أربعینات

دیار سجده

چهل حدیث از سیره سید الساجدین در سفر به بیت الله الحرام

بسم الله الرحمن الرحیم

قال رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله و سلم:

مَنْ حَفِظَ عَلی أُمَّتی أَربَعینَ حَدیثاً مِمّا یَحْتاجُونَ إِلَیهِ فی أَمرِ دینِهِمْ بَعَثَهُ اللّٰهُ عزّ وجلّ یَومَ القِیامَهِ فَقیهاً

عالِماً(1) ؛

سخنان معصومین علیهم السلام راهگشا و رساننده انسانها به تکامل و سعادت ابدی است. حفظ این سخنان و احادیث و رساندن آن به دیگران در سخنان پیامبر مکرم صلی الله علیه و آله و سلم و امامان معصوم علیهم السلام، مورد تشویق قرار گرفته است، در حدیثی پیامبراکرم صلی الله علیه و آله، برای افرادی که گفتار آن حضرت را حفظ کرده و بدون تحریف به دیگران انتقال دهند، دعا نموده اند.(2) محافظت از سخنان معصومین علیهم السلام حتی به وسیله افرادی که به زوایای سخنان آن

ص:9

بزرگان آگاه نباشند نیز کاری لازم است، چه بسا کسی که سخن معصوم را در حافظه دارد و آن را به شخصی آگاه تر انتقال می دهد. و او عمق زوایای سخن آن حضرت را در می یابد و نتیجۀ مورد نظر را از آن به دست می آورد.

به گفتۀ مرحوم شیخ بهائی، بعید نیست که منظور از تعبیر حفظ که در این احادیث استفاده شده است، جلوگیری از نابودی باشد، که هم حفظ در سینه و هم نوشتن و هم گفتن حدیث در میان مردم را در بر گیرد(1).

از سوی دیگر عدد چهل در معارف دینی ما عددی است که مورد عنایت بوده، و به نوعی بر کامل بودن دلالت دارد. در سخنان معصومین علیهم السلام محافظت از احادیث با عدد چهل نیز مورد تشویق قرار گرفته است.

یکی از همین سخنان حدیثی صحیح از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله است که شیعه و سنی آن را نقل کرده اند: کسی که برای امت من چهل حدیث - که در دین به آنها نیاز دارند - را حفظ کند خدای عزّ وجلّ روز قیامت او را فقیه و دانشمند مبعوث می نماید.

بر همین اساس تدوین مجموعه های چهل حدیث از ابتدا مورد عنایت علمای اسلام بوده است، و در رتبه های پایین تر

ص:10

نیز مجموعه های اربعین حدیث تدوین یافته اند که این مجموعه ها با نگرش های گوناگون و موضوعات مختلف جمع آوری شده اند.

چهل حدیث جمع آوری شده در این مجموعه؛ سخنان، سیره، و آداب، از معصوم ششم امام سجاد علیه السلام پیرامون حج می باشد، که امید است مورد استفاده و بهره گیری راهیان دیار سجده و سالکان حریم الهی قرار گیرد.

پیش از شروع سخنی کوتاه دربارۀ حج از دید معصومان علیهم السلام و دربارۀ پیشوای چهارمین امام سجاد علیه السلام تقدیم می گردد.

ص:11

حج و عمره سبب سلامتی جسم و وسعت روزی است.(1) حج سبب رحمت الهی و رسیدن به بهشت اوست. و حج امتحانی الهی است که بندگان با سختی ها آزموده می شوند و با ناخوشی ها امتحان می گردند، تا تکبر از درون آنان خارج و تذلل در دلهایشان جایگزین شود، و این سبب باز شدن درهای فضل الهی و راههای هموار بخشش او می باشد.(2) حج را خداوند نشانه تواضع در برابر عظمت خود و اقرار به شکست ناپذیری اش قرار داد و عده ای از بندگان خود را از پاسخ دهندگان دعوتش معین نمود، تا آنان پا به جای انبیا گذارند و به فرشتگانی که گرداگرد عرش خداوند می گردند شبیه شوند، در تجارتکدۀ عبادت حق، سود کسب نمایند و در وعده گاه بخشش او پیشی گیرند.(3)

مادر آن حضرت سلامه یا شهربانویه(1) ، دختر یزدگرد بوده است. آن حضرت در پنجم شعبان سال 38 هجری دیده به جهان گشود.(2) القاب: زین الصالحین، وارث علم النبیین، وصی الوصیین، خازن وصایا المرسلین، خاشع، زاهد، عابد، عادل، بکاء، امام الاُمه، ابوالأئمه، ذُو الثفنات، سجاد، سید العابدین و زین العابدین و... برای آن حضرت علیه السلام ذکر شده است.(3) از کنیه های آن حضرت، ابوالحسن، ابو محمد و ابوالقاسم می باشد.(4) امام باقر علیه السلام فرمود: در سجده گاههای پدرم آثار برجسته ای بود، و او در سال دو بار آنها را بر می داشت که در هر بار پنج برآمدگی برداشته می شد، به همین سبب او را ذوالثفنات(5) می نامیدند. (6)

ص:14

و همچنین فرمود: پدرم علی بن الحسین علیه السلام هرگاه یکی از نعمتهای خدا بر خود را به یاد می آورد، به سجده می افتاد، و هرگاه آیه ای از کتاب خداوند عزّ وجلّ که در آن ذکر سجده ای شده بود تلاوت می نمود، سجده می کرد. و هرگاه خداوند عزّ وجلّ بدی یا فتنۀ دسیسه گری را از او دفع می کرد، سجده می کرد، و هرگاه از نماز واجب فراغت می یافت، سجده می کرد.

و هرگاه بر آشتی دادن دو طرف دعوا موفق می شد، سجده می کرد و اثر سجده در تمامی سجده گاههایش نمایان بود. برای همین سجّاد نام گرفت.(1) آن حضرت علیه السلام به سبب گریه فراوانش بَکّاء لقب گرفت، و از پنج نفری که در عالم بسیار گریستند شمرده شده است. پس از حادثه کربلا آنقدر گریست که از روی شفقت و مهربانی اطرافیان، مورد اعتراض قرار می گرفت.(2) امام محمد باقر علیه السلام فرمود: علی بن الحسین علیه السلام هر شبانه روز هزار رکعت نماز می گزارد - مانند امیر المؤمنین علیه السلام، پانصد اصله نخل کاشته بود، کنار هر نخل دو رکعت نماز می خواند - هرگاه برای نماز برمی خواست رنگش تغییر می کرد، در نماز، مانند بنده ذلیلی که در برابر پادشاه با جلالتی ایستاده است می ایستاد. اعضای بدن او از ترس خدا می لرزید.

