أربعینات

آرزو رحمت است

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

الأملُ رَحمةٌ لاُِمّتی ، و لَوْ لا الأملُ ما أرْضَعَتْ والِدَةٌ وَلَدَها، و لا غَرَسَ غارِسٌ شَجَرا .
آرزو، براى امت من رحمت است. و اگر آرزو نبود ، هیچ مادرى فرزند خود را شیر نمى داد و هیچ باغبانى درختى بر نمى نشاند.

( بحار الأنوار : ۷۷/۱۷۳/۸ )

امام على علیه السلام :

الأملُ رَفیقٌ مُؤْنِسٌ .
آرزو، رفیقى همدم است.

( غرر الحکم : ۱۰۴۲ )

تنبیه الخواطر :

بینما عیسَى بن مریم علیه السلام جالِسٌ و شَیخٌ یَعملُ بِمِسْحاةٍ و یُثیرُ بهِ الأرضَ ، فقالَ عیسى علیه السلام : اللّهُمَّ انْزعْ عنه الأملَ . فَوَضَعَ الشَّیخُ المِسْحاةَ و اضْطَجَعَ، فَلَبِثَ ساعةً فقالَ عیسى علیه السلام : اللّهُمَّ ارْدُدْ إلیهِ الأملَ ، فقامَ فَجَعَلَ یَعملُ .
عیسى علیه السلام نشسته بود و پیر مردى با بیل زمین را شیار مى کرد، عیسى علیه السلام فرمود: بار خدایا! آرزو (امید) را از او برگیر. آن پیر در دم بیل را کنار نهاد و دراز کشید. ساعتى گذشت و عیسى گفت: بار خدایا! آرزو را به او بازگردان.آن پیر بی درنگ برخاست و شروع به کار کرد.

( تنبیه الخواطر : ۱/۲۷۲ )

امام زین العابدین علیه السلام :

اللّهُمَّ ربَّ العالَمِینَ··· أسألُکَ ··· مِنَ الآمالِ أوْفَقَها .
بار خدایا! اى پروردگار جهانیان! ··· از تو مناسبترین آرزو را خواهانم

( بحار الأنوار : ۹۴/۱۵۵/۲۲ )

آرزوها را پایانى نیست

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

مَن کانَ یَأمَلُ أن یَعیشَ غَدا فإنّهُ یَأمَلُ أن یَعیشَ أبَدا .
هر که پیوسته آرزو داشته باشد که فردا زنده بماند آرزوى زندگى همیشگى کرده است.

( بحار الأنوار : ۷۳/۱۶۷/۳۱ )

امام على علیه السلام :

الأملُ لا غایةَ لَهُ .
آرزو را پایانى نیست.

( غرر الحکم : ۱۰۱۰ )

امام على علیه السلام :

الآمالُ لا تَنْتَهی .
آرزوها، پایان ناپذیرند.

( غرر الحکم : ۶۳۹ )

امام على علیه السلام :

اعْلَمْ یَقینا أنّکَ لَن تَبْلُغَ أملَکَ ، و لن تَعْدُوَ أجلَکَ ، و أنّکَ فی سبیلِ مَن کانَ قَبْلَکَ .
یقین بدان که تو هرگز به آرزوهایت نمى رسى و هرگز از اجلت فراتر نمى روى و همان راهى را مى پیمایى که پیشینیان تو پیمودند.

( نهج البلاغة : الکتاب ۳۱)
 

پرهیز دادن از آرزوهاى پوچ و باطل

امام على علیه السلام :

اتَّقُوا باطِلَ الأملِ ، فَرُبَّ مُسْتَقْبِلِ یومٍ لیسَ بِمُسْتَدْبِرِهِ ، و مَغْبُوطٍ فی أوَّلِ لَیلِهِحدیث قامَتْ بَواکِیهِ فی آخِرِهِ .
از آرزوى پوچ و باطل بپرهیزید؛ زیرا چه بسا کسى که به امید فردا بود ، ولى آن را پشت سر نگذاشت و چه بسا کسى که در آغاز شب به او غبطه مى خورند ولى در پایان آن به حال او مى گریند.

