أربعینات

پایگاه چهل حدیث های کوتاه در موضوع های متفاوت

أربعینات

پایگاه چهل حدیث های کوتاه در موضوع های متفاوت

أربعینات

شهادت ام الائمة النجبا سیدة نساء العالمین را تسلیت عرض می کنیم
سایت چهل حدیث ها (اربعینات)
مَنْ حَفِظَ مِنْ أَحَادِیثِنا أَرْبَعِینَ حَدِیثاً بَعَثَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَالِماً فَقِیها. الکافی‏ ج۱: ص۴۸.
سعی ما بر فراهم نمودن چهل حدیث های موضوعی است که آسان وسریع در دسترس اندیشوران محقق، مبلغین، سخنوران و ارباب منبر (حفظهم الله) باشد.
<زندگی عاقلانه در دنیا این است که انسان از امکاناتی که خداوند در اختیارش قرار داده، برای رسیدن به تکامل و سعادت دو جهان استفاده کند، نه آن‌که تمام همت و تلاش خویش را صرف دنیا کرده و از آخرت غافل بماند که در این صورت دچار خسران و ضرر بزرگ شده است. انسان‌های پرهیزکار از مظاهر دنیا به حداقل اکتفا نموده و تمام سعی و کوشش آنان به زندگی آخرت معطوف است که آن‌جا سرای جاوید و ابدی است
قرآن کریم در توصیف زندگی دنیا می‌فرماید: «وَ مَا الْحَیاةُ الدُّنْیا إِلاَّ لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ لَلدَّارُ الْآخِرَةُ خَیْرٌ لِلَّذینَ یَتَّقُونَ أَ فَلا تَعْقِلُون»؛[1] زندگى دنیا، چیزى جز بازى و سرگرمى نیست! و سراى آخرت، براى آنها که پرهیزکارند، بهتر است، آیا نمى‌‌‏‌اندیشید؟.>

عزیزان، ما را از نظرات سودمندتان محروم نفرمایید. قبلا از الطاف شما متشکریم.
-----------------------------------------------
ایمیل: chelhadith.ir@gmail.com
-----------------------------------------------
امام عسکری علیه السلام: «نَحنُ حُجَجُ اللهِ عَلَیکُم وَ فاطِمَةُ حُجَّةٌ عَلَینا». یعنی ما حجّت های خداوند بر شماییم و فاطمه علیها سلام الله حجّت بر ماست.
جستجو در پایگاه شما را سریعتر به هدف میرساند

دنبال کنندگان ۴ نفر
این وبلاگ را دنبال کنید

الأربعون حدیثاً:   

1-ابراهیم قطیفی   

2-حارثی عاملی   

3-محمدتقی مجلسی

الأربعون حدیثا

ابراهیم بن سلیمان قطیفى (984ق)

تحقیق: علیرضا هَزار

درآمد

شیخ ابراهیم بن سلیمان قطیفى ۱، فاضل، عالم و از اکابر محدّثان امامیه و اعاظم فقها و مجتهدان بود که در عصر شاه تهماسب صفوى (930 ـ 984 ق) مى زیست .
شیخ یوسف بن ابراهیم، در اجازه اش به وى آورده است:
الشیخ المذکور قطیفی الأصل، إلاّ أنّه جاء العراق فقَطَنَ فی الغریّ مدّةً ثمّ فی الحلّة، فلهذا نسب إلى کلّ منهما ؛ فهو فاضل ورع، قد


1.براى آگاهى از شرح حال وى، ر . ک: ریاض العلماء ج۱، ص۱۵ ـ ۱۹ ؛ أمل الآمل، ج۲، ص۸ ؛ لؤلؤة البحرین، ص۱۵۹ ـ ۱۶۵ ؛ کشکول، بحرانى، ج۱، ص۲۸۹ ؛ الجامع فی الرجال ؛ ج۱، ص۴۲ ؛ الکُنى والألقاب، ج۳، ص۷۶ و۷۷ ؛ کشف الحجب والأستار، ص۱۱ و۱۵ ؛ أنوار البدرین ص۸۱ ؛ إیضاح المکنون، ج۱، ص۲۹۹، ۵۶۲، ۵۷۳ وج۲، ص۸، ۶۲۶، ۶۶۵ و۷۱۵ ؛ معجم المصنّفین، التونکی ج۳، ص۱۵۲ ـ ۱۵۴ ؛ ریاض الجنّة، ص۷۸ ـ ۸۲ ؛ فوائد الرضویة، ص۶ ـ ۷ ؛ هدیة الأحباب، ص۲۲۰ ؛ روضات الجنات، ج۱، ص۲۵ ؛ أعیان الشیعة، ج۲، ص۱۴۱ ـ ۱۴۳ ؛ سفینة البحار، ج۱، ص۷۷ ؛ الذریعة، ج۲، ص۳۰۷ وج۵، ص۱۱ وج۶، ص۲۲ وج۱۱، ص۱۸۸ و۲۰۴ و۲۲۷ وج۱۲، ص۱۶۴ و۲۶۶ و ج۱۶، ص۱۷۷ وج۲۴، ص۴۳۹ وج۲۵، ص۱۵۰ ـ ۱۵۲ ؛ طبقات أعلام الشیعة ( قرن العاشر )، ص۴ ـ ۵ ؛ هدیة العارفین، ج۱، ص۲۶ ؛ الأعلام، للزرکلى، ج۱، ص۴۱ ؛ معجم المؤلّفین، ج۱، ص۳۶ ؛ ریحانة الأدب، ج۴، ص۴۸۰ ؛ مؤلّفین کتب چاپى فارسى وعربى، ج۱، ص۷۸ ـ ۷۹ ؛ معجم مؤلفی الشیعة، ص۳۱۹ و۳۲۰ ؛ نامه دانشوران، ج۱، ص۵۲۴ ؛ تاریخ العلماء، حکیمى، ص۲۶ .


الأربعون حدیثاً - صفحه ۱۰

روى عنه جملة من العلماء ۱ .
وى در بسیارى از دانش هاى دینى، دستى گشاده داشت و در برقرارى ارتباط میان دانشمندان و حاکمان، ونپذیرفتن هدایا و جوایز آنان، بسى سخت پیمان و کرانه جوى بود . او از فقیهانى است که به حرمت نماز جمعه در زمان غیبت، باور دارند .

مشایخ وى

براساس گزارش مرحوم علامه مجلسى، او از محقق کرکى، از على بن هلال جزایرى روایت مى کند:
صاحب ریاض العلماء مى نویسد:
وى وشیخ عزّ الدین آملى وشیخ على کرکى هم درس بودند و چنان که گفته اند، نزد شیخ على بن هلال جزایرى، دانش مى آموخته اند لیک از اجازه اى که شیخ ابراهیم بن سلیمان قطیفى به شمس الدین محمد بن حسن استرآبادى داده است، بر مى آید که وى، با یک واسطه، از شیخ على بن هلال روایت مى کرده است . او در آن اجازتْ نامه گفته است: «إنّ عدّة من الفضلاء أجازوه، أوثقهم الشیخ ابراهیم بن الحسن، الشهیر بالورّاق، عن الشیخ علی بن هلال الجزائری » و تاریخ آن اجازه نویسى در سال ۹۲۰ ق، و در ایّام مجاورتش در نجف اشرف است ۲ .
در واقع مرحوم افندى با ذکر این سخن، چندان به دانش آموختن وى از شیخ على بن هلال جزایرى، باور ندارد ؛ اما صاحب أعیان الشیعة، را رأى بر این است که هیچ ناسازگارى


۱.ریاض العلماء، ج۱، ص۱۸ .

۲.ریاض العلماء، ج۱، ص۱۶ (با ترجمه وتلخیص) .


الأربعون حدیثاً - صفحه ۱۱

ومنافاتى میان این که ابراهیم بن سلیمان، شاگرد على ابن هلال باشد و در عین حال، با واسطه اى از او نقل کند، وجود ندارد ۱ .
ابراهیم بن سلیمان، همچنین از شیخ محمد زاهد نجفى و دیگران، روایت مى کند .

شاگردان وى

قطیفى شاگردان بسیارى داشته است که در میان آنان، سید معزّالدین محمد بن تقى الدین محمد حسینى اصفهانى، سید شریف الدین بن نور الدین مرعشى شوشترى (پدر قاضى نور اللّه ) و نیز سید نعمة اللّه حلّى، از دیگران نامبُردارترند .

اجازه دارندگان از قطیفى

مرحوم سید محسن امین در این باره مى نگارد:
یروی عنه إجازةً تلامیذه الثلاثة المذکورون فی الریاض: یروی عنه جماعة من العلماء کما یظهر من إجازاته، منهم: تلمیذه السیّد معزّ الدین المتقدّم ذکره، وله منه إجازة تاریخها سنة ۹۲۸ فی المشهد المقدّس الغروی، وقد رأیتها بخطّه الشریف على ظهر الشرائع التی کانت لتلمیذه المذکور وخطّه غیر جیّد، وفی اللؤلؤة یظهر من تلک الإجازة أنّ الشیخ علیّ بن هلال کان عمّ هذا الشیخ . قال فی الریاض: ومنهم: السیّد شریف الدّین الحسینی المرعشی التستری والد القاضی نور اللّه التستری، صاحب مجالس المؤمنین على ما صرّح به القاضی نور اللّه فی حواشی المجالس المذکور، ومنهم السیّد المیرزا نعمة اللّه الحلّی .
(أقول ) وهی إجازة کبیرة للمولى شمس الدین محمّد بن ترکی ،


۱.أعیان الشیعة، ج۲، ص۲۴۳ .


الأربعون حدیثاً - صفحه ۱۲

ذات فوائد مهمّة تبلغ نحو کراستین تاریخها سنة ۹۱۵ ق، بعد وروده العراق بسنتین، وله إجازة للشیخ شمس الدین محمود بن الحسن الإسترآبادی سنة ۹۲۰ ق . وله إجازة کبیرة للمدعوّ شاه محمود الخلیفة الشیرازی، وللشیخ حسین بن عبدالحمید ۱ .

تألیفات وى

آثار بسیارى را از ابراهیم بن سلیمان قطیفى مى شناسیم . گفتنى است که او مناظرات و ستیزه هاى دانشى بسیارى با دانشمندِ هم روزگارش شیخ على کرکى داشته است . این چالش ها و گریبان گرفتن هاى دانشورانه غایت نظر و دغدغه ذهنى قطیفى در بسیارى از نوشته هایش بوده است، تا آن جا که تعدادى از آثار او به طور مستقیم، در رد و نقص افکندن بر نگارش ها یا آراى شیخ على کرکى، به سامان شده اند .
تألیفات وى به قرار زیرند:
۱ ـ إثبات الفرقة الناجیة . صاحب روضات الجنات، نسخه اى از این کتاب را داشته است ۲ .
۲ ـ أدعیة سعة الرزق و قضاء الدین ۳ .
۳ ـ الأمالی . امیر محمد اشرف، شاگرد علامه مجلسى رحمه الله در کتابش فضائل السادات، از الأمالی قطیفى نقل مى کند ۴ . صاحب أعیان الشیعة، نسخه اى از آن را در مکتبة الحسینیة در نجف


۱.أعیان الشیعة، ج۲، ص۱۴۳ .

