوار، ج 76، ص 155، ح 35]

35 پیامبر صلی الله علیه و آله: نَظَرُ الْوَلَدِ اِلى والِدَیْهِ حُبّا لَهُما عِبادَةٌ ؛

نگاه محبّت آمیز فرزند به پدر و مادرش، عبادت است. [تحف العقول ، ص 46]

36 امام صادق علیه السلام: عَنْ اَبى وَلاّدٍ الْحَنّاطِ قالَ: سَألْتُ اَبا عَبْدِ اللّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللّهِ:«وَ بِالْوالِدَیْنِ اِحْسانا» فَقالَ: اَلاِحْسانُ اَنْ تُحْسِنَ صُحْبَتَهُما وَ لا تُکَلِّفَهُما اِنْ یَسْألاکَ شَیْئا هُما یَحْتاجانِ اِلَیْهِ؛

ابى ولاّد مى گوید: معناى آیه «به پدر و مادرتان نیکى کنید» را از امام صادق علیه السلام پرسیدم، فرمودند: نیکى به پدر و مادر این است که رفتارت را با آنها نیکو کنى و مجبورشان نکنى تا چیزى که نیاز دارند از تو بخواهند (یعنى قبل از درخواست آنان، نیازشان را برطرف کنى). [بحارالأنوار، ج 74، ص 79، ح 78]

37 امام صادق علیه السلام: خَیْرُ الرِّجالِ مِن اُمَّتِى الَّذِینَ لا یَتَطاوَلُونَ عَلى اَهلِیهِم و یَحِنُّونَ عَلَیهِم وَ لا یَظلِمُونَهُم ؛

بهترین مردان امّت من کسانى هستند که نسبت به خانواده خود خشن نباشند، اهانت نکنند، دلسوزشان باشند و به آنان ظلم ننمایند. [مکارم الاخلاق ، ص 216]

38 پیامبر صلی الله علیه و آله: دُعاءُ الوالِدِ لِوَلَدِهِ کَدُعاءِ النَّبىِّ لاُِمَّتِهِ ، دُعاءُ الوالِدَةِ یُفْضى اِلَى الحِجابِ؛

دعاى پدر براى فرزندش، همانند دعاى پیامبر براى امّتش است. دعاى مادر از موانع اجابت دعا، مى گذرد. [مشکاة الانوار، ص 282؛ ربیع الابرار ، ج 2،ص 225]

39 پیامبر صلی الله علیه و آله: وَ نِساءٌ کاسیاتٌ عاریاتٌ مُمیلاتٌ مائِلاتٌ رُؤُوسُهُنَّ کَأَسْنِمَةِ الْبُخْتِ الْمائِلَةِ لایَدْخُلْنَ الْجَنَّةَ وَ لایَجِدْنَ ریحَها وَ اِنَّ رِیحَها لَیُوجَدُ مِنْ مَسیرَةِ کَذا وَ کَذا؛

(در آینده) زنانى پیدا مى شوند که در عین پوشیدگى برهنه اند (لباس هاى بدن نما و جوراب هاى نازک مى پوشند) هوسباز و دلفریب مى باشند، موهاى خود را طورى آرایش مى کنند که مانند کوهان شتر جلوه مى کند. اینان داخل بهشت نمى شوند و حتى بوى آن را استشمام نمى کنند، با این که بوى بهشت از راه بسیار دور استشمام مى شود. [صحیح مسلم، ج 3، ص 1680، ح 2128]

40 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلمُؤمِنُ یَأکُلُ بِشَهْوَةِ اَهلِهِ، و اَلمُنافِقُ یَأکُلُ اَهْلُهُ بِشَهْوَتِهِ ؛

انسان با ایمان به میل و رغبت خانواده اش غذا مى خورد، ولى منافق میل و رغبت خود را به خانواده اش تحمیل مى کند. [کافى ، ج 4، ص 12، ح 6]

18. عقل و عاقل

فَبَشِّرْ عِبادِ الَّذینَ یَسْتَمِعونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعونَ أَحْسَنَهُ أُولئِکَ الَّذینَ هَداهُمُ اللّهُ وَ أُولئِکَ هُمْ أُولُواْ الْأَلْبابِ؛ [سوره زمر، آیه 17 ـ 18]
بشارت ده به آن بندگانم که سخنان را مى شنوند و از بهترینِ آنها پیروى مى کنند. آنان کسانى هستند که خدا هدایتشان کرده و آنان عاقلان اند.

1 پیامبر صلی الله علیه و آله: یا عَلىُّ اَلْعَقْلُ مَا اکْتُسِبَتْ بِهِ الْجَنَّةُ وَ طُلِبَ بِهِ رِضَى الرَّحْمنِ؛

اى على! عقل چیزى است که با آن، بهشت و خشنودى خداوند مهربان به دست مى آید. [من لایحضره الفقیه، ج 4، ص 369،ح 5762]

2 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَثَلُ الْعَقْلِ فِى الْقَلْبِ کَمَثَلِ السِّراجِ فى وَسَطِ الْبَیْتِ؛

عقل در دل، همانند چراغ در میان خانه است. [علل الشرایع، ص 98، ح 1]

3 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِنَّ خیارَکُمْ اُولُوا النُّهى، قیلَ: یا رَسولَ اللّهِ، وَ مَنْ اُولُوا النُّهى؟ قالَ: هُم اُولُوا الاَْخْلاقِ الحَسَنَةِ وَ الاَْحلامِ الرَّزینَةِ، وَ صِلَةِ الاَْرْحامِ، وَ البَرَرَةُ بِالاُْمَّهاتِ وَ الاْباءِ، وَ الْمُتَعاهِدینَ لِلْفُقَراءِ وَ الْجیرانِ وَ الْیَتامى، وَ یُطْعِمونَ الطَّعامَ وَ یُفْشونَ السَّلامَ فِى الْعالَمِ، وَ یُصَلّونَ وَ النّاسُ نیامٌ غافِلونَ ؛

«بهترین شما صاحبان عقل هستند». گفته شد: «اى رسول خدا! صاحبان عقل، چه کسانى اند؟». فرمودند: آنان که داراى اخلاق خوب اند، بردبار و با وقارند، صله رحم مى نمایند، به پدران و مادران نیکى مى کنند، به فقرا، همسایگان و یتیمان رسیدگى مى نمایند، اطعام مى کنند، آشکارا به همه سلام مى کنند و هنگامى که مردم در خواب و غافلند، نماز (نماز شب) مى گذارند. [کافى، ج 2، ص 240، ح 32]

4 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَرْبَعَةٌ تَلْزَمُ کُلَّ ذى حِجىً وَ عَقْلٍ مِنْ اُمَّتى، قیلَ: یا رَسولَ اللّهِ، ما هُنَّ؟ قالَ: اِسْتِماعُ الْعِلْمِ، وَ حِفْظُهُ، وَ نَشْرُهُ وَ الْعَمَلُ بِهِ؛

چهار چیز بر هر عاقل و خردمندى از امّت من واجب است. گفته شد: «اى پیامبر خدا! آن چهار چیز کدام اند؟». فرمودند: «گوش فرادادن به دانش، نگهدارى، نشر و عمل به آن». [تحف العقول، ص 57]

5 پیامبر صلی الله علیه و آله: رَاْسُ الْعَقْلِ بَعْدَ الاْیمانِ بِاللّهِ مُداراةُ النّاسِ فى غَیْرِ تَرْکِ حَقٍّ؛