( غرر الحکم : ۲۵۷۲ )

امام على علیه السلام :

اتّقُوا خِداعَ الآمالِ ، فکَمْ مِنْ مُؤَمِّلِ یومٍ لَم یُدْرِکْهُ ، و بانیِ بِناءٍ لَم یَسْکُنْهُ ، و جامِعِ مالٍ لَم یَأکُلْهُ !
از فریبندگى آرزوها بپرهیزید؛ زیرا، بسا آن که در آرزوى روزى [ بهتر ]بوده ولى آن را در نیافته و بسا آن که خانه اى ساخته امّا در آن ننشسته و بسا آن که مالى گرد آورده و آن را نخورده است.

( غرر الحکم : ۲۵۶۳ )

امام على علیه السلام :

الأملُ کالسَّرابِ : یَغِرُّ مَنْ رَآهُ ، و یُخْلِفُ مَن رَجاهُ .
آرزو چون سراب است که بیننده اش را مى فریبد و امیدوارش را مأیوس مى سازد.

(غرر الحکم : ۱۸۹۶ )

امام على علیه السلام :

الأملُ خادِعٌ غارٌّ ضارٌّ .
آرزو، گمراه کننده، فریبنده و زیانبار است.

( غرر الحکم : ۱۱۴۵)

امام على علیه السلام :

الأمانِیُّ تُعْمی عُیُونَ البصائرِ .
آرزوها، چشمان بصیرت را کور مى کنند.

( غرر الحکم : ۱۳۷۵ )

امام على علیه السلام :

الأملُ سُلطانُ الشَّیاطِینِ على قُلُوبِ الغافِلِینَ .
آرزو، مایه چیرگى شیطانها بر دلِ غافلان است.

( غرر الحکم : ۱۸۲۸ )

امام على علیه السلام :

الأملُ أبَدا فی تَکْذِیبٍ .
آرزو، همواره دروغ مى گوید.

( غرر الحکم : ۲۰۱۷ )

امام على علیه السلام :

ثَمَرَةُ الأملِ فَسادُ العَمَلِ .
ثمره آرزو، تباهى کار است.

( غرر الحکم : ۴۶۴۱ )

امام على علیه السلام :

إنّ الأملَ یُسْهی القلبَ ، و یُکْذِبُ الوَعْدَ ، و یُکْثِرُ الغَفْلَةَ ، و یُورِثُ الحَسْرَةَ .
آرزو، دل را به گمراهى مى کشاند، وعده دروغ مى دهد، غفلت بسیار به بار مى آورد، و حسرت بر جاى مى گذارد.

( بحار الأنوار : ۷۸/۳۵/۱۱۷ )

امام على علیه السلام :

إنَّ الأملَ یُذْهِبُ العقلَ ، و یُکْذِبُ الوَعدَ ، و یَحُثُّ علَى الغَفْلَةِ ، و یُورِثُ الحَسْرَةَ . فأکْذِبوا الأملَ ؛ فإنّه غَرُورٌ ، و إنَّ صاحِبَهُ مَأزُورٌ .
آرزو عقل را مى برد، وعده پوچ مى دهد، به غفلت ترغیب مى کند و حسرت به بار مى آورد. پس، آرزو را دروغ شمارید، که آرزو فریبنده است و آرزومند گناهکار است.

( بحار الأنوار : ۷۷/۲۹۳/۲ )

امام على علیه السلام :

اعْلَمُوا أنّ الأملَ یُسْهی العقلَ ، و یُنْسی الذِّکْرَ . فأکْذِبُوا الأملَ ، فإنّه غَرُورٌ ، و صاحِبُهُ مغْرُورٌ .
بدانید که آرزو، خرد را به غفلت و گمراهى مى کشاند و خدا را از یاد انسان مى برد؛ پس، آرزو را دروغین دانید که آرزو فریبنده است و آرزومند، فریب خورده.

( نهج البلاغة: الخطبة ۸۶ )

امام صادق علیه السلام :

طُوبى لِمَنْ لَم تُلْهِهِ الأمانِیُّ الکاذِبَةُ .
خوشا کسى که آرزوهاى پوچ، او را سرگرم و غافل نکرده باشد.

