چهل حدیث در باره حق و حقوق همسایه «2»
پیشگفتار
قدر مجموعه ی گل مرغ سحر داند و بس...
کلام خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام چونان آفتابی است که زیستن بشر در ظل انوار آن، رنگی آسمانی می گیرد و طعمی الهی مییابد. پیامبر اعظم صلَّی الله علیه وآلِه و ائمه ی اطهار ،علیهم السلام روشنگران طریق سعادتند و با هدایت های آن بزرگواران، گام های موفقیت و سعادت را در زمینه های مختلف زندگی می توان برداشت.
"مجموعه ی گل" عنوان کلّی کتب احادیث موضوعی استکه به همت محقّقان و نویسندگان دینی گرد آمده است و در هر کدام از آن به موضوعی خاص پرداخته شده که زوایای مختلف آن از منظر دین مورد مداقّه قرار گرفته است.
در این مجموعه سعی شده است کاربردی ترین موضوعات و مباحثی که نیاز بیشتر جامعه است ارائه شود. همچنین تلاش شده تا احادیثی مطرح شود که از حیث سند متقن باشد.
امید است مجموعه ی حاضر، بهانه ای شود تا فعالیت های گسترده ای در نشر آموزه های خاندان نور علیهم السلام انجام گیرد و جامعه اسلامی سرشار از معارف بلند اهل بیت علیهم السلام گردد.
مقدمه
در مکتب مقدس اسلام در کلیه ی مسائل فقهی، حقوقی، سیاسی، اخلاقی و وجدانی و در عبادات، معاملات و به طور کلی در تمام مسائل فردی و اجتماعی، آداب و سنن فراوانی از معصومان علیهم السلام به ما رسیده است که بسیاری از آنها به عنوان سنّتهای اخلاقی غیر الزامی ّ تلّقی شده است، در حالی که مسائل اخلاقی را نیز باید به دو بخش الزامی و غیر الزامی تقسیم کرد. مثلا وفای به عهد، ایثار، احسان و حسن همجواری از مسائلی است که بعضی از درجات آن در شرائط و ظروف خاص، قطعا از واجبات است
و هر چند در اینگونه موارد موضوع، اخلاقی است ولی رعایت آن لازم است. بسیاری از سنّتهای اخلاقی ممکن است به تنهایی و به صورت فردی واجب نباشد ولی هنگامیکه در ظرف اجتماع و در راستای رشد و تکامل یک جامعه (یعنی به عنوان فرهنگ یک جامعه)، لحاظ شود، حکم الزام به خود میگیرد؛ چراکه جامعه ای که بخواهد انسانی و اسلامی زندگی کند و زندگی با صفا و حیاتی خداپسندانه و طیّب داشته باشد، باید به این گونه آداب عملا پایبند باشد. اگر انسانی و اسلامی زیستن لازم است که هست؛ پس رعایت آداب آن نیز لازم است.
از آنجا که انسان موجودی اجتماعی است و بدون کمک دیگران و استفاده از دسترنج آنان نمیتواند به زندگی خود ادامه دهد، در اسلام همه ی ساحتهای اجتماعی او مورد دقت قرار گرفته و برای هر یک وظایفی تعیین شده است. یکی از این ساحتها که از اهمیت به سزایی برخوردار میباشد، چگونگی برخورد با همسایگان است. زیرا هرجا سکونت کنیم، ناگزیر با افرادی که در اطراف ما هستند در ارتباط خواهیم بود. این ارتباط با دیگران، بیانگر سطح معرفت، دانش، فرهنگ و ادب و معرف شخصیت هرکس میباشد. این ویژگی از فضیلت و سلامت روح نشأت گرفته و از پشتوانه ی حُسن خُلق برخوردار است.
پیامبر اکرم صلَّی الله علیه وآلِه و ائمه علیهم السلام که وحی مجسم و اسوه های اخلاق حسنه میباشند؛ در عمل و گفتار، راههای رسیدن به سعادت را به جامعه بشری نشان داده اند و در خصوص حق همسایه و چگونگی بر خورد با دیگران رهنمودهای آموزنده ای دارند. در این مجال چهل حدیث از بیانات گهربار ایشان همراه با ترجمه تقدیم میشود. رضا حقپناه
1
ایمان
قالَ رَسُولُ الله صلَّی الله علیه وآلِه:
أَحْسِنْ مُجَاوَرَةَ مَنْ جَاوَرَکَ تَکُنْ مُؤْمِناً.
با همسایه ات نیکو همسایه داری کن، تا مؤمن باشی.
الامالی الصدوق، ص201
2
ایمنی
قالَ الامام الصادقُ علیه السلام:
الْمُؤْمِنُ مَنْ أَمِنَ جَارُهُ بَوَائِقَهُ، قُلْتُ: مَا بَوَائِقُهُ؟ قَالَ: ظُلْمُهُ وَ غَشْمُهُ.
مؤمن کسی است که همسایه اش از بوائق او در امان باشد. گفتم بوائقش چیست؟ فرمود: ظلم و ستم و آزارش.