کمال عقل پس از ایمان به خدا، مدارا کردن با مردم است به شرط آنکه حق، ترک نشود. [تحف العقول، ص 42]

6 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِنَّما یُدْرَکُ الْخَیْرُ کُلُّهُ بِالْعَقْلِ، وَ لا دینَ لِمَنْ لا عَقْلَ لَهُ؛

همه خوبى ها با عقل شناخته مى شوند و کسى که عقل ندارد، دین ندارد. [تحف العقول، ص 54]

7 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلا وَ اِنَّ اَعْقَلَ النّاسِ عَبْدٌ عَرَفَ رَبَّهُ فَاَطاعَهُ وَ عَرَفَ عَدُوَّهُ فَعَصاهُ وَ عَرَفَ دارَ اِقامَتِهِ فَاَصْلَحَها وَ عَرَفَ سُرْعَةَ رَحیلِهِ فَتَزَوَّدَ لَها؛

بدانید که عاقل ترین مردم کسى است که پروردگارش را بشناسد و از او پیروى کند،دشمنان خدا را بشناسد و از آنان نافرمانى کند، جایگاه ابدى خود را بشناسد و آن را آبادکند و بداند به زودى به آنجا سفر خواهد کرد و براى آن، توشه بردارد. [اعلام الدین، ص 337، ح 15]

8 امام على علیه السلام: اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ رَکَّبَ فِى الْمَلائِکَةِ عَقْلاً بِلا شَهْوَةٍ وَ رَکَّبَ فِى الْبَهائِمِ شَهْوَةً بِلا عَقْلٍ وَ رَکَّبَ فِى بَنِى آدَمَ کِلَیْهِما فَمَنْ غَلَبَ عَقْلُهُ شَهْوَتَهُ فَهُوَ خَیْرٌ مِنَالْمَلائِکَةِ وَ مَنْ غَلَبَتْ شَهْوَتُهُ عَقْلَهُ فَهُوَ شَرٌّ مِنَ الْبَهائِمِ؛

خداوند عزوجل، در وجود فرشتگان، عقل بدون شهوت و در چارپایان، شهوت بدون عقل و در وجود انسان، عقل و شهوت را با هم قرار داد، پس هر کس که عقلش بر شهوتش پیروز گردد، از فرشتگان بهتر است و هر کس شهوتش بر عقلش پیروز گردد، از چارپایان بدتر است. [علل الشرایع، ص 4، ح 1]

9 امام على علیه السلام: اَلْعَقْلُ حَیْثُ کانَ آلِفٌ مَاْلوفٌ ؛

عقل هر کجا باشد، انس گیرنده و الفت پذیر است. [غررالحکم، ح 1251]

10 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلطّابَعُ مُعَلَّقٌ بِقائِمَةِ الْعَرْشِ، فَاِذَا انْتُهِکَتِ الْحُرْمَةُ وَ عُمِلَ بِالْمَعاصى وَاجْتُرئَ عَلَى اللّهِ بَعَثَ اللّهُ الطّابَعَ فَیَطْبَعُ اللّهُ عَلى قَلْبِهِ فَلا یَعْقِلُ بَعْدَ ذلِکَ شَیْئا؛

مُهر بر پایه عرش آویزان است. هنگامى که حریم ها شکسته و گناه شود و بى پروایى نسبت به خداوند انجام گیرد، خداوند مُهر را مى فرستد و بر قلب تبهکار مى زند و از آن پس، دیگر عقل او چیزى درک نمى کند. [کنزالعمّال، ح 10213]

11 امام على علیه السلام: یَنْبَغى لِلْعاقِلِ اَنْ یُخاطِبَ الْجاهِلَ مُخاطَبَةَ الطَّبیبِ الْمَریضَ؛

شایسته است که برخورد عاقل با نادان، مانند برخورد طبیب با بیمار باشد. [غررالحکم، ح 10944]

12 امام على علیه السلام: فَسادُ الاَْخْلاقِ بِمُعاشَرَةِ السُّفَهاءِ وَ صَلاحُ الاَْخْلاقِ بِمُنافَسَةِ الْعُقَلاءِ وَ الْخَلْقُ اَشْکالٌ فَکُلٌّ یَعْمَلُ عَلى شاکِلَتِهِ؛

معاشرت با نابخردان، اخلاق را فاسد و رقابت با عقلا اخلاق را اصلاح مى نماید و مردم متفاوتند، و هر کس بر حسب طینت خود رفتار مى کند. [بحارالأنوار، ج 78، ص 82 ، ح 78]

13 امام على علیه السلام: لَقَدْ سَبَقَ اِلى جَنّاتِ عَدْنٍ اَقْوامٌ ما کانوا اَکْثَرَ النّاسِ لا صَوْما وَ لاصَلاةً وَ لا حَجّا وَ لاَ اعْتِمارا وَ لکِنَّهُمْ عَقَلوا عَنِ اللّهِ مَواعِظَهُ؛

گروه هایى به سوى بهشت برین (از دیگران) پیشى گرفتند که بیش از دیگران اهل روزه، نماز، حج و عمره نبودند، بلکه آنان در موعظه هاى الهى تعقل کردند. [مجموعه ورام، ج 2، ص 213]

14 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَثْنى قَوْمٌ بِحَضْرَتِهِ صلّی الله علیه و آله عَلى رَجُلٍ حَتّى ذَکَروا جَمیعَ خِصالِ الْخَیْرِ فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلّی الله علیه و آله: کَیْفَ عَقْلُ الرَّجُلِ؟ فَقالوا: یا رَسولَ اللّهِ نُخْبِرُکَ عَنْهُ بِاجْتِهادِهِ فِى الْعِبادَةِ وَ اَصْنافِ الْخَیْرِ تَساَلُنا عَنْ عَقْلِهِ؟! فَقالَ صلّی الله علیه و آله: اِنَّ الاَْحْمَقَ یُصِیبُ بِحُمْقِهِ اَعْظَمَ مِنْ فُجُورِ الْفاجِرِ، وَ اِنَّما یَرْتَفِعُ الْعِبادُ غَداً فِى الدَّرَجاتِ وَ یَنالُونَ الزُّلْفَى مِنْ رَبِّهِمْ عَلى قَدْرِ عُقُولِهِم؛

گروهى در حضور پیامبر اسلام، مردى را ستایش کردند و همه ویژگى هاى خوب را برایش بر شمردند. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «عقل او چگونه است؟». گفتند: «اى رسول خدا! ما از جدّیّت او در عبادت و دیگر خوبى ها سخن مى گوییم و شما از عقل او مى پرسید؟». فرمودند: نادان از روى نادانى به زشتى هایى بزرگ تر از زشتى هاى انسان گنهکار دست مى زند. همانا بندگان به میزان عقلشان در روز قیامت به درجه بالاتر نائل و به پروردگارشان نزدیک مى شوند. [تحف العقول، ص 54]

15 امام على علیه السلام: اَلْعَقْلُ حِفْظُ التَّجارِبِ وَ خَیْرُ ما جَرَّبْتَ ما وَعَظَکَ؛

عقل، اندوختن تجربه ها (و عمل به آن) است و بهترین تجربه، آن است که پندت داده. [نهج البلاغه، نامه 31]

16 امام على علیه السلام: اِنَّ بِذَوِى الْعُقولِ مِنَ الْحاجَةِ اِلَى الاَْدَبِ کَما یَظْمَأُ الزَّرْعُ اِلَى الْمَطَرِ؛