( تحف العقول : ۳۰۱ )

امام صادق علیه السلام :

کَمْ مِنْ نِعمةٍ للّه ِ على عبدِهِ فی غَیْرِ أملِهِ ، و کَمْ مِنْ مُؤَمِّلٍ أملاً الخِیارُ فی غَیرِهِ .
بسا نعمتى که خداوند به بنده اش مى دهد بى آن که آرزویش را کرده باشد و بسا کسى که آرزوى چیزى داشته و خلاف آن نصیبش شده است.

( بحار الأنوار : ۷۱/۱۵۲/۵۵ )

امام صادق علیه السلام ـ در دعاى خویش در روز عرفه ـ گفت :

 أعُوذُ بکَ مِن دُنیا تَمنعُ خَیْرَ الآخِرةِ ، و مِن حَیاةٍ تَمنعُ خیرَ المَماتِ ، و مِن أملٍ یَمنعُ خیرَ العَملِ .
خدایا! به تو پناه مى برم از دنیایى که مانع خیر آخرت مى شود و از زندگانى اى که مانع نیکو مردن مى گردد و از آرزویى که مانع کار نیک شود.

( بحار الأنوار : ۹۸/۲۶۰ )

آرزو و اجل

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

إنّ آدمَ قَبْلَ أن یُصیبَ الذَّنْبَ کانَ أجلُهُ بینَ عَیْنَیْهِ و أملُهُ خَلْفَهُ ، فلمّا أصابَ الذَّنْبَ جَعَلَ اللّه ُ أملَهُ بینَ عَیْنَیْهِ و أجلَهُ خَلْفَهُ ، فلا یَزالُ یُؤَمِّلُ حتّى یَمُوتَ .
آدم علیه السلام پیش از آن که مرتکب گناه شود اجلش در برابر دیدگان او بود و آرزویش پشت سرش. اما چون گناه ورزید خداوند آرزویش را جلو چشم او نهاد و اجلش را پشت سرش. این است که آدمى تا دم مرگ همچنان آرزو دارد.

( الدرّ المنثور : ۱/۱۴۱ )

تنبیه الخواطر :

 رُویَ أنّهُ [رسول اللّه ] صلى الله علیه و آله أخَذَ ثلاثةَ أعْوادٍ فَغَرَسَ عُودا بین یَدَیْهِ و الآخَرَ إلى جَنْبِهِ ، و أمّا الثّالثُ فأبْعَدَهُ و قالَ : هَل تَدْرُونَ ما هذا ؟ قالوا : اللّه ُ و رسولُهُ أعْلَمُ . قالَ : هذا الإنسانُ ، و هذا الأجلُ ، و هذا الأملُ یَتَعاطاهُ ابنُ آدمَ و یَخْتَلِجُهُ الأجلُ دُونَ الأملِ .
روایت شده که پیامبر خدا صلى الله علیه و آله سه قطعه چوب برداشت و یکى را در مقابل خود در زمین فرو برد و دیگرى را در کنار آن و سومى را دورتر قرار داد، آنگاه فرمود: آیا مى دانید اینها چیست؟ گفتند: خدا و پیامبرش بهتر مى دانند. فرمود: این انسان است، این اجل و آن دیگرى آرزوست که آدمیزاده به دنبالش مى رود، اما اجل در مى رسد و او به آرزو نمى رسد.

( تنبیه الخواطر : ۱/۲۷۲ )

امام على علیه السلام :

لو رأَى العبدُ أجلَهُ و سُرْعَتَهُ إلَیهِ أبْغَضَ الأملَ .
اگر انسان اجل و سرعت آن را [به سوى خود ]مى دید، آرزو را دشمن مى داشت.

( بحار الأنوار : ۷۳/۹۵/۷۹ ، أیضاً: ۱۶۴/۲۲ و ۱۶۶/۲۸ )

امام على علیه السلام :

ما أنْزَلَ الموتَ حَقَّ مَنْزِلَتِهِ مَن عَدَّ غَدا مِنْ أجَلِهِ .
هر که فردا را از عمر خود بشمارد، مرگ را در جایگاه شایسته اش ننشانده است.

( بحار الأنوار : ۷۳/۱۶۶/۲۸ )

امام على علیه السلام :

مَن جَرى فی عِنانِ أملِهِ عَثَرَ بأجلِهِ.
هر که زمام خویش را به دست آرزو بسپارد، با اجل خود به سر درمى آید.

