چهل حدیث در باره فروتنی و تواضع
تواضع
1. قال رسول‌الله صلی الله علیه و آله : اِنّ أفضَل النّاسِ عبداً من تواضَعَ عَنْ رفعَةٍ.
«بحارالانوار، ج 77، ص 179»
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بالاترین مردم از جهت مقام بندگی، کسانی هستند که با وجود رفعت شأن و مقام، فروتن و متواضع باشند.
2. قال الامام علی (علیه السلام) : عَلیکَ بالتّواضُعِ؛ فانَّهُ من أعظَمِ العبادَةِ.
«بحار الانوار، ج 75، ص 119»
امام علی (علیه السلام) فرمود: بر شما باد به تواضع و فروتنی، بدرستی که تواضع از بزرگترین عبادات است.
3. قال الامام علی (علیه السلام) : «التّواضُعُ رأسُ العقلِ و التَّکبُّرُ رأس الجَهلِ.
«تصنیف غررالحکم، ص 248، ح 5136»
امام علی (علیه السلام) فرمود: تواضع و فروتنی اساس اندیشه و عقل است و تکبر و غرور مایة جهالت و نادانی است.
4. قال الامام علی (علیه السلام) : أشرَفُ الخَلائقِ التَّواضعُ و الحِلْمُ و لینُ الجانبِ.
«تصنیف غررالحکم، ص 249، ح 5142»
امام علی (علیه السلام) فرمود: شریفترین خصلت‌های اخلاقی، تواضع، حلم و بردباری و نرم خویی هستند.
5. قال الامام علی (علیه السلام) : «اَجَلَّ النّاسِ مَنْ وضَعَ نَفْسَهُ.
«تصنیف غررالحکم، ص 249، ح 5141»
امام علی (علیه السلام) فرمود: برترین و بزرگوارترین مردم کسی است که فروتن باشد.
6. قال الامام علی (علیه السلام) : التّواضُعُ سُلَّمُ الشَّرَفِ.
«تصنیف غررالحکم، ص 249، ح 5146»
امام علی (علیه السلام) فرمود: تواضع و فروتنی نردبان شرافت و بزرگی است.
7. قال الامام علی (علیه السلام) : ما تواضَعَ الّا رَفیعٌ.
«تصنیف غررالحکم، ص 249، ح 5154»
امام علی (علیه السلام) فرمود: تواضع نمی کنند مگر انسان‌های بزرگوار و بلند مرتبه.
8. قال الامام العسکری (علیه السلام) : التواضعُ نِعمَةٌ لا یُحْسَدُ علیها.
«تحف العقول، ص 489»
امام حسن عسکری (علیه السلام) فرمود: تواضع و فروتنی نعمتی است که کسی به آن حسادت نخواهد ورزید.
9. قال الامام العسکری (علیه السلام) : ... وَ مَنْ تواضَعَ فی الدُّنیا لاِخوانِهِ فهُوَ عند اللهِ من الصّدّیقین.
«بحارالانوار، ج 75، ص 117»
امام حسن عسکری (علیه السلام) فرمود: کسی که در دنیا در مقابل برادران دینی خویش متواضع و فروتن باشد، در نزد خداوند از صدیقین خواهد بود.
10. قال الامام علی (علیه السلام) : لا حَسَبَ کالتّواضُع.
«نهج‌البلاغه، حکمت 109»
امام علی (علیه السلام) فرمود: هیچ حسب و نسبی برای انسان همانند تواضع و فروتنی نیست.(یعنی آن چنان که تواضع موجب سربلندی و افتخار انسان می‌شود هیچ حسب و نسبی این قدر موجب سربلندی انسان نیست.)
11. قال الامام علی (علیه السلام) فی صفة المتقین: و مَشیُهُم التّواضُعُ.
«نهج‌البلاغه، خطبة 184»
امام علی (علیه السلام) در بیان صفات متقین فرمود: (آنها کسانی هستند) که راه و رفتن ایشان همراه با تواضع و فروتنی است.
12. قال الامام الصادقُ (علیه السلام) : رأسُ الخیرِ التواضُعِ.
«بحارالانوار، ج 75، ص 123»
امام صادق (علیه السلام) فرمود: ریشه همه نیکی‌ها تواضع و فروتنی است.
13. قال الامام الصادق (علیه السلام) لمّا سئل عن التَّواضُعِ: هُوَ أن تَرضی من المجلِسِ بدونِ شَرَفِکَ و أن تُسَلِّمْ عَلی مَن لَقیتَ و أن تترک المراءَ و اِنْ کنتَ محقّاً.
