چهل حدیث در منزلت قلب
|
فهرست مطالب 6. دل مؤمن و عنایت ویژه الهی··· 19 19. حضور قلب··· 32 |
27. دل بی تقوی سرچشمه فتنه ها··· 40 |
مقدمه ناشر
کَلامُکُمْ نُورٌ
سخن شما اهل بیت، نور است.
زیارت جامعه کبیره
بر آستان احادیث اهل بیت ، عقل خضوع می کند دل خشوع می یابد و روح سیراب می شود . احادیث نورانی ائمه اطهار ، منشوری است که حکمت های قدسی و معارف ناب الهی را بر دل ها و عقل ها می تاباند . گلشنی روح پرور و گنجینه ای گرانبها و سرمایه ای پایان ناپذیر است .
ص: 5
امام باقر علیه السلام فرمود :
شَرِّقا أوْ غَرِّبا ، فَلا تَجِدانِ علما صحیحا اِلاّ شیئا خَرَجَ مِنْ عِندنِا اهلِ البیت؛(1)
به شرق و غرب جهان بروید ، هیچ دانش صحیحی نخواهید یافت ، مگر آن که از ما خاندان پیامبر صادر شده است .
همواره مدیون راویان ، محدّثان و عالمان گذشته شیعه ایم که با دقّت و درایت و مسئولیت شناسی ، سخنان نورانی پیشوایان معصوم را ثبت و ضبط کرده و به عنوان «میراث اهل بیت» به نسل های بعدی سپرده اند .
احادیث اهل بیت علیهم السلام آنگونه که خودشان فرموده اند ، «نور» است .
مجموعه های حدیثی ، دانشکده های صامت امّا جاویدان امامان شیعه است که بشریّت را آموزش غیر حضوری می دهد و خرسندیم که ما میراث دار این
ص: 6
علوم و معارفیم . برای پیمودن راه صحیح زندگی و رهایی از حیرت ها و ضلالت ها و کج راهه ها ، نیازمند این احادیثیم که «چراغ راه» و هدایت گر اندیشه ها و صفابخش دل ها و جان ها است .
روایات پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و اهل بیت او ، هم در عرصه مباحث اعتقادی برای ما «حجّت» است ، هم در قلمرو فقه و تبیین احکام شرع و حلال و حرام الهی سند و پشتوانه است ، هم در موضوعات اخلاقی ، تربیتی ، تهذیب نفس ، پند و موعظه ، سرشار از حکمت و بینش و هدایت است و اگر مردم با احادیث نورانی خاندان عصمت و طهارت آشنا شوند ، دل در گرو محبت و اطاعت آنان می نهند، همانگونه که حضرت رضا علیه السلام فرمود : اِنَّ النّاسَ لو عَلِموا مَحاسِنَ کلامِنا لاَتّبعونا؛(1)
ص: 7
اگر مردم خوبی ها و زیبایی های سخن ما را بدانند ، از ما پیروی می کنند .
بر این اساس ، آموختن ، نوشتن ، بیان ، نشر ، شرح و تبیین، حفظ و تعلّم احادیث اهل بیت ، کاری است ارزشمند و در راستای حفظ و گسترش فرهنگ اهل بیت علیهم السلام .
کتب حدیثی شیعه ، همچون دریایی عمیق و موّاج پر از گهرهای نفیس است . برای بهره گیری از ذخایر این اقیانوس ژرف و پرگهر ، باید به غوّاصی در دل آن پرداخت و لؤلؤ و مرجان هایی به دست آورد و به نسل امروز و مشتاقان عرضه کرد .
«چهل حدیث نویسی» ، یکی از گام های ارزشمند در نشر و تشریح احادیث عترت پاک نبوی است که عالمان از دیرباز به آن مبادرت می ورزیدند و جامعه را
ص: 8
از معنویّت آثار اهل بیت بهره مند می ساختند . اینکه امامان فرموده اند : هر کس چهل حدیث از احادیث ما را حفظ کند ، در روز قیامت فقیه و دین شناس برانگیخته می شود ، هم پشتوانه چنین حرکت علمی و فرهنگی است ، هم ما را به ضرورت حفظ احادیث آنان آگاه می کند . چه حفظ به معنای به حافظه سپردن باشد ، چه ثبت و ضبط و جلوگیری از فراموش شدن و از بین رفتن باشد و چه به معنای حفظ در عمل . به هر حال ، تشویقی است برای رویکرد به معارف اهل بیت که در کلمات نورانی آنان نهفته است .