( بحار الأنوار : ۷۳/۱۶۶/۲۹ )

امام على علیه السلام :

الأملُ یُنْسی الأجَلَ .
آرزو، اجل را از یاد انسان مى برد.

( غرر الحکم : ۸۷۴ )

امام على علیه السلام :

الأملُ حِجابُ الأجَلِ .
آرزو، حجاب اجل است.

( غرر الحکم : ۹۹۷ )

امام على علیه السلام :

الأملُ یُفْسِدُ العملَ و یُفْنی الأجَلَ.
آرزو، عمل را تباه مى کند و عمر را ضایع مى سازد.

( غرر الحکم : ۱۳۵۸ )

امام على علیه السلام :

أصْدَقُ شَیْءٍ الأجلُ ، أکذبُ شیءٍ الأملُ .
راست ترین چیز، اجل (مرگ) است. دروغترین چیز، آرزوست.

( غرر الحکم : ۲۸۴۵ ـ ۲۸۴۶)

امام على علیه السلام :

أقْرَبُ شَیْءٍ الأجلُ، أبْعَدُ شَیْءٍ الأملُ .
نزدیکترین چیز [به انسان ]اجل (مرگ) است. دورترین چیز آرزوست.

( غرر الحکم :۲۹۲۰ ـ ۲۹۲۱ )

امام على علیه السلام :

الأجلُ حَصادُ الأملِ .
اجل، درو کننده آرزوست.

( غرر الحکم : ۶۳۸ )

امام على علیه السلام :

الأجلُ یَفْضَحُ الأملَ .
اجل، آرزو را رسوا مى کند.

( غرر الحکم : ۶۳۷ )

امام على علیه السلام :

إنّی مُحارِبٌ أمَلی و مُنتَظِرٌ أجَلی .
من با آرزوى خود در ستیزم و چشم به راه اجل خویشم.

( غرر الحکم : ۳۷۷۴ )

امام على علیه السلام :

لا تَخْلو النَّفْسُ مِنَ الأملِ حتّى تَدْخُلَ فی الأجلِ
نفْس از آرزو تهى نمى شود مگر زمانى که اجل سر رسد

( غرر الحکم : ۱۰۸۴۴ )

امام على علیه السلام :

إنّ المرءَ یُشْرِفُ على أملِهِ فَیَقْطَعُهُ حُضُورُ أجلِهِ .
انسان در آستان رسیدن به آرزوى خویش است که [ناگهان] فرا رسیدن اجل، مانع رسیدنش مى شود.

( غرر الحکم : ۳۵۶۵ )

آفةُ الأملِ الأجلُ .
امام على علیه السلام :آفت آرزو، اجل است.

( غرر الحکم : ۳۹۷۰ )

امام على علیه السلام :

ألاَ و إنّکُمْ فی أیّامِ أملٍ مِن وَرائهِ أجلٌ ، فَمَنْ عَمِلَ فی أیّامِ أملِهِ قَبْلَ حُضُورِ أجلِهِ فَقَدْ نَفَعَهُ عَمَلُهُ و لَم یَضْرُرْهُ أجلُهُ .
هان! شما در روزگار آرزویى هستید که اجل در پى آن است. پس هر که در روزگار آرزومندى، پیش از در رسیدن اجلش، کار کند، عملش به حال او سودمند مى افتد و اجلش به او زیان نمى رساند.

( بحار الأنوار : ۷۷/۳۳۳/۲۱ . )

امام على علیه السلام :

مَن بَلَغَ أقصى أملِهِ فَلْیَتَوقَّعْ أدنى أجلِهِ .
هر کس به دورترین آرزوى خود برسد ، باید در انتظار نزدیکترین اجل خود باشد.

( تنبیه الخواطر : ۱/۵۰ )

امام على علیه السلام :

ما أقرَبَ الأجَلَ مِنَ الأملِ .
چه نزدیک است اجل به آرزو.

( غرر الحکم : ۹۴۹۱ )

امام على علیه السلام :

إذا بَلَغْتُمْ نِهایةَ الآمالِ فاذکُروا بَغَتاتِ الآجالِ .
هرگاه به نهایت آرزوهاى خود رسیدید، به یاد شبیخون اجل باشید.