«بحارالانوار، ج 78، ص 277»
امام صادق (علیه السلام) در جواب سؤال از تواضع فرمود: تواضع و فروتنی این است که در مجلسی که وارد می‌شوی در جایی بنشینی که پائین‌تر از شأن و مقام توست و بر هرکسی که او را ملاقات می‌کنی سلام کنی و جدل را ترک نمائی اگر چه حق با تو باشد.
14. قال الامام الصادق (علیه السلام) : منَ التّواضُعِ ... أن لاتُحِبَّ أن تُحْمَدَ علی التقوی.
«بحارالانوار، ج 75، ص 118»
امام صادق (علیه السلام) فرمود: از نشانه‌های تواضع این است که دوست نداشته باشی دیگران تقوا و پرهیزگاری تو را ستایش کنند.
15. قال الامام الرضا (علیه السلام) فی جواب السؤال عن حدّ التواضع: التّواضع درجاتٌ: منها أن یعرِفَ المَرْءُ قَدر نفسِهِ فینزّلُها منْزِلَتَها بقلبٍ سلیمٍ ....
«اصول کافی، ج 2، ص 124»
امام رضا (علیه السلام) در پاسخ سؤالی از حد تواضع فرمود: تواضع دارای درجاتی است، یکی از آن درجات این است که انسان قدر و منزلت خویش را بشناسد و خود را با قلب پاک و سالمی که دارد در جایگاه مربوط به خود قرار دهد، و هر آن‌چه را که دوست دارد به او داده شود، برای دیگران نیز همان را دوست داشته باشد، اگر از دیگران بدی دید آن را با خوبی جبران نماید، خشم خود را فرو برد و به راحتی مردم را عفو نماید؛ بدرستی که خداوند با نیکوکاران است.
16. قال الامام علی (علیه السلام) : ثلاثٌ هنَّ رأسُ التّواضُعِ: أن یبدَأَ بالسّلامِ مَن لَقِیهُ و یرضی بالدّون من شَرَفِ المجلِسِ و یکرِهُ الریاءَ والسمعه.
«کنزالعمال، ح 8506»
امام علی (علیه السلام) فرمود: اساس تواضع و فروتنی سه چیز است: 1) به هرکسی که برخورد نمود آغاز به سلام نماید، 2) در مجلسی که وارد می‌شود به محل پائین‌تر از جایگاه بالای مجلس، راضی باشد، 3) از ریاء و خودنمائی متنفر باشد.
17. قال الامام العسکری (علیه السلام) : من التّواضُعِ السلامُ علی کلِّ من تمرّ به و الجلوس دونَ شرفِ المجلس.
«بحارالانوار، ج 78، ص 372»
امام حسن عسکری (علیه السلام) فرمود: از مصادیق تواضع این است که بر هرکس گذر می‌کنی سلام نمائی و در مجلس در محل پایین‌تر از جایگاه بالای آن نشینی.
18. قال الامام الصادق (علیه السلام) : فیما اُوحیَ الله عز وَ جلَّ الی داوود (علیه السلام) : یا داوود، کَما أنَّ اقرَبَ الناسِ من اللهِ المتواضعون، کذالِکَ أبعَدُ النّاسِ منَ اللهِ المتکبّرون.
«اصول کافی، ج 2، ص 123»
امام صادق (علیه السلام) فرمود: در آن‌چه خداوند به حضرت داوود (علیه السلام) وحی کرده، آمده است: ای داوود، همان طوری که نزدیک‌ترین مردم به من انسان‌های متواضع هستند، دورترین مردم از من نیز انسان‌های متکبر هستند.
19. قال الامام علی (علیه السلام) : تمامُ الشّرَفِ التّواضُعِ.
«تصنیف غررالحکم، ص 249، ح 5144»
امام علی (علیه السلام) فرمود: تمام شرافت انسان به تواضع او است.
20.قال الامام علی (علیه السلام) : تَواضَعوا لِمَنْ تَعَلَّمُوا منهُ العِلْمَ و لِمَن تُعَلِّمونَهُ.
«تصنیف غررالحکم، ص 249، ح 5145»
امام علی (علیه السلام) فرمود: برای کسی که از او علم می‌آموزید و کسی که به او تعلیم می‌دهید تواضع و فروتنی نمایید.
21. قال الامام علی (علیه السلام) : التّواضُعُ یَرفَعُ، التکبّرُ یَضَعُ.
«تصنیف غررالحکم، ح 5158»
امام علی (علیه السلام) فرمود: تواضع و فروتنی مقام و منزلت انسان را رفیع کرده و تکبر و خودخواهی مقام او را پایین می‌آورد.