۲.روضات الجنات، ج۱، ص۲۶ ؛ الذریعة، ج۱، ص۹۸ .

۳.الذریعة، ج۱، ص۳۹۸ .

۴.همان، ج۲، ص۳۰۷ .


الأربعون حدیثاً - صفحه ۱۳

دیده است ۱ .
۴ ـ الأربعون حدیثاً (رساله حاضر) .
۵ ـ إیضاح النافع ۲ . این کتاب در شرح مختصر النافع نوشته شده است .
۶ ـ الحائریة فی تحقیق المسألة السفریة . این رساله، ردّى است بر شیخ على کرکى و اثبات این که در «ده روز قاطع سفر»، توالى لازم است، بر خلاف نظر کرکى که توالى را شرط نمى دانسته است . در این رساله، پاره اى مباحثات که در سفر مشهد مقدس رضوى میان این دو دانشورِ هم روزگار انجام شده، آمده است ۳ .
۷ ـ السراج الوهّاج لدفع قاطعة اللجاج: مسأله حلّ خراج، مقوله اى بود که شیخ على کرکى در جواز و حلّیت آن، رساله اى با نام قاطعة اللجاج فی حلّ الخراج نگاشت، و از سوى دیگر، قطیفى در بیان حرمت و نیز ردّ کتاب شیخ على، السراج الوهّاج لدفع قاطعة اللجاج را نوشت ۴ .
۸ ـ رسالة فی حرمة الجمعة . این رساله نیز نقدى است بر آراى شیخ على کرکى در وجوب نماز جمعه به شرط بودن فقیه در عصر غیبت ۵ .
۹ ـ رسالة الرضاعیّة . این رساله نیز در مناظره با رساله اى که شیخ على کرکى در بطلان قول به تنزیل در مسئله رضاع نوشته بود، نگارش یافته است ۶ .


۱.أعیان الشیعة، ج۲، ص۱۴۳ .

۲.ریحانة الأدب، ج۴، ص۴۸۰ .

۳.همان، ص۴۸۳ .

۴.الذریعة، ج۱۲، ص۱۶۴ ؛ ریاض الجنة، ج۱، ص۷۹ .

۵.ریاض الجنة، ج۱، ص۷۹ .

۶.الذریعة، ج۱۱، ص۱۸۸ .


الأربعون حدیثاً - صفحه ۱۴

۱۰ ـ شرح الأسماء الحسنى . نگارش این کتاب، در ۹۳۴ ق به پایان رسیده است ۱ .
۱۱ ـ نوادر الأخبار الطریفة ۲ .
۱۲ ـ حاشیه ألفیه شهید اوّل ۳ .
۱۳ ـ الهادی إلى الرشاد فی شرح الإرشاد ۴ .
۱۴ ـ محرّمات الذبیحة ۵ .
۱۵ ـ نفحات الفوائد ومفردات الزوائد . این کتاب، در پاسخ به پرسش هایى فرضى در مسائل دین و شریعت، نگاشته شده است روش نگارنده در کتاب چنین است: «إن سأل سائل کذا فنقول کذا» ۶ .
۱۶ ـ الرسالة النجفیة . این رساله، در عبادات، براى استفاده مقلّدان نوشته شده است ۷ .

کتاب اربعین قطیفى

اربعین نگارى در تاریخ حدیث، همواره در میان اندیشه ورزان و حفّاران دانش هاى دینى، بسى مشتاق داشته و میوه هاى بسیارى را بر شاخسار خود، دیده است .


۱.أعیان الشیعة، ج۲، ص۱۴۳ .

۲.ریحانة الأدب، ج۴، ص۴۳۱ .

۳.همان، ص۴۸۱ .

۴.الذریعة، ج۶، ص۲۲ .

۵.همان، ج۲۵، ص۱۵۰ .

۶.ریحانة الأدب، ج۴، ص۴۸۱ .

۷.أعیان الشیعة، ج۲، ص۱۴۳ ؛ الذریعة، ج۲۴، ص۲۴۷ .


الأربعون حدیثاً - صفحه ۱۵

درخشش و نمود روایتِ متواتر ۱، یا مشهور ۲، ویا دستِ کم، مستفیض ۳ «مَنْ حفظ مِنْ اُمّتی أربعینَ حدیثاً، ممّا یحتاجون إلیه من أمر دینهم، بعثه اللّه یوم القیامة فقیهاً عالماً» ۴، بر تارکِ متون حدیثىِ خاصّه وعامّه، به یقین در شوراندنِ این اندیشه و گستراندنِ این ساحت، تأثیر فراوان داشته است .
به هر روى، چه واژه «حَفِظَ» را بر نشر و نگاهدارى پیام شریعت و چهل بانگ دینى در میان جامعه معنا کنیم و یا آن را در مفهوم «از بَر کردن» که کتابت را هم شامل شود، منحصر بدانیم، ویا با نظر به اختلاف نسخه ها و نیز نقل هاى گونه گون حدیث ـ که در برخى منابع به جاى «مَنْ حَفِظَ»، «مَنْ حَملَ»، «مَنْ نَقَلَ» ویا «مَنْ کَتَب» آمده است ـ، آن را از باب نقل به معنا و نظر عرف، اعمّ از «در یاد سپردن» بدانیم، موجب شده است که بازار این نوع نگارش در میان شیعیان و نیز سنیان هماره گرم و پویا باشد، تا آنجا که پاره اى شمارگان اربعین نگارى ها را تا هزار هم گفته اند ۵ .


۱.شرح الکافی، ملا صالح مازندرانى، ج۲، ص۲۲۸ .

۲.مرآة العقول، ج۱، ص۳۴ .

۳.الأربعین، محمدباقر بن محمدتقى مجلسى، ص۱۰ .

۴.الخصال، ص۳۲۰ ؛ الوافی، ج۱، ص۱۳۶ ؛ بحار الأنوار، ج۲، ص۱۵۸ ؛ کنز العمال، ج۱۰، ص۲۲۵ ؛ کشف الظنون، ج۲، ص۱۰۳۶ .


الأربعون حدیثاً - صفحه ۱۶

یکى از این «چهل حدیث» نگارى ها، اربعین شیخ ابراهیم بن سلیمان قطیفى است که در جمع احادیث اخلاقى به سامان شده است. مؤلف با آن که عزم نگارشِ اربعینى در تکالیف و وظایف بندگان و آداب و آموزه هاى اخلاقى داشته است، لیک در فرجام کار، ۴۵ حدیث را در این باب، گرد آورده و ثبت کرده است.

نسخه هاى خطّى کتاب:

از اربعین قطیفى، سه نسخه یافت شده که به قرار زیرند:
۱ ـ نسخه کتاب خانه آستان قدس رضوى، به شماره ۱۱۷۰۵، با خطّ نسخ، در چهار برگ که در قرن دوازدهم کتابت شده است ۱ .
۲ ـ نسخه موجود در کتاب خانه دانشگاه تهران، به شماره ۲۱۱۳، در پنج برگ، که به خطّ نسخ است و توسط احمد بن شمس الدین حسینى بحرانى نگارش یافته و تاریخ کتابت آن مشخّص نیست ۲ .
۳ ـ نسخه موجود در کتاب خانه ملّى تهران، به شماره ۳۸۷۹/ع، که به خطّ نسخ و توسط محمد قلى، در قرن دوازدهم نوشته شده است . آغاز این نسخه، افتادگى دارد ۳ .
کتاب حاضر را براساس همان دستْ نوشتِ موجود در کتاب خانه رضوى، که به جهت قدمت و نیز نیکویى خط، از اقران خود، متمایز بود، ویراسته و آراسته ایم .


۱.فهرست نسخ خطّى کتاب خانه آستان قدس رضوى، ج۱۴، ص۴۳ .

۲.فهرست نسخ خطّى کتاب خانه دانشگاه تهران، ج۸، ص۷۴۸ .

۳.فهرست نسخه هاى خطّى کتاب خانه ملّى، ج۷، ص۱۲۱ .


الأربعون حدیثاً - صفحه ۱۷

تذکار این نکته بایسته است که در برخى موارد (ثلث اوّل کتاب)، نگارنده تصریح مى دارد که روایات را از الأمالی شیخ طوسى رحمه الله نقل مى کند . ما نیز در آن موارد پیش گفته، متن مصحّح موجود کتاب الأمالی را به عنوان نسخه اصل انگاشته ایم و نقل هاى قطیفى را با آن مقابله و تصحیح کرده و در پى نوشت با نام «المصدر» از آن یاد کرده ایم .


الأربعون حدیثاً - صفحه ۲۰

بسم الله الرّحمن الرّحیم
الحمد للّه ربّ العالمین، وصلاة على خیرته من خلقه أجمعین محمّد المصطفى من المصطفین، الباقی شرعه إلى یوم الدّین، وعترته الحجج والبراهین، خصوصاً إمام الأولیاء أمیرالمؤمنین وإمام المتّقین، صلّى اللّه على محمّد وآل محمّد صلاةً باقیةً ببقاء ثناء مالک یوم الدین .
أمّا بعد، فیقول الفقیر إلى اللّه المنّان إبراهیم بن سلیمان: هذه أربعون حدیثاً وضعتها على الاختصار وحذف الأسناد، وخصصتها بما هو أعظم تکالیف العباد، وأسأل اللّه أن یجعلها ذخراً لیوم المعاد، وینفع بها العلماء والزهّاد ؛ إنّه کریم جواد .
قال اللّه تعالى: «وَإِنَّ عَلَیْکُمْ لَحَافِظِینَ * کِرَاماً کَاتِبِینَ »۱« مَا یَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلاَّ لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ»۲ من کتابی الأمالی للشیخ رحمه الله.

۰.ما ذکره الشیخ رحمه الله بإسناده عن المفید رحمه الله رفعه ، أنّ النبیّ علیه السلام۳قال :

الأوّل :

ما ذکره الشیخ رحمه الله بإسناده عن المفید رحمه الله رفعه ، أنّ النبیّ علیه السلام ۴ قال :«لا تکثروا الکلام بغیر ذکر اللّه ؛ فإنّ الکلام بغیر ذکر اللّه قَسو ۵ القلب، إنّ أبعد الناس عن ۶ اللّه تعالى القلب القاسی» ۷ .


۱.سورة الانفطار، الآیة ۱۱ ـ ۱۲ .

۲.سورة ق، الآیة ۱۸ .

۳.فی الأمالی: قال رسول اللّه صلى الله علیه و آله وسلم .

۴.فی الأمالی: قسوة .

۵.فی الأمالی: من .

۶.الأمالی للطوسی، ص۳ ؛ مشکاة الأنوار، ص۵۶ ؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۲۸۱ وج۹۰، ص۱۶۴ . وقال العلاّمة المجلسی قدّس سرّه القدّوسی: اعلم أنّ أکثر الأصحاب حکموا بکراهیة الکلام بغیر ذکر اللّه . راجع: بحار الأنوار، ج ۷۷، ص ۱۷۴ .