( غرر الحکم : ۴۰۰۸ )

امام على علیه السلام :

إذا حَضَرتِ الآجالُ افتَضَحَتِ الآمالُ .
هرگاه اجلها فرا رسند، آرزوها رسوا مى شوند.

( غرر الحکم : ۴۰۰۷ )

امام کاظم علیه السلام :

لَو ظَهَرتِ الآجالُ افتَضَحَتِ الآمالُ .
اگر اجلها (مدت عمرها) معلوم شود آرزوها رسوا مى شوند.

( أعلام الدین : ۳۰۵ )

نتایج آرزوى دراز

الکافى :

فیما ناجَى اللّه ُ عزّ و جلّ بهِ موسى علیه السلام : یا موسى ، لا تُطَوِّلْ فی الدُّنْیا أملَکَ فَیَقْسُوَ قَلْبُکَ ، و القاسِی القلبِ منّی بَعِیدٌ .
در نجواهاى خداوند با موسى آمده است : اى موسى! در دنیا آرزوى دراز نکن که دلت سخت مى شود و انسان سخت دل از من بدور است.

 ( الکافی : ۲/۳۲۹/۱)

امام على علیه السلام :

ما أطالَ عَبْدٌ الأملَ إلاّ أساءَ العَمَلَ .
هیچ بنده اى آرزو را دراز نکرد، مگر آن که کردار را بد ساخت.

( بحار الأنوار : ۷۳/۱۶۶/۲۸ )

امام على علیه السلام :

أکْثَرُ النّاسِ أملاً أقلُّهُمْ لِلموتِ ذِکْرا .
کسى که از همه بیشتر آرزو دارد، از همه کمتر به یاد مرگ است.

( غرر الحکم : ۳۰۵۳ )

امام على علیه السلام :

أطْوَلُ النّاسِ أملاً أسْوَأُهُمْ عَمَلاً .
آرزومندترین مردم، بد کردارترین مردم است.

( غرر الحکم : ۳۰۵۴ )

امام على علیه السلام :

مَنِ اتَّسَعَ أملُهُ قَصُرَ عَمَلُهُ .
هر که آرزویش دور و دراز شود عملش کم و کوتاه مى گردد.

( بحار الأنوار : ۷۷/۴۲۱/۴۰ )

امام على علیه السلام :

أمّا طُولُ الأملِ فَیُنْسی الآخِرَةَ .
اما آرزوى دراز، آخرت را از یاد آدمى مى زداید.

( الکافی : ۲/۳۳۶/۳ ، تمام حدیث در باب ۱۳۶ )

امام على علیه السلام :

مَن یَأمَلُ أن یعیشَ غَدا فإنّهُ یأمَلُ أن یَعیشَ أبَدا ، و مَن یأمَلُ أن یَعیشَ أبَدا یَقْسو قَلْبُهُ و یَرْغَبُ فی دُنْیاهُ .
هر که آرزو داشته باشد که فردا زنده بماند، در حقیقت، آرزوى زندگى جاودان کرده است و هر که آرزوى زندگى جاودانه داشته باشد، دلش سخت مى شود و به دنیا روى مى آورد.

( الجعفریّات : ۲۴۰ )

کوتاهى آرزو

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ به ابن مسعود ـ فرمود :

 قَصِّرْ أمَلَکَ ، فإذا أصْبَحْتَ فَقُلْ : إنّی لا اُمْسِی ، و إذا أمْسَیْتَ فَقُلْ : إنّی لا اُصْبِحُ ، و اعْزِمْ على مُفارَقَةِ الدُّنْیا ، و أحِبَّ لِقاءَ اللّه ِ .
 آرزویت را کوتاه گردان و چون صبح شد [پیش خود ]بگو: من روز را به شب نخواهم رساند. و چون شب درآمد بگو: من تا صبح زنده نخواهم بود، و بر جدا شدن از دنیا مصمّم باش و دیدار خدا را دوست بدار.

( بحار الأنوار: ۷۷/۱۰۱/۱ )

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

و الّذی نَفْسُ مُحمّدٍ بِیَدِهِ ،ما طَرَفَتْ عَیْنایَ إلاّ ظَنَنْتُ أنّ شَفْرَیّ لا یَلْتَقِیانِ حتّى یَقْبِضَ اللّه ُ رُوحی .
سوگند به آن که جان محمّد در دست اوست، هیچ گاه چشم به هم نزدم مگر آنکه پنداشتم هنوز پلکهایم به هم نرسیده خداوند جانم را مى ستاند.

