چهل حدیث نبوی در اتحاد و انسجام
4- اتحاد و انسجام در احادیث نبوی
اشاره
بشیر احمد بتّ
دعوت به اتحاد و برادری در میان مسلمانان و دوری از تفرقه و پراکندگی، بارها در کلام الهی مورد تأکید قرار گرفته است. قرآن کریم مسلمانان را دعوت می کند تا به ریسمان خداوندی تمسک جویند تا دچار تفرقه نشوند.(وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا...)1 و همه مسلمین از هر نژاد و طایفه و فرهنگ، امت واحدی هستند: (إِنَّ هذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّهً واحِدَهً)2 فرقی میان عرب و عجم نیست؛ تفاخر و برتری های قومی، نژادی و زبانی همگی باطل بوده و تنها ملاک برتری تقوا و پرهیزگاری است. (إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللّهِ أَتْقاکُمْ)3
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز از آغاز دعوت خود تا زمان رحلت، منادی وحدت بود. هرچند که ایشان از میان قوم عرب بود لکن دعوت ایشان فراتر از هرگونه مرزبندی سیاسی، قومی و فرهنگی بود که این امر در سیره آن بزرگوار و در نحوه رفتار با مسلمانان عرب و غیر عرب به وضوح دیده می شود.
ص:99
پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله همواره در اندیشه و علم و عمل برای وحدت و یک پارچگی مسلمان تلاش فراوانی نمودند. مبارزه با عوامل اختلاف و سعی و تلاش در ایجاد هم بستگی و اتحاد امت اسلامی از تلاش های اولیه و اساسی پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می باشد. امیرمومنان علی علیه السلام درباره تلاش ایشان برای ایجاد وحدت و هم دلی بین مسلمین این چنین می فرماید:
«قد صرفت نحو أفئده الابرار، و ثُنت الیه أزمه الأبصار، دفن به الضغائن، و أطفأ به الثوائر، ألف به اخواناً، و فرق به أقراناً، أعز به الذله، و أذلّ به العزّه...؛(1)
دل های نیکوکاران شیفتۀ او گشت، نگاه چشم ها به او دوخته شد، خداوند به وسیلۀ او کینه های دیرینه را دفن کرد، شعله های فروزان دشمنی و عداوت را خاموش نمود، دل ها را با هم الفت داد و مردم را با هم برادر ساخت و دوستان (در کفر و جهالت) را از هم جدا کرد، ذلت ها را به عزت و عزت ها را به ذلت، تبدیل کرد.»
«... فلم به الصدع، و رتق به الفتق، و ألف به الشَمل بین ذوی الأرحام بعد العداوه الواغره فی الصدور، و الضغائن القادحه فی القلوب؛(2)
خداوند به وسیله پیغمبر جدایی ها را وصل، و فاصله ها را پیوسته کرد، میان خویشان الفت داد و یگانگی برقرار ساخت پس از آن که دشمنی ریشه دار در سینه ها و کینه های برافروخته در دل ها جای داشت.»
ص:100
ولی نباید خیال کنیم وحدتی را که پیامبر به وجود آورد بدون زحمت و سعی و تلاش بود. شهید مطهری رحمه الله دراین باره می فرماید:
ما می گوییم پیغمبر وحدت بی نظیری ایجاد کرد و خیال می کنیم تنها چیزی که مؤثر بود، این بود که رسول اکرم صلی الله علیه و آله ایمان به خدا به آنها یاد داد و به بعد هم فرمان داد متحد باشید و آنها متحد شدند. فکر نمی کنیم که موانع و عوائق اتحاد را که همان ناهماهنگی ها و ناهمواری ها و پستی و بلندی ها و دست اندازها از ناحیه مواهب اجتماعی را از بین برد، هم مقتضی را ایجاد کرد و هم مانع را مفقود کرد.(1)
امروز یکی از نیازهای اولیه و اساسی جهان اسلام، بازگشت به اتحاد و اقتدار و وحدتی است که پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله برای بنیان نهادن آن زحمات طاقت فرسایی را متحمل شدند و فعالیت های زیادی انجام دادند. در عصر کنونی، خود شخصیت خاتم المرسلین، از اساسی ترین و محورهایی اتحاد مسلمین می باشد.
رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله) می فرماید:
«یکی از عواملی که می تواند در این زمینه (اتحاد بین ملت های اسلامی) مرکز باشد، عبارت است از وجود مقدس نبی اکرم صلی الله علیه و آله.»(2)
«آنچه که همۀ مسلمان ها از لحاظ فکر و اعتقاد وحدت و تفاهم، روی او اشتراک دارند، وجود مقدس
ص:101
پیامبرخاتم و نبی اکرم حضرت محمد بن عبدلله صلی الله علیه و آله است. این نقطه را باید بزرگ شمرد.»(1)
خداوندی که توسط پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله همۀ دعاوی مبتنی بر فرقه گرایی، تفاخر و تعصب ورزی های نامشروع و نامعقول را درهم شکست، در عصر کنونی می تواند توسط این رسول الهی دیوارهای تعصب، تفاخر و فرقه گرایی را در هم شکند و اتحاد و انسجام اسلامی را ایجاد کند.
پس خدا بر ما شریعت ختم کرد بر رسول ما رسالت ختم کرد
رونق از ما محفل ایام را او رسل ختم و ما اقوام را
خدمت ساقی گری با ما گذاشت داد ما را آخرین جامی که داشت
قوم را سرمایه قوت از او حفظ سر وحدت ملت از او
حق تعالی نقش هر دعوی شکست تا ابد اسلام را شیرازه بست(2)
قبل از ورود به متن اصلی ذکر چند نکته الزامی است:
1. در این مجموعه، ترتیب احادیث پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به حسب منابع فریقین است. در ابتدا احادیثی که در کتب فریقین آمده ذکر شده و سپس احادیثی که در کتب اهل تشیع و اهل تسنن آمده، مطرح گردیده است و در نهایت هم برخی از احادیث ائمه معصومین علیهم السلام را ذکر کرده ایم.
2. برای هر حدیث شرحی کوتاه و مختصر آورده شده است.
3. در بین توضیحات، از اقوال برخی از متفکران و بزرگان اسلامی و منادیان وحدت و انسجام اسلامی استفاده شده است.
4. در پاورقی برخی از احادیث برای واژهای ناآشنا و نامأنوس و یا چند معنایی، توضیحاتی داده شده است.
5. در بعضی از پاورقی ها احادیث مشابه ذکر شده است.
ص:102
6. در برخی از پاورقی ها برای منبع حدیث عبارت (با اندکی تفاوت) نقل شده است. مراد عبارت این است که تفاوت حدیث مذکور در این منبع از جهت بعضی از کلمات کم و زیاد بودن و یا جابه جایی آنهاست، نه از لحاظ مفهوم و مضمون آن.
به امید آن روزی که پرچم اتحاد اسلامی در سراسر جهان برافراشته شود و مسلمان زیر این پرچم اتحاد کلمه توحید را جلوه ای دوباره بخشنده.
اللهم صل علی محمّد واله محمّد و حلّنی بحلیه الصّالحین و اَلبسنی زینه المتقین فی بسط العدل و کظم الغیظ و اطفاء النّائره و ضمّ اهل الفرقه و اصلاح ذات البین....(1)
ذی الحجه 1428
ص:103
1- منشور اتحاد اسلامی
حدیث اول
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«یَا أیُّهَا النَّاسُ، ان ربَّکُم واحِدٌ وان ابَائَکُم واحِدٌ کلُّکُم لأدَم وأدَمُ من ترَابٍ ان اکرَمَکُم عندَ اللهِ اتقَاکُم ولَیسَ لعَرَبِیٍّ علی عجَمِیٍّ فَضلٌ الاَّ بالتَّقوَی؛(1)
ای مردم! پروردگار شما یکی است، پدران شما یکی است. همه از آدمید و آدم از خاک است، کسی از شما نزد خدا گرامی تر است که پرهیزکارتر است. عرب بر عجم برتری ندارد مگر پرهیزکارتر باشد.»