الأربعون حدیثاً - صفحه ۲۱

الثانی۱:

ما رواه أبو حرب بن أبی الأسود الدُّؤلی۲رفعه إلى أبی ذرٍّ، عن رسول اللّه صلى الله علیه و آله بحضرة أمیرالمؤمنین علیه السلام۳قال: «یا أبا ذرّ، اترک فضول الکلام، وحسبک من الکلام ما تنال ۴ به حاجتک» ۵ .

۰.بالطریق المذکور۶قال علیه السلام :

الثالث:

بالطریق المذکور ۷ قال علیه السلام: «یا أبا ذرّ کفى بالمرء کذبا أن یتحدّث ۸ بکلّ ما یسمع ۹ » . ۱۰

۰.بالطریق المذکور :

الرابع:

یا أبا ذرّ، ما من شیء أحقّ بطول ۱۱ السجن من اللسان ۱۲ .


۱.الروایة طویلة جدّاً، وأخذ المؤلّف منها موارداً، ونقلها فی هذه الرسالة قطعة قطعة .

۲.فی الأصل: الذیلی، والصحیح ما أثبتناه من المصادر .

۳.فی المصدر کذا: . . . فحدّثنی أبوذرّ، قال: دخلت ذات یوم فی صدر نهاره على رسول اللّه صلى الله علیه و آله فی مسجده، فلم أر فی المسجد أحداً من الناس إلاّ رسول اللّه صلى الله علیه و آله وعلیٌّ علیه السلام إلى جانبه یجلس، فاغتنمت خلوة المسجد فقلت: یا رسول اللّه . . . . فقال . . .

۴.فی المصدر: تبلغ .

۵.الأمالی للطوسی، ص۵۳۵ المجلس یوم الجمعة الرابع من المحرّم ؛ مجموعة ورام، ج۲، ص۶۱ ؛ مکارم الأخلاق، ص۴۶۷ ؛ أعلام الدین، ص۱۹۸ ؛ بحار الأنوار، ج۷۴، ص۸۶ ؛ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۱۸۸ .

۶.والطریق کذا: حدّثنا الشیخ أبو جعفر محمّد بن الحسن بن علیّ الطوسی، قال: أخبرنا جماعة عن أبی المفضّل، قال: حدّثنا رجاء بن یحیى بن الحسین العبرتائی الکاتب سنة أربع عشرة وثلاثمئة، قال: حدّثنا محمّد بن الحسن بن شمّون، قال: حدّثنی عبداللّه بن عبدالرحمن الأصم، عن الفضیل بن یسار، عن وهب بن عبداللّه بن أبی دبی الهنائی، قال: حدّثنی أبو حرب بن أبی الأسود الدؤلی، عن أبیه أبی الأسود، قال :

۷.فی المصدر: یحدّث .

۸.فی المصدر: سمعه .

۹.معانی الأخبار، ص۱۵۸ ؛ الأمالی للطوسی، ص۵۳۵ ؛ مکارم الأخلاق، ص۴۶۷ ؛ أعلام الدین، ص۱۹۸ ؛ بحار الأنوار، ج۷۴، ص۸۶ ؛ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۱۸۸ .

۱۰.فی النسخة: بغلول، والصحیح ما أثبتناه من المصدر .


الأربعون حدیثاً - صفحه 22

۰.قال علیه السلام:

الخامس:

یا أبا ذرّ، إنّ اللّه عند لسان کلّ قائل، فلیتّق اللّه امرؤ ولیعلم ما یقول ۱ .

السادس:

بالطریق المذکور قال علیه السلام: «یا أبا ذرّ، من أجاب داعی اللّه، وأحسنَ عمارة مساجد اللّه، کان ثوابه من اللّه الجنّة» فقلت: بأبی أنت واُمّی یا رسول اللّه فکیف تعمر مساجد اللّه ؟ قال: « لا یرفع فیها الأصوات، ولا یجادل فیها بالباطل، واترک اللغو ما دمت فیها، فإن لم تفعل فلا تلومنّ ۲ إلاّ نفسک» ۳ .

۰.وبالطریق المذکور قال علیه السلام :

السابع:

«یا أبا ذرّ، لا تنطق (فیما یعنیک فی شیء) ۴ فإنّک لست منه فی شیءٍ (فاخزن لسانک کما تخزن ورقک) ۵ » . ۶

۰.بالطریق المذکور قال علیه السلام :

الثامن:

«یا أبا ذرّ، الکلام ۷ عماد الدین واللسان أکبر، والصدقة تمحو الخطیئة واللسان أکبر ۸ .

۰.قال علیه السلام :

التاسع:

«یا أبا ذرّ، لیکن لک فی کلّ شیء نیّةٌ ۹ حتّى فی النوم والأکل ۱۰ .


1.الأمالی للطوسی، ص۵۳۵ ؛ مجموعة ورّام، ج۱، ص۱۰۵ ؛ مکارم الأخلاق، ص۴۶۷ ؛ مشکاة الأنوار، ص۱۵ ؛ أعلام الدین، ص۱۹۸ ؛ بحار الأنوار، ج۷۴، ص۸۶ ؛ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۱۸۸ .

2.فی المصادر: فلا تلومنّ یوم القیامة إلاّ نفسک .

3.ما وجدنا هذه القطعة فی أمالی الطوسی ؛ بل فی مکارم الأخلاق، ص۴۶۷ ؛ مجموعة ورّام، ج۲، ص۶۱ ؛ أعلام الدین، ص۱۹۸ ؛ بحار الأنوار، ج۷۴، ص۸۶ ؛ بحار الأنوار، ج۸۰، ص۳۶۹ ؛ وسائل الشیعة، ج۵، ص۲۳۳ .

4.فی المصدر: فیما لا یعنیک .

5.کذا فی الأصل وبحار الأنوار، وفی المصدر: واحرز لسانک کما تحرز رزقک .

6.الأمالی للطوسی، ص۵۲۷ ؛ مجموعة ورام، ج۲، ص۵۳ ؛ أعلام الدین، ص۱۹۱ ؛ بحار الأنوار، ج۷۴، ص۷۸ .

7.کذا فی الأصل، وفی المصادر: الصلاة عمود الدین .

8.أمالی الطوسی، ص۵۲۹ ؛ مکارم الأخلاق، ص۴۶۱ ؛ مجموعة ورّام، ج۲، ص۵۵ ؛ أعلام الدین، ص۱۹۲ ؛ بحار الأنوار، ج۷۴، ص۸۰ .

9.فی أعلام الدین ومکارم الأخلاق: نیّة صالحة .

10.ما وجدنا هذه العبارة فی أمالی الطوسی ؛ بل وجد فی: مکارم الأخلاق، ص۴۶۳ ؛ أعلام الدین، ص۱۹۴ ؛ بحار الأنوار، ج۷۴، ص۸۴ ؛ وسائل الشیعة، ج۱، ص۴۸ .


الأربعون حدیثاً - صفحه 23

۰.قال علیه السلام :

العاشر:

«یا أباذرّ، أربعة ۱ لا یصیبهنَّ إلاّ مؤمن: الصمت وهو أوّل العبادة» ۲ قلت: یا رسول اللّه، وإنّا لنؤاخذ ۳ بما (ننطق من ألسنتنا) ۴ ؟ قال: «یا أباذرّ، وهل یکبّ الناس على مناخرهم فی النار إلاّ حصائد ألسنتهم ! إنّک لا تزال سالماً ما سکتّ، فإذا تکلّمت یُکتب ۵ لک أو علیک» ۶ .

۰.وبالطریق المذکور قال علیه السلام :

الحادی عشر:

«یا أباذرّ، إنّ الرجل لیتکلّم بالکلمة من رضوان اللّه (جلّ ذکره) ۷ فیکتب له بها رضوانه إلى یوم القیامة، وإنّ الرجل لیتکلّم بالکلمة فی المجلس لیضحکهم بها، فیهوی فی جهنّم [ ما ] ۸ بین السماء والأرض» ۹ .

۰.بالطریق المذکور قال علیه السلام :

الثانی عشر:

«یا أباذرّ، ویل للّذی یتحدّث ۱۰ فیکذب (لیضحک به القوم) ۱۱ ! ویل له، ویل له، ویل [ له ] ۱۲ » ۱۳


1.فی المصدر: أربع .

2.وللروایة هذه الزیادة: « . . . والتواضع للّه، وذکر اللّه فی کلّ حالة، وقلّة الشیء یعنی قلّة المال . یا أباذر، همِّ بالحسنة وإن لم تعملها ؛ لکیلا تکتب من الغافلین . یا أبا ذرّ، من ملک ما بین فخذیه وبین لحییه دخل الجنّة» قلت: یا رسول اللّه . . .

3.فی المصدر: لنؤخذ .

4.فی المصدر: بما تنطق به ألسنتنا .

5.فی المصدر: کتب .

6.الأمالی للطوسی، ص۵۳۶ ؛ مکارم الأخلاق، ص۴۶۹ ؛ مجموعة ورّام، ج۲، ص۶۴ ؛ عدّة الداعی، ص۲۴۹ ؛ أعلام الدین، ص۲۰۱ ؛ بحار الأنوار، ج۷۴، ص۲۶ .

7.فی المصدر: جلّ ثناؤه .

8.أضفناه من المصادر .

9.الأمالی للطوسی، ص۵۳۶ ـ ۵۳۷ ؛ مجموعة ورّام، ج۲، ص۶۴ ؛ أعلام الدین، ص۲۰۱ ؛ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۲۵۱ .

10.فی المصدر: یحدّث .

11.فی المصدر: لیضحک القوم .

12.أضفناه من المصادر .


الأربعون حدیثاً - صفحه 24

۰.بالطریق المذکور، قال علیه السلام :

الثالث عشر:

«یا أباذرّ، من صمت نجا، فعلیک (بالصمت) ۱ بالصدق، ولا تخرجنّ من فیک کذبة أبداً» قلت: یا رسول اللّه، فما توبة الرجل الّذی یکذب متعمّداً ؟ قال: الاستغفار، وصلوات الخمس بعد ذلک) ۲ . ۳

۰.ما رواه أبوذرّ رضى الله عنه قال :

الرابع عشر:

یا رسول اللّه، أوصنی فقال: «اُوصیک بتقوى اللّه ؛ فإنّه رأس أوّل کلمة» ۴ قلت: یا رسول اللّه، زدنی . قال ۵: «علیک بالجهاد ؛ فإنّه رهبانیّة اُمّتی» . قلت: یا رسول اللّه، زدنی . قال: «علیک بالصمت إلاّ من الخیر ۶ ؛ فإنّه مطردة للشیطان ۷ عنک وعون لک على أمر ۸ دینک» إلخ ۹ .

۰.فی روایة أبی ذرّ عن رسول اللّه صلى الله علیه و آله :

الخامس عشر:

«(إنّ فی صحف إبراهیم علیه السلام) ۱۰: وعلى العاقل أن یکون بصیراً بزمانه مقبلاً على شأنه، حافظاً للسانه ؛ ومن ۱۱ حسب


1.لیس فی المصدر .