22. قال الامام علی (علیه السلام) : نَزِّل نفسَکَ دونَ منزِلتِها تُنَزِّلکَ النّاسُ فوقَ منزلتِکَ.
«تصنیف غررالحکم، ح 5176»
امام علی (علیه السلام) فرمود: نفس خویش را از مقام و منزلت خود پائین بیاور، آنگاه مردم تو را در جایگاهی بالاتر از آن که داری، قرار خواهند داد.
23. قال الامام علی (علیه السلام) : مَنْ تواضَعَ عَظَّمَهُ اللهُ وَ رَفَعَهُ.
«تصنیف غررالحکم، ح 5172»
امام علی (علیه السلام) فرمود: کسی که فروتنی نماید خداوند او را بزرگ نموده و مقام او را بالا می‌برد.
24. قال الامام الکاظم (علیه السلام) : انّ اللهَ لَمْ یَرفعِ المُتَواضِعین بقَدْرِ تواضُعِهِم، ولکن رَفَعَهم بقدرِ عظمتِهِ و مجدِهِ.
«تحف العقول، ص 399»
امام کاظم (علیه السلام) فرمود: همانا خداوند انسان‌های متواضع را به میزان تواضع و فروتنی آنها، بالا نمی‌برد، بلکه به میزان مجد و عظمت خود مقام آنها را رفیع می‌گرداند.
25. قال رسول الله صلی الله علیه و آله : مَنْ تواضَعَ لِلّهِ رفَعَهُ اللهُ، فهُوَ فی نفسِهِ ضعیفٌ و فی اعیُنِ النّاسِ عظیمٌ و مَنْ تَکَبَّر و ضعَهُ الله ....
«کنزالعمال، ح 5737»
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که برای خدا تواضع و فروتنی نماید، خداوند مقام او را رفیع و بلند می‌گرداند، پس او در نظر خود، انسان ضعیف کوچکی است اما در نظر مردم عظیم و بزرگ می‌باشد و کسی که تکبّر کرده، خداوند مقام او را پست می‌گرداند، پس او در نظر مردم کوچک و پست خواهد بود در حالی که در نظر خودش بزرگ است و ... .
26. قال الامام الصادق (علیه السلام) : انّ فی السّماء ملکین موکّلینِ بالعبادِ فمن تواضَعَ لِلّه رَفَعاهُ و من تکبَّر وَضَعاهُ.
«اصول کافی، ج 2، ص 122»
امام صادق (علیه السلام) فرمود: همانا در آسمان دو ملک مأمور بر بندگان می‌باشند، که هرکس برای خدا تواضع کند او را بالا می‌برند و هرکس تکبر نماید او را پائین آورده (و در نظر مردم کوچک می‌کنند).
27. قال رسول الله صلی الله علیه و آله : یا علی! و اللهِ لَوْ اَنَّ المتواضِعَ فی قَعْرِ بِئْرٍ لبَعَثَ اللهُ عزّ و جلّ الیه رِیحاً یرفعُهُ فوق الاخیار فِی دولةِ الاشرار.
«بحارالانوار، ج 77، ص 53»
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ای علی، به خدا سوگند، اگر انسان متواضع و فروتن در ته چاهی باشد، خداوند بادی را می‌فرستد و او را بالاتر از بهترین مردم در دولت و حکومت انسان‌های شرور قرار می‌دهد.
28. قال رسول الله صلی الله علیه و آله : مَنْ تَرکَ لُبسَ ثوبِ جمالٍ وَ هُوَ یَقدِرُ عَلیهِ تواضُعاً کساهُ اللهُ حلَّةَ الکرامةَ.
«بحارالانوار، ج 71، ص 425»
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که توان پوشیدن لباس زیبایی را دارد ولی به جهت تواضع و فروتنی از پوشیدن آن خود داری نماید خداوند به او لباس کرامت و جوانمردی می پوشاند.
29. قال الامام علی (علیه السلام) : ثمرة التّواضع المحبَّة.
«تصنیف غررالحکم، ص 249، ح 5179»
امام علی (علیه السلام) فرمود: نتیجه تواضع و فروتنی، محبت و دوستی است.
30. قال الامام علی (علیه السلام) : ثلاثَةٌ یوجِبْنَ المُحَبَّةَ، الدّینُ و التّواضُعُ و السخاءُ.
«تصنیف غررالحکم، ح 5181»
امام علی (علیه السلام) فرمود: سه چیز موجب محبت می‌گردد، دین، تواضع و فروتنی و سخاوت و بخشش.