نیاز عاقلان به ادب، همانند نیاز کشتزار به باران است. [غررالحکم، ح 3475]

17 امام کاظم علیه السلام: اِنَّ لُقْمانَ قالَ لاِبْنِهِ: یا بُنَىَّ اِنَّ الدُّنْیا بَحْرٌ عَمیقٌ قَدْ غَرِقَ فِیها عالَمٌ کَثیرٌ فَلتَکُنْ سَفِینَتُکَ فیها تَقْوَى اللّهِ وَ حَشْوُهَا الاْیمانَ وَ شِراعُهَا التَّوَکُّلَ وَ قَیِّمُهَا الْعَقْلَ وَ دَلیلُهَا الْعِلْمَ وَ سُکّانُهَا الصَّبْرَ؛

لقمان به فرزندش فرمود: «فرزندم! دنیا دریایى عمیق است که بسیارى در آن غرق شدند. پس باید در این دریا، کشتى ات تقواى الهى، بار آن ایمان، بادبانش توکّل بر خدا، ناخدایش عقل، راهنمایش علم و سکّانش (فرمانش) صبر باشد». [کافى، ج 1، ص 16، ح 12]

18 امام على علیه السلام: مَنْ شاوَرَ ذَوِى الْعُقُولِ اسْتَضاءَ بِاَنْوارِ الْعُقُولِ؛

هر کس با عُقلا مشورت کند، از نور عقل ها بهره مى برد. [غررالحکم، ح 8634]

19 امام على علیه السلام: جاهِدْ شَهْوَتَکَ وَ غالِبْ غَضَبَکَ وَ خالِفْ سوءَ عادَتِکَ، تَزْکُ نَفْسُکَ وَ یَکْمُلْ عَقْلُکَ وَ تَسْتَـکْمِلْ ثَوابَ رَبِّکَ؛

با هوا و هوست مبارزه کن، بر خشمت مسلّط شو و با عادت هاى بدت مخالفت کن، تا روحت پاک و عقلت کامل گردد و پاداش پروردگارت را به تمامى دریافت نمایى. [غررالحکم، ح 4760]

20 پیامبر صلی الله علیه و آله: سُئِلَ النَّبىُّ صلّی الله علیه و آله عَنْ قَوْلِهِ: «اَیُّـکُمْ اَحْسَنُ عَمَلاً» فَقالَ: اَیُّـکُمْ اَحْسَنُ عَقْلاً، ثُمَّ قالَ صلّی الله علَیه و آله: اَتَمُّکُمْ عَقْلاً وَ اَشَدُّکُمْ لِلّهِ خَوْفا وَ اَحْسَنُکُمْ فیما اَمَرَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهِ وَ نَهى عَنْهُ نَظَرا وَ اِنْ کانَ اَقَلَّکُمْ تَطَوُّعا؛

از پیامبر صلی الله علیه و آله از معنى آیه «[تا بیازماید] کدامیک عملتان بهتر است» پرسیدند. فرمودند: یعنى کدامیک عاقل ترید. سپس فرمودند: مقصود، کسى است که عقلش کامل تر، از خدا بیمناک تر و در امر و نهى خداوند دقیقتر است؛ هر چند مستحبّاتش کمتر باشد. [بحارالأنوار، ج 70، ص 233]

21 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَنَسٌ: قیلَ: یا رَسولَ اللّهِ، اَلرَّجُلُ یَکونُ حَسَنَ الْعَقْلِ کَثیرَ الذُّنوبِ؟ قالَ: ما مِنْ آدَمىٍّ اِلاّ وَ لَهُ ذُنوبٌ وَ خَطایا یَقْتَرِفُها، فَمَنْ کانَتْ سَجیَّتُهُ الْعَقْلَ وَ غَریزَتُهُ الْیَقینَ لَمْ تَضُرَّهُ ذُنوبُهُ. قیلَ: کَیْفَ ذلِکَ یا رَسُولَ اللّهِ؟ قالَ: لاَِنَّهُ کُلَّما اَخْطَاَ لَمْ یَلْبَثْ اَنْ تَدارَکَ ذلِکَ بِتَوْبَةٍ وَ نَدامَةٍ عَلَى ما کانَ مِنْهُ فَیَمْحو ذُنوبَهُ وَ یَبْقى لَهُ فَضْلٌ یَدْخُلُ بِهِ الْجَنَّةَ؛

اَنس گوید: سؤال شد: «اى رسول خدا! ممکن است کسى از عقل نیکو برخوردار باشد و گناهان بسیار داشته باشد؟». پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: هیچ انسانى نیست، مگر این که گناهان و خطاهایى مرتکب مى شود، ولى هر کس سرشتش عقل و نهادش یقین باشد، گناهانش به او آسیب نمى رساند». گفته شد: «اى رسول خدا! چگونه است این؟» فرمودند: «زیرا عاقل هرگاه مرتکب خطایى گردد، بى درنگ آن را با توبه و پشیمانى جبران کند و با این کار، گناهانش را پاک مى گرداند و خوبى هایى برایش باقى مى ماند که با آن، وارد بهشت مى گردد». [ربیع الأبرار، ج 3، ص 137]

22 امام حسین علیه السلام: لا یَکْمُلُ الْعَقْلُ اِلاّ بِاتِّباعِ الْحَقِّ؛

عقل، جز با پیروى از حق، کامل نمى شود. [اعلام الدین، ص 298]

23 امام على علیه السلام: اَلْعاقِلُ مَنْ اَحْسَنَ صَنائِعَهُ وَ وَضَعَ سَعْیَهُ فى مَواضِعِهِ ؛

عاقل کسى است که کارهایش را خوب انجام دهد و تلاشى که مى کند، به جا باشد. [غررالحکم، ح 1798]

24 امام على علیه السلام: لَیْسَ الْعاقِلُ مَنْ یَعْرِفُ الْخَیْرَ مِنَ الشَّرِّ وَ لکِنَّ الْعاقِلَ مَنْ یَعْرِفُ خَیْرَ الشَّرَّیْنِ؛

عاقل، آن نیست که خوب را از بد تشخیص دهد. عاقل، کسى است که از میان دو بد،آن را که ضررش کمتر است، بشناسد. [مطالب السئول، ص 250]

25 امام على علیه السلام: اَلظَّنُّ الصَّوابُ مِنْ شیَمِ اُولِى الاَْلْبابِ؛

خوش گمانى، از اخلاق عاقلان است. [غررالحکم، ح 1386]

26 پیامبر صلی الله علیه و آله: صِفَةُ الْعاقِلِ اَنْ یَحْلُمَ عَمَّنْ جَهِلَ عَلَیْهِ وَ یَتَجاوَزَ عَمَّنْ ظَلَمَهُ وَ یَتَواضَعَ لِمَنْ هُوَ دونَهُ وَ یُسابِقَ مَنْ فَوْقَهُ فى طَلَبِ البِرِّ وَ اِذا اَرادَ اَنْ یَتَکَلَّمَ تَدَبَّرَ فَاِنْ کانَ خَیْرا تَکَلَّمَ فَغَنِمَ وَ اِنْ کانَ شَرًّا سَکَتَ فَسَلِمَ وَ اِذا عَرَضَتْ لَهُ فِتْنَةٌ اِسْتَعْصَمَ بِاللّهِ وَ اَمْسَکَ یَدَهُ وَ لِسانَهُ وَ اِذا رَأى فَضیلَةً اِنْتَهَزَ بِها، لا یُفارِقُهُ الْحَیاءُ وَ لا یَبْدو مِنْهُ الْحِرْصُ فَتِلْکَ عَشْرُ خِصالٍ یُعْرَفُ بِهَا الْعاقِلُ؛