2.فی المصدر کذا: والصلوات الخمس تغسل ذلک .

3.الأمالی للطوسی، ص۵۳۷ ؛ مجموعة ورّام، ج۲، ص۶۴ ؛ مشکاة الأنوار، ص۱۷۴ ؛ أعلام الدین، ص۲۰۱ ؛ بحار الأنوار، ج۷۴، ص۹۰ ؛ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۲۰۱ .

4.فی المصدر: رأس أمرک کلّه .

5.وللروایة هذه الزیادة: . . . قال: علیک بتلاوة القرآن، وذکر اللّه عز و جل ؛ فإنّه ذکر لک فی السماء، ونور لک فی الأرض . قلت: یا رسول اللّه، زدنی قال: علیک بالجهاد .

6.فی المصدر: خیر .

7.فی المصدر: مطرد الشیطان .

8.فی المصدر: اُمور .

9.الأمالی للطوسی، ص۵۳۹؛ مجموعة ورّام، ج۲، ص۶۶ ؛ مکارم الأخلاق، ص۴۷۲؛ أعلام الدین، ص۲۰۶؛ إرشاد القلوب، ج۱، ص۱۴۰.

10.فی المصدر کذا: . . . قال: قلت: یا رسول اللّه، فما کانت صحف إبراهیم علیه السلام؟ قال . . . وکان فیها أمثال:. . . وعلى العاقل. .

11.فی المصدر: فإنّ من .


الأربعون حدیثاً - صفحه 25

کلامه من عمله قلّ کلامه إلاّ فیما یعنی ۱ » ۲ .

۰.عن أبی عبداللّه جعفر بن محمّد الصادق علیهماالسلام عن أبیه أنّه قال فی خطبة أبی ذرّ رضى الله عنه :

السادس عشر:

«یا باغی العلم، إنّ هذا اللسان مفتاح خیر ومفتاح شرّ، فاختم على فمک کما تختم على ذهبک وعلى ورقک» فاختم على فمک کما تختم على ذهبک وعلى ورقک» ۳ .

۰.عن أمیرالمؤمنین علیه السلام قال :

السابع عشر:

«إنّ للّه عباداً کسرت قلوبهم خشیته فأصمّهم عن المنطق، وإنّهم لفصحاء طلقاء ألبّاء» إلخ ۴ .

۰.ابن أبی الصباح قال :

الثامن عشر:

سمعت کلاماً یروی عن النبیّ صلى الله علیه و آله وعن علیّ علیه السلام وعن ابن مسعود، فعرضته على أبی عبداللّه علیه السلام فقال: «هذا قول رسول اللّه صلى الله علیه و آله» ۵ إلى أن قال: «وأعظم الخطایا عند اللّه لسان کذّاب» ۶ .

۰.قال رسول اللّه صلى الله علیه و آله :

التاسع عشر:

«طوبى لمن أمسک (الفضل من لسانه) ۷ وأنفق الفضل من ماله، فانظر کیف قُلب الناس؛ أمسکوا فضل المال، وأطلقوا فضل اللسان» ۸ .


1.فی المصدر: فیما یعنیه .

2.معانی الأخبار، ص۳۳۲ ؛ الخصال، ج۲، ص۵۲۳ ؛ الأمالی للطوسی، ص۵۳۹ ؛ عوالی اللئالی، ج۱، ص۹۰ ؛ مجموعة ورّام، ج۲، ص۶۶ ؛ أعلام الدین، ص۲۰۵ ؛ مکارم الأخلاق، ص۴۷۲ ؛ إرشاد القلوب، ج۱، ص۱۷۳ ؛ بحار الأنوار، ج۱۲، ص۷۱ وج ۶۸، ص۲۷۹ وج۷۴، ص۷۴ .

3.الکافی، ج۲، ص۱۱۴ ؛ الأمالی للمفید، ص۱۷۹ ؛ الأمالی للطوسی، ص۵۴۳ ؛ تحف العقول، ص۳۹۵ ؛ مجموعة ورّام، ج۲، ص۶۹ ؛ مشکاة الأنوار، ص۱۷۵ ؛ أعلام الدین، ص۲۰۷ ؛ إرشاد القلوب، ج۱، ص۱۴۱ ؛ بحار الأنوار، ج۱، ص۱۴۹ وج۶۸، ص۳۰۱ وج۷۵، ص۳۰۹ و۴۵۱ .

4.مجموعة ورّام، ج۲، ص۷۸ وص۱۳۱ ؛ إرشاد القلوب، ج۱، ص۹۵ .

5.فی المصادر کذا: هذا قول رسول اللّه صلى الله علیه و آله أعرفه .

6.الکافی، ج۸، ص۸۱ ؛ الاختصاص، ص۳۴۲ ؛ کنز الفوائد، ج۱، ص۲۱۶ ؛ مجموعة ورّام، ج۲ ص۹۲ ؛ إرشاد القلوب، ج۱، ص۷۳ ؛ بحار الأنوار، ج۲۱، ص۲۱۰ وج۷۴، ص۱۳۵ .

7.فی بعض المصادر: فضلات لسانه .

8.جامع الأخبار، ص۹۴ ؛ مجموعة ورّام، ج۱، ص۱۰۸ ؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۲۸۷ .


الأربعون حدیثاً - صفحه 26

۰.قال النبیّ صلى الله علیه و آله :

العشرون:

«(من اتّقى ربّه کَلّ لسانه) ۱ ولم یشف غیظه» ۲ .

۰.قال صلى الله علیه و آله :

الحادی والعشرون:

«إذا غضبت فاسکت» ۳ .

۰.محمّد بن أبی بصیر قال :

الثانی والعشرون:

قال أبو الحسن علیه السلام: «مِن علامات الفقه الحلم والعلم والصمت، وإنّ الصمت باب من أبواب الحکمة، إنّ الصمت یکسب المحبّة، إنّه دلیل على کلّ خیر» ۴ .

۰.أبو حمزة قال :

الثالث والعشرون:

سمعت أبا جعفر ـ صلوات اللّه علیه وآله ـ یقول: «إنّما شیعتنا الخُرس ۵ » ۶ .

الرابع والعشرون:

أبو علیّ الجَوّانی۷قال: شهدت أبا عبداللّه ـ صلوات اللّه علیه وآله ـ وهو یقول لمولى له یقال له سالم، ووضع یده على شفتیه ۸ کذا ۹ وقال: «یا سالم، احفظ


1.وفی بعض المصادر: من خاف اللّه کلّ لسانه .

2.الکافی، ج۸، ص۱۲۸ ؛ تحف العقول، ص۳۵۶ ؛ مجموعة ورّام، ج۱، ص۱۲۱ وج۲، ص۱۳۷ ؛ مشکاة الأنوار، ص۱۷۶ ؛ کشف الریبة للشهید الثانی رحمه الله، ص۲۹ ؛ بحار الأنوار، ج۷۵، ص۲۲۴ وص۲۶۹ .

3.مجموعة ورّام، ج۱، ص۱۲۳ ؛ جامع الأخبار، ص۱۶۰ ؛ بحار الأنوار، ج۷۰، ص۲۷۳ .

4.الکافی، ج۱، ص۳۶ وج۲، ص۱۱۳ ؛ الخصال، ج۱، ص۱۵۸ ؛ قرب الإسناد، ص۱۶۲ ؛ الاختصاص، ص۲۳۲ ؛ تحف العقول، ص۴۴۵ ؛ کشف الغمّة، ج۲، ص۲۹۳ ؛ إرشاد القلوب، ج۱، ص۱۰۲ ؛ بحار الأنوار، ج۲، ص۴۸ و۵۵ وج۶۸، ص۲۷۶ و۲۸۸ و۲۹۴ وج۷۵، ص۳۳۸ ؛ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۱۸۲ و۱۸۵ ؛ مستدرک الوسائل، ج۹، ص۱۶ .

5.خَرِسَ خَرَساً والخَرسُ: ذَهاب الکلام خلقةً أو عیّاً ؛ هو أخْرَس، وهی خَرساءُ و(ج) خُرْس وخُرْسان . راجع: العین، ج۱، ص۴۷۸ ومعجم الوسیط، ص۲۲۶ خ/س .

6.الکافی، ج۲، ص۱۱۳ ؛ مستطرفات السرائر، لابن إدریس، ص۵۹۴ ؛ بحار الأنوار، ج۲، ص۱۳۵ وج۶۸، ص۲۸۵ ؛ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۱۸۲ . قال العلاّمة المجلسی نوّر اللّه مرقده: الخُرس ـ بالضمّ ـ جمع الأخرس، أی: هم لا یتکلّمون باللغو والباطل وفیما لا یعلمون وفی مقام التقیّة ؛ خوفاً على أئمّتهم وأنفسهم وإخوانهم، فکلامهم قلیل فکأنّهم خرس . بحار الأنوار، ج۶۸، ص۲۹۵ .

7.فی الأصل: الحمرانی ؛ والصحیح ما أثبتناه من المصادر .

8.فی الأصل: سفینة ؛ والصحیح ما أثبتناه من المصادر .

9.لیس فی المصادر .


الأربعون حدیثاً - صفحه 27

[ لسانک ] ۱ تسلم ۲، فلا تَحمِل الناس على رقابنا» ۳ .

۰.عثمان بن عیسى قال :

الخامس والعشرون:

حضرت أبا الحسن ـ صلوات اللّه علیه وآله ـ وقال له رجل: أوصنی . فقال: «احفظ لسانک تُعَزّ، ولا [ تُمَکّن ] ۴ الناس من قیادک فتذلَّ رقبتک» ۵ .

۰.هشام بن سالم عن أبی عبداللّه علیه السلام قال :

السادس والعشرون:

قال رسول اللّه صلى الله علیه و آلهلرجل أتاه: «ألا أدلّک على أمر یُدْخِلُک اللّه به الجنّة ؟» قال: بلى یا رسول اللّه . قال: «أنِل ممّا أنالَک اللّه » قال: فإن کنتُ أحوج ممّن اُنیلُه: قال: «فانصر المظلوم» قال: فإن کنت أضعفَ ممّن أنصره ؟ قال: «فاصنع للأخرق، یعنی أشِرْ علیه» قال: فإن کنت أخْرَق مِمّن أصنع له ؟ قال: «فأصمتْ لسانک إلاّ من خیر، أما یسرّک أن تکون ۶ فیک خصلة من هذه الخصال تجرّک إلى الجنّة» ۷ .


1.لیس فی الأصل، وأضفناه من المصادر .

2.فی الأصل: نسلم فلا نحمل، والصحیح ما أثبتناه من المصادر .

3.الکافی، ج۲ ص۱۱۳ ؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۲۹۵ ؛ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۱۸۹ . وقال العلاّمة المجلسی رفع اللّه روحه القدسی: ضمیر شفتیه للإمام علیه السلام، ورجوعه إلى السالم بعید . «تسلم» أی من معاصی اللسان و مفاسد الکلام . «ولا تَحْمِل الناس على رقابنا» أی لا تسلّطهم علینا بترک التقیة وإذاعة أسرارنا . لاحظ: بحار الأنوار، ج۶۸، ص۲۹۵ .