تفصیل وسائل الشیعه، ج ،12ص126
3
حسن همسایگی
قالَ رَسُولُ الله صلَّی الله علیه وآلِه:
اعْمَلْ بِفَرَائِضِ اللَّهِ تَکُنْ مِنْ أَتْقَى النَّاسِ وَ ارْضَ بِقِسْمِ اللَّهِ تَکُنْ مِنْ أَغْنَى النَّاسِ وَ کُفَّ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ تَکُنْ أَوْرَعَ النَّاسِ وَ أَحْسِنْ مُجَاوَرَةَ مَنْ جَاوَرَکَ تَکُنْ مُؤْمِناً وَ أَحْسِنْ مُصَاحَبَةَ مَنْ صَاحَبَکَ تَکُنْ مُسْلِما.
به واجبات خدا عمل کن تا پرهیزکارترین مردم باشی، به قسمت خدا راضی باش تا داراترین مردم باشی، از حرامهای خدا دست بازدار تا پاکدامنترین مردم باشی، با هر کس که با تو مجاورت کند خوب مجاورت نما تا مؤمن باشی و با آن کس که با تو همنشینی کند نیکو همنشینی کن تا مسلمان باشی.
الامالی المفید، ص350
4
توصیه ی جبرئیل علیه السلام
قالَ رَسُولُ الله صلَّی الله علیه وآلِه:
ما زالَ جبرئیلُ علیه السلام یُوصِینی بالجارِ حتّى ظَنَنتُ أنَّهُ سَیُوَرِّثُهُ .
جبرئیل پیوسته مرا در باره ی همسایه سفارش میکرد تا جایی که گمان بردم به زودی او را ارث بر [از همسایه اش] خواهدکرد.
مستدرک الوسائل، ج ،8ص427
5
همچون احترام مادر
قالَ رَسُولُ الله صلَّی الله علیه وآلِه:
حُرمَةُ الجارِ على الإنسانِ کحُرمَةِ اُمّهِ .
احترام به همسایه بر انسان، مانند احترام مادرش است.
مکارم الاخلاق، ص126
6
افزایش روزی
قالَ الصادقُ علیه السلام:
حُسْنُ الْجِوارِ یَزِیدُ فِی الرِّزقِ.
حسن همسایگی، روزی را زیاد میکند.
الکافی، ج ،2ص666
7
طول عمر و آبادانی
قالَ الصادقُ علیه السلام:
حُسنُ الجِوارِ یُعمِّرُ الدِّیارَ، و یَزیدُ فی الأعْمارِ .
حسن همسایگی، خانه ها را آباد و عمرها را زیاد میکند.
الکافی، ج ،2ص667
8
رضایت همسایه
قالَ رَسُولُ الله صلَّی الله علیه وآلِه:
مَنْ مَاتَ وَ لَهُ جِیرَانٌ ثَلَاثَةٌ کُلُّهُمْ رَاضُونَ عَنْهُ غُفِرَ لَه
کسی که بمیرد و سه همسایه داشته باشد و همگی از او راضی باشند؛ بخشوده خواهد شد.
مستدرک الوسائل، ج ،8ص422
قالَ زَیدُ الشَحّامُ:
قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: اقْرَأْ عَلَى مَنْ تَرَى أَنَّهُ یُطِیعُنِی مِنْهُمْ وَ یَأْخُذُ بِقَوْلِیَ السَّلَامَ
وَ أُوصِیکُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ، وَالْوَرَعِ فِی دِینِکُمْ، وَالِاجْتِهَادِ لِلَّهِ، وَصِدْقِ الْحَدِیثِ، وَأَدَاءِ الْأَمَانَةِ، وَطُولِ السُّجُودِ، وَحُسْنِ الْجِوَارِ، فَبِهَذَا جَاءَ مُحَمَّدٌ صلّی الله علیه وآله.
أَدُّوا الْأَمَانَةَ إِلَى مَنِ ائْتَمَنَکُمْ عَلَیْهَا بَرّاً أَوْ فَاجِراً، فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلّی الله علیه وآله کَانَ یَأْمُرُ بِأَدَاءِ الْخَیْطِ وَ الْمِخْیَطِ،.
صِلُوا عَشَائِرَکُمْ، وَاشْهَدُوا جَنَائِزَهُمْ، وَ عُودُوا مَرْضَاهُمْ، وَ أَدُّوا حُقُوقَهُمْ، فَإِنَّ الرَّجُلَ مِنْکُمْ إِذَا وَرِعَ فِی دِینِهِ، وَ صَدَقَ الْحَدِیثَ، وَأَدَّى الْأَمَانَةَ، وَحَسُنَ خُلُقُهُ مَعَ النَّاسِ، قِیلَ: هَذَا جَعْفَرِیٌّ، فَیَسُرُّنِی ذَلِکَ وَ یَدْخُلُ عَلَیَّ مِنْهُ السُّرُورُ وَ قِیلَ هَذَا أَدَبُ جَعْفَرٍ.