نمازش نماز کسی بود که زندگانی را وداع می گوید، گویا می دید

ص:15

که پس از این، هیچ گاه نماز نمی خواند. روزی در هنگام نماز، عبا از شانه او افتاد، آن را مرتب نکرد و به نماز ادامه داد، پس از پایان نماز، یکی از یاران علت را جویا شد، امام علیه السلام فرمود: وای بر تو، آیا نمی دانی در برابر چه کسی بودم؟ تنها آن مقدار از نماز بنده مورد پذیرش است که با حضور قلب باشد. آن شخص گفت (پس ما): نابود شدیم، حضرت فرمود: خداوند نمازها را با نوافل جبران می نماید.(1) امام سفرهای متعددی به بیت اللّٰه داشته است، در برخی از نقلها بیست سفر و در برخی دیگر چهل سفر آمده است.

انجام مناسک حج از سوی آن حضرت علیه السلام، نمایش روح و باطن و اسرار حج بود و سخنان و ارشادات آن امام در جهات مختلف، هدایت جامعه اسلامی و پیشگیری آن از انحراف را به دنبال داشت.

معرفی امامت و حفظ شیعیان از خطر گمراهی و افتادن در دام نحله های مختلف، از جمله این هدایتگری ها بود.

آن حضرت در سال 95 هجری(2) ، به دست ولید بن عبدالملک مسموم و به شهادت رسید، و در کنار عموی گرامیش حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام، در بقیع(3) مدفون شد.

ص:16

(1)

عَنِ الإمامِ الباقِرِ علیه السلام أَنَّهُ قالَ:

کانَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ زَینُ العابِدِینَ علیه السلام إِذا هَمَّ بِحَجٍّ أَو عُمْرَهٍ أَو بَیعٍ أَو شِراءٍ أَو عِتقٍ أَو غَیرِ ذلِکَ، تَطَهَّرَ ثُمَّ صَلَّیٰ رَکْعَتَینِ لِلإِستِخارَهِ یَقْرَأُ فیهِما بَعدَ الفاتِحَهِ سُورَهَ الحَشرِ وَالرَّحمنِ ثُمَّ یَقْرَأُ بَعدَهَا المُعَوِّذَتَینِ وَقُل هُوَ اللّٰهُ أَحَدٌ یَفعَلُ هذا فی کُلِّ رَکعَهٍ فَإِذا فَرَغَ مِنها قالَ بَعدَ التَّسلِیمِ وَهُوَ جالِسٌ:

اللَهُمَّ إِن کانَ کَذا وَکَذا خَیراً لی فی دینی وَدُنیایَ وَآخِرَتی وَعاجِلِ أَمری وَآجِلِهِ فَیَسِّرهُ لی عَلی أَحسَنِ الوُجُوهِ وَأَکمَلِها، اللَّهُمَّ وَإِن کانَ شَرّاً لی فی دینی وَدُنیایَ وَعاجِلِ أَمری وَآجِلِهِ فَاصرِفهُ عَنِّی، رَبِّ اعزِم لی عَلی رُشدِی وَإِن کَرِهَتْهُ نَفسی(1) ؛

ص:19

امام باقر علیه السلام فرمود: روش امام سجاد علیه السلام این بود که هرگاه تصمیم به سفر حج یا عمره می گرفت، یا می خواست چیزی بخرد و یا بفروشد، و یا بنده ای را آزاد کند یا کاری دیگر، وضو می گرفت و دو رکعت نماز برای استخاره می گزارد و در (هر) دو رکعت (پس از حمد) سورۀ حشر و سورۀ الرحمن می خواند.

سپس سورۀ قل هو اللّٰه احد و قل اعوذ بربّ الناس و قل اعوذ بربّ الفلق را می خواند، در هر دو رکعت این کار را انجام می داد، پس از پایان نماز و دادن سلام در حالی که نشسته بود می گفت:

خداوندا اگر می دانی فلان و فلان کار برای دین و دنیا و آخرت من و اکنون و آیندۀ من خیر است آن را برای من به بهترین و کامل ترین صورتها آسان گردان و خدایا اگر این کار برای دین و دنیا و اکنون و آیندۀ من بد است آن را از من دور کن. خدایا بر آن چه هدایت من در آن است برایم تصمیم بگیر اگرچه خودم خوش نداشته باشم.

ص:20

(2)

(3)

(4)

(5)

(6)

(7)

هنگامی که آن شتر مُرد، امام باقر علیه السلام برای آن گودالی حفر کرد و او را دفن نمود.

امام سجّاد علیه السلام می فرمود: إنّ البَعیرَ إذا حجَّ عَلیهِ سَبعَ حَجّاتٍ صیّرَ مِنْ نَعَمِ الجَنَّهِ(1) ؛

همانا شتر هنگامی که هفت بار مرکب حج شود از حیوانات بهشتی گردد.

ص:27

امام صادق علیه السلام فرمودند: امام سجاد علیه السلام فقط با کاروانی همراه می شد که او را نشناسند، و با آنان قرار می گذاشت که در احتیاجات آن گروه، خدمتگذار آنان باشد. یک بار به همین صورت همراه گروهی مسافرت رفت، شخصی آن حضرت را دید و شناخت، به گروه گفت: این شخص را می شناسید؟ گفتند:

نه. گفت: این علیّ بن الحسین علیه السلام است، آنان از جای پریدند و دست و پای حضرت را بوسیدند و گفتند: فرزند پیامبر علیه السلام! می خواستی ما را به آتش جهنم بیفکنی؟ اگر از دست و زبان ما ناخواسته جسارتی سر می زد آیا ما تا آخر عمر هلاک نبودیم؟ چه چیز شما را بر این کار واداشت؟

امام سجاد علیه السلام فرمود: من یک بار با گروهی که مرا می شناختند همسفر شدم، آنان به سبب انتساب به پیامبر صلی الله علیه و آله لطف هایی در حق من کردند که مستحق آن نبودم، ترسیدم اینان نیز مانند آن الطاف را در حق من انجام دهند، بنابر این مخفی کردن نسب خود را بیشتر پسندیدم.

ص:29

(10)

ص:32

(12)

(13)

(14)

(15)

(17)

(18)

(20)

از زهری سؤال شد، پارساترین مردم در دنیا کیست؟ او پاسخ داد: علی بن الحسین علیه السلام هر جا باشد. در رابطه با کشمکشی که بر سر صدقات علی بن ابی طالب میان او و محمّد بن حنفیه بود، به آن حضرت گفتند: اگر یک بار نزد ولید می رفتی از شرّ آشکار خود نسبت به شما و تمایل او به محمّد و ضدیّتش با شما دست بر می داشت، زیرا میان او و محمّد دوستی ویژه هست. زهری گفت امام علیه السلام - که در مکه بود و ولید هم در مکّه - فرمود: وای بر تو! آیا در حرم الهی از غیر خدا چیزی درخواست نمایم؟ من از اینکه دنیا را از آفریننده اش درخواست کنم خودداری می کنم، آنگاه چگونه آن را از مخلوقی مانند خود درخواست نمایم؟ زهری گوید: ناگزیر خداوند عزّ وجلّ هیبت آن حضرت علیه السلام را در دل ولید افکند و او به نفع امام علیه السلام و بر علیه محمّد حنفیّه حکم صادر نمود.