ویژگى عاقل، آن است که در برابر نادان بردبارى کند، از آنکس که به او ظلم کرده بگذرد، نسبت به زیردستان متواضع باشد، با بالادستان در خوبى ها رقابت کند، هرگاه خواست سخن بگوید، بیندیشد، اگر خوب بود بگوید و بهره ببرد و اگر بد بود، سکوت کند و سالم بماند، اگر بلا و امتحانى برایش پیش آمد به خدا پناه ببرد و دست و زبان خود را نگه دارد، اگر فضیلتى دید، به سرعت از آن بهره گیرد، حیا از او جدا نگردد و حرص از او سر نزند، اینها خصلت هاى دهگانه اى است که عاقل با آنها شناخته مى شود. [تحف العقول، ص 28]

27 امام على علیه السلام: ما عُبِدَ اللّهُ بِشَىْءٍ اَفْضَلَ مِنَ الْعَقْلِ، وَ ما تَمَّ عَقْلُ امْرِىءٍ حَتّى یَکونَ فیهِ خِصالٌ شَتّى: اَلْکُفْرُ وَ الشَّرُّ مِنْهُ مَأمونانِ، وَ الرُّشْدُ وَ الْخَیْرُ مِنْهُ مَأمُولانِ، وَ فَضْلُ مالِهِ مَبْذولٌ، وَ فَضْلُ قَوْلِهِ مَکفوفٌ، وَ نَصیبُهُ مِنَ الدُّنْیَا القوتُ، لا یَشْبَعُ مِنَ الْعِلْمِ دَهْرَهُ، اَلذُّلُّ اَحَبُّ اِلَیْهِ مَعََ اللّهِ مِنَ العِزِّ مَعَ غَیْرِهِ، وَ التَّواضُعُ اَحَبُّ اِلَیْهِ مِنَ الشَّرَفِ، یَسْتَکْثِرُ قَلیلَ الْمَعْروفِ مِنْ غَیْرِهِ، و یَسْتَقِلُّ کَثیرَ الْمَعْروفِ مِنْ نَفْسِهِ، وَ یَرَى النّاسَ کُلَّهُمْ خَیْرا مِنْهُ وَ اِنَّهُ شَرُّهُم فِى نَفْسِهِ وَ هُوَ تَمامُ الاَْمْرِ؛

خداوند با چیزى بهتر از عقل عبادت نشده است، و عقل کسى کامل نشود، مگر در او چند خصلت باشد: کفر و بدى از او انتظار نمى رود، رشد و خوبى در او امید مى رود، زیادى ثروتش بخشوده و زیادى سخنش نگه داشته شده است، بهره او از دنیا تنها غذاى روزانه است، در طول زندگى از دانش سیر نمى شود، خوارى را با خداوند از عزّت با دیگران، بیشتر دوست دارد، تواضع نزد او دوست داشتنى تر ازشرف و بزرگى است، خوبىِ کم دیگران را بسیار و خوبى بسیار خود را کم مى شمرد، همه مردم را از خودش بهتر و خود را نزد خویش از همه بدتر مى داند و این مهمترین خصلت است. [کافى، ج 1، ص 18، ح 12]

28 امام على علیه السلام: اَلْعاقِلُ اِذا تَـکَلَّمَ بِکَلِمَةٍ اَتْبَعَها حِکْمَةً وَ مَثَلاً، وَ الاَْحْمَقُ اِذا تَـکَلَّمَ بِکَلِمَةٍ اَتْبَعَها حِلْفاً؛

عاقل، هر گاه سخن بگوید، آن را با سخنى حکیمانه و ضرب المثل همراه سازد، و نادان هرگاه سخن بگوید، آن را با سوگند همراه کند. [شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحدید، ج20،ص289، ح306]

29 امام على علیه السلام: اِتَّهِمُوا عُقولَکُمْ فَاِنِّهُ مِنَ الثِّقَةِ بِها یَکونُ الْخَطاءُ؛

عقل خویش را زیر سؤال ببرید؛ زیرا از اعتماد به آن، خطاها سرچشمه مى گیرد. [غررالحکم، ح 2570]

30 امام على علیه السلام: اَلْعاقِلُ مَنْ صانَ لِسانَهُ عَنِ الْغِیبَةِ؛

عاقل کسى است که زبانش را از بدگویى پشت سر دیگران، نگه دارد. [غررالحکم، ح 1955]

31 امام على علیه السلام: اِحْتَمِلْ ما یَمُرُّ عَلَیْکَ فَاِنَّ الاِْحْتِمالَ سِتْرُ الْعُیوبِ وَ اِنَّ الْعاقِلَ نِصْفُهُ اِحْتِمالٌ وَ نِصْفُهُ تَغافُلٌ؛

در برابر آنچه بر تو مى گذرد، بردبار باش، زیرا بردبارى، عیب ها را مى پوشاند. به راستى که نیمى از عقل، بردبارى و نیمه دیگرش خود را به غفلت زدن است. [غررالحکم، ح 2378]

32 امام على علیه السلام: اَلا وَ اِنَّ اللَّبیبَ مَنِ اسْتَقْبَلَ وُجوهَ الآراءِ بِفِکْرٍ صائِبٍ وَ نَظَرٍ فِى الْعَواقِبِ؛

بدانید عاقل، کسى است که با فکر درست، به استقبال نظرات گوناگون برود و درعواقب امور بنگرد. [غررالحکم، ح 2778]

33 امام على علیه السلام: اَعْقَلُ النّاسِ مَنْ غَلَبَ جِدُّهُ هَزْلَهُ وَ اسْتَظْهَرَ عَلى هَواهُ بِعَقْلِهِ؛

عاقل کسى است که جدّى اش از شوخى اش بیشتر باشد و با کمک عقلش بر هوا و هوسش پیروز گردد. [غررالحکم، ح 3355]

34 امام رضا علیه السلام: اِذا اَرادَ اللّهُ اَمْرا سَلَبَ الْعِبادَ عُقولَهُمْ فَاَنْفَذَ اَمْرَهُ وَ تَمَّتْ اِرادَتُهُ فَاِذا اَنْفَذَ اَمْرَهُ رَدَّ اِلى کُلِّ ذِى عَقْلٍ عَقْلَهُ فَیَقولُ کَیْفَ ذا؟ وَ مِنْ اَیْنَ ذا؟؛

هر گاه خداوند چیزى را بخواهد، عقل هاى بندگان را از آنها مى گیرد و حکم خود را اجرا مى کند و خواسته خود را به پایان مى رساند. همین که حکم خود را اجرا کرد، عقلِ هر صاحب عقل را به او بر مى گرداند، آنگاه او مرتّب مى گوید: چگونه و از کجا چنین و چنان شد. [تحف العقول، ص 442]

35 امام کاظم علیه السلام: کَما لا یَقومُ الْجَسَدُ اِلاّ بِالنَّفْسِ الحَیَّةِ فَکَذلِکَ لا یَقومُ الدّینُ اِلاّ بِالنِّیَّةِ الصّادِقَةِ وَ لا تَثْبُتُ النِّیَّةُ الصّادِقَهُ اِلاّ بِالْعَقْلِ؛