وَ إِذَا کَانَ عَلَى غَیْرِ ذَلِکَ دَخَلَ عَلَیَّ بَلَاؤُهُ وَ عَارُهُ وَ قِیلَ هَذَا أَدَبُ جَعْفَرٍ، فَوَ اللَّهِ لَحَدَّثَنِی أَبِی ع أَنَّ الرَّجُلَ کَانَ یَکُونُ فِی الْقَبِیلَةِ مِنْ شِیعَةِ عَلِیٍّ ع فَیَکُونُ زَیْنَهَا آدَاهُمْ لِلْأَمَانَةِ وَ أَقْضَاهُمْ لِلْحُقُوقِ وَ أَصْدَقَهُمْ لِلْحَدِیثِ إِلَیْهِ وَصَایَاهُمْ وَ وَدَائِعُهُمْ تُسْأَلُ الْعَشِیرَةُ عَنْهُ فَتَقُولُ مَنْ مِثْلُ فُلَانٍ إِنَّهُ لآَدَانَا لِلْأَمَانَةِ وَ أَصْدَقُنَا لِلْحَدِیثِ
حضرت صادق علیه السلام به من فرمود: به هر کس از مردم که ببینی پیروی از من کنند و به گفتار من عمل کنند سلام مرا برسان.
و من به شما سفارش میکنم که نسبت به خدای عزوجل تقوی داشته باشید، و در دین خود پارسا باشید، و در راه خدا کوشش کنید.
و شما را به راستگویی و ادای امانت و طول دادن سجده و نیکی با همسایه سفارش میکنم؛ زیرا محمد صلّی الله علیه وآله همین دستورات را آورده است.
هر که به شما امانت سپرده به او پس بدهید، نیک رفتار باشد یا بدکردار، زیرا رسول خدا صلّی الله علیه وآله دستور میداد که سوزن و نخ را نیز به صاحبش پس دهید.
و با فامیل خود پیوند داشته باشید، به جنازه مرده هاشان حاضر شوید، بیمارانشانرا عیادت کنید و حقوقشان را بپردازید، زیرا هر کس از شما که در دینش پارسا باشد، راستگو باشد، امانت را به صاحبش برگرداند و اخلاقش با مردم خوب باشد گویند: این جعفری است، و این مرا شاد کند و از جانب او شادی در (دل) من آید و گویند: این روش پسندیده جعفر (بن محمد) است.
به خدا سوگند! پدرم برای من حدیث کرد که مردی از شیعیان علیعلیه السلام در قبیله ای بود و زینت آن قبیله به شمار میرفت، از همه آنها در پرداخت امانت بهتر بود، حقوقشان را بهتر مراعات میکرد، در گفتار راستگوتر بود و سفارشات و همه ی وصیتهای اهل قبیله و اماناتشان را به او میسپردند و چون از او پرسش میکردی میگفتند: کیست مثل فلان کس؟ او در پرداخت امانت و راستگویی از همه ی ما بهتر است.
الکافی، ج ،2ص636
10
برکت همسایه
قال علیٌّ علیه السلام:
شِیعَتُنَا الْمُتَبَاذِلُونَ فِی وَلَایَتِنَا، الْمُتَحَابُّونَ فِی مَوَدَّتِنَا، الْمُتَزَاوِرُونَ فِی إِحْیَاءِ أَمْرِنَا؛ الَّذِینَ إِنْ غَضِبُوا لَمْ یَظْلِمُوا، وَ إِنْ رَضُوا لَمْ یُسْرِفُوا، بَرَکَةٌ عَلى مَنْ جَاوَرُوا، سِلْمٌ لِمَنْ خَالَطُوا
شیعیان ما در راه ولایتمان اهل بخشش هستند در راه دوستی ما یکدیگر را دوست میدارند و برای زنده کردن امر ما یکدیگر را دیدار میکنند، کسانی که اگر خشمگین شوند، ستم نمیکنند و اگر خرسند گردند، زیاده روی نمیکنند، بر همسایگانشان مبارک اند و با کسانی که در میآمیزند، در سلامت به سر میبرند.
الکافی، ج ،3ص599
11
بهترین همسایه
قالَ رَسُولُ الله صلَّی الله علیه وآلِه:
خَیْرُ الْجِیرَانِ عِنْدَ اللَّهِ خَیْرُهُمْ لِجَارِهِ وَ خَیْرُ الْأَصْحَابِ عِنْدَ اللَّهِ خَیْرُهُمْ لِأَصْحَابِه
بهترین همسایه ها در نزد خداوند کسی است که برای همسایه ی خود بهترین باشد و بهترین یاران آن است که برای یارانش بهترین باشد.
مستدرک الوسائل، ج ،8ص 419
12
صبر بر آزار
قال الامام الکاظِمُ علیه السلام:
لَیْسَ حُسْنُ الْجِوَارِ کَفَّ الْأَذَى وَ لَکِنَّ حُسْنَ الْجِوَارِ صَبْرُکَ عَلَى الْأَذَى.