4.فی الأصل: تمکر، والصحیح ما أثبتناه من المصادر .

5.الکافی، ج۲، ص۱۱۳ و۲۲۵ ؛ إرشاد القلوب، ج۱، ص۱۰۳ ؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۲۹۶ وج۷۲، ص۸۲ ؛ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۱۹۰ وج۱۶، ص۲۴۸ .

6.فی الأصل: یکون، والصحیح ما أثبتناه من المصادر .

7.الکافی، ج۲ ص۱۱۳ ؛ مجموعة ورّام، ج۲، ص۱۸۹ ؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۲۹۶ ؛ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۱۸۲ . وقال العلاّمة المجلسی رضوان اللّه علیه: «أنل ممّا أنالک اللّه » أی: أعط المحتاجین ممّا أعطاک اللّه تعالى ؛ «للأخرق» أی الجاهل بمصالح نفسه . وفی القاموس: صنع إلیه معروفاً ـ کمنع ـ صُنعا بالضمّ، وصنع به صنیعاً قبیحاً: فعله، والشیء صنعاً بالفتح والضمّ: عمله، وأصنع: أعان آخر، والأخرق تعلّم وأحْکَم ؛ واصطنع عنده صنیعة: اتّخذها . والظاهر أنّ « یعنی » من کلام الصادق علیه السلام، ویحتمل کونه کلام بعض الرواة أی: لیس المراد نفعه بمال ونحوه بل برأی ومشورة ینفعه، وفیه حثّ على إرشاد کلّ من لم یعلم أمراً من مصالح الدین والدنیا . فإن کنت أخرق ـ أی أشدّ خرقاً وإن کان نادراً ـ فاصمت على بناء المجرّد والإفعال . وقیل: یمکن أن یراد أنّ الخصلة الواحدة تجرّ إلى أسباب الدخول فی الجنّة وهی الخصال الاُخر ؛ فإنّ الخیر بعضه یفضی إلى بعض . لاحظ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۲۹۷ .


الأربعون حدیثاً - صفحه 28

۰.أبو القداح۱عن أبی عبداللّه علیه السلام قال :

السابع والعشرون:

أبو القداح ۲ عن أبی عبداللّه علیه السلام قال: «قال لقمان لابنه: یا بنیّ، إنْ کنت زعمت أنّ الکلام من فضّة فإنّ السکوت من ذهب» ۳ .

۰.الحلبی یرفعه قال :

الثامن والعشرون:

قال رسول اللّه صلى الله علیه و آله: «أمسک لسانک ؛ فإنّه ۴ صدقة تصدّق بها على نفسک ۵ ولا یَعرف عبد حقیقة الإیمان حتّى یَخْزُنَ من لسانه» ۶ .

۰.عبداللّه بن علیّ الحلبی، عن أبی عبداللّه علیه السلام فی قول اللّه عز و جل :

التاسع والعشرون:

« أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ قِیلَ لَهُمْ کُفُّوا أَیْدِیَکُمْ »۷: «أی ألسنتکم» ۸ .

۰.الحلبی رفعه قال :

الثلاثون:

قال رسول اللّه صلى الله علیه و آله: « نجاة المؤمن حفظ ۹ لسانه» ۱۰ .


1.کذا فی الأصل، وفی المصادر: ابن القدّاح .

2.الکافی، ج۲، ص۱۱۴ ؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۲۹۷ ؛ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۱۸۳ .

3.فی المصادر: فإنّها .

4.فی المصادر: ثمّ قال: ولا یعرف . . .

5.الکافی، ج۲، ص۱۱۴ ؛ الدعوات للراوندی، ص۱۰۶ ؛ مشکاة الأنوار، ص۱۷۵ ؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۲۹۸ وج۷۲، ص۲۶۱ ؛ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۱۸۴ ؛ مستدرک الوسائل، ج۹، ص۲۴ .

6.سورة النساء، الآیة ۷۷ .

7.الکافی، ج۲، ص۱۱۴ ؛ تفسیر العیاشی، ج۱، ص۲۵۸ ؛ بحار الأنوار، ج۴۴، ص۲۱۷ وج۶۸، ص۲۹۹ ؛ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۱۹۰ .

8.وفی أکثر المصادر: . . . فی حِفْظِ لسانه ؛ أو: مِنْ حفظ لسانه .

9.الکافی، ج۲، ص۱۱۴ ؛ ثواب الأعمال، ص۱۸۲ ؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۲۸۳ و۳۰۰ و۳۰۱ ؛ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۱۹۰ و۱۹۳ . قال العلاّمة المجلسی: نجاة المؤمن ـ أی من مهالک الدنیا والآخرة ـ حفظ لسانه، الحمل على المبالغة، وفی بعض النسخ: مِنْ حفظ لسانه، أی هو من أعظم أسباب النجاة، فکأنّها منحصرة فیه، والحاصل أنّه لا ینجو إلاّ من حفظ لسانه . لاحظ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۳۰۱ .


الأربعون حدیثاً - صفحه 29

۰.أبوبصیر قال :

الأحد والثلاثون:

سمعت أبا جعفر علیه السلام یقول: [ کان أبوذرّ رحمه الله یقولُ: ] ۱ «یا مبتغی ۲ العلم، إنّ هذا اللسان مفتاح خیر ومفتاح شرّ، فاختم على لسانک کما تختم على ذهبک ورزقک ۳ » ۴ .

۰.عمرو بن جُمیع عن أبی عبداللّه علیه السلام قال :

الثانی والثلاثون:

«کان المسیح علیه السلامیقول: لا تُکثروا الکلام فی غیر ذکر اللّه ؛ فإنّ الّذین یکثرون الکلام [ فی غیر ذکر اللّه ] ۵ قاسیة قلوبهم ولکن لا یعلمون» ۶ .

۰.أبو جمیلة، عمّن ذکره، عن أبی عبداللّه علیه السلام قال :

الثالث والثلاثون:

«ما من یوم إلاّ وکلّ عضو من أعضاء الجسد یکفّر اللسان، یقول: ناشدتک باللّه ۷ أن نعذَّب فیک» ۸ .


1.لیس فی الأصل، وأضفناه من المصادر .

2.فی أمالی الطوسی: یا باغی .

3.فی المصادر: ذهبک وورقک .

4.الکافی، ج۲، ص۱۱۴ ؛ الأمالی للمفید، ص۱۷۹ ؛ الأمالی للطوسی، ص۵۴۳ ؛ تحف العقول، ص۳۹۵ ؛ مشکاة الأنوار، ص۱۷۵ ؛ أعلام الدین، ص۲۰۷ ؛ إرشاد القلوب، ج۱، ص۱۴۱ ؛ بحارالأنوار، ج۱، ص۱۴۹ وج۶۸، ص۳۰۱ وج۷۰، ص۶۵ وج۷۵، ص۳۰۹ و۴۵۱ ؛ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۱۹۱ ؛ مستدرک الوسائل، ج۹، ص۲۴ .

5.لیس فی الأصل، وأضفناه من المصادر .

6.الکافی، ج۲، ص۱۱۴ ؛ الأمالی للمفید، ص۲۰۸ ؛ الأمالی للطوسی، ص۳، مع اختلاف فیه ؛ مجموعة ورّام، ج۲، ص۱۸۹ ؛ مشکاة الأنوار، ص۵۶ ؛ بحار الأنوار، ج۱۴، ص۳۳۱ و۳۲۴ ؛ وج۶۸، ص۲۸۱ و۳۰۱ ؛ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۱۹۶ .

7.فی المصادر: نشدتک اللّه .

8.الکافی، ج۲، ص۱۱۴ ؛ مجموعة ورّام، ج۲، ص۱۴۰ ؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۳۰۲ ؛ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۱۹۱ .


الأربعون حدیثاً - صفحه 30

۰.أبوحمزة عن علیّ بن الحسین ـ صلوات اللّه علیهما ـ قال :

الرابع والثلاثون:

إنّ لسان ابن آدم یُشرِف على جمیع جوارحه کلّ صباح [ یقول: کیف أصبحتم ؟ ] ۱ فیقولون: بخیر إن ترکتنا ! [ ویقولون: ] ۲ اللّه [ اللّه ] ۳ فینا ! ویناشدونه ویقولون: إنّما نثاب ونعاقَب بک» ۴ .

۰.أبو إسماعیل قیس رفعه قال :

الخامس والثلاثون:

جاء رجل إلى النبیّ صلى الله علیه و آله فقال: یا رسول اللّه، أوصنی فقال: «احفظ لسانک» . قال: یا رسول اللّه، أوصنی . قال: «احفظ لسانک» . قال: یا رسول اللّه، أوصنی . قال: « احفظ لسانک، ویحک وهل یُکِبُّ الناسَ على مناخرهم فی النار إلاّ حصائد ألسنتهم !» ۵ .

۰.ابن فضّال، عمّن رواه، عن أبی عبداللّه علیه السلام قال :

السادس والثلاثون:

قال رسول اللّه صلى الله علیه و آله: «من لم یَحْسُب کلامَه من عمله کثرت خطایاه، وحضر عذابه» ۶ .

۰.السَّکونی عن أبی عبداللّه علیه السلام قال :

السابع والثلاثون:

قال رسول اللّه صلى الله علیه و آله: «یعذّب اللّه اللسان بعذاب لا یعذّب به شیئاً من الجوارح، فیقول: أی ربّ، عذّبتنی بعذاب لم تعذّب به شیئاً ! فیقال له: خَرَجَتْ منک کلمةٌ فبلغتْ مشارق الأرض ومغاربها، فسُفِک بها الدم الحرام، وانتُهِبَ بها المال الحرام، وانتُهِک بها الفرجُ الحرام ؛ وعزّتی ۷


 

1.لیس فی الأصل، وأضفناه من المصادر .

2.الکافی، ج۲، ص۱۱۵ ؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۳۰۲ .

3.الکافی، ج۲، ص۱۱۵ ؛ تحف العقول، ص۵۶ ؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۳۰۳ وج۷۴، ص۱۶۱ ؛ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۱۹۱ .

4.الکافی، ج۲، ص۱۱۵ ؛ مجموعة ورّام، ج۲، ص۱۹۰ ؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۳۰۴ ؛ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۱۹۶ .

5.فی بعض المصادر: وعزّتی وجلالی .


الأربعون حدیثاً - صفحه 31

لاُعذّبنّک بعذاب لا اُعذّب به شیئاً من جوارحک» ۱ .

۰.بهذا الإسناد قال :

الثامن والثلاثون:

قال رسول اللّه صلى الله علیه و آله وسلم: «إن کان فی شیء شؤم ففی اللسان» ۲ .

۰.الوشّاء قال :

التاسع والثلاثون:

سمعت الرضا علیه السلام یقول: «کان الرجل من بنی إسرائیل إذا أراد العبادة صمت قبل ذلک عشر سنین» ۳ .

۰.جعفر بن إبراهیم قال :

الأربعون:

سمعت أباعبداللّه علیه السلام یقول: قال رسول اللّه علیه السلام: «من رأى موضع کلامه من عمله قلّ کلامه إلاّ فیما یعنیه» ۴ .