همان گونه که قوام جسم، تنها به جانِ زنده است، قوام دیندارى هم تنها به نیّت پاک است و نیّت پاک، جز با عقل حاصل نمى شود. [تحف العقول، ص 396]

36 امام صادق علیه السلام: دِعامَةُ الاِْنْسانِ الْعَقْلُ وَ الْعَقْلُ مِنْهُ الْفِطْنَةُ وَ الْفَهْمُ وَ الْحِفْظُ وَ الْعِلْمُ وَ بِالْعَقْلِ یَکْمُلُ وَ هُوَ دَلیلُهُ وَ مُبْصِرُهُ وَ مِفْتاحُ اَمْرِهِ فَاِذا کانَ تَاْییدُ عَقْلِهِ مِنَ النّورِ کانَ عالِما حافِظا ذاکِرا فَطِنا فَهِما فَعَلِمَ بِذلِکَ کَیْفَ وَ لِمَ وَ حَیْثُ وَ عَرَفَ مَنْ نَصَحَهُ وَ مَنْ غَشَّهُ فَاِذا عَرَفَ ذلِکَ عَرَفَ مَجْراهُ وَ مَوصولَهُ وَ مَفْصولَهُ وَ اَخْلَصَ الوَحْدانِیَّةَ لِلّهِ وَ الاِْقْرارَ بِالطّاعَةِ فَاِذا فَعَلَ ذلِکَ کانَ مُسْتَدْرِکا لِما فاتَ وَ وارِدا عَلى ما هُوَ آتٍ یَعْرِفُما هُوَ فیهِ وَ لاَِىِّ شَىْءٍ هُوَ هاهُنا و مِنْ اَیْنَ یَأتیهِ و اِلى ما هُوَ صائِرٌ وَ ذلِکَ کُلُّهُ مِنْ تَاْییدِ العَقْلِ؛

ستون انسانیّت، عقل است و از عقل، زیرکى، فهم، حفظ و دانش بر مى خیزد. با عقل، انسان به کمال مى رسد. عقل، راهنماى انسان، بینا کننده و کلید کارهاى اوست. هر گاه عقل با نور یارى شود، دانا، حافظ، تیزهوش و فهیم مى شود و بدین وسیله (پاسخ) چگونه، چرا و کجا را مى فهمد و خیرخواه و دغلکار را مى شناسد و هرگاه این را دانست، مسیر حرکت و خویش و بیگانه را مى شناسد و در توحید و طاعت خداوند اخلاص مى ورزد و چون چنین کرد، آنچه از دست رفته جبران مى کند و بر آنچه در آینده مى آید چنان وارد مى شود که مى داند در کجاى آن است و براى چه منظورى در آنجاست. از کجا آمده و به کجا مى رود. و این همه از پرتو تأیید عقل است. [کافى، ج 1، ص 25، ح 23]

37 امام على علیه السلام: اَلْعَقْلُ شَجَرَةٌ اَصْلُهَا التُّقى وَ فَرْعُهَا الْحَیاءُ وَ ثَمَرَتُهَا الْوَرَعُ فَالتَّقْوى تَدعو اِلى خِصالٍ ثَلاثٍ: اِلَى الْفِقْهِ فِى الدّینِ وَ الزُّهْدِ فِى الدُّنْیا وَ الاِْنْقِطاعِ اِلَى اللّهِ تَعالى وَ الْحَیاءُ یَدْعو اِلى ثَلاثِ خِصالٍ: اِلَى الْیَقینِ وَ حُسْنِ الْخُلُقِ وَ التَّواضُعِ وَالْوَرَعُ یَدْعو اِلى خِصالٍ ثَلاثٍ: اِلى صِدْقِ اللِّسانِ وَ الْمُسارَعَةِ اِلَى الْبِرِّ وَ تَرْکِ الشُّبُهاتِ؛

عقل، درختى است که ریشه آن تقوا، شاخه هایش حیاء و میوه آن، پارسایى است. تقوا به سه چیز دعوت مى کند: دین شناسى، بى رغبتى به دنیا، و دلبستگى به خداوند، و حیا به سه چیز دعوت مى کند: یقین، خوش اخلاقى و تواضع، و پارسایى به سه چیز دعوت مى کند: راستگویى، سرعت و شتاب در نیکى ها و دورى از کارهاى شبهه ناک. [مواعظ العددیة، ص 160]

38 امام صادق علیه السلام: لا یُعَدُّ الْعاقِلُ عاقِلاً حَتّى یَسْتَـکْمِلَ ثَلاثا: اِعْطاءَ الْحَقِّ مِنْ نَفْسِهِعَلى حالِ الرِّضا وَ الْغَضَبِ وَ اَنْ یَرْضى لِلنّاسِ ما یَرْضى لِنَفْسِهِ وَ اسْتِعْمالَ الْحِلْمِعِنْدَ الْعَثْرَةِ؛

عاقل، عاقل نیست مگر آنکه سه صفت را در خود به کمال رساند: حق را در هنگام خشنودى و خشم ادا کند، آنچه را براى خود مى پسندد، براى دیگران هم بپسندد و هنگام خطاى دیگران، بردبار باشد. [تحف العقول، ص 318]

39 امام على علیه السلام: اَعْقَلُ النّاسِ مَنْ کانَ بِعَیْبِهِ بَصیرا وَ عَنْ عَیْبِ غَیْرِهِ ضَرِیرا؛

عاقل ترین مردم کسى است که به عیب هاى خویش بینا و از عیوب دیگران، نابینا باشد. [غررالحکم، ح 3233]

40 امام على علیه السلام: اَفْضَلُ النّاسِ عَقْلاً اَحْسَنُهُم تَقدِیرا لِمَعاشِهِ وَ اَشَدُّهُمُ اهْتِماما بِاِصْلاحِ مَعادِهِ؛

عاقل ترین مردم کسى است که بهتر بتواند امور زندگى اش را برنامه ریزى کند و براى اصلاح آخرتش بیشتر همّت نماید. [غررالحکم، ح 3340]

19. خوب و بد را بشناسیم

اِنْ اَحْسَنْتُمْ اَحْسَنْتُمْ لاَِنْفُسِکُمْ وَ اِنْ اَسَاْتُمْ فَلَها؛ [سوره اسراء ، آیه 7]

اگر خوبى کنید، به خودتان کرده اید و اگر بدى کنید باز هم به خود کرده اید.