امروز ، نیاز جامعه به آشنایی با فرهنگ ناب اهل بیت ، بیش از هر زمان احساس می شود . عطش و استقبال هم که مردم از خود نشان می دهند ، ضرورت ارائه و عرضه کلمات خاندان عصمت را در قالبی روان ،
ص: 9
سهل الوصول و متناسب با اقشار مختلف علاقه مند ، روشن تر نشان می دهد و به همین دلیل ، مراکز و مؤسّسات و اشخاصی به نشر «چهل حدیث» می پردازند .
آستانه مقدسه حضرت معصومه علیهاالسلام نیز به عنوان یک حرکت فرهنگی در راه نشر احادیث پیشوایان دین و ترویج معارف عترت ، اقدام به چاپ این سلسله از چهل حدیث های موضوعی کرده است . موضوعات ، ابتدا در کمیته ای تعیین ، سپس به محققان و مؤلفان سفارش داده شده تا به گردآوری و تدوین چهل حدیث پیرامون موضوعات برگزیده بپردازند . سعی شده است اغلب موضوعات ، اخلاقی ، تربیتی ، کاربردی و معارفی باشد . تا چه قبول افتد و چه در نظر آید .
* * *
ص: 10
امّا جزوه حاضر .....
«قلب» ، مرکز ادراکات و احساسات و باورهای انسان است . کانونی است که اگر پاک و سالم باشد ، عمل های خوب و خداپسند از انسان سر می زند واگر آلوده به وسوسه های شیطانی و هواهای نفسانی باشد ، عامل سقوط اخلاقی انسان می شود .
در روایات ، از قلب به عنوانِ «حرم خدا» و «امام بدن» و «چشمه حکمت» و ... یاد شده و برای آن ، صفاتی همچون مرگ دل ، حیات دل ، تیرگی دل ، روشنی دل ، کوری دل ، بینایی دل و ... شمرده شده است . اینها همه گواه اهمیت نقش قلب در شخصیت و اعتقادات و اعمال انسان است .
پاکسازی دل ، سبب می شود که به کعبه پاکی و ایمان تبدیل شود و غفلت از طهارت قلب ، آن را پایگاه شیطان می سازد و «قلب سلیم» که می تواند
ص: 11
عامل نجات انسان در دنیا و سعادت او در آخرت گردد ، اگر به قلبی مرده ، افسرده ، تاریک و کور بدل شود ، راه هدایت را به روی انسان می بندد و زندگی و آخرتش را تباه می سازد .
اثر حاضر که گزیده ای از روایات مربوط به قلب و منزلت آن است ، به کوشش برادر ارجمند ، حجه الاسلام آقای علی اشرف عبدی فراهم آمده است که ضمن تقدیر فراوان از ایشان ، امیدوارم توفیق اصلاح قلب و تطهیر آن از رذایل و آلودگی های نفسانی ، زمینه ساز سعادتمان گردد . و این چراغ هدایت ، روشنگر را همان باشد.