( بحار الأنوار : ۷۳/۱۶۶/۲۷)

امام على علیه السلام :

مَنْ أیْقَنَ أنّهُ یُفارِقُ الأحبابَ، و یَسکُنُ التُّرابَ، و یُواجِهُ الحِسابَ، و یَسْتَغْنِی عَمّا خَلَّفَ، و یَفْتَقِرُ إلى ما قَدَّمَ ، کانَ حَرِیّا بِقِصَرِ الأملِ و طُولِ العَملِ .
هر که یقین کند که از دوستان جدا خواهد شد و در دل خاک خواهد خفت و حساب و کتابى در پیش رو دارد و آنچه بر جاى مى نهد به کارش نخواهد آمد و به آنچه پیش فرستاده نیازمند است، سزاوار است که رشته آرزو را کوتاه و دامنه عمل را دراز گرداند.

( بحار الأنوار : ۷۳/۱۶۷/۳۱ )

امام على علیه السلام :

خُذْ بِالثِّقَةِ مِنَ العَملِ ، و إیّاکَ و الاغْتِرارَ بالأملِ ، و لا تُدْخِلْ عَلَیْکَ الیومَ هَمَّ غَدٍ ··· و لو أخْلَیْتَ قَلْبَکَ مِنَ الأملِ لَجَدَدْتَ فی العَملِ . و الأملُ المُمَثَّلُ فی الیومِ ، غَدا أضَرَّکَ فی وَجْهَیْنِ : سَوَّفْتَ بِه العملَ، و زِدْتَ بهِ فی الهَمِّ و الحُزْنِ .
کار را بر پایه اى استوار بنه و فریب آرزو را مخور و غم فردا را امروز مخور ··· اگر دل خود را از آرزو تهى مى کردى، هر آینه در عمل جدّیت مى ورزیدى، آرزوى امروز، از دو جهت در فرداى روزگار به تو زیان مى رساند: [اولاً ]به سبب آن عمل را به امروز و فردا مى افکنى و [ثانیا] بر غم و اندوه خود مى افزایى.

( بحار الأنوار : ۷۳/۱۱۲/۱۰۹ )

امام باقر علیه السلام :

تَزَوَّدْ مِنَ الدُّنْیا بِقِصَرِ الأملِ .
با کوتاه کردن آرزو ، از دنیا[براى آخرتت ]توشه برگیر.

( تحف العقول : ۲۸۶ )

امام باقر علیه السلام :

اِسْتَجْلِبْ حَلاوةَ الزَّهادَةِ بِقِصَرِ الأملِ
با کوتاه کردن آرزو، شیرینى پارسایى را به دست آر.

( تحف العقول : ۲۸۵ )

نهى از امید بستن به غیر خدا

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :

 لَأقْطَعَنَّ أملَ کُلِّ مُؤمنٍ أمَّلَ دُونی بالإیاسِ .
خداوند عزّ و جلّ مى فرماید: بى گمان ، امید هر مؤمنى را که به غیر من امید بندد، قطع مى کنم.

( صحیفة الإمام الرضا : ۲۷۶/۲۰ )

امام على علیه السلام :

انْقَطِعْ إلَى اللّه ِ سُبحانَهُ ، فإنَّهُ یَقولُ : وَ عِزَّتی و جَلالی لَأقْطَعَنَّ أملَ کُلِّ مَنْ یُؤَمِّلُ غَیْری بِالیَأْسِ .
تنها به خداوند سبحان دل ببند، که او مى فرماید: به عزّت و جلال خودم سوگند که امید هر کس را که به غیر من امید بندد به نومیدى مى کشانم.

( بحار الأنوار : ۹۴ / ۹۵ / ۱۲ )

امام على علیه السلام :

مَنْ أمَّلَ إنسانا فَقَدْ هابَهُ .

هر کس به انسانى امید بندد، او را تکریم کرده است .

( بحار الأنوار : ۷۸/۷۹/۶۱ )

چهل حدیث آرزوهای طولانی