حُسن همسایگی، آن نیست که آزار نرسانی بلکه حسن همسایگی، این است که در برابر آزار و اذیت همسایه شکیبا باشی.
الکافی، ج ،2ص667
قالَ علیٌّ علیه السلام: سَمِعتُ رَسُولَ اللهِ صلّی الله علیه وآله یَقُولُ:
إِنَ مِنْ مَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ صِدْقَ الْحَدِیثِ إِلَى أَنْ قَالَ وَ التَّذَمُّمَ لِلْجَار
شنیدم که رسول خدا صلّی الله علیه وآله فرمود: همانا راستگویی و تحمّل اذیّت همسایه از مکارم اخلاق است.
مستدرک الوسائل، ج ،8ص421
14
حدّ همسایگی
قالَ الامام الباقرُِ علیه السلام:
حَدُّ الْجِوَارِ أَرْبَعُونَ دَاراً مِنْ کُلِّ جَانِبٍ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ.
مرز همسایگی تا چهل خانه امتداد دارد؛ از پیش رو، از پشت سر، سمت راست و سمت چپ.
الکافی، ج ،6ص669
قالَ الامام السجّادُ علیه السلام:
وَأَمَّا حَقُ جَارِکَ فَحِفْظُهُ غَائِباً وَ إِکْرَامُهُ شَاهِداً وَ نُصْرَتُهُ إِذْ کَانَ مَظْلُوماً وَ لَا تَتَبَّعْ لَهُ عَوْرَةً فَإِنْ عَلِمْتَ عَلَیْهِ سُوءاً سَتَرْتَهُ عَلَیْهِ وَ إِنْ عَلِمْتَ أَنَّهُ یَقْبَلُ نَصِیحَتَکَ نَصَحْتَهُ فِیمَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ وَ لَا تُسْلِمْهُ عِنْدَ شَدِیدَةٍ وَ تُقِیلُ عَثْرَتَهُ وَ تَغْفِرُ ذَنْبَهُ وَ تُعَاشِرُهُ مُعَاشَرَةً کَرِیمَة.
اما حقّ همسایه ات این است که در غیاب او (آبرو و مالش) را حفظ کنی و در حضورش او را احترام نمایی و اگر مظلوم واقع شد یاری اش کنی، دنبال عیبهایش نباشی، اگر از او بدی دیدی بپوشانی، اگر بدانی نصیحت تو را میپذیرد او را در خفا نصیحت کنی، در سختیها رهایش نکنی، از لغزشهایش در گذری، گناهش را ببخشی و با او به خوبی و بزرگواری معاشرت کنی.
الامالی الصدوق، ص373
16
حقوق همسایه
قال رسول الله صلّی الله علیه وآله:
أَ تَدْرُونَ مَا حَقُ الْجَارِ؟ قَالُوا: لَا، قَالَ: إِنِ اسْتَغَاثَکَ أَغَثْتَهُ، وَ إِنِ اسْتَقْرَضَکَ أَقْرَضْتَهُ، وَ إِنِ افْتَقَرَ عُدْتَ عَلَیْهِ، وَ إِنْ أَصَابَتْهُ مُصِیبَةٌ عَزَّیْتَهُ، وَ إِنْ أَصَابَهُ خَیْرٌ هَنَّأْتَهُ، وَ إِنْ مَرِضَ عُدْتَهُ، وَ إِنْ مَاتَ تَبِعْتَ جَنَازَتَهُ، وَ لَا تَسْتَطِیلُ عَلَیْهِ بِالْبِنَاءِ فَتَحْجُبَ الرِّیحَ عَنْهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ، وَ إِذَا اشْتَرَیْتَ فَاکِهَةً فَأَهْدِ لَهُ فَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَأَدْخِلْهَا سِرّاً وَ، لَا تُخْرِجْ بِهَا وُلْدَکَ تَغِیظُ بِهَا وُلْدَهُ، وَ لَا تُؤْذِهِ بِرِیحِ قِدْرِکَ إِلَّا أَنْ تَغْرِفَ لَه.
آیا میدانید حقّ همسایه چیست؟ [سپس شروع نمود به شرح آنها] و فرمود: اگر از تو کمک بخواهد در شدّت و سختی او را کمک کنی، و اگر از تو قرض بخواهد به او قرض بدهی، و اگر نیازمند باشد کمک مالی به او بنمایی، و اگر پیشآمد خیری برایش پیش آید او را تبریک بگویی، و اگر بیمار شد عیادتش کنی، و اگر مصیبتی بر او وارد شد او را تسلیت و تعزیت بگویی، و اگر بمیرد تشییع جنازه اش بکنی، و ساختمان خود
را بالاتر از ساختمان او قرار ندهی که مانع هوا و فضای منزلش بشود، مگر به اذن و اجازه او، و اگر میوه ای خریدی پس (مقداری از آن میوه را) برای او هدیه کن و الّا میوه را در پنهانی به منزل بیاور تا چشمش به آن نخورد، فرزندت را با آن میوه بیرون نفرست تا فرزند همسایه ات را به خشم بیاوری، و او را به بوی غذای خود اذیت نکن مگر آنکه از آن غذا به او بخورانی.