انتشارات زائر / آستانه مقدسه
1387
ص: 12
قلب سلیم
اشاره
یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ ؛ إِلاّ مَنْ أَتَی اللّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ؛
آن روزی که مال و فرزندان (هیچ به حال انسان) سود نبخشند و تنها آن کسی سود برد که با دل با اخلاص پاک (از رذایل اخلاقی و صفات ناپسند) به درگاه خدا آید.(1)
ص: 13
1.قلب حرم خداست
امام صادق علیه السلام :
اَلقَلبُ حَرَمُ اللّه ِ فَلاْ تُسکِنْ حَرَمَ اللّه ِ غَیرَ اللّه ِ؛
قلب حرم خداست. پس در حرم خدا جز خدا را جا نده.(1)
ص: 14
2.رهایی از دنیا
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
اَخرِجُوا الدُّنیا مِنْ قُلوبِکُمْ قَبْلَ اَنْ یَخْرَجَ مِنها اَجْسادُکُم فَفیها اخْتُبِرتُمْ وَلِغَیرِها خُلِقْتُم؛
دلهای خود را از دنیا، بیرون کنید پیش از آنکه بدن هایتان از دنیا بیرون رود. دنیا آزمایشگاهی است که در آن آزمایش شده اید و برای غیر دنیا آفریده شده اید (آن چه سعی دارید برای آخرت باشد).(1)
ص: 15
3.تزکیه و پاکی دل
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
ذَکِّ قَلبَکَ بِالاَدَبِ؛
قلبت را با ادب (تربیت صحیح) از رذائل اخلاقی کن.(1)
ص: 16
ص: 17
ص: 16
4.قلب محزون محبوب خداست
امام سجاد علیه السلام :
اِنَّ اللّه َ یُحِبُ کُلَّ قَلبٍ حَزِینٍ؛
همانا خداوند قلب اندوهگین (از گناهان و در عشق آخرت) را دوست دارد.(1)
ص: 17
5.صلاح قلب
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
اَصْلُ صَلاحِ القَلْبِ اِشتِغالُهُ بِذِکرِ اللّه ِ؛
پایه و ریشه صلاح قلب مشغول بودن آن به ذکر و یاد خداست.(1)
ص: 18
6.دل مؤمن و عنایت ویژه الهی
رسول خدا صلی الله علیه و آله :
قَلبُ المُومِنُ بَینَ اِصبَعَینِ مِن اَصَابِعِ الرَّحمانِ؛
قلب مؤمن تحت اراده و فرمان خداوند رحمان است.(1)
ص: 19
7.دل با صفا
امام صادق علیه السلام :
اِنَّ القَلبَ اِذا صَفا ضاقَت بِهِ الاَْرضُ؛
همانا قلب هر گاه با صفا (به فضائل آراسته و از رذایل پیراسته) شود زمین (عالم دنیا و مادیت) بر آن تنگ گردد.(1)
ص: 20
8.قلب و زبان
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
لِسانُ العاقِلِ وَرَاءَ قَلْبِهِ وَ قَلبُ الاَحمَقِ وَ رَاءَ لِسانِهِ؛
زبان (و گفتار) انسان خردمند در ورای فرمان دل و روح اوست و دل کم خرد پس از زبان او قرار دارد.(1)
ص: 21
9.نتیجه قساوت قلب
رسول خدا صلی الله علیه و آله :
اِنَّ ابَعَدَ النّاسِ مِنَ اللّه ِ اَلْقَلبُ القاسی؛
همانا دورترین مردم از قرب الهی کسی است که سخت دل و مبتلای به قساوت قلب باشد.(1)
ص: 22
10.عامل نیرومندی قلب
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
اَصْلُ قُوَّهِ القَلبِ التَّوَکُّل عَلَی اللّه ِ؛
ریشه و سرچشمه نیرومندی (قوت) قلب، توکل (اعتماد) برخداست.(1)
ص: 23
11.خوراک قلب
امام صادق علیه السلام :
خَلَقَ اللّه ُ القَلبَ ظاهِرا صافِیا وَ جَعَلَ غِذاءَهُ الذِّکْرَ وَ الْفِکْرَ وَ الهِیْبَهَ وَ التَّعظیمَ؛
خدا دل (ذات انسان) را پاک و صاف آفریده و غذای آن را ذکر و اندیشه و مهابت و تعظیم قرار داده است.(1)
ص: 24
12.اخلاص لطافت بخش قلب