ص:41

(22)

(23)

امام سجاد علیه السلام فرمود: آیا نمی دانی، شام عرفه خداوند در میان فرشتگان به آسمان دنیا جلوه گری می کند و می فرماید: به بندگانم بنگرید ژولیده و غبار آلوده نزد من آمده اند. پی درپی فرستاده ای دنبال آنها فرستادم، اینک از من درخواست کردند و مرا خواندند، شما را شاهد می گیرم، بر من است که آنان را پاسخ گویم. امروز من نیکوکار آنان را شفیع گنهکارشان قرار دادم، و عمل نیکوکار آنان را پذیرفتم، پس آمرزیده از این مکان کوچ کنید. سپس خداوند دو فرشته را مأمور می کند تا بر مازمین(1) ، هر یک بر جانبی بایستد، آن دو می گویند؛ خداوندا سلامت بدار سلامت بدار، برای همین [در میان آن جمعیت] شکسته عضو و افتاده ای یافت نمی شود.

همچنین دربارۀ فضیلت و عظمت روز عرفه نقل شده است:

نَظَرَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام یَومَ عَرَفَهَ إِلَی رِجالٍ یَسأَلُونَ النّاسَ فَقالَ: هؤُلاءِ شِرارُ مَن خَلَقَ اللّٰهُ؛ النَّاسُ مُقبِلُونَ عَلَی اللّٰهِ وَهُم مُقبِلُونَ عَلَی النَّاسِ(2) ؛

ص:44

در روز عرفه نگاه امام سجاد به عده ای افتاد که در حال گدایی بودند. آن حضرت فرمود: اینان بدترین مخلوقات خدایند؛ مردم رو به طرف خدا کرده اند و اینان به سوی مردم رو آورده اند.

سَمِعَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام یَومَ عَرَفَهَ سائِلاً یَسألُ النّاسَ، فَقالَ لَهُ: وَیحَکَ أَغَیرَ اللّٰهِ تَسأَلُ فِی هذَا الیَومِ؟ إِنَّهُ لَیُرجی لِما فِی بُطُونِ الحُبالَی فِی هذَا الیَومِ أَن یَکُونَ سَعِیداً(1) ؛

امام سجاد علیه السلام در روز عرفه شنید که گدایی، از مردم درخواست می کند، فرمود: وای بر تو آیا در این روز از غیر خدا درخواست می کنی؟ امروز روزی است که در آن امید است جنین های در شکم سعادتمند شوند.

ص:45

(24)

(25)

(26)

برای انجام هر عمل عبادی علاوه بر اخلاص در عمل که اساس عمل است، قوانین و احکامی باید مد نظر قرار گیرد تا عمل مطابق دستور الهی انجام شود، حج و عمره نیز همین گونه است، احادیث ارائه شده در این بخش ناظر به احکام فقهی است.

لازم به یادآوری است برای استفاده و عمل به احکام گوناگون حج و عمره هر مقلد به رساله و مناسک مرجع تقلید خود مراجعه می نماید.

(27)

(28)

(29)

(30)

امام سجاد علیه السلام فرمود: روزۀ کفارۀ صید واجب است.

خداوند تبارک و تعالی می فرماید: «و هر کس از شما عمداً شکار را به قتل رساند باید کفاره ای معادل آن، از چهارپایان، بدهد (کفاره ای) که دو نفر عادل از شما؛ معادل بودن آن را تصدیق کنند و به صورت قربانی به (حریم) کعبه برسد؛ یا (به جای قربانی) به مستمندان غذا دهد یا معادل آن را روزه بگیرد». زهری! می دانی روزه گرفتن معادل آن چگونه است؟ گفتم: نه. فرمود: شکار را قیمت گذاری می کنند سپس قیمت آن را بر گندم تقسیم می کنند، و آن مقدار گندم را صاع صاع پیمانه می کنند و برای هر نصف صاع یک روز روزه می گیرند....

(31)

(32)

ص:56

از سخنان معصومین علیهم السلام استفاده می شود تشریع اعمال و حرکات و اذکار در عبادات هر کدام به سببی است، و در پَس صورت ظاهری آن ها؛ که باید کامل و به صورت صحیح انجام شود، واقعیتی نهفته است و هر عمل دارای تأثیری ویژه در زندگی انسانها می باشد، برخی از روایات در بردارندۀ سؤالاتی دربارۀ سبب تشریع احکام است.

بزرگان؛ بیان این اسرار را از قبیل حکمت تشریع - نه علت آن - می دانند.

در این فصل برخی روایات نقل شده از امام سجاد علیه السلام دربارۀ اسرار اعمال حج آورده شده است؛

ص:58

(33)

(34)

ابی حمزۀ ثمالی گوید از امام سجاد علیه السلام پرسیدم چرا طواف هفت دور [قرار داده] شد؟ امام علیه السلام فرمود: خداوند متعال به فرشتگان فرمود: من در زمین جانشین قرار می دهم، آنان اعتراض کرده و گفتند: آیا کسی را که در زمین فساد و خونریزی می کند (خلیفه) قرار می دهی؟ خداوند فرمود: من چیزی می دانم که شما نمی دانید؛ و نور خود را هفت هزار سال از آنان پنهان داشت، حال آنکه پیش از آن، نورش را از فرشتگان نمی پوشانید، فرشتگان هفت هزار سال به عرش پناه بردند تا خداوند آنان را مورد رحمت قرار داد و توبۀ آنان را پذیرفت، و بیت المعمور را در آسمان چهارم برایشان قرار داد و آن را محل بازگشت قرار داد. و بیت الحرام (کعبه) را زیر بیت المعمور [محاذی آن] قرار داد و آن را برای مردم محل بازگشت و مکانی ایمن قرار داد، بدین سبب طواف بر مردمان هفت دور، برای هر هزار سال یک دور، واجب گردید.

ص:61

(35)

خداوند فرمود: «و آنان که کافر شدند پس آنان را بهره کمی خواهم داد و سپس آنان را به عذاب آتش که بد سرانجامی است می کشانم» منظور از آن کسانی که وصی او را انکار کردند و او را پیروی نکردند بودند. و به خدا قسم حال این امت نیز چنین است.