در این حدیث، درون مایه اصلی وحدت و صمیمیت و اتحاد مسلمانان از هر قوم و نژاد و ملت را، تقوا دانسته شده است؛ چون هرچه ایمان، باور و عمل خالص تر شود، تقوای الهی نیز بیشتر می گردد، مهر و محبت افزایش می یابد، دل ها به هم می پیوندند و به وحدت و صمیمیت و اتحاد می رسند. باید توجه داشته باشیم که ریشه اصلی تفرقه در جامعه اسلامی، بی تقوایی افراد است.
امام خمینی رحمه الله می فرماید: «... همین نژادبازی که اسلام قلم سرخ روی آن کشیده و مابین سیاه و سفید و مابین ترک و عرب و عجم هیچ فرقی نگذاشت و فقط میزان را تقوای واقعی قرار داد.(إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللّهِ أَتْقاکُمْ) .»
از دیدگاه اسلام تعصبات نژادی و گرایش های نامعقول و تند و افراطی نسبت به زبان و قوم و ملیت خویش، یکی از بزرگ ترین موانع اتحاد مسلمانان محسوب می شود.
ص:104
2- رمز اتحاد اسلامی
حدیث دوم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«المُسلِمُونَ إِخوَهٌ لاَفَضلَ لأَحدٍ علی أَحَدٍ إلَّا بالتَّقوَی؛(1) مسلمانان با هم برادرند و هیچ کس بر دیگری برتری ندارد، جز به تقوا.»
اخوت و برادری، عاطفی ترین و صمیمی ترین نوع رابطه ای است که بین مسلمانان وجود دارد و پیامبر خواسته تا به بهترین وجه مسلمان ها را به هم پیوند دهد. قرآن نیز رمز وحدت مسلمانان را اخوت و برادری دانسته است.
رهبر معظم انقلاب می فرماید: «یکی از کارهایی که پیامبر، شاید در همان ماه های اول ورود به مدینه انجام دادند، ایجاد عقد اخوت بین مسلمان ها بود؛ یعنی مسلمان ها را باهم برادر کرد. این که می گوییم باهم برادر هستیم، در اسلام یک تعارف نیست؛ یعنی حقیقتاً مسلمین نسبت به یک دیگر دارای حق برادری هستند و نسبت به هم طلبکارند؛ هم چنان که برادران نسبت به هم مدیون یک دیگر هستند و باید نسبت به هم حقوق متقابلی را عمل کنند؛ پیامبر، این را عملی کرد.»(2)
هدف نهایی فطرت و رمز مسلمانی. جهان شمولی اخوت و فراوانی محبت است.(3)
ص:105
3- مشارکت و اتحاد اسلامی
حدیث سوم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«أَلمُؤمِنُ للمُؤمِنِ کَالبُنیَانِ المَرصُوصِ یشُدُّ بعضُهُ بعضًا؛(1)
مؤمن نسبت به مؤمن مانند بنای استواری است که اجزای آن، یک دیگر را استحکام می بخشند.»
در این مثال بر وحدت مسلمین تأکید شده است. همان گونه ساختمان محکم از اجزای مختلف و متفاوت به وجود آمده، هدف واحدی را دنبال می کند، مؤمنین و مسلمانانی که از اقوام، نژادها و سرزمین های مختلف هستند، هدف واحدی دارند که همان اعتلای کلمه توحید می باشد، می توان گفت که پیامبر صلی الله علیه و آله می خواهد مسلمانان در همه امور با یک دیگر مشارکت و معاونت نمایند تا در سایه این مشارکت و همکاری دین و ایمان خود را حفظ کنند و نگذارند اجانب بر آنان تسلط پیدا کنند.
4- ضامن و بقای اتحاد اسلامی
حدیث چهارم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«خَیرُ المُؤمِنِینَ من کَانَ مألَفَهً للمُؤمِنِینَ و لاَ خیرَ فِیمَن لاَیَألَفُ و لاَیُؤلَفُ؛(2)
بهترین مؤمنان، کسی است که محور الفت مؤمنان باشد، کسی که انس نگیرد و با دیگران مأنوس نشود خیری ندارد.»
ص:106
شکی نیست که محبت و دوستی یکی از عوامل و رموز اتحاد و انسجام دل هاست. جامعه ای که مهر و مودت و دوستی در آن حاکم باشد، از هر نوع اختلاف و فساد باز می ماند. محبت نه فقط فرد را به تعالی می رساند بلکه ضامن سلامتی و پیشرفت جامعه و ملت نیز می باشد. پیامبر نه تنها از مؤمنین و مسلمانان خواستار محبت و دوستی با یک دیگر است، بلکه تأکید دارد که محور محبت و الفت دیگران قرار بگیرید تا هر یک از شما بتواند هم بستگی نسبت به یک دیگر را حفظ نماید.
5- امداد الهی در سایه اتحاد اسلامی
حدیث پنجم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«مَا کَانَ اللهُ لیَجمَعَ هذِهِ الأُمَهَ علی الضَّلاَلَهِ أَبَدًا، و یَدُ اللهِ علی الجَمَاعَهِ... فَعَلَیکُم بسَوادِ الأَعظَمِ، فَإِنَّهُ من شذَّ شذَّ فِی النَّارِ؛(1)
خداوند هیچ گاه اجتماع این امت را بر گمراهی و ضلالت قرار نداده است که دست خدا با جماعت است... پس به جمعیّت عظیم مسلمانان بپیوندید؛ همانا انسان تنها، بهره اش آتش است.»
تأکید بر چنگ زدن به اجتماع مسلمین و امداد الهی برای جماعت مسلمین، نشان از اهمیت اتحاد اسلامی و انسجام مسلمانان دارد.
امام خمینی رحمه الله می فرماید: «باید همه دست به هم بدهند» هر کسی به مقداری که قدرت دارد، خیال نکند یک نفر است - وقتی پهلویش نفرها واقع شد هم چون قطره های متصل سیل می
ص:107
شود و چون سیل ها با هم متحد شدند دریا درست می شود. جماعت وقتی که باهم شد پشتیبانشان خدای تبارک و تعالی است: «یَدُ اللهِ معَ الجَمَاعَهِ».(1)
اقبال لاهوری می گوید:
حرز جان کن گفته خیر البشر هست شیطان از جماعت دورتر(2)
6- اتحاد اسلامی، رحمت الهی
حدیث ششم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«أَلجَمَاعَهُ رحمَهٌ و الفُرقَهُ عذَابٌ؛(3) جماعت وحدت، مایه رحمت و تفرقه موجب عذاب است.»
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله همانند کتاب خدا، وحدت و انسجام مسلمانان را مایه رحمت شمرده و حتی مؤمنین را منشأ رحمت دانسته و لذا جدایی و تفرقه بین آنها را جز عذاب و ذلت چیزی نمی داند. مسلمان به هر اندازه ای که به جماعت و وحدت مسلمین پیوند داشته باشد، به همان اندازه استقلال و استحکام خواهد داشت، ولی دوری از این جماعت باعث نکبت و خواری او می گردد.
اقبال لاهوری اشاره ظریفی در بیانات خویش به رحمت بودن وحدت مسلمین را دارد و چنین می سُراید:
فرد را ربط جماعت رحمت است جوهر او را کمال از ملت است
تا توانی با جماعت یار باش رونق هنگامه احرار باش(4)
ص:108
7. وحدت ستیزی، گسستن از اسلام
حدیث هفتم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«مَن فَارَقَ الجَمَاعَهَ شبرًا خلَعَ اللهُ ربقَهَ(1) الإِسلَامِ من عنُقِهِ؛(2) هر کس یک وجب از جامعه مسلمین دور شود، خداوند رشته مسلمانی را از گردن او باز کند.»
در این حدیث اشاره به وحدت ستیزی شده و پیامبراکرم صلی الله علیه و آله حتی یک وجب گسستگی و دوری از جماعت مسلمانان را مساوی با گسستگی از اسلام دانسته است؛ یعنی مسلمان بودن مقید به اتحاد و انسجام با مسلمانان شده، لذا کسی که در پی اختلاف باشد از چارچوب اسلام خارج گشته است.