۰.منصور بن یونس، عن أبی عبداللّه علیه السلام قال :

الأحد والأربعون:

فی حکمة آل داود: «على العاقل أن یکون عارفاً بزمانه، مقبلاً على شأنه، حافظاً للسانه» ۵ .

۰.الحسن بن رباط۶، عن بعض رجاله، عن أبیعبداللّه علیه السلام قال :

الثانی والأربعون:

الحسن بن رباط ۷، عن بعض رجاله، عن أبی عبداللّه علیه السلام قال: «لا یزال العبد المؤمن محسناً ما دام ساکتاً، فإذا تکلّم کُتب محسناً أو مسیئاً» ۸ .


1.الکافی، ج۲، ص۱۱۵ ؛ الجعفریات، ص۱۴۷ ؛ مجموعة ورّام، ج۲ ص۱۹۰ ؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۳۰۴ ؛ وسائل الشیعة، ج۲۷، ص۲۱ ؛ مستدرک الوسائل، ج۹، ص۲۳ وج۱۷ ص۲۴۹ .

2.الکافی، ج۲، ص۱۱۶ ؛ الاختصاص، ص۲۴۹ ؛ مشکاة الأنوار، ص۱۷۵ و۳۱۹ ؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۲۸۹ و۳۰۵ ؛ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۱۹۲ ؛ مستدرک الوسائل، ج۹، ص۲۴ و۲۵ .

3.الکافی، ج۲، ص۱۱۶ ؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۳۰۶ ؛ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۱۸۳ .

4.الکافی، ج۲، ص۱۱۶ ؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۳۰۶ ؛ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۱۹۶ .

5.الکافی، ج۲، ص۱۱۶ ؛ مجموعة ورّام، ج۱، ص۱۰۶، مع اختلاف فیه ؛ بحار الأنوار، ج۱۲، ص۵۹، نقلاً عن صحف إبراهیم ؛ وج۱۴، ص۳۹ وج۶۸، ص۳۰۷ .

6.أی: علیّ بن الحسن بن رباط .

7.الکافی، ج۲، ص۱۱۶ ؛ الفقیه، ج۴، ص۳۹۶ ؛ الخصال، ج۱، ص۱۵ ؛ ثواب الأعمال، ص۱۶۴ و۱۷۸ ؛ الاختصاص، ص۲۳۲ ؛ روضة الواعظین، ج۲، ص۴۶۷ ؛ مشکاة الأنوار، ص۱۷۳ ؛ إرشاد القلوب، ج۱، ص۱۰۲ ؛ بحار الأنوار، ج۵، ص۳۲۷ وج ۶۸، ص۲۷۷ و۲۸۹ و۳۰۷ ؛ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۱۸۴ ؛ مستدرک الوسائل، ج۹، ص۱۶ .


الأربعون حدیثاً - صفحه 32

۰.حمّاد بن عیسى، عمّن ذکره، عن أبی عبداللّه قال :

الثالث والأربعون:

قال أمیر المؤمنین ـ صلّى اللّه علیه ـ فی وصیّة لابنه محمّد بن الحنفیّة: «اعلم ـ یا بنیّ ـ أنّ اللسان کلب عَقور، إن أنت ۱ خلیته عقر، ورُبَّ کلمة سَلَبَت نعمة، و [ اخزن لسانک کما تخزن ] ۲ ذهبک وورقک، من سَیّبَ عِذارَه قادَهُ إلى کلّ کریهة» ۳ .

۰.معمّر بن خلاّد قال :

الرابع والأربعون:

سمعت أبا الحسن الرضا علیه السلام یقول: «ما من شیء من الفضول إلاّ وهو محتاج إلیه إلاّ ۴ الفضول من الکلام» ۵ .

۰.زرارة عن أبی عبداللّه علیه السلام قال :

الخامس والأربعون:

علّم رسولُ اللّه صلى الله علیه و آله فاطمة علیهاالسلام: «من کان یؤمن باللّه والیوم الآخر ۶ فلیقل خیراً أو یسکت» ۷ .

تمّ الکتاب بحمد اللّه وحسن التوفیق .

فهرست


1.«أنت» لیس فی بعض المصادر .

2.فی الأصل: «واحرز لسانک کما تحرز . . .»، والصحیح ما أثبتناه من المصادر .

3.من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۳۸۸ ؛ الاختصاص، ص۲۲۹ ؛ إرشاد القلوب، ج۱، ص۱۰۳، وفیه کذا: «سلبت نعمة وجلبت نقمة» ؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۲۸۷ ؛ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۱۹۳ ؛ مستدرک الوسائل، ج۹، ص۲۴ .

4.کذا فی الأصل، وفی المصادر: إلى .

5.تحف العقول، ص۴۴۲ ؛ بحار الأنوار، ج۷۵، ص۳۳۵ .

6.فی الأصل: الآخرة، والصحیح ما أثبتناه من المصدر .

7.وردت الروایة فی المصادر کذا: عن زرارة عن أبی عبداللّه علیه السلام قال: جاءت فاطمة علیهاالسلام تشکو إلى رسول اللّه صلى الله علیه و آله بعض أمرها، فأعطاها رسول اللّه صلى الله علیه و آله کُرَیْسَة وقال: تعلَّمی ما فیها، فإذا فیها: من کان یؤمن باللّه والیوم الآخر فلا یؤذی جاره، ومن کان یؤمن باللّه والیوم الآخر فلیکرم ضیفه، ومن کان یؤمن باللّه والیوم الآخر فلیقل خیراً أو لِیَسْکُت . راجع: الکافی، ج۲، ص۶۶۷ ؛ مکارم الأخلاق، ص۱۳۵ ؛ بحار الأنوار، ج۴۳، ص۶۱ ؛ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۱۲۶ ؛ مستدرک الوسائل، ج۱۶، ص۲۵۹ .


الأربعون حدیثا

عزّ الدین حسین حارثى عاملى (م 984 ق)

تحقیق: على اوسط ناطقى

درآمد

فقیه اصولى، محدث رجالى و متکلّم حکیم شیخ عزالدین حسین بن عبدالصمد عاملى (پدر شیخ بهایى) از بزرگان علماى امامیّه در قرن دهم هجرى به شمار مى رود. وى روز اول محرم سال 918 در «جُبَع» از روستاهاى جبل عامل لبنان متولد شد و در هشتم ربیع الاول سال 984 در روستاى «مصلّى» از توابع هجر بحرین از دنیا رفت.
پدرش شیخ عبدالصمد (م935) نیز از بزرگان علماى شیعه و معاصر محقق کرکى و استاد شهید ثانى بوده است. شیخ عزّالدین ایام جوانى و تحصیل را در جبل عامل گذراند، و از محضر دانشمند نامدار شیعه شهید ثانى بهره فراوان برده است. او در سفر و حضر از ملازمان استاد بود و در سفر به مصر و اسلامبول او را همراهى کرده است.
در زمان سلطنت شاه طهماسب صفوى همراه تمام خانواده به


الأربعون حدیثاً - صفحه ۱۳۶

ایران آمده و در شهرهاى اصفهان، قزوین، مشهد و هرات، در راه نشر علوم دین و گسترش مکتب اهل بیت علیهم السلام مجاهدت بسیار کرده است.
وى در مدت هشت سال اقامت در هرات اهالى آن سامان را با مذهب حقّه شیعه اثنى عشریه آشنا ساخت.
آن بزرگوار از صاحب معالم و استاد ارجمندش، سیدحسن بن جعفر کرکى و زین الدین شهید ثانى اجازه نقل حدیث و اجتهاد داشته است.
شهید ثانى در اجازه نامه اش، او و پدرش شیخ عبدالصمد و جدش شیخ شمس الدین را با تعابیر بلند ستوده است:
«ثمّ إن الأخ فی اللّه المصطفى فی الأخوة، المختار فی الدین، والمترقّى من حضیض التقلید الى أوج الیقین، الشیخ الإمام العالم الأوحد، ذوالنفس الطاهرة الزکیّة والهمّة الباهرة العلیة، والأخلاق الزاهرة الأسیّة، عضد الإسلام والمسلمین، عزّ الدنیا والدین حسین ابن الشیخ الصالح، العالم العامل المتقن المتفنّن، خلاصة الأخیار الشیخ عبدالصمد ابن الشیخ الإمام شمس الدین محمد الشهیر بالجبعی الحارثی الهمدانی ـ أسعد اللّه جدّه و سدّد سعده، وکبت عدوّه وصدّه، ووفّقه للعروج على مخارج العالمین وسلوک مسالک المتّقین ـ مّمن انقطع بکلیّة إلى طلب المعانی، ووصل یقظته الأیّام بإحیاء اللیالى حتّى أحرز السبق فی مجاری میدانه، وحصل بفضیلة السبق على سایر أترابه وأقرانه، وصرف برهة جمیلة من زمانه فی تحصیل هذا العلم، وحصل منه على أکمل نصیب وأوفر سهم...» ۱
شیخ عزالدین داراى تألیفات بسیارى در فقه، اصول، کلام،


۱.بحار الأنوار، ج۱۰۵، ص۱۴۸.


الأربعون حدیثاً - صفحه ۱۳۷

حدیث و درایة الحدیث است که برخى از مورخّان براى او بیش از ۳۰ اثر نام برده اند ۱ .

الأربعون حدیثا

این مجموعه شامل احادیث منتخب اخلاقى است و چهل حدیث مستند و احادیث منتخب ذیل آن را با حذف اسانید در بر مى گیرد. از ابواب مختلف کافى انتخاب و در چهل عنوان تبویب شده است.
ما در جستجوى خود به نسخه مطبوع این کتاب دست نیافتیم، لکن در کتاب «المعجم المطبوعات العربیّة فی ایران» (ص۲۷۵) عنوان شده که این رساله در سال ۱۹۵۷ میلادى در تهران به چاپ رسیده است.
از این کتاب ترجمه اى دیده شده است که در «نشریه نسخه هاى خطى، دفتر دوم» انتشارات دانشگاه تهران، ص۹۶، ضمن مجموعه شماره ۲۱۱ شناسانیده شده است.
چند نسخه خطى از آن در کتابخانه مرحوم آیه اللّه العظمى


۱.شرح حال و نام تألیفات او در مصادر زیر آمده است: الف ـ أمل لآمل . ب ـ ریاض العلماء، ج۲، ص۱۰۸ـ۱۲۱ ج ـ ریحانة الأدب، ج۴، ص۱۲۷ـ۱۳۱ د ـ طبقات أعلام الشیعة، ج۴، ص۶۲ـ۶۳ ه ـ الکنى و الألقاب، ج۱، ص۱۰۱ـ۱۰۲؛ و ج۲، ص۱۰۲ و ۳۸۵ و ـ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج۱۰۵، ص۱۴۶ـ۱۷۱، إجازة الشیخ الشهید الثانى لوالد شیخنا البهائی.