امام صادق علیه السلام :
فَاِنَّ القَلبَ لا یَرِقُّ حَتّیْ یَخلُصَ؛
همانا قلب رقت و صفا نیابد جز آن گاه که از (ناخالصی ها) رهایی یابد (یعنی اینکه خالص شود).(1)
ص: 25
13.قلب فهیم
امام امیرالمؤمنان علی علیه السلام :
اَفضَلُ القُلوبِ قَلبٌ حُشِیَ بِالفَهْمِ؛
برترین دلها، دلی است که درون آن پر از آگاهی و اندیشه باشد.(1)
ص: 26
14.دل و حسابرسی
امام صادق علیه السلام :
اِجْعَل قَلبَکَ قَریبا تُشارِکُهُ؛
دل خویش را همچون خویشاوندی قرارده که با او شریک شده باشی (سود و زیانش را مراقبت و از او سخت حساب رسی کنی).(1)
ص: 27
15.دل نگهبان زبان
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
اَلقَلبُ خازِنُ اللِّسانِ؛
قلب و دل انسان نگه دارنده (کنترل کننده) گفته های زبان است.(1)
ص: 28
16.اثرپذیری قلب
رسول خدا صلی الله علیه و آله :
مَثَلُ القَلبِ مَثَلُ ریشَهٍ فی فَلاهٍ یُقَلِّبُها الرِّیاحُ کَیْفَ یَشاءُ؛
مَثَل قلب مثل پری است که در بیابان افتاده و بادها آن را هر طور که بخواهند جابجا می کند.(1)
ص: 29
17.دشواری دل کندن
امام صادق علیه السلام :
اِزالَهُ الجَبالُ اَهوَنُ مِن اِزالَهِ قَلبٍ عَن مَوضِعِهِ؛
کندن کوهها آسان تر از کندن (و رها ساختن) قلب از جایگاه (و دلبستگی های) آن است.(1)
ص: 30
18.دل کتاب فکر
امام امیر مؤمنان علی علیه السلام :
اَلقَلبُ مُصحَفُ الفِکْرِ؛
قلب و دل محل نگارش و ثبت و ضبط افکار انسان است.(1)
ص: 31
19.حضور قلب
امام صادق علیه السلام :
اِذا دَعوَتَ فَاقبِلْ بِقَلبِکَ؛
زمانی که دعا می کنی پس با قلبت به سوی خدا توبه و دعا کن.(1)
ص: 32
20.آبادی قلب
امام امیر مؤمنان علی علیه السلام :
لِقاءُ اَهلِ الخَیرِ عِمارَهُ القَلبِ؛
ملاقات با نیکوکاران سبب آبادی قلب است.(1)
ص: 33
21.صادرات دل پاک
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
لایَصدُرُ عَنِ القَلبِ السَّلیمِ اِلاّ المَعنی المُستَقیمُ؛
از دل سالم جز معنی و مقصود حق و استوار تراوش نکند.(1)
ص: 34
22.قلب موعظه گر
رسول خدا صلی الله علیه و آله :
مَن کانَ لَهُ مِن قَلبِهِ واعِظٌ کانَ عَلَیهِ مِن اللّه ِ حافِظٌ؛
دارنده قلب و روحی موعظه گر نگهبانی الهی بر او گماشته شده است.(1)
ص: 35
23.دل چشمه حکمت
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
اَلقَلبُ یَنبُوعُ الحِکْمَهِ؛
دل سرچشمه حکمت است.(1)
ص: 36
24.قلب جایگاه ایمان
امام صادق علیه السلام :
اَلایمانُ فیِ القَلبِ وَ الیَقینُ خَطَراتٌ؛
ایمان در دل ثابت است و یقین خاطره ها و الهامات (الهی) قلب است (که بعضی مواقع برای برخی افراد حاصل می شود).(1)
ص: 37
25.تصمیم به خیانت
امام امیر مؤمنان علی علیه السلام :
شَرُّ ما اُلقِیَ فی القُلوُبِ الغَلوُلُ؛
بدترین چیزی که در دلها جای می گیرد تصمیم به خیانت است.(1)
ص: 38
26.سالم ترین دل
امام حسن مجتبی علیه السلام :
اَسلَمُ القُلوبِ ما طَهُرَ مِنْ الشُّبَهاتِ؛
سالمترین دل ها آن است که از شبهات (مادی و معنوی) پاک باشد.(1)
ص: 39
27.دل بی تقوی سرچشمه فتنه ها
امام امیر مؤمنان علی علیه السلام :
خِلْوُ القَلبِ مِنَ التَّقوی یَمْلَأُهُ مِن فِتَنِ الدُّنیا؛
وقتی قلب از تقوا تهی باشد از فتنه های دنیا پر می شود.(1)