8- نماد اتحاد مسلمین
حدیث هشتم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«بُنِی الاِسلاَمُ علی خمسَه: علی أن یوَحَّدَ الله و إقامِ الصَّلاَه و إیتَاءِ الزَّکَاةِ و صیامِ رمضَانَ و الحَجِّ؛(3)
اسلام بر پنج پایه نهاده شده است: توحید و یکی دانستن خدا، برپاداشتن نماز، پرداختن زکات، روزه ماه مبارک رمضان و حج بیت الحرام.»
ص:109
در این حدیث مبارک به نمادهای اساسی و بنیادی اتحاد و انسجام اسلامی اشاره شده است: توحید، نماز، زکات، روزه، حج و یا به عبارتی ولایت ائمه، همه اینها سمبل و نماد وحدتند. اعتقاد موحدانه، برپایی نماز (بالأخص نماز با جماعت)، پرداخت زکات برای برطرف ساختن نیازهای مسلمانان، روزه گرفتن در یک ماه و در همه جای جهان، اجتماع عظیم الشأن حج در زمان و مکان معین، ارادت مسلمانان به اهل بیت پیامبراکرم صلی الله علیه و آله، همه در راستای اتحاد مسلمانان است. امام خمینی رحمه الله می فرماید: «وحدت کلمه، در زیر لوای توحید قابل جمع است.»
رهبر معظم انقلاب نیز می فرماید: «جای جای حج، مظهر اتحاد و انسجام اهل قبله و رنگ باختنِ تفاوت های طبیعی و اعتباری و برجسته شدن وحدت و برادری حقیقی و ایمانی آنهاست.»(1)
شهید مطهری رحمه الله درباره این نماد وحدت می فرماید: «حج، رمز ریختن و شکستن تعیّن ها و غلاف ها و حصارهای خیالی و اعتباری است. همه دور یک خانه طواف کردن، رمز هدف واحد، فکر واحد و ایده واحد است.»(2)
قوم را ربط و نظام از مرکزی روزگارش را دوام از مرکزی
راز دارد راز ما بیت الحرام سوز ما هم ساز ما بیت الحرام(3)
9- تفرقه، مرگی جاهلانه
حدیث نهم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«مَن فَارَقَ الجَمَاعَهَ ماتَ میتَهً جاهِلِیَّهً؛(4)
ص:110
هرکس از گروه «مسلمانان» جدا شود بر مرگ جاهلیت بمیرد.»
تفرقه، یعنی جهالت و گمراهی. آری؛ کسی که همراه جماعت مسلمانان نباشد نمی تواند شناخت خوبی نسبت به رفتار و سلوک فردی و اجتماعی آنان داشته باشد ازاین رو همیشه در جهالت و گمراهی خواهد ماند و هیچ گاه به حقیقت و واقعیت دست پیدا نخواهد کرد. رسیدن مرگ نیز در چنین حالتی، جز مرگ جاهلیت چیز دیگری نیست. در مقابل اگر انسان با جماعت باشد و رفتار، کردار و اعتقادات یک دیگر را بشناسد، می تواند به حقیقت برسد و مرگ او نیز عالمانه خواهد بود.
10- هم بستگی، حیات جامعه مسلمین
حدیث دهم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«اَلْمُسْلِمُونَ کَالرَّجُلِ الْواحِدِ اذا اشْتَکی عُضْوٌ مِنْ اَعْضائِهِ تَداعی لهُ سائِرُ جَسَدِهِ؛(1)
مسلمانان نسبت به همدیگر همچون یک مرد هستند که هرگاه عضوی از اعضای او دردمند شود، اعضای دیگر او نیز احساس درد می کنند.»
وحدت و هم بستگی جامعه مسلمانان، به وحدت و هم بستگی اعضای انسان تشبیه شده است.
شهید مطهری رحمه الله در توضیح این حدیث مبارک می فرماید: «یکی از علائم حیات جامعه این است
ص:111
که همبستگی میان افرادش بیشتر است. خاصیت مردگی، متلاشی شدن و متفرّق شدن و جدا شدن اعضای آن از یک دیگر است. خاصیت اجتماع نیز همبستگی و پیوستگی بیشتر اعضا و جوارح آن اجتماع است.»(1)
سعدی این حدیث را در قالب شعر بدین گونه می سراید:
بنی آدم اعضای یک دیگرند که در آفرینش ز یک گوهرند
چون عضوی بدرد آورد روزگار دگر عضوها را نماند قرار
11- آثار اتحاد اسلامی
حدیث یازدهم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«الْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ و یَدِهِ و الْمُؤمِنُ مَنْ أمنَهُ الناسُ عَلی دِمائِهِم و اَموالِهم؛(2)
مسلمان کسی است که مسلمانان از دست و زبانش در امانند و مؤمن کسی است که مردم او را بر جان و مال خویش امین بدانند.»
این حدیث بیانگر اثرات وحدت و هم بستگی - که بر اثر تعلیمات اسلامی، یک فرد مسلمان و مؤمن در پی سلامتی دیگر مسلمانان می باشد - و نیز، بیانگر رفتار اجتماعی مسالمت آمیز یک فرد مؤمن و مسلمان در سطح کلان جامعه مسلمین است که اثر این رفتار در بین مسلمانان، وحدت، هم دلی و اعتماد به یک دیگر خواهد بود.
ص:112
اقبال لاهوری درباره هم زیستی مسالمت آمیز می گوید: معنای هم زیستی مسالمت این است که به کسی نگوییم خط و ربطت باطل است. اختلاف نباید سبب شود سر یک دیگر را بشکنیم.(1)
فطرت مسلم سراپا شفقت است درجهان دست و زبانش رحمت است(2)
12- پرهیز از دشنام و لعن
حدیث دوازدهم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«سِبَابُ الْمُسْلِمِ فُسُوقٌ و قِتَالُهُ کُفْرٌ؛(3) دشنام دادن به مسلمان فسق است و کشتن وی مساوی است با کفر.»
یکی از اسباب اختلاف که در جامعه اسلامی مشاهده می گردد دشنام و تکفیر بعضی از گروه های مسلمین نسبت به یک دیگر است. برای ایجاد وحدت، پرهیز از این کارهای زشت واجب است. تکفیر و دشنام، افراد و گروه های مسلمان را به انزوا می کشاند و خشم و تعصب را شعله ورتر می کند. مسلمانان باید به این حدیث پیامبر توجه کامل داشته باشند. بعضی کشتن برخی مسلمانان را مباح دانستند و آن را امری پسندیده می دانند غافل از این که طبق این حدیث، آنها خودشان کافرند و مرتکب گناه عظیمی شده اند.
ص:113
13- زمینه ها و مقدمات وحدت
حدیث سیزدهم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«لِلْمُسْلِمِ عَلَی الْمُسْلِمِ سِتٌّ بالْمَعْرُوفِ یُسَلِّمُ علَیْهِ إِذَا لقِیَهُ و یُجِیبُهُ إِذَا دعَاهُ و یُشَمِّتُهُ إِذَا عَطَسَ و یَعُودُهُ إِذَا مَرِضَ و یَتْبَعُ جنَازَتَهُ إِذَا ماتَ و یُحِبُّ لهُ ما یحِبُّ لنَفْسِهِ؛(1)
مسلمان را بر مسلمان شش حق است: وقتی او را می بیند سلامش می گوید و چون دعوتش می کند می پذیرد و چون عطسه می زند، خدا را برایش سپاس می گوید و چون بیمار می شود، عیادتش می کند و چون می میرد جنازه اش را تشییع می کند و آن چه برای خویش می پسندد برای او هم می پسندد.»
در این حدیث به برخی از رفتارهای اجتماعی هم چون سلام کردن، عیادت، اجابت دعوت مسلمان، شرکت در تشییع جنازه و... اشاره شده است که یک فرد مسلمان باید در روابط اجتماعی با دیگران به این نوع رفتار توجه داشته باشد چون این اعمال باعث صمیمت و مودت در سطح جامعه می شوند هم بستگی میان مسلمانان می شود.