مسکن الفؤاد، ص114
17
کمک به همسایه
قالَ الامام الباقِرُ علیه السلام:
مَنْ طَلَبَ الدُّنْیَا اسْتِعْفَافاً عَنِ النَّاسِ وَ سَعْیاً عَلَى أَهْلِهِ وَ تَعَطُّفاً عَلَى جَارِهِ لَقِیَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ وَجْهُهُ مِثْلُ الْقَمَرِ لَیْلَةَ الْبَدْرِ.
هر کس در بدست آوردن مال (حلال) دنیا از مردم درخواست نکند و خانواده خود را اداره کند و به همسایه اش کمک نماید، خدا را در روز قیامت در حالی که رو سفید است و صورتش مانند ماه تمام میدرخشد، ملاقات خواهد کرد.
تهذیب الاحکام, ج ,6ص324
18
حق شناسی
قالَ الامام الصادقُ علیه السلام:
وَأَحِبُّوا لِلنَّاسِ مَا تُحِبُّونَ لِأَنْفُسِکُمْ أَمَا یَسْتَحْیِی الرَّجُلُ مِنْکُمْ أَنْ یَعْرِفَ جَارُهُ حَقَّهُ وَلَا یَعْرِفَ حَقَّ جَارِهِ.
برای مردم آنچه را که خودتان دوست دارید، دوست بدارید. آیا کسی حیا نمیکند که همسایه اش نسبت به او حقشناس باشد و او حقشناس همسایه نباشد؟!
الکافی, ج ,2ص635
19
آزار
قالَ رَسُولُ الله صلَّی الله علیه وآلِه:
مَنْ کانَ یُؤْمِنُ بِاللهِ وَ الْیَوْمِ الآخِرِ فَلا یُؤْذِی جارَهُ.
هر کس به خدا و روز قیامت ایمان داشته باشد نباید همسایه ی خود را آزار دهد.
مستدرک الوسائل ج ،8ص422
20
آزار و ایمان
قالَ الامام الصادِقُ علیه السلام:
أَتَاهُ رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ فَقَالَ: إِنِّی اشْتَرَیْتُ دَاراً فِی بَنِی فُلَانٍ وَ إِنَّ أَقْرَبَ جِیرَانِی مِنِّی جِوَاراً مَنْ لَا أَرْجُو خَیْرَهُ وَ لَا آمَنُ شَرَّه
قَالَ: فَأَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه وآله عَلِیّاً علیه السلام وَ سَلْمَانَ وَ أَبَاذَرٍّ -وَ نَسِیتُ آخَرَ وَ أَظُنُّهُ الْمِقْدَادَ- أَنْ یُنَادُوا فِی الْمَسْجِدِ بِأَعْلَى أَصْوَاتِهِمْ بِأَنَّهُ: لَا إِیمَانَ لِمَنْ لَمْ یَأْمَنْ جَارُهُ بَوَائِقَهُ، فَنَادَوْا بِهَا ثَلَاثاً، ثُمَّ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَى کُلِّ أَرْبَعِینَ دَاراً مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ.
مردی از انصار، خدمت پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله آمد و عرض کرد: من از فلان طایفه خانه ای خریده ام
و نزدیکترین همسایه ام کسی است که امیدی به خیر او ندارم و از شرش در امان نیستم، پس پیامبر خدا صلّی الله علیه وآله به علی علیه السلام و سلمان و ابوذر - و یکی دیگر که فراموش کردم و فکر میکنم مقداد باشد1 - دستور داد با صدایی بلند در مسجد اعلام کنند: هر آن که همسایه اش از شرّ او ایمن نباشد، ایمان ندارد، و آنان سه بار این پیام را اعلام کردند.
الکافی، ج ،2ص667
.1 فراموشی از راوی، یعنی عمرو بن عکرمه است.
21
همسایه آزار
قالَ الامام الرضا علیه السلام:
لَیْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ یَأْمَنْ جَارُهُ بَوَائِقَهُ.
از ما نیست کسی که همسایه اش از شرّ او در امان نباشد.
الکافی، ج ،4ص760
22
ورود به بهشت
قالَ رَسُولُ الله صلَّی الله علیه وآلِه:
لَیْسَ یَدْخُلُ الْجَنَّةَ مَنْ یُؤْذِی جَارَهُ وَ مَنْ لَمْ یَأْمَنْ جَارُهُ بَوَائِقَه
کسی که همسایه اش را آزار دهد و همسایه اش از شرّ او در امان نباشد؛ به بهشت وارد نخواهد شد.
مستدرک الوسائل، ج ،8ص421
23
آزار پیامبر صلّی الله علیه وآله
قالَ رَسُولُ الله صلَّی الله علیه وآلِه:
مَنْ آذَى جَارَهُ فَقَدْ آذَانِی وَ مَنْ حَارَبَهُ فَقَدْ حَارَبَنِی
هر که همسایه اش را بیازارد؛ مرا اذیّت نموده و هر که با همسایه اش بجنگد؛ (گویا) با من جنگیده است.