ص:63

ضمیمه

الحَیَّهُ وَحَفَرُوا حَتّی انتَهَوا إِلی مَوضعِ القَواعِدِ. قالَ لَهُم عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام: تَنَحَّوا، فَتَنَحَّوا. فَدَنا مِنها فَغَطّاها بِثَوبِهِ ثُمَّ بَکی ثُمَّ غَطّاها بِالتُّرابِ بِیَدِ نَفسِهِ ثُمَّ دَعَا الفَعَلَهَ فَقالَ: ضَعُوا بِناءَکُم فَوَضَعُوا البِناءَ فَلَمّا ارتَفَعَت حیطانُها أَمَرَ بِالتُّرابِ فَقُلِّبَ فَاُلقِیَ فی جَوفِهِ فَلِذلِکَ صارَ البَیتُ مُرتَفِعاً یُصعَدُ إِلَیهِ بِالدَّرَجِ(1) ؛

ابان بن تغلب گوید: وقتی حجّاج خانۀ خدا را خراب کرد، مردم خاکهای آن را بردند، وقتی به محل کعبه آمدند و خواستند آن را بازسازی کنند، ماری بیرون آمد و از ساخت و ساز مردم جلوگیری کرد؛ به گونه ای که فرار کردند. نزد حجاج آمدند و به او خبر دادند و حجاج ترسید که مبادا این اتفاق سبب جلوگیری از ساختن کعبه شود. او بر منبر رفت و در میان مردم ندا داد و گفت: قسم می دهم اگر کسی دربارۀ این گرفتاری ما چیزی می داند به ما هم بگوید. پیرمردی برخاست و گفت: اگر کسی

ص:65

در این باره چیزی بداند همان است که دیدم به سوی کعبه آمد، اندازۀ آن را گرفت و رفت. حجاج گفت: او کیست؟ گفت: او علی بن الحسین علیه السلام است. حجّاج گفت: او معدن این کار است و نزد امام علیه السلام فرستاد. امام علیه السلام آمد. حجاج داستان جلوگیری خداوند از ساختن کعبه توسط او را گفت، امام علی بن الحسین علیه السلام به او فرمود: ای حجاج! می خواهی ساختمانی که به دست ابراهیم و اسماعیل علیهما السلام بنا شده است را بسازی، اما آن را در میان راه انداخته ای و غارت کرده ای، گویا آن را میراث خود می دانی. بر منبر برو و اعلام کن هیچ کس نباشد که چیزی از کعبه برداشته است مگر اینکه آن را برگرداند. حجاج همین کار را کرد و اعلام داشت، کسی نباشد که چیزی از کعبه نزدش باشد مگر آن که باز گرداند و مردم باز گرداندند. وقتی دید خاک ها جمع شد، امام علی بن الحسین علیه السلام آمد، بنیان را نهاد و دستور داد تا بکَنَنْد. مار ناپدید شد، و آن ها کندند تا به پایه های کعبه رسیدند، امام علیه السلام فرمود: کنار روید، آن ها کنار رفتند. حضرت نزدیک پایه ها شد و آن را با جامه خویش پوشانید و گریست

ص:66

سپس آن ها را به دست خویش با خاک پوشاند. و پس از آن به کارگرها دستور داد بنایتان را بسازید، آن ها ساختند. وقتی دیوارهای آن بالا رفت، دستور داد آن خاک ها را آماده کردند و در درون آن ریختند. برای همین بیت اللّٰه مرتفع شد و با پلکان ها از آن بالا می روند.

ص:67

(37)

(38)

(39)

اصمعی گفت: شبی به دور کعبه طواف می کردم به جوانی با شمایل زیبا که دو طرۀ مو داشت برخوردم. به پرده های کعبه چسبیده بود و می گفت: چشمها به خواب رفت و ستاره ها بالا رفتتند [و در وسط آسمان قرار گرفتند] و [خدایا] تو پادشاه زندۀ برپادارنده هر چیز هستی. پادشاهان درها را بستند و نگاهبانان بر آن گماردند امّا در تو برای درخواست کنندگان باز است، آمدم تا با رحمت خود به من بنگری. ای که از همه رحمتگران رحمتت بیشتر است، سپس می گفت:

«ای کسی که دعای بیچاره را در تاریکی ها مستجاب می گردانی!

ای که برطرف کنندۀ خسارت و بلا و مرض هستی

زُوّارت همگی در اطراف بیت به خواب رفته اند و این تنها تویی، ای پایدارِ بر پادارنده، که نخوابیده ای!

ص:72

خدایا دعایی می کنم که تو دستور دادی، خدایا به حق بیت و حرم بر گریه ام ترحم کن!

اگر گنهکار به بخشش تو امید نداشته باشد، پس چه کسی نعمت ها را به گنهکاران عطا کند؟»

اصمعی گوید: به دنبال آن جوان رفتم، دیدم او زین العابدین علیه السلام است.

ص:73

(40)

امام موسی بن جعفر از پدرش از جدّش علیهم السلام نقل می کند که فرمود: پدرم امام علی بن الحسین علیه السلام بر سر قبر پیامبر صلی الله علیه و آله می ایستاد و بر او سلام می داد و به ابلاغ رسالت شهادت می داد و دعاهایی که به یادداشت می خواند، سپس به سنگ سبز رنگ که عرض باریکی داشت پشت می داد و به قبر می چسبید و رو به قبله می گفت: بار الها، به سوی تو پشت خود را پناه دادم [بر تو تکیه کردم] و به قبر محمّد صلی الله علیه و آله بنده و فرستادۀ تو تکیه دادم و به قبله ای که برای محمّد صلی الله علیه و آله پسندیدی رو کردم، خداوندا من به گونه ای شده ام که بر نیکی که امید دارم، توانایی ندارم و توانایی راندن بدی که از آن پرهیز می کنم را ندارم، همۀ کارها به دست توست. هیچ فقیری فقیرتر از من نیست، من به خیری که بر من فرود می فرستی نیازمندم. بار الها! مرا از سوی خود به نیکی باز گردان که کسی را یارای باز گرداندن فضل تو نیست. خداوندا! به تو پناه می برم از اینکه نامم را یا جسم مرا تغییر دهی یا نعمت خود را از من زایل گردانی. خداوندا! مرا با تقوا ارجمند گردان و با نعمت ها زیبا گردان و مرا در عافیت فرو بَر و به من شکرگزاری عافیت را روزی گردان.

ص:75

ضمیمه

هنگامی که مولای ما امام سجاد علیه السلام از حج بازگشت شبلی(1)

ص:77

به استقبال آن حضرت رفت. امام سجاد علیه السلام به او فرمود: شبلی! آیا حج به جا آوردی؟ گفت: بلی، یابن رسول اللّٰه!

امام علیه السلام فرمود: به میقات آمدی و جامه های دوخته را درآوردی و غسل کردی؟ گفت: بلی.

فرمود: هنگام آمدن در میقات، آیا نیّت داشتی که جامۀ گناه را بیرون آورده و جامۀ طاعت می پوشی؟ گفت: نه.

فرمود: به هنگام برهنه شدن از جامه های دوخته ات، نیّت داشتی که از ریا و نفاق و ورود در کارهای شبهه ناک برهنه می شوی؟ گفت: نه.

فرمود: به هنگام غسل کردن، نیّت آن داشتی که خود را از لغزشها و گناهان شستشو می دهی؟ گفت: نه.

فرمود: بنابراین نه به میقات آمده ای و نه از جامه های دوخته عاری شده و نه غسل کرده ای.

ص:78

سپس فرمود: آیا نظافت کردی و احرام پوشیدی و پیمان حج بستی؟ گفت: آری.