ص:114
14- زمینه های اختلاف و تفرقه
حدیث چهاردهم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«لَا تَحَاسَدُوا و لَا تَنَاجَشُوا و لَا تبَاغَضُوا و لَا تدَابَرُوا و لَا یبِعْ بعْضُکُمْ علَی بیْعِ(1) بَعْضٍ و کُونُوا عبَادَ اللَّهِ إِخْوَانًا الْمُسْلِمُ أَخُو الْمُسْلِمِ لا یظْلِمُهُ و لَا یخْذُلُهُ(2) و لَا یحْقِرُهُ...؛(3)
حسودی مکنید و در معامله هم دیگر پا مگذارید و دشمنی مکنید و به هم پشت مکنید و در معاملات با هم دیگر خصومت مکنید. ای بندگان خدا! با هم برادر باشید. مسلمان برادر مسلمان است به او ظلم نمی کند و او را تنها و بی یاور نمی گذارد؛ یعنی اگر احتیاج به کمک داشته باشد به او کمک می کند و او را تحقیر نمی کند.»
حسد، کینه، تجسس، دخالت بی جا و... عواملی هستند که آتش تفرقه را شعله ور می کند، لذا پیامبر تأکید دارد که باید از این مسائل پرهیز نمود.
رهبر معظم انقلاب می فرماید: «مردمی که در بین خود دچار حسد باشند، دچار بدخواهی یک دیگر باشند، دچار حیله گری با یک دیگر باشند، دچار حرص به دنیا و غل نسبت به مال دنیا باشند و دچار کینه ورزی با یک دیگر باشند، در این جامعه حتی اگر قانون هم به طور دقیق عملی شود، سعادت در این جامعه نیست... این جامعه بشری مطلوب نیست، جامعه ای
ص:115
که انسان در آن احساس ناامنی کند، احساس کند که به او حسد می ورزند و نسبت به او بد دلی و کینه ورزی می کنند، برای او تؤطئه می چینند و نسبت به او و دارایی او حرص می ورزند، راحتی در این جامعه نیست.(1)
15- مبانی حقوقی وحدت مسلمین
حدیث پانزدهم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«... کُلُّ الْمُسْلِمِ عَلَی الْمُسْلِمِ حرَامٌ دمُهُ و مَالُهُ و عِرْضُهُ حسْبُ امْرِئٍ منْ الشَّرِّ أن یحْقِرَ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ؛(2)
همه چیز مسلمان بر مسلمان حرام است؛ خونش، مالش، آبرویش. برای مرد همین شر بس است که برادر مسلمان خویش را تحقیر کند.»
بسیاری از فقهای اسلامی این روایت را زیربنای روابط اجتماعی و حقوقی می دانند و معتقدند: از آن جا که این روایت شامل سه حوزه مال، آبرو و جان مسلمانان می باشد، نقش پایه ای در تأمین حقوق هر انسان مسلمان پیدا می کند و همه عرصه های حقوقی مربوط به فرد را دربر می گیرد. احترام به مال و آبرو و جان مسلمان مسئله بنیادی اسلام است و احترام گذاشتن صرفاً یک عدم تعرض محدود نیست؛ بلکه رابطه ای برخوردار از سطحی عالی، یک تعامل مبتنی بر اصل کرامت انسانی و اسلامی و یک عامل شکل دهنده نظم جامعه اسلامی است. بنابراین جامعه ای که بر پایه احترام متقابل و نبود تعرض مستقیم و غیر مستقیم به حقوق دیگران شکل گرفته باشد، جامعه ای متحد، منسجم و خالی از هر نوع اختلاف و تفرقه است.
ص:116
16- بهترین مسلمان، اتحادآور
حدیث شانزدهم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«الْمُسْلِمُ إِذَا کَانَ مخَالِطًا النَّاسَ و یَصْبِرُ علَی أَذَاهُمْ خیْرٌ منْ الْمُسْلِمِ الَّذِی لا یُخَالِطُ النَّاسَ و لَا یَصْبِرُ علَی أَذَاهُمْ؛(1)
مسلمانی که با مردم بیامیزد و بر آزارشان شکیبایی کند، بهتر است از مسلمانی که با مردم نیامیزد و بر آزارشان شکیبایی نکند.»
این حدیث بر اختلاط و اجتماع مسلمانان تأکید فراوان دارد، به گونه ای که حتی باعث اذیت و آزار برخی افراد نباید صحنه اجتماع مسلمین را ترک کرد بلکه باید با جماعت مسلمین متحد شد. البته این بدان معنا نیست که در رذایل اخلاقی و ناهنجاری های اجتماعی با آنها شریک باشیم، بلکه مراد از اجتماع و جماعت مسلمانان همان طور که در برخی از کتب های فریقین آمده است جماعت اهل حق است.
17- ایمان واقعی در سایه هم بستگی
حدیث هفدهم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«لَا یؤْمِنُ أَحَدُکُمْ حتَّی یحِبَّ لأَخِیهِ ما یحِبُّ لنَفْسِهِ؛(2) هیچ یک از شما مؤمن (واقعی) نمی شود تا موقعی که آن چه برای خویش دوست دارد برای برادر (مسلمان) هم دوست داشته باشد.»
دوست داشتن، یکی دیگر از عوامل اتحاد و هم دلی محسوب می شود. پیامبر در این گفتار بر آن است تا ایمان واقعی مردم را در پی
ص:117
دوست داشتن یک دیگر و خواسته های یک دیگر ارزیابی نماید. وقتی خواسته ها یکی شوند دیگر جایی برای تفرقه نخواهد بود، بلکه هم بستگی کامل برفرد و جامعه مسلمانان حاکم خواهد گشت.
18- راهکارهای اتحاد اسلامی
حدیث هجدهم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«ثَلَاثٌ لا یغِلُّ علَیْهِنَّ قلْبُ امْرِئٍ مُسْلِمٍ: إِخْلَاصُ الْعَمَلِ للَّهِ، و النَّصِیحَهُ لأَئِمَّهِ الْمُسْلِمِینَ، و اللُّزُومُ لجَمَاعَتِهِمْ؛(1)
سه خصلت است که دل هیچ فرد مسلمانی به آن خیانت نکند: خالص نمودن عمل برای خدا خیرخواهی پیشوایان مسلمین، همراه بودن با جماعت مسلمین.»
در این حدیث به راه کارهای اساسی اتحاد اسلامی اشاره شده است؛ خلوص عمل، که جوهر عبادت و کارهای مسلمانان باید باشد؛ و خیرخواهی پیشوایان، که محور اتحاد هستند و اتحاد جز در سایه اطاعت و فرمانبری از آنها میسر نیست و سوم، همراه بودن با جماعت مسلمانان، که به معنای جدا نشدن و اختلاف و پراکندگی ایجاد نکردن در بین مسلمانان می باشد.
19- هم بستگی مسلمانان نسبت به بیگانگان
حدیث نوزدهم
پیامبراکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«الْمُسْلِمُونَ یدٌ عَلی مَنْ سواهُم تتَکَافَا دِمَاؤُهُم؛(2) مسلمانان، یک دست (یک پارچه هم چون یک دست نیرومند) نسبت به
ص:118
بیگانگان هستند و خونشان برابر است.»
این گفتار در واقع، بخشی از قدرت و عظمت مسلمین را نشان می دهد که مسلمانان می تواند با اتحاد و یک پارچگی در مقابل تجاوز بیگانگان صف آرایی کنند. امام خمینی رحمه الله در توضیح این حدیث مبارک می فرماید: «حتی تعبیر دو دست نفرمودند و باید شما اجتماع و وحدتتان را به جایی برسانید که بین خودتان جدایی نبینید و این دستور اسلامی است که با یک دیگر برادر باشید که هیچ قدرتی نتواند بر شما چیره شود.»(1)
20- نرمی و آسان گیری دو عامل اتحاد
حدیث بیستم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله:
«المُومِنُونَ هیِّنَونَ لیِّنُونَ کالجَمَلِ الالِفِ ان قیدَ انقَادَ و اِذَا انیخَ علی صخرَهٍ استِناخَ؛(2) مؤمنان آسان گیر و نرمند؛ هم چون اشتر دست آموز که اگر ریسمانش را بکشند، می رود و اگر بر سنگی بخوابانش می خوابد.»