الأربعون حدیثاً - صفحه ۱۳۸

مرعشى نجفى به شماره هاى: ۴۱۰۷ و ۴۶۸۲ و ۶۳۴۷ و ۸۰۸۴ نگهدارى مى شود، که در تصحیح حاضر از دو نسخه استفاده شد:
۱ ـ شماره ۸۰۸۴ که ضمن مجموعه اى از آثار متفرقه، مجلّد شده، متأسفانه این نسخه اعتبار چندانى ندارد و در مواردى اندک براى ما قابل استفاده بود.
۲ ـ نسخه شماره ۴۶۸۲ که به سال ۱۰۲۱ کتابت شده، تصحیح شده و داراى تعلیقاتى است. میرزا حسین نامى آن را نزد خداویردى پسر قاسم خوانده و در پایان اجازه نموده است.
نظر به اینکه قریب به اتفاق احادیث از کتاب شریف کافى برگرفته شده است، در تصحیح سعى شد با رجوع به کتاب الکافى و تلفیق دو نسخه مذکور، متنى عارى از اشکال ارائه شود و جز یک حدیث که مصدر آن پیدا نشد، تمامى احادیث مصدر یابى شده است. امید که مورد قبول طلاب و دانشوران قرار گیرد.
در پایان لازم مى دانم از مساعدت هاى برادر بزرگوار حجه الاسلام على صدرائى خویى که نسخه ها را در اختیار ما گذاشتند و همچنین از برادر فاضل جناب آقاى ابوالفضل حافظیان بابلى که زحمت مقابله با نسخه شماره ۴۶۸۲ را بدون منّت انجام دادند، تشکر و قدردانى مى کنم.


الأربعون حدیثاً - صفحه ۱۴۱

الحمدللّه على نعمه الغزار، والصلاة والسلام على سیّدنا محمّد وآله الأَطهار.
أمّا بعد: فیقول فقیر رحمة ربّه الغنیّ حسین بن عبدالصمد الحارثیّ وفّقه اللّه لمراضیه وجعل مستقبله خیراً من ماضیه:
لمّا هُجِرَت فی هذا العصر أحادیث أهل البیت علیهم أفضل الصلاة و أتمّ السلام، وکاد أن یندرس أمرها ویخفى ذکرها حتّى لایکاد یوجد لها کاتب مصحِّح، ولا راوٍ یعرف طریقها و علم درایتها، بل صارت أَمراً مهجوراً کأَن لم تکن شیئاً مذکوراً؛ وذلک ممّا یحرق قلوب أَهل الإِیمان، ویفتت أَکباد أَهل الصَلاح و الشأن؛ لأَنّ منها تستَنبط مسائل الشرع القویم، و بها یَهتدی أَهل الإیمان إلى الصراط المستقیم، وینجون بالتمسّک بها من نار الجحیم.
وقد قال الصادق علیه أَفضل الصلاة وأَتمّ السلام: «أَحادیثنا تعطف بعضکم على بعض، فإِن أَخذتم بها رشدتم و نجوتم، و إن ترکتموها ضللتم و هلکتم، فخذوا بها و أَنا بنجاتکم زعیم» ۱ .
وجب على کلِّ مؤمنٍ الاشتغال فیها بالنقل والتصحیح ونحوهما، فصرفت


۱.الکافی، ج۲، ص ۱۸۶، باب تذاکر الإخوان، ح ۲.


الأربعون حدیثاً - صفحه 142

جملة جمیلةً من عمری فی إِحیاء أَحادیثهم بالنقل والتصحیح للسند و المتن، و البحث فی علم درایة الحدیث و عن أَحوال الرجال الرواة لها بالجرح و التعدیل وما یتبع ذلک. وبذلت فی ذلک کلّ الجهد بحیث أدیت بذلک ما وجب عَلَیّ، ولایکلّف اللّه نفساً إِلاّ وسعها.
ثم لمّا روینا بالسند المتّصل عن النبیّ صلى الله علیه و آله: «من حفظ على اُمّتی أربعین حدیثاً فیما ینفعهم فی أَمر دینهم بعث یوم القیامة من العلماء» ۱ .
وروینا عن جعفر الصادق علیه السلام أنّه قال: «من حفظ من أحادیثنا أربعین حدیثاً بعثه اللّه یوم القیامة عالماً فقیهاً» ۲ .
وروینا أیضاً عن النبیّ صلى الله علیه و آله أنّه قال: «من تعلّم حدیثین اثنین ینفع بهما نفسه و یعلّمهما غیره فینتفع بهما کان خیراً له من عبادة سبعین عاماً» ۳ .
وروینا عن ابن عباس رضی اللّه عنهما أَنّه قال: قال رسول اللّه صلى الله علیه و آله: «من حفظ على أُمّتی حدیثاً واحداً کان له أَجر سبعین نبیّاً صدّیقاً» ۴ .
وروینا بالسند المتّصل إِلى أَبی عبداللّه جعفر الصادق علیه السلام أَنّه قال: «اعرفوا منازل الناس على قدر روایتهم عنّا» ۵ .
استخرت اللّه وجمعت من أحادیث أَئمتنّا ـ صلوات اللّه وسلامه علیهم أَجمعین ـ أَربعین حدیثاً و أَتبعت کلّ حدیث مسند بأَحادیث مرسلة، تؤکّد معناه وتشهد بمقتضاه. وجعلتها أُنموذجاً لیعلم قدر الباقی بالقیاس علیها، فتتشوَّق


1.کنزالعمّال، ج ۱۰، ص ۲۲۴، ح ۲۹۱۸۳

2.الکافی، ج ۱، ص ۴۹، باب النوادر، ح ۷

3.کنزالعمّال، ج ۱۰، ص ۱۶۳، ح ۲۸۸۴۹

4.لم نعثر علیه فی المصادر الحدیثیّة.

5.الکافی، ج ۱، ص ۵۰، باب النوادر، ح ۱۳.


الأربعون حدیثاً - صفحه 143

نفوس أَهل الإیمان الخالص إلیها، فیطلبوها لیداووا بها داء نفوسهم، ویذهبوا بها کمد بؤوسهم؛ إِذ کانت أَحادیثهم ـ صلوات اللّه و سلامه علیهم ـ جلاء صدى القلوب، وضیاء مظلم العمى، ودلیل ضالّی الطریق، و شفاء داء النفوس.
ثمّ أکّد على ذلک ما رویته بطریقی الآتی عن محمّد بن یعقوب، عن محمّد بن یحیى، عن محمّد بن الحسین، عن محمّد بن سنان، عن عمران الزعفرانیّ قال: سمعت أَبا جعفر علیه السلام یقول: «من بلغه ثواب من اللّه على عمل فعمل ذلک العمل التماس ذلک الثواب أُوتیه وإِن لم یکن الحدیث کما بلغه» ۱ .
وأَتحفت بها إِخوانی المؤمنین لینتظموا بها فی سلک رواة أَحادیثهم الزکیّة، ویرتقوا إِلى ما أَعدّ اللّه لهم من المراتب العلیّه.
[ثمّ لمّا کانت سوابغ نعم غصن الشجرة النبویّة، بل ثمرة الأَغصان العلویّة، ناصر دین آبائه أَهل البیت علیهم الصلاة والسلام، باسط العدل ومعمّمه على الأَنام الشاه طهماسب بن الشاه إِسماعیل الحسینیّ ـ أَدام اللّه بدوام دولته مدى العلوم والعطایا، وأَقام بقوام نصره أَود العلماء و الرعایا، وجعل أَعلامه تخفق بالنصر رایاتها، وتنطق بالظفر آیاتُها، شاملةً غامرة لی ولجمیع المؤمنین؛ وجب علیّ وعلیهم الدعاء له وشکر قبلة المبین، فجعلت ثواب ذلک عاریاً مهدیّاً فی صحائفه، لیکتب أجره إِلى یوم الدین، فیکون له الأَجر الجزیل ویدوم له الذکر الجلیل، واللّه حسبی ونعم الوکیل] ۲ .

الحدیث 1: فی الإِخلاص ویتبعه الخوف والرجاء

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngأَخبرنا السید الجلیل الورع الربّانی المتأَلّه، ذوالمفاخر والمناقب، خلاصة آل


1.الکافی ج ۲، ص ۸۷، باب من بلغه ثواب على عمل، ح ۲

2.مابین المعوقتین لم یوجد فی بعض النسخ.


الأربعون حدیثاً - صفحه 144

أَبی طالب السید حسن ابن السید جعفر الحسینیّ نوّر اللّه تربته ورفع درجته، و الشیخ الجلیل النبیل، زبدة الفضلاء العظام وفقیه أهل البیت علیهم السلام، زین الدنیا و الدین ابن علیّ بن أَحمد العاملیّ زیّن اللّه الوجود بوجوده، وأفاض علیه من منّه وجوده. کلاهما عن شیخهما التقیّ الفاضل الورع الشیخ علیّ بن عبدالعالی المیسیّ رحمه اللّه تعالى، عن الشیخ الجلیل التقیّ الأَصیل شمس الدین محمّد بن داود المؤذّن الجزینیّ، عن الشیخ ضیاء الدین علیّ، عن والده السعید الشهید محمّد بن مکّیّ، عن محمّد بن صالح، عن السید فخّار.
ح، وعن الشیخ ضیاء الدین بن مکّیّ، عن السید تاج الدین بن معیّة الحسینیّ، عن الشیخ العلاّمة جمال الدین بن مطهّر، عن الشیخ المحقّق نجم الدین بن سعید، عن السیّد فخّار، عن شاذان بن جبرئیل، عن أَبی القاسم محمّد بن أَبی القاسم الطبریّ، عن الشیخ الفقیه أَبی علیّ الحسن، عن أَبیه شیخ الطائفة أَبی جعفر محمّد بن الحسن الطوسیّ، عن الشیخ الإِمام الأَعظم أَبی عبداللّه محمّد بن محمّد النعمان المفید، عن الشیخ الإِمام الفقیه أَبی القاسم جعفر بن قولویه، عن الشیخ الإِمام أَبی جعفر محمّد بن یعقوب الکلینیّ، عن عدّة من أَصحابنا، عن سهیل بن زیاد، عن علیّ بن أَسباط، عن أَبی الحسن الرضا علیه السلام:«أَنَّ أَمیرالمؤمنین علیه السلام کان یقول: طوبى لمن أَخلص للّه العبادة والدعاء، ولم یشغل قلبه بماترى عیناه، ولم ینس ذکر اللّه بما تسمع أُذناه، ولم یحزن صدره بما أُعطی غیره» 1 .
وقال جعفر الصادق علیه السلام: «العمل الخالص الذی لاترید أَن یمدحک علیه أَحدٌ إلاّ اللّه [عزّوجلّ]، والنیة أَفضل من العمل»2.


1.الکافی، ج۲، ص ۱۶، باب الإخلاص، ح ۳

2.الکافی، ج ۲، ص ۱۶، باب الإخلاص، ح ۴.