ص: 40
28.راه حیات قلب
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
اَحْیِ قَلبَکَ بِالمَوْعِظَهِ وَ اَمِتْهُ بِالزَّهادَهِ؛
قلبت را با پند زنده نگهدار، و با زهد و بی اعتنایی به دلبستگی های مادی و غیر الهی او را بمیران (و از طغیان و عصیان بازدار).(1)
ص: 41
29.قلب سلیم هدیه خدا
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
اِذا اَحَبَّ اللّه ُ عَبْدا رَزَقَهُ قَلبا سَلیما؛
وقتی خدا بنده ای را دوست داشته باشد به او دلی سالم (و پیراسته از رذایل اخلاقی) روزی می کند.(1)
ص: 42
30.قلب وارونه
امام صادق علیه السلام :
اِذا لَم یَغَرِ الرَّجُلُ فَهُوَ مَنکُوسُ القَلبِ؛
وقتی مرد در مواقع لازم غیرت نورزد پس قلبش واژگون است.(1)
ص: 43
31.خنده زیاد عامل دل مردگی
امام صادق علیه السلام :
کَثرَهُ الضِّحْکِ تُمیتُ القَلبَ؛
خنده زیاد (افراط در شادمانی) دل را می میراند (و آن را از رسیدن به نورانیت و صفای معنوی باز می دارد).(1)
ص: 44
32.مایه روشنایی دل
امام امیر مؤمنان علی علیه السلام :
اِنَّ اللّه َ سُبحانَهُ جَعَلَ الذِّکْرَ جَلاءً لِلقُلوُبِ؛
همانا خداوند سبحان، ذکر و یاد خود را باعث روشنایی و نورانیت دلها قرار داده است.(1)
ص: 45
33.مرگ دلها
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
مَنْ قَلَّ وَرَعُهُ ماتَ قَلبُهُ وَ مَن ماتَ قَلبُهُ دَخَلَ النّارَ؛
کسی که کمتر از گناهان خودداری کند دلش می میرد (و از طی مراتب رشد و کمال روحانی باز می ماند) و آنکه دلش مرده باشد در آتش جهنم سقوط خواهد کرد.(1)
ص: 46
34.کوردلی
رسول خدا صلی الله علیه و آله :
شَرُّ العِمی عِمَی القَلبِ؛
بدترین نوع کوری کوردلی است (و از دست دادن بصیرت و دید باطنی است).(1)
ص: 47
35.قلب کافر
امام صادق علیه السلام :
قَلبُ الکافِرِ اَقسی مِنَ الحَجَرِ؛
دل کافر (در عدم انعطاف و پذیرش حق) سخت تر از سنگ است.(1)
ص: 48
36.منزلت قلب در بدن
امام صادق علیه السلام :
اِنَّ مَنزِلَهَ القَلبِ مِنَ الجَسَدِ بِمَنزِلَهِ الاِمامِ مِنَ النّاسِ؛
همانا جایگاه فرماندهی قلب (و روح) نسبت به (اعضای) بدن همچون جایگاه امام نسبت به مردم است.(1)
ص: 49
37.آبادی دلها
امام امیر مؤمنان علی علیه السلام :
عِمارَهُ القُلُوبِ فی مُعاشِرَهِ ذَوِی العُقُولِ؛
آبادی قلبها در معاشرت با صاحبان عقل و خرد است.(1)
ص: 50
38.رعایت حال دل
امام حسن عسکری علیه السلام :
اِذا نُشِطَتِ القُلُوبُ فَاَوْدِعُوها وَ اِذا نَفَرَتْ فَوَدِّعُوها؛
هرگاه که دلها با نشاط هستند هر چی می خواهید از اعمال و اخلاق نیک به آن ها بسپارید و هنگامی که دچار حالت نفرت و بی رغبتی شدند آن ها را به حال خود واگذارید.(1)
ص: 51
39.بزرگترین درد
امام امیر مؤمنان علی علیه السلام :
لا وَجَعَ اَوْجَعُ لِلقُلوبِ مِن الذُّنوُبِ؛
برای قلب و دل انسان ها دردی آزار دهنده تر از گناهان نیست.(1)
ص: 52
40.نقش قلب در رفتار
رسول خدا صلی الله علیه و آله :
اِذا طابَ قَلبُ المَرءِ طابَ جَسَدُهُ؛
هنگامی که قلب آدمی از رذایل و ناپاکی های اخلاقی پاک باشد تمام اعضای جسمانی او هم از گناهان و بدیها پاک خواهد شد.(1)
ص: 53
منابع و مآخذ
_ قرآن کریم .