آسان گیری و نرمش، دو عامل اصلی در تفاهمات اجتماعی، فرهنگی و... مستوجب بقا و پیشرفت یک قوم و ملت است. اگر روح تسامح و نرمش، بر روابط فردی و اجتماعی یک ملت حاکم گردد اختلاف در سطح جامعه به وجود نخواهد آمد. اینها از عوامل تضمین کننده هم دلی و هم بستگی مسلمانان است.
ص:119
21- تفرقه باعث دین زدایی
حدیث بیست ویکم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«ألاَ انّ فِی التَّبَاغُضِ الحَالِقَهَ(1) لاَ أَعنِی حالِقَهُ الشّعرِ و لکِن حالِقَهُ الدِّینِ(2) ؛ آگاه باشید که در دشمنی ها، ستردن و تراشیدن نهفته است، اما نه تراشیدن مو، بلکه ستردن دین.»
دشمنی با یک دیگر باعث تضعیف نیرو و قدرت مسلمان می شود؛ در نتیجه، دین و عظمت آن که جز در سایه اتحاد و هم بستگی مسلمان بقا و دوام نمی یابد، از بین خواهد رفت. باید از کینه و دشمنی به طور جدی پرهیز کنم تا بتوانیم عظمت و قدرت اسلام و مسلمانان را در سطح وسیعی حفظ نماییم. در غیر این صورت سرنوشت اسلام و مسلمانان مانند عصرکنونی خواهد بود که مشاهده می کنیم در حال حاضر کینه توزی ها و دشمنی های بی مورد و غیرمعقول، بسیاری از ملت ها و کشورهای اسلامی، عظمت و قدرت خویش را از دست داده اند و اجانب بر آنان مسلط شده اند.
22- اختلاف مایه دگرگونی قلب ها
حدیث بیست ودوم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«استَوُوا و لاَ تختَلِفُوا فَتَختَلِف قلُوبُکُم؛(3)
ص:120
با یک دیگر برابر باشید و دگرگون مشوید که دل هایتان دگرگون می شود.»
برابری و مساوات نکته قوت اتحاد و وحدت ملت هاست مسلمانان باید این محور را حفظ نمایند و از اختلافات پرهیز کنند؛ چون تفرقه مایه اختلاف قلب - که محور کارهای یک انسان است - می شود. لذا نباید به کارهایی دست زد که منجر به دگرگونی قلب ها گردد.
23- دایره مسلمانی
حدیث بیست سوم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«لیَسَ مِنَّا مَن دَعَا إلی عَصَبِیَّهٍ،(1) و لیَسَ مِنَّا مَن قاتَلَ علی عَصَبِیَّهٍ و لیَسَ مِنَّا مَن ماتَ عَلی عَصَبِیَّهٍ؛(2) کسی که برای تعصب و عصبیت دعوت کند از ما نیست و کسی که برای تعصب بجنگد از ما نیست و کسی که بر عصبیت بمیرد از ما نیست.»
در این حدیث، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله یکی از زشت ترین خصلت ها که تعصب بی جا و باطل است را مورد مذمت شدید قرار می دهد. ایشان دعوت به عصبیت و جنگیدن برای آن و مردن در حالت عصیبت را، خروج از دایره اتحاد و اسلام دانسته؛ زیرا تعصب ورزی بی جا عمده ترین عامل اختلاف میان مسلمانان می باشد.
امام خمینی رحمه الله می فرماید: «عصبیت، یکی از اخلاق باطنه نفسانیه است که آثار آن مداخله کردن و حمایت نمودن از خویشاوندان و مطلق
ص:121
متعلقان است، چه تعلق دینی و مذهبی و مسلکی باشد، یا تعلق وطنی و آب و خاکی و غیر آن، که منشأ بسیاری از مفاسد اخلاقی است و خود آن فی نفسه مذموم است، گرچه برای حق با امر دینی باشد و منظور اظهار حق نباشد بلکه منظور غلبه خود با هم مسلک خود یا بستگان خود باشد.»(1)
24- خیرخواهی برای اتحاد اسلامی
حدیث بیست وچهارم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«مَن یضمِنُ لِی خَمسَه اضمِنُ له الجَنَه: النَّصِیحَه لله عزَّوَجَلَّ، و النَّصِیحَه لرَسُولِه، و النَّصِیحَه لکِتَابِ الله، و النَّصِیحَه لدِین، و النَّصِیحَه لجَمَاعَهِ المُسلِمِینِ؛(2)
هرکس پنج چیز را برای من ضمانت کند من نیز در عوض بهشت را برایش تضمین می نماییم: خیرخواهی برای خدا، خیرخواهی برای پیامبرش، خیرخواهی برای کتاب خدا، خیرخواهی برای دین اسلام، خیرخواهی برای جماعت مسلمین.»
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در این گفتار وحدت آمیز خویش، خواستار خیرخواهی برای جماعت مسلمین هستند و در عوض آن بهشت را تضمین می نمایند. اهمیت خیرخواهی برای اتحاد مسلمین با توجه به سیاق گفتار پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بیشتر روشن می گردد؛ چون جماعت مسلمین را هم ردیف خدا، پیامبر، قرآن و اسلام قرار داده است و از این جا معلوم می شود که مسئله وحدت مسلمانان یک مسئله توحیدی
ص:122
است. به نظر می رسد جمله ارزشمند شیخ کاشف الغطاء: «بنی الاسلام علی کلمتین؛ کلم التوحید وتوحید الکلمه» ناظر به همین بیان باشد.
25- محور اتحاد اسلامی
حدیث بیست وپنجم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«أَنتُم اهلَ البَیتَ» أَهلُ اللهِ عزَّوَجَلَّ الَّذِینَ بهم تمَتِ النَّعمَهَ و اجتَمَعَت الفُرقَهَ و ائتَلَفَت الکَلِمَهَ؛(1)
شما اهل بیت، اهل الله هستید که به برکت شما، نعمت کامل گشته و پراکندگی برطرف شده و اتحاد کلمه پدید آمده است.»
اتحاد و انسجام مسلمانان بر محور اهل بیت علیهم السلام امری ممکن و پسندیده است و همه مسلمانان جهان عظمت آن بزرگواران و نقش آنان در ترویج و تبیین دین مبین اسلام را قبول دارند؛ رفتار و گفتارشان می تواند الگو و نمونه ای مناسب برای مسلمانان باشد.
مقام معظم رهبری در این خصوص می فرماید: امیرالمؤمنین علیه السلام محور وحدت است. همۀ دنیای اسلام در مقابل امیرالمؤمنین خاضعند و عامه دنیای اسلام امیرالمؤمنین علیه السلام را تجلیل می کنند... درباره او اشعار مدح آمیز دارند، نه فقط درباره امیرالمؤمنین بلکه درباره همه یا اغلب ائمه معصومین علیهم السلام اینها خاضعند.(2)
26- خطر تک روی
حدیث بیست وششم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«ثَلاَثَهٌ لاتَسأَل عنهُم: رَجُلٌ فَارَقَ الجَمَاعَهَ
ص:123
و عصَی إِمَامَهُ و ماتَ عاصِیَا، وَ أَمَهٌ او عَبدٌ ابقَ من سیِّدِهِ فَمَاتَ. وَ امرَأَهٌ غَابَ عنهَا زَوجُهَا و قد کَفَاهَا مؤُونَهُ الدُّنیَا فَتَبَرَّجَت بعدَهُ، فَلاَتَسأَل عنهُم؛(1)
از سه کس مپرس: 1. مردی که از جماعت مسلمین دوری گزیند و امام خود را نافرمانی کند و در آن حال بمیرد. 2. کنیز یا بنده ای که در حال گریز از آقای خود بمیرد. 3. زنی که شوهرش از او دور باشد و مخارج او را بپردازد و در غیبت شوهرش، آرایش و خودنمایی کند، از اینها مپرس.»