فرمود: به هنگام نظافت و پوشیدن احرام و بستن پیمان حج، آیا نیّت آن داشتی که با داروی توبۀ خالص برای خدای متعال خود را [از گناه] پاک می کنی؟ گفت: نه.

فرمود: به هنگام محرم شدن، آیا نیّت داشتی که هر آنچه خداوند عزّ وجلّ حرام کرده بر خود حرام می کنی؟ گفت: نه.

ص:79

قالَ: فَحینَ عَقَدتَ الحَجَّ نَوَیتَ أَنَّکَ قَد حَلَلتَ کُلَّ عَقدٍ لِغَیرِ اللّٰهِ؟ قالَ: لا. قالَ لَهُ علیه السلام: ما تَنَظَّفتَ وَلا أَحرَمتَ وَلا عَقَدتَ الحَجَّ.

قالَ لَهُ: أَدَخَلتَ المِیقاتَ وَصَلَّیتَ رَکعَتیِ الإِحرامِ وَلَبَّیتَ؟ قالَ: نَعَم.

قالَ: فَحینَ دَخَلتَ المِیقاتَ نَوَیتَ أَنَّکَ بِنِیَّهِ الزِّیارَهِ؟ قالَ: لا. قالَ:

فَحینَ صَلَّیتَ الرَّکعَتَینِ نَوَیتَ أَنَّکَ تَقَرَّبتَ إِلَی اللّٰهِ بِخَیرِ الأَعمالِ مِنَ الصَّلاهِ وَأَکبَرِ حَسَناتِ العِبادِ؟ قالَ: لا. قالَ: فَحینَ لَبَّیتَ نَوَیتَ أَنَّکَ نَطَقتَ للّٰهِ سُبحانَهُ بِکُلِّ طاعَهٍ وَصُمتَ عَن کُلِّ مَعصِیَهٍ؟ قالَ: لا.

قالَ لَهُ علیه السلام: ما دَخَلتَ المِیقاتَ وَلا صَلَّیتَ وَلا لَبَّیتَ. ثُمَّ قالَ لَهُ:

أَدَخَلتَ الحَرَمَ وَرَأَیتَ الکَعبَهَ وَصَلَّیتَ؟ قالَ: نَعَم. قالَ: فَحینَ دَخَلتَ الحَرَمَ نَوَیتَ أَنَّکَ حَرَّمتَ عَلی نَفسِکَ کُلَّ غِیبَهٍ تَستَغیبُهَا المُسلِمینَ مِن أَهلِ مِلَّهِ الإِسلامِ؟ قالَ: لا. قالَ: فَحینَ وَصَلتَ مَکَّهَ نَوَیتَ بِقَلبِکَ أَنَّکَ قَصَدتَ اللّٰهَ؟ قالَ: لا. قالَ علیه السلام: فَما دَخَلتَ الحَرَمَ وَلا رَأَیتَ الکَعبَهَ وَلا صَلَّیتَ.

ص:80

فرمود: به هنگام بستن پیمان حج آیا نیّت داشتی که هر پیمان غیر الهی را می گشایی [و آن را پوچ می دانی]؟ گفت: نه.

فرمود: بنابراین نه نظافت کرده ای و نه محرم شده ای و نه پیمان حج بسته ای.

امام علیه السلام به او فرمود: به میقات داخل شدی و دو رکعت نماز احرام گزاردی و لبیک گفتی؟ گفت: آری.

فرمود: آیا به هنگام داخل شدن میقات نیّت داشتی که برای زیارت داخل می شوی؟ گفت: نه.

فرمود: هنگام گزاردن دو رکعت نماز آیا نیّت داشتی که به سبب بهترین اعمال و بزرگترین حسنات بندگان، که نماز است، به خدا نزدیک می شوی؟ گفت: نه.

فرمود: به هنگام لبیک گفتن، آیا نیّت داشتی که به اطاعت خدا، سخن می گویی و از هر معصیت سکوت می کنی؟ گفت: نه.

فرمود: [بنا بر این] نه به میقات داخل شده ای و نه نماز گزارده ای و نه لبیک گفته ای.

سپس به او فرمود: آیادر حرم داخل شدی و کعبه را دیدی و نماز گزاردی؟ گفت: بله.

فرمود: وقتی داخل حرم شدی، آیا نیّت داشتی که هر غیبتی که نسبت به مسلمانان می کنی را بر خود حرام کنی؟ گفت: نه.

فرمود: هنگامی که به مکّه رسیدی، آیا در دل نیّت کردی که خدا مقصود توست؟ گفت: نه.

فرمود: پس نه در حرم داخل شده ای و نه کعبه را دیده ای و نه نماز خوانده ای.

ص:81

ثُمَّ قالَ: طُفتَ بِالبَیتِ وَمَسَستَ الأَرکانَ وَسَعَیتَ؟ قالَ: نَعَم.

قالَ علیه السلام: فَحینَ سَعَیتَ نَوَیتَ أَنَّکَ هَرَبتَ إِلَی اللّٰهِ وَعَرَفَ مِنکَ ذلِکَ عَلّامُ الغُیُوبِ؟ قالَ: لا. قالَ: فَما طُفتَ بِالبَیتِ وَلا مَسَستَ الأَرکانَ وَلا سَعَیتَ. ثُمَّ قالَ لَهُ: صافَحتَ الحَجَرَ وَوَقَفتَ بِمَقامِ إِبراهِیمَ علیه السلام وَصَلَّیتَ بِهِ رَکعَتَینِ؟ قالَ: نَعَم. فَصاحَ علیه السلام صَیحَهً کادَ یُفارِقُ الدُّنیا ثُمَّ قالَ: آه آه ثُمَّ قالَ علیه السلام: مَن صافَحَ الحَجَرَ الأَسوَدَ فَقَد صافَحَ اللّٰهَ تَعالی، فَانظُر یا مِسکِینُ لا تُضَیِّع أَجرَ ما عَظُمَ حُرمَتُهُ وَتَنقُضِ المُصافَحَهَ بِالمُخالَفَهِ وَقَبضِ الحَرامِ نَظیرَ أَهلِ الآثامِ. ثُمَّ قالَ علیه السلام:

نَوَیتَ حینَ وَقَفتَ عِندَ مَقامِ إِبراهیمَ علیه السلام أَنَّکَ وَقَفتَ عَلی کُلِّ طاعَهٍ وَتَخَلَّفتَ عَن کُلِّ مَعصِیَهٍ؟ قالَ: لا.

ص:82

سپس فرمود: آیا طواف خانه کردی و ارکان را لمس نمودی و سعی کردی؟ گفت: آری.

فرمود: به هنگام سعی آیا نیّت آن داشتی که [از شرّ شیطان و نفس اماره] به خدا پناه می بری و او که آگاه به نهان هاست به این نیّت تو آگاه است؟ گفت: نه.