1. ارشاد القلوب، حسن بن ابی الحسن دیلمی، 2 جلد در 1 مجلد، انتشارات شریف رضی، سال 1412 ق.
2. اعلام الدین، حسن بن ابی الحسن دیلمی، 1 جلد، مؤسسه آل البیت، قم، سال 1404 ق.
3. الاختصاص: شیخ مفید (محمّد بن محمّد بن نعمان) 1 جلد، کنگره شیخ مفید، قم، سال 1413 ق.
4. الامالی، شیخ طوسی، 1 جلد، انتشارات دارالثقافه، قم، سال 1414 ق.
5. الخصال، شیخ صدوق، 2 جلد در 1 مجلد، انتشارات جامعه مدرسین، قم، سال 1403 ق.
6. الکافی. محمدبن یعقوب کلینی، 8 جلد، دارالکتب الاسلامیه، تهران، سال 1365 ش.
7. المحاسن، احمد بن محمّد بن خالد برقی، 1جلد، دارالکتب
ص: 54
الاسلامیه، قم، سال 1371 ق.
8. امالی، شیخ صدوق، 1 جلد، انتشارات کتابخانه اسلامیه، سال 1362 ش.
9. بحارالانوار، علامه مجلسی، 110 جلد، مؤسسه الوفا، بیروت، (لبنان)، سال 1404 ق.
10. تحف العقول، حسن بن شعبه حرآنی، 1 جلد انتشارات جامعه مدرسین، قم، سال 1404 ق.
11. جامع الاخبار، تاج الدین شعیری، 1 جلد، انتشارات رضی، سال 1363 ش.
12. جعفریات، محمّد بن محمّد بن اشعث کوفی، 1 جلد، مکتبه نینوی الحدیته، تهران، بی تا.
13. شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، 20 جلد در 10 مجلد، کتابخانه آیت اللّه مرعشی نجفی، سال 1404 ق.
14. علل الشرایع، شیخ صدوق، 1 جلد، انتشارات مکتبه الداوری، قم، سال 1405 ق.
15. غررالحکم، عبدالواحد بن محمّدتمیمی، 1 جلد، انتشارات دفتر تبلیغات، سال 1366 ش.
ص: 55
16. فقه الرضا علیه السلام علی بن موسی الرضا علیه السلام ، 1 جلد، کنگره امام رضا علیه السلام ، مشهد، سال 1406 ق.
17. مجموعه ورام، ورام بن ابی فراس، 2 جلد در 1 مجلد، انتشارات مکتبه الفقیه، قم، بی تا.
18. مستدرک الوسائل، محدث نوری (میرزا حسین)، 18 جلد، مؤسسه آل البیت، قم، سال 1408 ق.
19. من لا یحضره الفقیه، محمدبن علی بن حسین بن بابویه قمی (شیخ صدوق) 4 جلد، انتشارات جامعه مدرسین، قم، سال 1413 ق.
20. نهج البلاغه، امام علی بن ابیطالب، 1 جلد، انتشارات دارالهجره، قم، بی تا.
21. وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، 29 جلد، مؤسسه آل البیت قم، سال 1409 ق.