اگرچه در این حدیث شاهد مثال همان مورد اول است، ولی هر سه مورد نوعی دوری از هم بستگی و عقوبت آن را بیان می دارد. از دیدگاه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله کسی که از جماعت مسلمانان فاصله گرفته و نیز از امام مسلمین که محور اتحاد و انسجام است، نافرمانی کرده باشد، نباید درباره اش نگرانی بد، خرج داد چون چنین کسی عصیان نموده است و اگر بمیرد عاصی خواهد مرد.
27- وحدت، شرط مسلمانی
حدیث بیست وهفتم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«مَن اصبَحَ و لَا یهتَمَّ بأَمُورِ المُسلِمِینَ فَلَیسَ منهُم. من سمِعَ رجُلاً ینَادِی یا لَلمُسلِمِین فَلَم یجِبهُ فَلَیسَ بمُسلِمٍ؛(2)
هرکس روز خویش را آغاز کند و به کارهای مسلمانان اهمیتی، مسلمان نیست و هرکس بشنود که کسی مسلمانی را به کمک فرا می خواند، ولی پاسخش ندهد، مسلمان نیست.»
ص:124
اهتمام ورزیدن به کارهای مسلمانان، هم بستگی و وحدت را در پی خواهد داشت. تأکید پیامبر صلی الله علیه و آله نیز به همین علّت است؛ چون مسلمان وقتی مسلمان است که به فکر امور و کارهای دیگر مسلمانان باشد. به گفته شهید مطهری رحمه الله مسلمان شرط مسلمانی اش، هم دردی و هم دلی است.(1)
28- نهی از ترساندن مسلمان
حدیث بیست وهشتم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«لَاتَرَوَّعُوا المُسلِمَ فَإِنَّ رَوعَهَ المُسلِمِ ظُلمٌ عَظِیمٌ؛(2) مسلمان را مترسانید او ستمی است بزرگ.»
یکی از موانع اتحاد و انسجام مسلمانان ایجاد رعب و وحشت و ترس در دل های مسلمانان است. با ترجمه به اهمیت امر اتحاد از دیدگاه پیامبر ایشان ترساندن مسلمان را مساوی با ظلمی بزرگی دانسته است. این ترس همه انواع آن را دربر می گیرد چه از حیث جان، مال، آبرو، پیشرفت و... چه از حیث دائره و محدوده آن.
29- اطاعت، مساوی با وحدت
حدیث بیست ونهم:
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«إِسمَعُوا وأَطِیعُوا لمَن ولَاهَ اللهُ الأَمرُ، فَإِنَّهُ نظَامُ الإِسلَامِ؛(3)
به فرمان حاکمان الهی گوش فرا دهید و از آنها اطاعت کنید؛ زیرا اطاعت از رهبری مایه وحدت امت اسلام است.»
در این حدیث به نظام و وحدت امت اسلامی اشاره شده که جز در سایه اطاعت و پیروی از حاکمان اسلامی میسر نیست؛ چون رهبریت و حاکمیت اسلامی نقش محوری در اتحاد اسلامی دارند. لذا اطاعت از آنها بر امت اسلامی واجب.
ص:125
30- ایمان، بنیاد اتحاد اسلامی
حدیث سی ام
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«اَلْمُؤْمِنُونَ کَالنَّفْسِ الْواحِدَهِ؛(1) مؤمنان هم چون یک روح هستند.»
این حدیث، اساس و بنیاد وحدت و هم دلی را، ایمان می داند.
استاد شهید مطهری رحمه الله می فرماید: «آن عاملی که واقعاً افراد را هم روح می کند، ایمان است. هرگز تاریخ جهان اتحادی را که در میان هم دین ها و هم ایمان ها بوده است در میان گروه های دیگر نشان نداده است که اصلاً خودشان را یکی ببینند.»(2)
اقبال لاهوری چه زیبا سروده:
مؤمنان معدود لیک ایمان یکی جسمشان معدود لیکن جان یکی(3)
31- پیامدهای اختلاف
حدیث سی ویکم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«مَا اختَلَفَ أُمَهٌ بعدَ نبِیِّهَا اِلاَّ ظَهَرَ أَهلُ باطِلِهَا علی اَهلِ حَقِّهَا؛(4)
هیچ امتی پس از پیامبرشان، اختلاف نکردند مگر آن که گروه باطل بر حق گرایان چیره شدند.»
ص:126
وقتی امت و ملتی دچار اختلافات می شوند، اهل باطل و فرصت طلبان از این اختلافات به نفع خویش استفاده می کنند و زمام امور آن ملت را که بر حق هم بوده اند، به دست خویش می گیرند. این هشداری است که پیامبراکرم صلی الله علیه و آله به امت واحده خویش گوش زد می کند تا مبادا این امت هم دچار سرنوشت امت گذشته گردد. ولی متأسفانه مسلمانان و بالأخص حاکمان دولت های اسلامی این هشدار را نادیده گرفته و لذا در عصر حاضر شاهد سیطره و چیرگی اهل باطل بر مملکت های اسلامی و سرزمین های مسلمانان هستیم.
رهبرمعظم انقلاب می فرماید: «امروز این ضعف و ذلتی که مسلمانان کشورهایی در دنیا دچار آن شده اند، ناشی از همین تفرق و اختلاف است.»(1)
32- اختلاف، موجب هلاکت
حدیث سی ودوم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«لاَ تَختَلِفُوا، فَإِنَّ مَن کَانَ قَبلَکُم اختَلَفُوا فَهَلَکُوا؛(2) اختلاف نکنید، آنان که قبل از شما بودند اختلاف کردند و هلاک شدند.»
یکی از پیامدهای مهم اختلاف ملت ها، هلاکت و نابودی آنهاست. تاریخ شاهد بر این وقایع است که اقوام گذشته بر اثر اختلاف و تفرقه نابود شدند. قرآن کریم نیز به صراحت به این پیامد نابود کننده اشاره دارد سوره انفال آیه شماره 36 می فرماید: (وَ لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ رِیحُکُمْ) .
اولین منادی اتحاد اسلامی در قرن بیستم، سید جمال الدین اسدآبادی در این زمینه می گوید: «تجربه تاریخی نشان می دهد که عروج و سقوط نژادها و اقوام و ملل، در گرو اتحاد و عدم آن بوده است این ناموس
ص:127
خداوندی است که نصیب هر ملتی از هستی، تنها به مقدار بهره ای است که از اتحاد و اتفاق برده است و خداوند هیچ قومی را هلاک نساخته مگر پس از آن که به تفرقه و نفاق مبتلا شدند.»(1)
شهید مطهری رحمه الله می فرماید: «یکی از عواملی که مایه فنای اقوام است تفرق و تشتّت است: دست دست شدن، فرقه فرقه شدن، دو قبیله شدن، هر دسته ای یک فکری، عقیده ای، مسلکی داشتن، هر دسته ای در گوشه ای یک کشور تشکیل دادن.»(2)
33- عوامل مثبت اتحاد اسلامی
حدیث سی وسوم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«الْمُسْلِمُ أَخُو الْمُسْلِمِ لایَظْلِمُهُ و لَا یسْلِمُهُ و مَنْ کَانَ فِی حاجَهِ أَخِیهِ کَانَ اللَّهُ فِی حاجَتِهِ و مَنْ فَرَّجَ عنْ مسْلِمٍ کُرْبَهً فَرَّجَ اللَّهُ عنْهُ کُرْبَهً منْ کُرُبَاتِ یوْمِ الْقِیَامَهِ و مَنْ ستَرَ مسْلِمًا ستَرَهُ اللَّهُ یوْمَ الْقِیَامَهِ؛(3)
مسلمان برادر مسلمان است، نه به او ظلم می کند و نه از او دست می کشد تا هر کاری بخواهد انجام دهد؛ (یعنی او را به حال خود وانمی گذارد. و کسی که حاجت برادر (مسلمان) خویش را برآورده کند خدا حاجت او را برآورده می کند و کسی که مصیبتی از مسلمان دور کند خدا غمی از غم های روز قیامت را از او دور می نماید و کسی که مسلمانی را بپوشاند خداوند در روز قیامت او را خواهد پوشاند.»