فرمود: بنابراین نه طواف خانه کرده ای و نه ارکان را لمس نموده ای، و نه سعی کرده ای.

سپس امام سجاد علیه السلام به شبلی فرمود: آیا با حجر الاسود مصافحه کردی و نزد مقام ابراهیم ایستادی و دو رکعت نماز خواندی؟ گفت: بله.

[آنگاه] امام صیحه ای زد که نزدیک بود از دنیا رود. سپس فرمود: آه. آه، هر کس با حجر الاسود مصافحه کند با خداوند متعال مصافحه کرده است. ای بیچاره! بنگر پاداش چیزی که احترام آن بزرگ است را ضایع نگردانی و مصافحۀ خود را با مخالفت و گرفتن حرام، مانند گنهکاران، نشکنی.

سپس فرمود: وقتی نزد مقام ابراهیم ایستادی، آیا نیّت داشتی که بر سر هر فرمانی [از خدا] ایستاده ای و از هر معصیتی سرپیچی می کنی؟ گفت: نه.

ص:83

قالَ: فَحینَ صَلَّیتَ فیهِ رَکعَتَینِ نَوَیتَ أَنَّکَ صَلَّیتَ بِصَلاهِ إِبراهیمَ علیه السلام وَأَرغَمتَ بِصَلاتِکَ أَنفَ الشَّیطانِ؟ قالَ: لا. قالَ لَهُ: فَما صافَحتَ الحَجَرَ الأَسوَدَ وَلا وَقَفتَ عِندَ المَقامِ وَلا صَلَّیتَ فِیهِ رَکعَتَینِ. ثُمَّ قالَ علیه السلام لَهُ: أَشرَفتَ عَلی بِئرِ زَمزَمَ وَشَرِبتَ مِن مائِها؟ قالَ: نَعَم. قالَ: نَوَیتَ أَنَّکَ أَشرَفتَ عَلَی الطّاعَهِ وَغَضَضتَ طَرفَکَ عَنِ المَعصِیَهِ؟ قالَ: لا. قالَ علیه السلام: فَما أَشرَفتَ عَلَیها وَلا شَرِبتَ مِن مائِها ثُمَّ قالَ لَهُ علیه السلام: أَسَعَیتَ بَینَ الصَّفا وَالمَروَهِ وَمَشَیتَ وَتَرَدَّدْتَ بَینَهُما؟ قالَ: نَعَم. قالَ لَهُ: نَوَیتَ أَنَّکَ بَینَ الرَّجاءِ وَالخَوفِ؟ قالَ: لا. قالَ: فَما سَعَیتَ وَلا مَشَیتَ وَلا تَرَدَّدتَ بَینَ الصَّفا وَالمَروَهِ ثُمَّ قالَ:

أخَرَجتَ إِلی مِنًی؟ قالَ: نَعَم. قالَ: نَوَیتَ أَنَّکَ أمِنتَ النّاسَ مِن لِسانِکَ وَقَلبِکَ وَیَدِکَ؟ قالَ: لا. قالَ: فَما خَرَجتَ إِلی مِنًی.

ص:84

فرمود: هنگامی که در آن جا دو رکعت نماز گزاردی، آیا نیّت داشتی که نماز ابراهیم را آن جا می گزاری و با نمازِ خود، بینی شیطان را بر خاک می مالی؟ گفت: نه.

امام به او فرمود: پس با حجر الاسود مصافحه نکرده ای و نزد مقام ابراهیم نایستاده ای و آنجا دو رکعت نماز نخوانده ای.

سپس فرمود: آیا بر سر چاه زمزم رفتی و از آب زمزم خوردی؟ گفت: بله.

فرمود: آیا نیّت داشتی که بر سر فرمانبرداری از خدا رفته ای و چشم خود را بر معصیت بسته ای؟ گفت: نه.

فرمود: پس بر سر زمزم نرفته ای و از آب آن نخورده ای.

سپس به او فرمود: آیا میان صفا و مروه سعی کردی و راه رفتی و میان آن دو تردّد نمودی؟ گفت: بله.

فرمود: آیا نیّت داشتی که تو میان خوف و رجا هستی؟ گفت: نه.

فرمود: پس میان صفا و مروه سعی نکرده ای و راه نرفته ای و تردّد ننموده ای.

سپس فرمود: آیا [از مکّه] به سوی منی خارج شدی؟ گفت:

بله. فرمود: آیا نیّت داشتی که مردم را از زبان و قلب و دستت در امان داری؟ گفت: نه.

فرمود: پس به سوی منیٰ خارج نشده ای.

ص:85

ثُمَّ قالَ لَهُ: أَوَقَفتَ الوَقفَهَ بِعَرَفَهَ وَطَلَعتَ جَبَلَ الرَّحمَهِ وَعَرَفتَ وادِیَ نَمِرَهَ وَدَعَوتَ اللّٰهَ سُبحانَهُ عِندَ المِیلِ وَالجَمَراتِ؟ قالَ: نَعَم. قالَ: هَل عَرَفتَ بِمَوقِفِکَ بِعَرَفَهَ مَعرِفَهَ اللّٰهِ سُبحانَهُ أَمرَ المَعارِف وَالعُلُومِ وَعَرَفتَ قَبضَ اللّٰهِ عَلی صَحیفَتِکَ وَاطِّلاعَهُ عَلی سَریرَتِکَ وَقَلبِکَ؟ قالَ: لا. قالَ: نَوَیتَ بِطُلُوعِکَ جَبَلَ الرَّحمَهِ أَنَّ اللّٰهَ یَرحَمُ کُلَّ مُؤمِنٍ ومُؤمِنَهٍ وَیَتولّیٰ کُلِّ مُسلِمٍ ومُسلِمَه؟ قال: لا. قالَ:

فَنَویتَ عِندَ نَمِرَه أنَّک لا تأمُر حَتّیٰ تَأتَمِر وَلا تَزجُر حَتّیٰ تنزجر؟ قال: لا. قالَ: فَعِندَما وَقَفتَ عِندَ العَلَم وَالنَمراتِ، نَوَیتَ أَنَّها شاهِدَهٌ لَکَ عَلَی الطّاعاتِ، حافِظَهٌ لَکَ مَعَ الحَفَظَهِ بِأمرِ رَبِّ السَّماواتِ؟ قالَ:

لا. قالَ: فَما وقفتَ بِعَرَفَهِ وَلا طَلَعتَ جَبَلَ الرَّحمَهِ وَلا عَرَفتَ نَمِرَهَ وَلا دَعَوتَ وَلا وَقَفْتَ عِندَ النَمِراتِ.

ص:86

سپس فرمود: آیا در عرفات وقوف کردی و بر جبل الرحمه بالا رفتی و وادی (نمره) را شناختی و نزد میل و جمرات، خدا را خواندی؟ گفت: آری.

فرمود: به هنگام وقوف در عرفات، آیا حق معرفت خداوند سبحان را ادا کردی؟ و به معارف و علوم الهی پی بردی و دانستی که با تمام وجود در قبضه قدرت خدا هستی و او بر نهان کار تو و خفایای قلب تو آگاه است؟ گفت: نه.