مستدرک الوسائل، ج ،8ص424
24
نفرین خدا
قالَ الامام الصادِقُ علیه السلام:
شَکَا رَجُلٌ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صلّی الله علیه وآله جَارَهُ، فَأَعْرَضَ عَنْهُ، ثُمَّ عَادَ، فَأَعْرَضَ عَنْهُ، ثُمَّ عَادَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه وآله لِعَلِیٍّ وَ سَلْمَانَ وَ مِقْدَادٍ اذْهَبُوا وَ نَادُوا لَعَنَةُ اللَّهِ وَ الْمَلَائِکَةِ عَلَى مَنْ آذَى جَارَهُ:
مردی خدمت پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله از همسایه ی خود شکایت کرد؛ رسول خدا صلّی الله علیه وآله از وی روی برگردانید، بار دیگر سخنش را تکرار کرد و حضرت متوجّه او نشد، بار دیگر گفت؛ در این
جا رسول خدا صلّی الله علیه وآله به علی علیه السلام و سلمان و مقداد فرمودند: بروید و فریاد بزنید: لعنت خدا و ملائکه بر کسانی باد که همسایه ها را آزار دهند!
مستدرک الوسائل،ج ،8ص423
25
شرط جهاد
قالَ رَسُولُ الله صلَّی الله علیه وآلِه فِی غَزْوَةِ تَبُوکَ:
لَا یَصْحَبُنَا رَجُلٌ آذَى جَارَه
آن حضرت در غزوه ی تبوک فرمودند: با ما همراه
نباشد کسی که همسایه اش را آزار دهد.
مستدرک الوسائل،ج ،8ص423
26
عاقبت خیانت
قالَ رَسُولُ الله صلَّی الله علیه وآلِه:
مَنْ خَانَ جَارَهُ بِشِبْرٍ مِنَ الْأَرْضِ طَوَّقَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِلَى الْأَرْضِ السَّابِعَةِ حَتَّى یَدْخُلَ النَّار
هر کس به قدر یک وجب از زمین همسایه به
وی خیانت کند، خداوند همان را تا هفت طبقه زمین به گردنش می افکند تا وارد دوزخ شود.
مستدرک الوسائل، ج ،8ص 422
27
راه برخورد
قالَ الامام الباقِرُ علیه السلام:
جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِیِّ صلَّی الله علیه وآلِه فَشَکَا إِلَیْهِ أَذًى مِنْ جَارِهِ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلَّی الله علیه وآلِه: اصْبِرْ، ثُمَّ أَتَاهُ ثَانِیَةً فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ صلَّی الله علیه وآلِه: اصْبِرْ، ثُمَّ عَادَ إِلَیْهِ فَشَکَاهُ ثَالِثَةً، فَقَالَ النَّبِیُّ صلَّی الله علیه وآلِه لِلرَّجُلِ الَّذِی شَکَا: إِذَا کَانَ عِنْدَ رَوَاحِ النَّاسِ إِلَى الْجُمُعَةِ فَأَخْرِجْ مَتَاعَکَ إِلَى الطَّرِیقِ حَتَّى یَرَاهُ مَنْ یَرُوحُ إِلَى الْجُمُعَةِ، فَإِذَا سَأَلُوکَ فَأَخْبِرْهُمْ، قَالَ، فَفَعَلَ فَأَتَاهُ جَارُهُ الْمُؤْذِی لَهُ فَقَالَ لَهُ: رُدَّ مَتَاعَکَ فَلَکَ اللَّهُ عَلَیَّ أَنْ لَا أَعُودَ.
مردی خدمت رسول خدا صلَّی الله علیه وآلِه آمد و از آزار همسایه شکایت کرد. رسول خدا صلَّی الله علیه وآلِه فرمود:
صابر و شکیبا باش! نوبت دوم به شکایت آمد و باز رسول خدا صلَّی الله علیه وآلِه به او فرمود: بردباری و
صبوری پیشه کن. نوبت سوم به شکایت آمد و رسول خدا صلَّی الله علیه وآلِه به او فرمود: روز جمعه به
هنگامی که عموم مردم برای نماز جمعه خارج می شوند، اثاث منزلت را بیرون بیاور و کنار کوچه بریز تا هر کس برای نماز جمعه میرود، آن را ببیند، و چون از تو سوال کنند، به آنان بگو که از شر همسایه خانه ی خود را تخلیه کرده ام. آن مرد به دستور رسول خدا صلَّی الله علیه وآلِه عمل کرد، همسایه ی مردم آزارش آمد و گفت: اثاثیه ات را به خانه ات بازگردان؛ با خدا عهد کردم که دیگر ناسازگاری نکنم.
الکافی، ج ،2ص668
28
همسایه ی بد
قالَ الامام الباقِرُ علیه السلام:
مِنَ الْقَوَاصِمِ الْفَوَاقِرِ الَّتِی تَقْصِمُ الظَّهْرَ جَارُ السَّوْءِ إِنْ رَأَى حَسَنَةً أَخْفَاهَا وَ إِنْ رَأَى سَیِّئَةً أَفْشَاهَا.