ص:128
برخی از عواملی که می تواند نقش مثبت و سازنده ای در امر اتحاد و انسجام مسلمانان داشته باشد، کمک و یاری آنان نسبت به هم دیگر است بالأخص برطرف کردن نیازهای اقتصادی، اجتماعی، فردی و غم های یک دیگر است. در چنین موارد انسان بیشتر نیازمند به هم یاری و هم دردی است. به علاوه این کارها منجر می شود به وحدت و هم دلی مسلمانان که مقصد و هدف اصلی این سخن گران بهای پیامبراکرم صلی الله علیه و آله است و اجر معنوی نیز دربر دارد.
34- اختلاف، نابودگرمسلمانان
حدیث سی وچهارم
پیامبراکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«إِذَا أَشَارَ الْمُسْلِمُ علَی أَخِیهِ الْمُسْلِمِ بالسِّلَاحِ فَهُمَا علَی جرُفِ(1) جهَنَّمَ فَإِذَا قتَلَهُ خرَّا جمِیعًا فِیهَا؛(2)
وقتی مسلمانی اسلحه ای علیه برادر مسلمان دیگر می کشد پس هر دوی آنها درآبکند دوزخ می باشند و وقتی او را می کشد هر دو در آن می افتند.»
این حدیث مبارک به اثر نابود کردن مسلمان اشاره کرده است. کشیدن اسلحه که باعث از بین رفتن اتحاد و هم بستگی مسلمانان، می شود و نه فقط منجر به ذلت و خواری در دنیا می گردد، بلکه اگر این اسلحه کشی به مسلمان کُشی تبدیل شود جایگاه آنها جهنم خواهد بود. لذا مسلمانی که کلمه لا اله الا الله بر لبش زمزمه می کند به هیچ وجه راضی به انجام چنین کار قبیحی نمی شود. بنابراین ما کسانی که به اسم مسلمان علیه برادران مسلمان دیگر در کشورهای مختلف اسلامی اسلحه می کشند و آنان را به طرزی فجیع به قتل می رساند، نمی توانند مسلمان باشند، بلکه آلت و دست استعمار و دشمنان اسلام هستند.
ص:129
35- سزای تفرقه انداز
حدیث سی وپنجم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«لَا یحِلُّ دمُ امْرِئٍ مسْلِمٍ إِلَّا بإِحْدَی ثَلَاثٍ النَّفْسُ بالنَّفْسِ و الثَّیِّبُ(1) الزَّانِی و التَّارِکُ دینَهُ الْمُفَارِقُ أَوْ الْفَارِقُ الْجَمَاعَهَ؛(2)
ریختن خون مسلمان جز در سه حالت روا نمی باشد؛ کسی که مرتکب قتل نفس شود، مردی که زن داشته باشد و زنا کند و کسی که از اسلام دست بردارد و یا از جماعت (مسلمین) جدا شود.»
از نگاه پیامبراکرم صلی الله علیه و آله کسی که از جماعت مسلمین دوری گزیند و باعث تفرقه مسلمین گردد، سزای او کشتن است، زیرا بالاترین عامل شکست و ذلت و سقوط امت اسلامی، تفرقه و اختلاف است. لذا فتنه انگیز و تفرقه افکن مستحق قتل است، بلکه حتی کسی که شعار تفرقه دهد و قدم نخستین در اختلاف میان مسلمانان را بردارد، سزاوار قتل می باشد.
36- گستره اتحاد اسلامی
حدیث سی وششم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«اَلمُؤمِنُونَ بعضُهُم لبَعضٍ نصحَهٌ(3) وادُّونَ و ان افتَرَقَت منَازِلُهُم و اَبدَانُهُم؛ و الفَجَرَهُ(4) بعضُهُم لبَعضٍ غَشَشَهٌ(5) یتَخَاذَلُونَ و ان اجتَمَعَت منَازِلُهُم و اَبدَانُهُم؛(6)
افراد با ایمان، بعضی برای بعضی دیگر، خیرخواه هستند و با
ص:130
یک دیگر مهر و محبت می ورزند، گرچه منزل هایشان و جسم هایشان از یک دیگر جداست و گناه کاران، بعضی برای بعضی دیگر، بدخواه هستند و یک دیگر را یاری نمی کند گرچه منزل هایشان و جسم هایشان یکی باشد.»
ایمان ملاک و اساس وحدت است، مؤمنین چون هرجا و هر کجا که باشند دلشان برای یک دیگر می تپد و مرزها و محدودیت های جغرافیایی و منطقه ای و نسلی و نژادی و... مانع اتحاد آنها نمی شود.
امام خمینی رحمه الله می فرماید: «مرزها جدا، قلب ها باهم. اگر چنان چه مسلمین با هم اتحاد کنند با حفظ مرزهای خودشان لکن قلب های شان باهم متحد باشد اینها جمعیت کثیری هستند.»(1)
اقبال لاهوری می فرماید:
جوهر ما با مقامی بسته نیست باده تندش به جامی بسته نیست
هندی و چینی و سفال جام ماست رومی و شامی گل اندام ماست
قلب ما از هند و روم شام نیست مرز و بوم او به جز اسلام نیست(2)
37- اختلاف افکن، ملعون درگاه الهی
حدیث سی وهفتم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«ثلاثَه لعَنَهم الله تعَالی: رجلٌ رغِبَ عن والِدَیه، و رَجلٌ سعَی بینَ رجُلٍ و اِمرَأَه یفَرِّقُ بینَهمَا ثُمَ یخلُفُ علَیها من بعدِه، و رجُلٌ سعَی بینَ المُؤمِنِینَ بالاَحَادِیثِ لیتَبَاغَضُوا او یتَحَاسَدُوا؛(3)
سه کس هستند که خدا آنها را لعنت کرده است: کسی که به پدر و مادرش بی اعتنایی کند، کسی که میان مرد و زنی سعایت کند تا میان آنها
ص:131
جدایی و اختلاف بیندازد و سپس خودش با آن زن ازدواج کند، و کسی که میان مؤمنین سخن چینی کند تا آنان نسبت به یک دیگر دشمنی و حسد بورزند.»
اگر اندکی به حدیث مذکور توجه کنیم، خواهیم فهمید که هر سه گروه یعنی پدر و مادر، زن و شوهر و مؤمنین، نوعی اتحاد و هم بستگی را برای جامعه مسلمین به وجود می آورند و نقش اساسی در یک پارچگی جامعه ایفا می کنند؛ لذا قرآن اطاعت از پدر و مادر را در شش جا هم ردیف توحید الهی دانسته و زن و شوهر را منبع وحدت و مجسمه رحمت و مودت می داند و برادری و یک پارچگی مؤمنان را نیز دلیلی بر رحمت الهی دانسته است.
38- اصول و مبانی اتحاد اسلامی
حدیث سی وهشتم
امیرمؤمنان علی علیه السلام فرمود:
«و الظَّاهِرُ اَنّ دِینُنَا واحِدٌ و نَبِیُّنَا واحِدٌ و دَعوَتُنَا فِی الاِسلاَمِ واحِدَهٌ...؛(1)
بدیهی است که پروردگار ما یکی است و پیغمبر ما یکی است و دعوت ما در اسلام یکی است.»
این جمله بخشی از نامه ای است که امام علی علیه السلام برای مردم جهان اسلام نوشته و در آن از سرپیچی مردم شام شکایت کرده است. پس از آن در توضیح این جمله فرموده است:
«ما چیزی بیش از شامیان دربارۀ ایمان به خدا و تصدیق رسولش نداریم، آنها نیز در این خصوص فزونی بر ما ندارند. ما و آنها در همۀ امور شریک و متحد هستیم.»