فرمود: با قرار گرفتن بر جبل الرّحمه آیا نیّت داشتی که خدا هر مرد و زن مؤمنی را مورد رحمت قرار می دهد و سرپرستی هر زن و مرد مسلمان را عهده دار می شود؟ گفت: نه.

فرمود: آیا در نمره در دل داشتی که تا خود امر الهی را اطاعت نکنی، دیگران را امر نکنی و تا نهی الٰهی را ترک نکنی نهی ننمایی؟ گفت: نه.

فرمود: وقتی نزد (علم) و (نمرات) وقوف کردی، نیت داشتی که آن دو شاهد اطاعت های تو هستند و همراه فرشتگان نگهبان به امر پروردگار آسمانها، حافظ تو می باشند؟ گفت: نه.

فرمود: بنابراین، نه در عرفات وقوف کرده ای و نه بر جبل الرحمه بالا رفته ای و نه نمره را شناخته ای و نه نزد نمرات وقوف داشته و نه خدا را خوانده ای.

ص:87

ثُمَّ قالَ: مَرَرتَ بینَ العَلَمَینِ وَصَلَّیتَ قبلَ مُرورِکَ رَکعَتَینِ، وَمَشَیتَ بِمُزدلَفَهِ، وَلَقَطتَ فیها الحَصیٰ وَمَرَرْتَ بِالمَشعَرِ الحَرامِ؟ قالَ: نَعَم. قالَ: فَحینَ صَلَّیتَ رَکعَتَینِ، نَوَیتَ أنَّها صلاه شُکرٍ فی لَیْلَهِ عَشْر تَنفی کُلَّ عُسرٍ وتُیسّر کُلَّ یسر؟ قالَ: لا. قالَ: فَعِندَما مَشَیْتَ بینَ العَلَمینِ وَلَم تَعدِل عَنهُما یَمیناً وَشِمالاً نَوَیتَ أَنْ لا تَعدِلَ عَن دین الحَقِّ یَمیناً وَشِمالاً لا بِقلبِکَ وَلا بِلِسانِکَ وَلا بِجَوارِحکَ؟ قالَ: لا. قالَ: فَعِندَما مَشَیتَ بِمُزدَلفَهِ، وَلَقَطتَ مِنها الحَصیٰ نَوَیتَ أَنَّکَ رَفَعتَ عَنْکَ کُلَّ مَعصِیَهٍ وَجَهلٍ وَثَبَّتَ کُلَّ علمٍ وعملٍ؟ قال: لا. قالَ: فَعِندَما مَرَرتَ بِالمَشعَرِ الحَرامِ، نَویتَ أَنَّکَ أشعَرتَ قَلْبَکَ إِشعارَ أهلِ التَّقویٰ وَالخوفَ لِلّٰهِ عزّ وجلّ؟ قالَ: لا.

قالَ: فَما مَرَرتَ بِالعَلَمینِ وَلا صَلَّیتَ رَکعَتَین وَلا مَشَیتَ بِالمُزدَلفَهِ وَلا رَفَعتَ مِنها الحَصیٰ وَلا مَرَرْتَ بِالمَشعَرِ الحَرامِ. ثُمَّ قالَ لَهُ:

وَصَلْتَ مِنیٰ وَرَمَیتَ الجَمَرَهَ وَحَلَقتَ رَأسَکَ وَذَبَحْتَ هَدْیَکَ وَصَلَّیتَ فی مَسجِدِ الخیفِ، وَرَجَعتَ إلیٰ مَکَّه وطُفتَ طوافَ الإفاضَهِ؟ قالَ: نعم.

ص:88

سپس امام سجاد علیه السلام به شبلی فرمود: آیا از میان دو عَلَم عبور کردی و پیش از گذر، دو رکعت نماز گزاردی و آیا بر زمین مزدلفه راه رفتی و سنگ ریزه برچیدی؟ و آیا بر مشعر الحرام گذر کردی؟ گفت: آری.

فرمود: به هنگام گزاردن دو رکعت نماز، آیا نیّت آن داشتی که آن نماز شکر در شب دهم است و هر مشکلی را برطرف می کند و هر کاری را آسان می سازد؟ گفت: نه.

فرمود: به هنگام راه رفتن میان دو عَلَم و مراقبت بر عدم انحراف به راست و چپ، آیا نیّت داشتی که از دین حق - نه با قلب و نه با زبان و نه با اعضای بدنت - به راست و چپ منحرف نشوی؟ گفت: نه.

فرمود: هنگام راه رفتن بر زمین مزدلفه و وقتی سنگریزه ها را بر می چیدی، نیّت داشتی که هر گناه و نادانی را از خود برمی گیری و هر علم و عملی را بر خود ثابت می کنی؟ گفت: نه.

فرمود: هنگام گذر بر مشعر الحرام، نیّت داشتی که قلب خود را به شعار تقوی و خوف خداوند عزّ وجلّ مُشعر می داری؟ گفت: نه.

فرمود: بنابراین، نه بر دو عَلَم گذشته ای و نه دو رکعت نماز را گزارده ای، نه بر مزدلفه راه رفته ای و نه سنگریزه از آن برچیده ای و نه بر مشعر الحرام گذر کرده ای.

سپس فرمود: آیا به منیٰ رسیدی و رمی جمره کردی و سر تراشیدی و قربانی کردی و در مسجد خیف نماز به جا آوردی و به مکه باز گشتی و طواف افاضه (بازگشت) به جا آوردی؟ گفت: آری.

ص:89

قالَ: فنویتَ عندَ ما وَصَلْتَ مِنیٰ، وَرمیتَ الجِمارَ أَنَّکَ بَلَغتَ إلیٰ مَطلَبِکَ وَقَد قَضیٰ رَبُّکَ لَکَ کُلَّ حاجَتِکَ؟ قالَ: لا. قالَ: فَعِندَما رَمَیتَ الجِمارَ نَوَیتَ أَنَّکَ رَمَیتَ عَدُوَّکَ إبلیسَ وَغَضِبتَهُ بِتَمامِ حَجِّکَ النَّفیس؟ قالَ: لا. قالَ: فَعِندَما حَلَقتَ رَأسَکَ، نَوَیتَ أَنَّکَ تَطَهَّرتَ مِنَ الأدْناسِ وَمِنْ تَبِعَهِ بَنی آدَم وَخَرَجتَ مِنَ الذُّنُوبِ کَما وَلَدتَکَ أمُّکَ؟ قالَ: لا. قالَ: فَعِندَما صَلَّیتَ فی مَسجِدِ الخیفِ، نَوَیتَ أَنَّکَ لا تَخافُ إِلّا اللّٰهَ عزّ وجلّ وَذَنبَکَ وَلا تَرجُو إِلّا رَحمَهَ اللّٰهِ تَعالیٰ؟ قالَ: لا. قالَ: فَعِندَما ذَبَحتَ هَدْیَکَ نَوَیتَ أَنَّکَ ذَبَحْتَ حَنجِرَهَ الطَّمَعِ بِما تَمَسَّکتَ بِهِ مِنْ حَقیقَهِ الوَرَعِ وَأنَّکَ اتَّبَعتَ سُنَّهَ إبراهیم علیه السلام بِذبحِ وَلَدِه وَثَمَرَهِ فُؤادِهِ وَریحانِ قَلبِه وحاجه(1) سنّته

لمن بَعدَهُ وَقرَّبهُ إلی اللّٰه تَعالیٰ لِمَنْ خَلفَهُ؟ قالَ: لا.