ازجمله آنچه کمر انسان را میشکند همسایه ی بد است که اگر خوبی از همسایه اش دید، آن را پنهان میکند و اگر بدی دید، آن را آشکار مینماید.
الکافی، ج ،2ص668
قَدْ حَمَلْتُ الْجَنْدَلَ وَ کُلَّ حَمْلٍ ثَقِیلٍ وَ لَمْ أَجِدْ حَمْلًا هُوَ أَثْقَلُ مِنْ جَارِ السَّوْء.
من صخره های بزرگ و آهن و هر بار سنگینی را به دوش کشیدم، اما باری سنگینتر از همسایه ی
بد ندیدم!
مستدرک الوسائل ج ،8ص 430
30
پناه به خدا
قالَ رَسُولُ الله صلَّی الله علیه وآلِه:
أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ جَارِ السَّوْءِ فِی دَارِ إِقَامَةٍ تَرَاکَ عَیْنَاهُ وَ یَرْعَاکَ قَلْبُهُ إِنْ رَآکَ بِخَیْرٍ سَاءَهُ وَ إِنْ رَآکَ بِشَرٍّ سَرَّهُ.
به خدا پناه میبرم از همسایه ی بد، که چشمانش
تو را میبینند و دلش مراقب توست؛ اگر تو را در خوبی و خوشی دید، ناراحت میشود و اگر تو را گرفتار و بد حال دید، خوشحال میشود.
الکافی، ج669 ،2
31
رنج و بلا
قالَ علِیٌّ علیه السلام:
جارُ السّوءِ أعظَمُ الضَرّاءِ وَ أشَدُّ البَلاءِ.
همسایه ی بد، بزرگترین رنج و سختترین بلا است.
غرر الحکم، ج ،2ص ،667ح6
32
نشانه های قیامت
قالَ رَسُولُ الله صلَّی الله علیه وآلِه:
مِنْ أَشْرَاطِ السَّاعَةِ سُوءُ الْجِوَارِ وَ قَطِیعَةُ الرَّحِمِ وَ تَعْطِیلُ الْجِهَاد
از نشانه های رستاخیز، بد همسایگی، قطع رحم و
تعطیل شدن جهاد است.
مستدرک الوسائل، ج ،8ص420
33
اطلاع از همسایه
قالَ رَسُولُ الله صلَّی الله علیه وآلِه:
ما آمَنَ بِی مَن بَاتَ شَبعانٌ وَ جارُهَ جائِعٌ.
به من ایمان نیاورده است؛ آن که شب سیر بخوابد و همسایه اش گرسنه باشد.
الکافی، ج ،2ص668
34
دریغ امکانات
قالَ رَسُولُ الله صلَّی الله علیه وآلِه:
مَنْ مَنَعَ الْماعُوُنَ جارَهُ مَنَعَهُ اللهُ خَیْرَهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ.
هر کس کالایی از همسایهی خود دریغ دارد،
خداوند در روز رستاخیز، خیر خود را از او دریغ
خواهد کرد.
وسائل الشیعه، ج ،9ص51
35
جویای حال همسایه
عن أَمِیر الْمؤمِنِین علیه السلام:
أَنَّهُ سَمِعَ النَّبِیّ صلَّی الله علیه وآلِه یَقُولُ لِأَصْحَابِهِ یَوْماً: مَا آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ مَنْ بَاتَ شَبْعَاناً [شَبْعَانَ] وَ جَارُهُ جَائِعٌ، فَقُلْنَا: هَلَکْنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ، فَقَالَ: مِنْ فَضْلِ طَعَامِکُمْ وَ مِنْ فَضْلِ تَمْرِکُمْ وَ رِزْقِکُمْ وَ خَلَقِکُمْ وَ خِرَقِکُمْ تُطْفِئُونَ بِهَا غَضَبَ الرَّبِّ وَ سَأُنَبِّئُکَ بِهَوَانِ الدُّنْیَا وَ هَوَانِ شَرَفِهَا عَلَى مَنْ مَضَى مِنَ السَّلَفِ وَ التَّابِعِین.
به خدا و روز قیامت ایمان نیاورده است کسی که شب سیر بخوابد و همسایه اش گرسنه باشد. عرض کردیم: ای رسول خدا! ما [که با این سخن] نابود شدیم. پیامبر صلَّی الله علیه وآلِه فرمود: از مازاد
و مصرف زیادی خرما و روزیتان و نیز لباسهای اضافی (به نیازمندان) هدیه کنید و خشم خدا را فرو نشانید.
وسائل الشیعه، ج ،17ص209
36
اول همسایه
قالَ رَسُولُ الله صلَّی الله علیه وآلِه:
الْجوارُ ثُمَّ الدّار الرَّفِیقُ ثُمَّ السَّفر.
(اگر خواستی خانه ای بخری) اول همسایه را انتخاب کن سپس خانه را،(و اگر خواستی به سفر بروی) اول همراه و رفیق مطمئن را انتخاب کن و سپس به سفر برو!