31. قال الامام علی (علیه السلام) : ما أحسَنَ تواضعُ الأغنیاءِ للفُقَراءِ طَلباً لِما عند اللهِ وَ أحسَنُ مِنْهُ تیهُ الفقراءِ علی الأغنیاءِ اتّکالاً علی اللهِ.
«نهج‌البلاغه، حکمت 398»
امام علی (علیه السلام) فرمود: چه نیکوست، تواضع و فروتنی اغنیاء برای فقراء به جهت رسیدن به آن چه در نزد خداست (و خداوند وعده فرموده است) و نیکوتر از آن این است که فقراء به جهت توکّل و اعتماد بر خدا نسبت به اغنیاء بی‌توجّه و بی‌تفاوت باشند.
32. قال الامام علی (علیه السلام) : مَنْ تواضَع قلبُهُ لِلّهِ لم یَسْأمُ بدنُه من طاعَةِ اللهِ.
«بحارالانوار، ج 78، ص 90»
امام علی (علیه السلام) فرمود: کسی که قلبش برای خداوند خاضع و فروتن باشد، بدنش از عبادت و اطاعت پرودگار خویش خسته نمی‌شود.
33. قال الامام علی (علیه السلام) : التواضُعُ یَنْشُر الفضیلةَ.
«تصنیف غررالحکم، ص 248، ح 5131»
امام علی (علیه السلام) فرمود: تواضع موجب نشر و آشکار شدن فضیلت می‌شود.
34. قال الامام علی (علیه السلام) : التواضعُ ثمرة العلمِ.
«تصنیف غررالحکم، ص 248، ح 5129»
امام علی (علیه السلام) فرمود: تواضع و فروتنی نتیجه و ثمرة علم و آگاهی است.
35 قال الامام علی (علیه السلام) : لایُستعانُ ... علی التَّواضُعِ الّا بسلامَةِ الصّدر.
«بحارالانوار، ج 78، ص 7»
امام علی (علیه السلام) فرمود: انسان، موفّق به تواضع و فروتنی نمی‌شود، مگر این‌که دارای سینه و قلب پاک و سالم باشد.
36. قال الامام علی (علیه السلام) : و انّه لا ینبغی لمِنْ عَرَفَ عظمَةَ اللهِ أن یتعظَّمَ فانّ رفعَةَ الذّین یعلمون عَظَمَتُه أن یتواضَعُوا لَه.
«نهج‌البلاغه، خطبة 147»
امام علی (علیه السلام) فرمود: برای کسانی که به عظمت خداوند آگاه هستند سزاوار نیست که اظهار بزرگی کنند، پس همانا بزرگی و رفعت مقام افرادی که به عظمت خداوند آگاهی دارند در این است که برای او تواضع و فروتنی نمایند.
37. قال رسول الله صلی الله علیه و آله : مالی لا أری علیکُم حلاوَةَ العبادَةِ؟ قالوا: و ما حلاوَةُ العبادَةِ؟ قال: التواضعُ.
«تنبیه الخواطر، ج 2، ص 201»
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چه شده است که من شیرینی عبادت را در شما نمی‌بینم؟ اصحاب عرض کردند: شیرینی عبادت چیست؟ حضرت فرمود: تواضع و فروتنی (در برابر پروردگار).
38. قال الامام علی (علیه السلام) : مَنْ أتی غنیّاً فتواضَعَ لَهُ لِغناهُ ذَهَبَ ثُلثا دینِهِ.
«نهج‌البلاغه، حکمت 219»
امام علی (علیه السلام) فرمود: کسی که در نزد شخص ثروتمندی وارد شود و به خاطر ثروتش برای او تواضع و فروتنی نماید دو ثلث از دین خود را از دست داده است.
39. قال رسول الله صلی الله علیه و آله : مَنْ أتی ذامَیْرَةٍ فتَخَشَّعَ لَهُ طلبَ ما فی یَدیْهِ، ذهَبَ ثُلثا دینِهِ.
«بحارالانوار، ج 73، ص 169»
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که در نزد شخص ثروتمندی وارد شود و برای او خشوع و تواضع نماید تا مال و ثروتی از او بگیرد، دو سوم از دین خود را از دست می‌دهد.
40. قال الامام علی (علیه السلام) :عَلیکَ بالتّواضُعِ؛ فانَّهُ من أعظَمِ العبادَةِ.
«بحار الانوار، ج 75، ص 119»
امام علی (علیه السلام) فرمود: بر شما باد به تواضع و فروتنی، بدرستی که تواضع از بزرگترین عبادات است.