1 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلْعِلْمُ رَأسُ الْخَیْرِ کُلِّهِ، وَ الْجَهْلُ رَأسُ الشَّرِّ کُلِّهِ ؛

دانایى سرآمد همه خوبى ها و نادانى سرآمد همه بدى هاست. [بحارالأنوار، ج77، ص 175، ح 9]

2 پیامبر صلی الله علیه و آله: تَـکَـلَّـفُوا فِعْلَ الْخَیْرِ وَ جاهِدوا نُفوسَکُمْ عَلَیْهِ، فَاِنَّ الشَّرَّ مَطْبوعٌ عَلَیْهِ الاِنْسانُ؛

در کار خیر، خود را به زحمت اندازید و در این راه با هوا و هوس خود مبارزه کنید، زیرا طبیعت انسان به بدى تمایل دارد. [تنبیه الخواطر، ج 2، ص 120]

3 پیامبر صلی الله علیه و آله: لا ضَرَرَ وَ لا اِضْرارَ فِى الاِْسْلامِ، فَالاِسْلامُ یَزیدُ الْمُسْلِمَ خَیْرا وَ لایَزیدُهُ شَرّا؛

در اسلام هیچ ضررى نیست و ضرر زدن به دیگران نیز ممنوع است، پس اسلام به مسلمان خیر مى رساند و شر نمى رساند. [الفقیه، ج 4، ص 334، ح 5718]

4 پیامبر صلی الله علیه و آله: صِفَةُ الْعاقِلِ اَنْ یَحْلُمَ عَمَّنْ جَهِلَ عَلَیْهِ وَ یَتَجاوَزَ عَمَّنْ ظَـلَـمَهُ وَ یَتواضَعَ لِمَنْ هُوَ دونَهُ وَ یُسابِقَ مَنْ فَوقَهُ فى طَلَبِ البِرِّ وَ اِذا اَرادَ اَنْ یَتَـکَلَّمَ تَدَبَّرَ فَاِنْ کانَ خَیْرا تَـکَلَّمَ فَغَنِمَ وَ اِنْ کانَ شرّا سَکَتَ فَسَلِمَ وَ اِذا عَرَضَتْ لَهُ فِتْنَةٌ اِستَعصَمَ بِاللّهِ وَ اَمْسَکَ یَدَهُ وَ لِسانَهُ وَ اِذا رَاْى فَضیلَةً اِنتَهَزَ بِها لا یُفارِقُهُ الحَیاءُ وَ لا یَبْدو مِنْهُ الْحِرْصُ فَتِلْکَ عَشْرُ خِصالٍ یُعْرَفُ بِهَا الْعاقِلُ؛

ویژگى عاقل این است که در برابر رفتار جاهلانه بردبارى کند، از کسى که به او ظلم کرده درگذرد، در برابر زیر دست خود متواضع باشد، با بالا دست خود در طلب نیکى رقابت کند، هرگاه بخواهد سخن بگوید بیندیشد، اگر خوب بود بگوید و سود برد و اگر بد بود سکوت کند و سالم ماند، هرگاه با فتنه اى روبه رو شود به خدا پناه برد، دست و زبانخود را نگاه دارد، هرگاه فضیلتى ببیند آن را غنیمت شمارد، شرم و حیا از او جدا نشود و حریص نباشد، اینها ده خصلت اند که عاقل با آنها شناخته مى شود. [تحف العقول، ص 28]

5 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِذا بَلَغَ الرَّجُلُ اَرْبَعینَ سَنَةً وَ لَمْ یَغْلِبْ خَیْرُهُ شَرَّهُ قَبَّلَ الشَّیطانُ بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ قالَ: هذا وَجْهٌ لا یُفْلِحُ؛

هرگاه انسان چهل ساله شود و خوبیش بیشتر از بدیش نشود، شیطان بر پیشانى او بوسه مى زند و مى گوید: این چهره اى است که روى رستگارى را نمى بیند. [مشکاة الأنوار، ص 295]

6 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلْخَیْرُ عادَةٌ وَ الشَّرُّ لَجاجَةٌ؛

خوبى عادت است و بدى لجاجت. [سنن ابن ماجه، ج 1، ص 80 ، ح 221]

7 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلا اِنَّ شَرَّ الشَّرِّ شِرارُ الْعُلَماءِ وَ اِنَّ خَیْرَ الخَیْرِ خیارُ الْعُلَماءِ؛

بدانید که بدترین بدها، علماى بدند و بهترین خوبان علماى خوبند. [منیة المرید، ص 137]

8 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِنَّ اَحْسَنَ الْحَدیثِ کِتابُ اللّهِ وَ خَیْرَ الْهُدى هُدى مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ شَرَّ الاُْمورِ مُحْدَثاتُها؛

بهترین سخن، کتاب خدا و بهترین روش، روش پیامبر صلی الله علیه و آله و بدترین امور بدعت هاست (پدیده هاى مخالف دین). [بحارالأنوار، ج 77، ص 122، ح 23]

9 پیامبر صلی الله علیه و آله: مَنْ قالَ: اِنّى خَیْرُ النّاسِ فَهُوَ مِنْ شَرِّ النّاسِ وَ مَنْ قالَ: اِنّى فِى الْجَنَّةِ فَهُوَ فِى النّارِ؛

هر کس بگوید: من از همه مردم بهترم، او بدترین مردم است و هر کس بگوید: منبهشتى هستم، او جهنمى است. [النوادر للراوندى، ص 107]

10 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِذا ماتَ اَحَدُکُمْ فَقَدْ قامَتْ قیامَتُهُ، یَرى ما لَهُ مِنْ خَیْرٍ وَ شَرٍّ؛

هرگاه یکى از شما بمیرد، قیامتش برپا مى شود و خوبى ها و بدى هاى خود را مى بیند. [کنز العمّال، ح 42123]

11 پیامبر صلی الله علیه و آله: خَیْرُ القُلُوبِ اَوعَاها لِلخَیْرِ وَ شَرُّ القُلُوبِ اَوعَاها لِلشَّرِّ، فَاَعلَى القَلبِ الَّذى یَعِى الخَیْرَ مَمْلُوٌّ مِنَ الْخَیْرِ اِن نَطَقَ نَطَقَ مَأجُوراً و اِنْ اَنْصَتَ اَنْصَتَ مَأجوراً؛

بهترین قلب ها، قلبى است که ظرفیت بیشترى براى خوبى دارد و بدترین قلب ها، قلبى است که ظرفیت بیشترى براى بدى دارد، پس عالى ترین قلب، قلبى است کهخوبى را در خود دارد و لبریز از خوبى است. اگر سخن بگوید، سخنش در خور پاداشاست و اگر سکوت کند، سکوتش درخور پاداش است. [جعفریات، ص 168]

12 پیامبر صلی الله علیه و آله: خَیْرُ ما اُعْطىَ الرَّجُلُ الْمُؤْمِنُ خُلْقٌ حَسَنٌ وَ شَرُّ ما اُعْطِىَ الرَّجُلُ قَلْبُسوءٍ فى صورَةٍ حَسَنَةٍ؛

بهترین چیزى که به مؤمن داده شده خوش اخلاقى و بدترین چیزى که به انسانداده شده دلى بد در چهره اى زیباست. [کنزالعمّال، ح 5170]

13 پیامبر صلی الله علیه و آله: اَلا اِنَّ خَیْرَ عِبادِ اللّهِ التَّقىُّ النَّقىُّ الخَفىُّ وَ اِنَّ شَرَّ عِبادِ اللّهِ المُشارُ اِلَیْهِبِالاَصابِـعِ؛

آگاه باشید، بدرستى که بهترین بندگان خدا کسى است که با تقوا، پاک و گمنام باشد وبدترین بندگان خدا کسى است که انگشت نما باشد. [بحارالأنوار، ج 70، ص 111، ح 12]

14 پیامبر صلی الله علیه و آله: ما اَسَرَّ عَبْدٌ سَریرَةً اِلاّ اَلْبَسَهُ اللّهُ رِداءَها اِنْ خَیْرا فَخَیْرٌ وَ اِنْ شَرّا فَشَرٌّ؛

هیچ کس نیّتى را در دل پنهان نمى کند، مگر اینکه خداوند آن نیّت را (در رفتار وکردار او) همانند لباس ظاهر مى کند، با نیت خوب ظاهر خوب و با نیت بد ظاهر بدخواهد داشت. [کنزالعمّال، ح 5275]