مستدرک الوسائل، ج ،8ص429
37
دعا برای همسایه
قال الحسنُ بن علی علیهما السلام:
رَأَیْتُ أُمِّی فَاطِمَةَ علیها السلام قَامَتْ فِی مِحْرَابِهَا لَیْلَةَ جُمُعَتِهَا فَلَمْ تَزَلْ رَاکِعَةً سَاجِدَةً حَتَّى اتَّضَحَ عَمُودُ الصُّبْحِ وَ سَمِعْتُهَا تَدْعُو لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ تُسَمِّیهِمْ وَ تُکْثِرُ الدُّعَاءَ لَهُمْ وَ لَا تَدْعُو لِنَفْسِهَا بِشَیْءٍ فَقُلْتُ لَهَا یَا أُمَّاهْ لِمَ لَا تَدْعِینَ لِنَفْسِکِ کَمَا تَدْعِینَ لِغَیْرِکِ فَقَالَتْ یَا بُنَیَّ الْجَارَ ثُمَّ الدَّار.
شبهای جمعه مادرم؛ فاطمه اطهر صلَّی الله علیه وآلِه را میدیدم که تا طلوع صبح مشغول رکوع و سجود بود؛ میشنیدم که مادرم برای مؤمنین و مؤمنات دعا میکرد و نام ایشان را میبرد و مکرر برای آنان دعا میکرد ولی برای خویشتن دعا نمی کرد. من به مادرم میگفتم: پس چرا برای خود دعا نمیکنی همچنان که برای
دیگران دعا میکنی!؟ فرمود: ای پسر عزیزم! اول همسایه، سپس اهل خانه.
علل الشرایع، ج ،1ص 182
38
عوض کردن همسایه
قالَ الامام الصادِقُ علیه السلام:
وَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: لَا یُسْتَجَابُ لِمَنْ یَدْعُو عَلَى جَارِهِ وَ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لَهُ السَّبِیلَ إِلَى أَنْ یَبِیعَ دَارَهُ وَ یَتَحَوَّلَ عَنْ جِوَارِه
کسی که برای همسایه ی بد دعا کند، مستجاب نمیگردد؛ زیرا خداوند به او امر کرده خانه اش
را بفروشد و به جای دیگر برود.
مستدرک الوسائل،ج ،8ص430
39
ابتلای مؤمن
قالَ الامام الصادِقُ علیه السلام:
مَا کَانَ وَ لَا یَکُونُ وَ لَیْسَ بِکَائِنٍ مُؤْمِنٌ إِلَّا وَ لَهُ جَارٌ یُؤْذِیهِ وَ لَوْ أَنَّ مُؤْمِناً فِی جَزِیرَةٍ مِنْ جَزَائِرِ الْبَحْرِ لَابْتَعَثَ اللَّهُ لَهُ مَنْ یُؤْذِیهِ.
چنین نبوده، نخواهد بود و نباشد مؤمنی جز آنکه او را همسایه ای باشد و آزارش رساند. اگر مؤمنی در یکی از جزیره های دریا باشد، خدا کسی را برای او برانگیزد که آزارش دهد.
الکافی، ج ،2ص251
40
بلایای سه گانه
قالَ الامام الصادِقُ علیه السلام:
مَا أَفْلَتَ الْمُؤْمِنُ مِنْ وَاحِدَةٍ مِنْ ثَلَاثٍ- وَ لَرُبَّمَا اجْتَمَعَتِ الثَّلَاثُ عَلَیْهِ-: إِمَّا بُغْضُ مَنْ یَکُونُ مَعَهُ فِی الدَّارِ یُغْلِقُ عَلَیْهِ بَابَهُ یُؤْذِیهِ، أَوْ جَارٌ یُؤْذِیهِ، أَوْ مَنْ فِی طَرِیقِهِ إِلى حَوَائِجِهِ یُؤْذِیهِ؛ وَ لَوْ أَنَّ مُؤْمِناً عَلى قُلَّةِ جَبَلٍ، لَبَعَثَ اللَّهُ- عَزَّ وَ جَلَّ- إِلَیْهِ شَیْطَاناً یُؤْذِیهِ، وَ یَجْعَلُ اللَّهُ لَهُ مِنْ إِیمَانِهِ أُنْساً لَایَسْتَوْحِش
مؤمن، از سه بلا در امان نیست و گاهی هر سه بر او هجوم میآورند: یا افراد خانواده آزارش میدهند، یا همسایه آزارش میدهد و یا به وسیله ی مردم رهگذر مورد استهزا و توهین واقع می ّ شود. مؤمن، اگر به قلّه ی کوهی پناه ببرد، خداوند، شیطان صفتی را برمی انگیزد تا او را آزار دهد. با وجود این، خداوند تعالی ایمان او را مایه ی انس و آرامش او قرار میدهد تا از هیچکس وحشت نکند.
الکافی، ج ،2ص250
چهل حدیث حقوق همسایه «1»