ص:90

فرمود: هنگامی که به منیٰ رسیدی و رمی جمرات کردی، نیّت داشتی که به خواسته ات رسیدی و خداوند هر حاجت تو را برآورده است؟ گفت: نه.

فرمود: به هنگام رمی جمرات، آیا نیّت داشتی که دشمن خود - ابلیس - را رمی می کنی و با پایان دادن به حج ارزشمند خود، بر شیطان خشم گرفته ای؟ گفت: نه.

فرمود: به هنگام سر تراشیدن، نیّت داشتی که از تمام پلیدی ها و از تبعات (گناه) آدمیان پاک می شوی و همچون روزی که مادر تو را زائید از گناهان بیرون می روی؟ گفت: نه.

فرمود: هنگام نماز گزاردن در مسجد خیف، نیّت داشتی که جز خدای عزّ وجلّ و گناهانت از کسی نهراسی و جز رحمت خداوند متعال به چیزی امید نبندی؟ گفت: نه.

فرمود: به هنگام ذبح قربانی خود آیا نیّت آن داشتی که با تمسّک به حقیقت پارسایی، گلوی طمع را می بُری و سنّت ابراهیم علیه السلام را پیروی می کنی که با سر بریدن فرزند و میوه دل و آرام جان خود سنّت بندگی و تقرّب به خداوند متعال را برای آیندگان پس از خود پایه گذاشت؟ گفت: نه.

ص:91

قالَ: فَعِندَما رَجَعتَ إلیٰ مَکَّه وطُفتَ طَوافَ الإفاضَهِ، نَوَیتَ أنَّکَ أفَضتَ مِن رَحمَهِ اللّٰهِ تَعالیٰ وَرَجَعتَ إلی طاعَتِهِ وَتَمَسَّکتَ بِوُدِّهِ وَأدَّیتَ فَرائِضَهُ وَتَقرَّبتَ إلی اللّٰهِ تعالیٰ؟ قالَ: لا. قالَ لَهُ زَینُ العابِدین علیه السلام: فَما وصلتَ مِنیٰ وَلا رمیتَ الجِمارَ وَلا حَلَقتَ رَأسَکَ ولٰا أدّیتَ نُسکَک ولا صَلَّیتَ فی مَسجِدِ الخیفِ وَلا طُفتَ طَوافَ الإفاضَهِ وَلا تَقَرَّبتَ، إرجِع. فَإِنَّکَ لَمْ تَحُجّ. فَطَفِقَ الشِبلی یَبکی عَلیٰ ما فَرَّطَهُ فی حَجِّهِ وَما زال یَتَعَلَّمُ حَتّیٰ حَجَّ مِنْ قابِلٍ بِمَعرِفَهٍ وَیَقینٍ(1) ؛

ص:92

فرمود: هنگامی که به مکّه بازگشتی و طواف افاضه به جا آوردی، آیا نیّت داشتی که کوچ تو از روی رحمت خداوند متعال بوده و اکنون به طاعت او باز گشته ای و به دوستی او تمسّک جسته ای وواجبات او را ادا کرده ای و به خدا نزدیک شده ای؟ گفت: نه. آنگاه امام زین العابدین علیه السلام به او فرمود: نه به منی رسیده ای و نه رمی جمرات کرده ای و نه سر تراشیده ای، و نه فرائض حج را به جا آورده ای و نه در مسجد خیف نماز گزارده ای و نه طواف افاضه انجام داده ای و نه به قرب الهی رسیده ای. باز گرد که [به حقیقت]، حج نکرده ای.

شبلی به خاطر کوتاهی در حجّ خود شروع به گریه کرد و پیوسته یاد می گرفت تا سال آینده با معرفت و یقین، حجّ خود را به جا آورد.

ص:93

ص:94

17 -. علل الشرایع؛ الشیخ ابی جعفر محمد بن علی بن الحسین بن موسی بن بابویه، منشورات المکتبه الحیدریه نجف 1385 ق.

18 -. عیون اخبار الرضا علیه السلام؛ (1-.2) الشیخ ابی جعفر محمد بن علی بن الحسین بن بابویه القمی، منشورات المطبعه الحیدریه، - النجف، 1390 ه.

19 -. فتح الابواب بین ذوی الالباب و بین رب الارباب فی الاستخارات؛ السید ابی القاسم علی بن موسی بن طاووس، مؤسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، 1422 ه.

20 -. الکافی؛ ثقه الاسلام ابی جعفر محمد بن یعقوب کلینی، دارالکتب الاسلامیه، 1388 ق.

21 -. کامل الزیارات؛ شیخ ابی القاسم جعفربن محمد بن قولویه، مکتبه المرتضویه النجف الاشرف، 1356 ق.

22 -. کشف الغمه فی معرفه الائمه مترجم (4-.1)؛ شیخ ابی الحسن علی بن عیسی الاربلی، دارالکتاب الاسلامی، بیروت، 1401 ق.

23 -. لسان العرب (1-.15)؛ ابن منظور، نشر ادب الحوزه، قم، 1405 ق.

24 -. مستدرک الوسائل (27-.1)؛ الحاج میرزا حسین النوری الطبرسی، مؤسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث - قم؛ 1407 ق.

25 -. المحاسن؛ احمدبن محمد بن خالد البرقی؛ المعاونیّه الثقافیه للمجمع العالمی لاهل البیت علیهم السلام قم، 1413 ق.

26 -. مطالب السئول؛ کمال الدین محمد بن طلحه الشافعی، مؤسسه ام القری للتحقیق و النشر، 1420 ق.

27 -. مکارم الاخلاق؛ (1-.2) الشیخ ابی نصر الحسن بن الفضل، مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، 1425 ق.

28 -. مناقب آل ابی طالب؛ ابی جعفر رشید الدین محمد بن علی بن شهر آشوب، انتشارات علامه قم.

29 -. من لایحضره الفقیه؛ للشیخ ابی جعفر محمد بن علی بن الحسین بن بابویه القمی، منشورات جامعه المدرسین؛ قم، 1414 ق.

30 -. نهج البلاغه؛ محمد دشتی، نشر مشرقین، زمستان 79.

31 -. وسایل الشیعه؛ الشیخ محمد بن حسن الحر العاملی، مکتبه الاسلامیه طهران، 1381 ق.

ص:96