ص:132
در این نامه امام علی علیه السلام به مبانی و محورهای اصلی اتحاد اسلامی اشاره دارد.
رهبر معظم انقلاب می فرماید: به نظر ما اختلاف شیعه و سنی، در حقیقت اختلاف نیست، زیرا در اصول اصلی اسلامی - که اگر کسی آنها را نداشت، مسلمان نیست - مشترکند؛ یعنی هر دو مذهب، به قبله واحد، خدای واحد، پیامبر واحد، قرآن واحد و احکام و ارکان واحد اسلامی معتقدند.(1)
چون مبانی و اصول ما یکی است نباید به اختلافات جزئی بها دهیم، زیرا دشمنان اسلام به این اختلاف ها اهمیت زیادی می دهند.
اقبال لاهوری در این زمینه می گوید:
سود یکی است این ملت را هم نقصان یکی پیامبر هم یکی است و نیز ایمان یکی
کعبه یکی، خدا یکی و قرآن هم یکی چه کار بزرگی! گر بود مسلمان یکی(2)
39- رهبر عامل وحدت
حدیث سی ونهم
فاطمه زهرا علیها السلام فرمود:
«وَ طَاعَتُنَا نظَامًا للمِلَّهِ و اِمَامَتُنَا أمَاناً للفُرقَهِ و الَجَهَادُ عِزُّ الاِسلاَم؛(3)
پیروی از ما «اهل بیت» نظام امت و رهبری ما عامل وحدت و جهاد مایه عزت و سربلندی اسلام است.»
از دیگر عوامل وحدت اسلامی جایگاه رهبری است. رهبر نقش اساسی در وحدت مسلمین ایفا می کند، زیرا رهبر در نظام اسلامی، محور و تکیه گاه مردم محسوب می شود و مردم در همه شئونات زندگی مادی و معنوی خویش به او پناه می برند و از رهنمودهایش در همه زمینه ها استفاده می نمایند.
ص:133
40- شیوه های اتحاد اسلامی
حدیث چهلم
امام صادق علیه السلام فرمود:
«صَدَقَهٌ یحِبُّهَا اللهُ اِصلاَحُ بَینِ النَّاسِ إِذَا تفَاسَدُوا و تقَارُب بَینهم إِذَا تبَاعَدُوا؛(1)
صدقه ای که خداوند آن را دوست دارد، ایجاد وحدت هنگام پیدایش اختلاف و تباهی امت و نزدیک کردن آنها در هنگام جدایی است.»
اصلاح ذات البین یکی از شیوه های اتحاد اسلامی است که قرآن هم بر آن تأکید دارد: «مؤمنان برادر یک دیگرند پس میان برادرانتان صلح و آشتی برقرار کنید.» قرآن و فرمایشات پیامبر بیشترین اهمیت را به سالم سازی روابط انسانی می دهد.
بر این اساس اگر فضایل اخلاقی در تمام سطوح و لایه های درونی جامعه توسعه پیدا کند، فضایی آکنده از انسانیت و اخلاق اسلامی به وجود می آید و نوعی هم بستگی درونی و معنوی میان مردم حاکم می شود.
در این صورت، مردم نه تنها با هم دیگر اختلاف نمی کنند بلکه همه به یک دیگر احترام گذاشته و شخصیت قائل می شوند و پیشنهادها و خواسته های هم دیگر را می پذیرند و یاری به هم نوع را افتخار خود می دانند.
ص:134
کتاب نامه
1. ابن منظور، محمدبن مکرم، لسان العرب، ادب حوزه، قم 1405 ق.
2. ابوعبد الرحمن بن شعیب، سنن النسائی، دارالفکر، بیروت 1421 ق.
3. ابوعبدالله، احمدبن محمد، مسند احمد بن حنبل، دارصادر، بیروت.
4. اربلی، علی بن حسین، مکتبه بنی هاشمی، کشف الغمه، تبریز 1381 ه. ق.
5. الاقبال لاهوری، محمد، رموز بی خودی، کوه نور پریس دهلی نو 1997.
6. السنه لابن ابی عاصم.
7. السیوطی، حافظ جلال الدین عبدالرحمن، جامع الاحادیث، دارالفکر، بیروت 1414.
8. المتّقی الهندی، علاء الدّین بن علی، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، مؤسسه الرساله 1409 ه ق.
9. امام خمینی، چهل حدیث.
10. امام خمینی، صحیفه نور..
11. امیر اردوش، محمد حسین، تأملی بر مسئله وحدت از دیرباز تا دیروز، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، 1384.
12. بخاری، محمدبن اسماعیل، صحیح بخاری، دارالفکر، بیروت 1401 ق.
13. ترمزی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، داراحیاء التراث العربی، بیروت 1357 ق..
14. جاوید موسوی، سید حمید، اتحاد اسلامی در آثار شهید مطهری، صدرا، 1386.
15. جمشیدی، مسلم، صحیح مسلم، دار الفکر، بیروت 1421 ه. ق.
16. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، مؤسسه آل البیت، قم 1409 ق.
17. حرانی ابومحمد حسن بن علی، تحف العقول، مکتب لجیرقی، قم 1394 ق.
18. خنطلی مرزوی، اسحاق بن ابراهیم بن محمد، مسند ابن راهویه، دارالکتاب العربی، بیروت 1423 ق.
19. رازی، ابوالفتوح، تفسیر ابوالفتوح، شرکت به نشر، مشهد 1381 ق.
20. سبزیان، علی اکبر، منشور اتحاد ملی و انسجام اسلامی، انتشارات خادم الرضا، خرداد 1386.
21. سجستانی، سلیمان بن اشعث، سنن ابی داوود، دارالإحیاء التراث العربی، بیروت ج 2.
22. سید رضی، نهج البلاغه، صبحی صالح.
23. شیخ مفید، امالی؛ کنگره شیخ مفید، 1413 ه.
24. صاحبی، محمد جواد، اندیشه اصلاحی در نهضت های اسلامی اخیر، دفتر تبلیغات اسلامی، قم 1374.
25. صدوق، محمدبن علی، معانی الاخبار، مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، قم 1418 ق.
26. قریشی دمشقی، ابوالفداء، اسماعیل بن محمد کشیر، تفسیر ابن کثیر، دار الطیبه للنشر و التوزیع الریاض، 1420 ق.
27. قزوینی، ابو عبدالله محمدبن یزید، دارالفکر، بیروت 1415 ق.
28. قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان.
29. کتاب العین.
30. مالک بن انس، موطأ مالک، دار احیاء التراث العربیه، 1424 ق.
31. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، مؤسسه الوفاه، بیروت 1404 ه. ق.
32. محمد اقبال، کلیات اقبال، ندیم یونس پرینترز، لاهور پاکستان.
33. محمد بقایی ماکان، سونیش دینار (دیدگاه های علامه اقبال)، فردوس، تهران 1380.
34. محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، دار الکتب الاسلامیه، طهران 1365 ش.
35. مطهری، مرتضی، احیاء تفکر اسلامی، انتشارات صدرا، تهران 1380.
36. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، صدرا، تهران 1380.
37. مطهری، مرتضی، یادداشت های شهید مطهری، انتشارات صدرا.
38. معالم الحکومه.
39. میر آقوی، سید جلال، جهان اسلام مشکلات و راهکارها، جهانی تقریب مذاهب اسلامی، 1379.
40. نرم افزار، المکتبه الشامله (مجموعه کتب اهل سنت) کتاب های اهل تسننی که بدون ذکر تاریخ و محل انتشار در این مجموعه استفاده گردید از این نرم افزار بوده است.
41. نرم افزار؛ جامع الاحادیث (مجموعه کتب اهل تشیع) کتاب های اهل تشیع که بدون ذکر تاریخ و محل انتشار در این مجموعه استفاده گردید از این نرم افزار بوده است. www:leader.ir پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری.
42. نهج الفصاحه، ترجمه ابراهیم احمدیان، نشر شهاب الدین، 1385.