15 پیامبر صلی الله علیه و آله: دَعْ ما یُریبُکَ اِلى ما لا یُریبُکَ، فَاِنَّ الخَیْرَ طُمَأْنینَةٌ وَ الشَّرَّ ریبَةٌ؛

آنچه تو را به شک و تردید مى اندازد رها کن و به سراغ آنچه تو را به شک و تردید نمى اندازد برو؛ زیرا خوبى مایه آرامش و بدى مایه تشویش و دو دلى است. [کنزالعمّال، ح 7308]

16 پیامبر صلی الله علیه و آله: نیَّةُ الْمُؤمِنِ خَیْرٌ مِنْ عَمَلِهِ وَ نیَّةُ الْکافِرِ شَرُّ مِنْ عَمَلِهِ وَ کُلُّ عامِلٍ یَعْمَلُ عَلى نیَّتِهِ؛

نیت مؤمن بهتر از عمل او، و نیت کافر بدتر از عمل اوست و هر کس مطابق نیت خود عمل مى کند. [کافى، ج 2، ص 84 ، ح 2]

17 پیامبر صلی الله علیه و آله: اِنَّ اَسْرَعَ الْخَیْرِ ثَوابا البِرُّ وَ اِنَّ اَسْرَعَ الشَّرِّ عِقابا البَغْىُ؛

پاداش نیکوکارى زودتر از هر کار خوب دیگرى مى رسد و کیفر ستم و تجاوز زودتر ازهر کار بد دیگرى گریبان مى گیرد. [خصال، ص 110، ح 81]

18 امام على علیه السلام: جَلیسُ الْخَیْرِ نِعْمَةٌ، جَلیسُ الشَّرِّ نِقْمَةٌ؛

همنشین خوب نعمت و همنشین بد، بلا و مصیبت است. [غررالحکم، ح4719 و 4720]

19 امام على علیه السلام: ما خَیْرٌ بِخَیْرٍ بَعْدَهُ النّارُ و ما شَرٌّ بِشَرٍّ بَعْدَهُ الجَنَّةُ وَ کُلُّ نَعیمٍ دونَ الْجَنَّةِ فَهُوَ مَحْقورٌ وَ کُلُّ بَلاءٍ دونَ النّارِ عافیَةٌ؛

خیرى که به دنبال آن آتش باشد، خیر نیست و شرى که به دنبال آن بهشت باشد،شر نیست. هر نعمتى جز بهشت ناچیز است و هر بلایى جز آتش، سلامتى. [نهج البلاغه، حکمت 387]

20 امام على علیه السلام: مَنْ لَبِسَ الْخَیْرَ تَعَرّى مِنَ الشَّرِّ؛

هر کس جامه «خوبى» به تن کند از «بدى» برهنه مى گردد. [غررالحکم، ح 8085]

21 امام على علیه السلام: اَلْخَیْرُ اَسْهَلُ مِنْ فِعْلِ الشَّرِّ؛

کار خوب آسان تر از کار بد است. [غررالحکم، ح 1199]

22 پیامبر صلی الله علیه و آله: خَیْرُ بَیْتٍ فِى الْمُسلِمینَ بَیْتٌ فیهِ یَتیمٌ یُحْسَنُ اِلَیْهِ وَ شَرُّ بَیْتٍ فِى الْمُسْلِمینَ بَیْتٌ فیهِ یَتیمٌ یُساءُ إلَیْهِ اَنَا وَ کافِلُ الْیَتیمِ فِى الْجَنَّةِ هکَذا؛

بهترین خانه هاى مسلمانان، خانه اى است که در آن یتیمى باشد که به او نیکى مى شود و بدترین خانه هاى مسلمانان خانه اى است که در آن یتیمى باشد که با او بدى مى شود، من و سرپرست یتیم در بهشت مانند دو انگشت همراهیم. [نهج الفصاحه، ص 1510]

23 امام على علیه السلام: اِنَّ الْخَیْرَ وَ الشَّرَّ لا یُعْرَفانِ اِلاّ بِالنّاسِ، فَاِذا اَرَدْتَ اَنْ تَعْرِفَ الْخَیْرَ فَاعْمَلِ الْخَیْرَ تَعْرِفْ اَهْلَهُ وَ اِذا اَرَدْتَ اَنْ تَعْرِفَ الشَّرَّ فَاعْمَلِ الشَّرَّ تَعْرِفْ اَهْلَهُ؛

خوبى و بدى جز با مردم شناخته نمى شوند. پس اگر مى خواهى خوبى را بشناسى، خوبى کن تا اهل آن را بشناسى و اگر مى خواهى بدى را بشناسى، بدى کن، تا اهلش را بشناسى. [بحارالأنوار، ج 78، ص 41، ح 26]

24 امام على علیه السلام: فاعِلُ الْخَیْرِ خَیْرٌ مِنْهُ وَ فاعِلُ الشَّرِّ شَرٌّ مِنْهُ؛

خوبى کننده بهتر از خودِ خوبى و بدى کننده بدتر از خودِ بدى است. [نهج البلاغه، حکمت 32]

25 امام على علیه السلام: اِنَّ اللّهَ تعالى اَنْزَلَ کِتابا هادیا بَـیَّـنَ فیهِ الْخَیْرَ وَ الشَّرَّ، فَخُذوا نَهْجَ الْخَیْرِ تَهْتَدوا وَ اَصْدِفوا عَنْ سَمْتِ الشَّرِّ تَقْصِدوا؛

خداى تعالى کتابى راهنما فرستاد و در آن خوب و بد را روشن ساخت. پس راه خوبى را پیش گیرید تا هدایت شوید و از راه بدى دورى جویید تا به مقصد برسید. [نهج البلاغه، خطبه 167]

26 امام على علیه السلام: قارِنْ اَهْلَ الْخَیْرِ تَـکُنْ مِنْهُمْ وَ بایِنْ اَهْلَ الشَّرِّ تَبِنْ عَنْهُمْ؛

با خوبان معاشرت کن تا از آنان باشى و از بدان دورى کن تا از آنان نباشى. [نهج البلاغه، نامه 31]

27 پیامبر صلی الله علیه و آله: خَیْرُ شَبابِکُم مَنْ تَشَبَّهَ بِکُهولِکُمْ وَ شَرُّ کُهولِکُمْ مَنْ تَشَبَّهَ بِشَبابِکُمْ؛

بهترین جوانان شما، جوانى است که خود را شبیه میان سالان کند و بدترین میان سالان شما، کسى است که خود را شبیه جوانان کند. [مشکاة الأنوار، ص 297]

28 امام على علیه السلام: اَلْعَجْزُ مَعَ لُزومِ الْخَیْرِ خَیْرٌ مِنَ القُدْرَةِ مَعَ رُکوبِ الشَّرِّ؛

ناتوانىِ همراه با خیر بهتر از توانمندىِ در خدمت شر است. [غررالحکم، ح1973]

29 امام على علیه السلام: اَلْعِلْمُ اَصْلُ کُلِّ خَیْرٍ، اَلْجَهْلُ اَصْلُ کُلِّ شَرٍّ؛

دانایى، ریشه همه خوبى ها و نادانى ریشه همه بدى هاست. [غررالحکم، ح 818 و 819]

30 امام على علیه السلام: اَللَّئیمُ لا یُرْجى خَیْرُهُ وَ لا یُسْلَمُ مِنْ شَرِّهِ وَ لا یُؤْمَنُ مِنْ غَوائِلِهِ؛

افراد پَست به خیرشان امید و از شرشان امان و از به هلاکت انداختنشان ایمنى نیست. [غررالحکم، ح 1930]

31 امام على علیه السلام: اِنَّ لِسانَ الْمُؤمِنِ مِنْ وَراءِ قَلْبِهِ وَ اِنَّ قَلْبَ الْمُنافِقِ مِنْ وَراءِ لِسانِهِ، لاَِنَّ الْمُؤمِنَ اِذا اَرادَ اَنْ یَتَـکَلَّمَ بِکَلامٍ تَدَبَّرَهُ فى نَفْسِهِ، فَاِنْ کانَ خَیْرا اَبداهُ وَ اِنْ کانَ شَرّا واراهُ وَ اِنَّ الْمُنافِقَ یَتَـکَلَّمُ بِما اَتى عَلى لِسانِهِ لا یَدرى ماذا لَهُ وَ ماذا عَلَیْهِ؛

زبان مؤمن، در پشت دل اوست و دل منافق، در پشت زبان او، زیرا مؤمن هرگاه بخواهد سخنى بگوید، ابتدا درباره آن مى اندیشد، اگر خوب بود اظهارش مى کند و اگر بد بود آن را پنهان مى دارد. اما منافق هر چه به زبانش آید مى گوید، بى آنکه بداند چه سخنى به سود او و چه سخنى به زیان اوست. [نهج البلاغه، خطبه 176]

32 امام باقر علیه السلام: اَلْخَیْرُ وَ الشَّرُّ یُضاعَفُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ؛

خوبى و بدى در روز جمعه چند برابر (حساب) مى شود. [ثواب الاعمال، ص 143]

33 امام باقر علیه السلام: اِنَّ هذَا اللِّسانَ مِفْتاحُ کُلِّ خَیْرٍ وَ شَرٍّ، فَیَنْبَغى لِلْمُؤمِنِ اَنْ یَخْتِمَ عَلى لِسانِهِ کَما یَخْتِمُ عَلى ذَهَبِهِ وَ فِضَّتِهِ؛

به راستى که این زبان کلید همه خوبى ها و بدى هاست پس شایسته است که مؤمن زبان خود را مُهر و موم کند، همان گونه که (صندوق) طلا و نقره خود را مُهر و موم مى کند. [تحف العقول، ص 298]

34 امام باقر علیه السلام: اِنَّ الْخَیْرَ ثَقُلَ عَلى اَهْلِ الدُّنْیا عَلى قَدْرِ ثِقْلِهِ فى مَوازینِهِم یَوْمَ القیامَةِ وَ اِنَّ الشَّرَّ خَفَّ عَلى اَهْلِ الدُّنْیا عَلى قَدْرِ خِفَّتِهِ فى مَوازینِهِم؛

کار خوب بر مردم دنیا سنگین است، به اندازه سنگینى آن در ترازوهاى ایشان درروز قیامت و کار بد بر مردم دنیا سبک است، به اندازه سبکى آن در ترازوهایشاندر قیامت. [بحارالأنوار، ج 71، ص 215، ح 13]

35 امام صادق علیه السلام: اَلْخَیْرُ کُلُّهُ اَمامَکَ وَ اِنَّ الشَّرَّ کُلَّهُ اَمامَکَ وَ لَنْ تَرى الخَیْرَ وَ الشَّرَّ اِلاّ بَعْدَ الاْخِرَةِ لاَِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ جَعَلَ الْخَیْرَ کُلَّهُ فِى الْجَنَّةِ وَ الشَّرَّ کُلَّهُ فِى النّارِ؛

همه خوبى ها و بدى ها در مقابل توست و هرگز خوبى و بدى واقعى را جز درآخرت نمى بینى، زیرا خداوند همه خوبى ها را در بهشت و همه بدى ها را در جهنم قرارداده است. [تحف العقول، ص 306]

36 امام صادق علیه السلام: ما مِنْ عَبْدٍ اَسَرَّ خَیْرا فَذَهَبَتِ الاَیّامُ اَبَدا حَتّى یُظْهِرَ اللّهُ لَهُ خَیْرا وَ ما مِنْ عَبْدٍ یُسِرُّ شَرّا فَذَهَبَتِ الاَیّامُ حَتّى یُظْهِرَ اللّهُ لَهُ شَرّا؛

هر بنده اى که خیرى را پنهان کند، با گذشت زمان خداوند خیرى را از او آشکار مى سازد و هر بنده اى شرّى را پنهان کند، با گذشت زمان خداوند شرّى را از او آشکار مى گرداند. [بحارالأنوار، ج 72، ص 282، ح 4]

37 امام صادق علیه السلام: اِعْلَمِى اَنَّ الشّابَّ الحَسَنَ الخُلقِ مِفْتاحٌ لِلْخَیْرِ مِغْلاقٌ لِلشَّرِّ وَ اَنَّ الشّابَّ الشَّحیحَ الْخُلقِ مِغْلاقٌ لِلْخَیْرِ مِفتاحٌ لِلشَّرِّ؛

آگاه باش که جوان خوش اخلاق، کلید خیر و قفل شرّ است و جوان بداخلاق قفل خیرو کلید شر است. [امالى طوسى، ص 302، ح 598]

38 امام کاظم علیه السلام: لَیْسَ مِنّا مَنْ لَمْ یُحاسِبْ نَفْسَهُ فى کُلِّ یَوْمٍ فَاِنْ عَمِلَ خَیْرا اسْتَزادَ اللّهَمِنْهُ وَ حَمِدَ اللّهَ عَلَیْهِ وَ اِنْ عَمِلَ شَیْئا شَرّا اسْتَغْفَرَ اللّهَ وَ تابَ اِلَیْهِ؛

از ما نیست کسى که هر روز اعمال خود را محاسبه نکند تا اگر نیکى کرده از خدا بخواهد بیشتر نیکى کند و خدا را بر آن سپاس گوید و اگر بدى کرده از خدا آمرزش بخواهد و توبه نماید. [الاختصاص، ص 26]

39 امام رضا علیه السلام: اَحْسِنِ الظَّنَّ بِاللّهِ فَاِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقولُ: اَنا عِنْدَ ظَنِّ عَبدىَ الْمُؤمِنِ بِى، اِنْ خَیْرا فَخَیْرا وَ اِنْ شَرّا فَشَرّا؛

به خداوند خوش گمان باش، زیرا خداى عزوجل مى فرماید: من نزد گمان بنده مؤمن خویش هستم، اگر به من خوش گمان باشد، به خوبى با او رفتار مى کنم و اگر به من بدگمان باشد، به بدى با او رفتار مى کنم. [کافى، ج 2، ص 72، ح 3]

40 امام صادق علیه السلام: مَنْ یَزْرَعْ خَیْرا یَحْصِدْ غِبْطَةً وَ مَنْ یَزْرَعْ شَرّا یَحْصِدْ نَدامَةً وَ لِکُلِّ زارِعٍ ما زَرَعَ؛

هر کس خوبى بکارد، خشنودى درو مى کند و هر کس بدى بکارد، پشیمانى درو مى کند، هر کس هر چه بکارد، همان را برداشت مى کند. [کافى، ج 2، ص 458، ح 19]

20. کودک