الأربعون حدیثاً - صفحه 145

وقال علیه السلام: «أَعجب ما کان فی وصیّة لقمان علیه السلام أَنّه قال لابنه: خَف اللّه [عزّوجلّ] خیفةً لو جئته ببرّالثقلین لعذّبک، وارجُ اللّه رجاءً لو جئته بذنوب الثقلین لرحمک» ۱ .
وقال أَبوه الباقر علیه السلام: «لیس من عبد مؤمن إِلاّ وفی قلبه نوران: نور خیفة، ونور رجاء، لو وزن هذا لم یزد على هذا» ۲ .
وقال الصادق علیه السلام لإسحاق بن عمّار: «یا إِسحاق، خف اللّه کأَنّک تراه، و إِن کنت لاتراه فإِنّه یراک، فإن کنت ترى أَنّه لایراک فقد کفرت، وإِن کنت تعلم أَنّه یراک ثمّ برزت له بالمعصیة فقد جعلته من أَهون الناظرین علیک» ۳ .

الحدیث 2: فی الرضا بالقضاء، ویتبعه التفویض إِلى اللّه والتوکّل علیه

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngأَروی بالسند المتقدّم إِلى محمّد بن یعقوب عن علیّ بن إِبراهیم، عن أَبیه، عن ابن سنان، عمّن ذکره، عن أَبی عبداللّه علیه السلام، قال قلت له:بأیّ شیءٍ یعلم المؤمن أنّه مؤمن؟ قال: «بالتسلیم للّه والرضى بما ورد علیه من سرورٍ أَو سخطٍ» ۴ .
وقال الباقر علیه السلام: «من رضی بالقضاء أَتى علیه القضاء وعظّم اللّه أَجره، ومن سخط بالقضاء مضى علیه القضاء وأَحبط اللّه أَجره» ۵ .
وقال الصادق علیه السلام: «أَوحى اللّه عزّوجلّ إِلى داود علیه السلام: ما اعتصم بی عبد من عبادی دون أَحد من خلقی، عرفت ذلک من نیّته، ثم تکیده السماوات والأَرض ومن


1.الکافی، ج ۲، ص ۶۷، باب الخوف والرجاء، ح ۱

2.الکافی، ج ۲، ص ۶۷ ـ ۶۸، باب الخوف والرجاء، ح ۲

3.الکافی، ج ۲، ص ۶۲ ـ ۶۳، باب الرضى بالقضاء، ح ۱۲

4.الکافی، ج ۲، ص ۶۲، باب الرضى بالقضاء، ح ۹.


الأربعون حدیثاً - صفحه 146

فیهنّ إلاّ جعلت له المخرج من بینهنّ؛ وما اعتصم عبد من عبادی بأَحد من خلقی عرفت ذلک من نیّته إِلاّ قطعت أَسباب السماوات من بین یدیه، وأَسخت الأَرض من تحته، ولاأُبالی بأَیّ وادٍ هلک» ۱ .
وقال علیه السلام: «إِنّ الغنى والعزَّ یجولان فإِذا ظفرا بموضع التوکّل أَوطنا» ۲ .

الحدیث 3: فی الصبر، ویتبعه حسن الظن باللّه عزّوجلّ

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبالسند المتقدم عن محمّد بن یعقوب عن محمّد بن یحیى، عن أَحمد بن محمّد بن عیسى، عن الحسن بن محبوب، عن مالک بن عطیّة، عن داود بن فرقد، عن أَبی عبداللّه علیه السلام قال:«إِنّ فیما أَوحى اللّه عزّوجلّ إِلى موسى بن عمران علیه السلام: یا موسى، ما خلقت خلقاً أَحبّ إِلیّ من عبدی المؤمن، فإنّی إِنّما أَبتلیه لما هو خیر له... وأَروی عنه لما هو خیر له، وأَنا أَعلم بما یصلح علیه عبدی فلیصبر على بلائی ولیشکر نعمائی و لیرض بقضائی أَکتبه فی الصدّیقین عندی...» ۳ .
وقال علیه السلام: «الصبر من الإِیمان بمنزلة الرأس من الجسد، فإِذا ذهب الرأس ذهب الجسد، کذلک إِذا ذهب الصبر ذهب الإِیمان» ۴ .
وقال أَمیرالمؤمنین علیه السلام: «الصبر صبران: صبر عند المصیبة حسن جمیل، وأَحسن من ذلک الصبر عند ما حرّم اللّه عزّوجلّ علیک» ۵ .
وقال باقر العلم علیه السلام: «الصبر الجمیل: الذی لیس فیه شکوى للناس» ۶ .


1.الکافی، ج ۲، ص ۶۳، باب التفویض إلى اللّه ...، ح ۱

2.الکافی، ج ۲، ص ۶۴، باب التفویض إلى اللّه ...، ح ۳

3.الکافی، ج ۲، ص ۶۱، باب الرضى بالقضا، ح ۷

4.الکافی، ج ۲، ص ۸۷، باب الصبر، ح ۲

5.الکافی، ج ۲، ص ۹۰، باب الصبر، ح ۱۱

6.الکافی، ج ۲، ص ۹۳، باب الصبر، ح ۲۳، باختلاف یسیر.


الأربعون حدیثاً - صفحه 147

وقال أَبو الحسن الرضا علیه السلام: «أَحسن الظنّ باللّه فإِنّ اللّه عزّوجلّ یقول: أَنا عند ظنّ عبدی المؤمن بی، إِن خیراً فخیراً وإِن شرّاً فشراً» ۱ .

الحدیث 4: فی الشکر، ویتبعه أداء الفرائض

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبسندی المتقدِّم إِلى محمّد بن یعقوب عن عدّة من أَصحابنا، عن سهل بن زیاد، عن علیّ بن إِبراهیم، عن أَبیه جمیعاً عن یحیى بن المبارک، عن عبداللّه بن جبلة، عن معاویة بن وهب، عن أَبی عبداللّه علیه السلام قال:«من أُعطی ثلاثاً لم یمنع ثلاثاً: من أُعطی الدعاء أُعطی الإجابة، قال اللّه تعالى: «ادْعُونی أَسْتَجِبْ لَکُم»۲، ومن أُعطی الشکر أُعطی الزیادة، قال اللّه تعالى: «لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزیدَنَّکُمْ»۳، ومن أُعطی التوکّل أُعطی الکفایة، قال اللّه تعالى: «وَمَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ»۴»۵ .
وقال النبیّ صلى الله علیه و آله وسلم: «ما فتح اللّه على عبد باب شکر فخزن عنه باب الزیادة» ۶ .
وقال الصادق علیه السلام: «مکتوب فی التوراة: اُشکُرْ من أَنعم علیک، وأَنعِم على من شکرک؛ فإِنّه لازوال للنعماء إِذا شُکِرَت ولابقاء لها إذا کُفِرت، والشکر زیادة فی النعم وأَمان من الغَیرِ» ۷ .
[و] قال جعفر الصادق علیه السلام: «قال اللّه تبارک وتعالى: ما تحبّب إلیّ عبدی بأَحبّ مما افترضت علیه» ۸ .


1.الکافی، ج ۲، ص ۷۲، باب حسن الظنّ باللّه، ح ۳

2.غافر (۴۰)، ۶۰

3.إبراهیم (۱۴)، ۷

4.الطلاق (۶۵)، ۳

5.الکافی، ج ۲، ص ۶۵، باب التفویض إلى اللّه ...، ح ۶

6.الکافی، ج ۲، ص ۹۴، باب الشکر، ح۲

7.الکافی، ج ۲، ص ۹۴، باب الشکر، ح ۳

8.الکافی، ج ۲، ص ۸۲، باب أداء الفرائض، ح ۵.


الأربعون حدیثاً - صفحه 148

وقال علیّ بن الحسین علیهماالسلام: «من عمل بما افترض اللّه علیه فهو من خیر الناس» ۱ .

الحدیث 5: فی الطاعة والتقوى، ویتبعه الورع وهو اجتناب المحارم

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبالطریق المذکور إِلى محمّدبن یعقوب، عن أَبی علیّ الأَشعریّ، عن محمّد بن سالم و أَحمد بن أَبی عبداللّه، عن أَبیه، جمیعاً عن أَحمد بن النضر، عن عمرو ابن شمر، عن جابر، عن أَبی جعفر علیه السلام أَنّه قال:«یا جابر، أیکتفی من ینتحل التشیّع أَن یقول بحبّنا أَهل البیت، فواللّه ما شیعتنا إلاّ من اتّقى اللّه وأَطاعه... فاتّقوا اللّه واعملوا لما عنداللّه، لیس بین اللّه وبین أَحدٍ قرابة، أَحبّ العباد إِلى اللّه عزّوجلّ أَتقاهم وأَعملهم بطاعته. یا جابر، واللّه ما یتقرّب إِلى اللّه تبارک وتعالى إِلاّ بالطاعة وما مَعَنا براءة من النار، ولا لأَحدٍ على اللّه من حجّة، من کان للّه مطیعاً فهو لنا ولیّ، ومن کان للّه عاصیاً فهو لنا عدوّ، وماتنال ولایتنا إِلاّ بالعمل والورع» ۲ .
وقال الصادق علیه السلام: «ما نقل اللّه عزّوجلّ عبداً من ذلّ المعاصی إِلى عزّ التقوى إِلاّ أَغناه من غیر مال، وأَعزّه من غیر عشیرة، وآنسه من غیر بَشیر» ۳ .
وقال علیه السلام: «علیکم بالورع، فإِنّه لاینال ما عنداللّه إِلاّ بالورع» ۴ .
وقال أبوه الباقر علیهماالسلام: «قال اللّه عزّوجلّ: یا ابن آدم، اجتنب ما حُرِّمَت علیک، تکن من أورع النّاس» ۵ .


1.الکافی، ج ۲، ص ۸۱، باب أداء الفرائض، ح۱

2.الکافی، ج ۲، ص ۷۴، باب الطاعة والتقوى، ح ۳

3.الکافی، ج ۲، ص ۷۶، باب الطاعة والتقوى، ح ۸

4.الکافی، ج ۲، ص ۷۶، باب الورع، ح ۳

5.الکافی، ج ۲، ص ۷۷، باب الورع، ح ۷.


الأربعون حدیثاً - صفحه 149

وقال النبیّ صلى الله علیه و آله «أکثر ما تلج به أُمّتی النار الأجوفان: البطن والفرج» ۱ .
وقال علیّ علیه السلام: «إنّما أخاف علیکم اثنتین: اتّباع الهوى، وطول الأمل. أمّا اتّباع الهوى فإنّه یصدّ عن الحق، وأمّا طول الأمل فإنّه یُنسی الآخرة» ۲ .
وقال أبو جعفر الباقر علیه السلام: «کلّ عین باکیة یوم القیامة غیر ثلاث: عین سهرت فی سبیل اللّه، وعین فاضت من خشیة اللّه، وعین غُضَّت عن محارم اللّه » ۳ .
وقال ولده الصادق علیه السلام فی قول اللّه عزّوجلّ: «وَلِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّه جَنَّتانِ»۴ قال: «من علم أَنّ اللّه یراه ویسمع ما یقوله [ویفعله من خیر أو شرٍّ] فیحجزه ذلک عن القبیح من الأَعمال، فذلک الذی خاف مقام ربّه ونهى النفس عن الهوى» ۵ .

الحدیث 6: فی العبادة، ویتبعها المداومة على العمل والاقتصاد فیه وتعجیل فعل الخیر

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبسندی المتقدّم عن علیّ بن إِبراهیم، عن محمّد بن عیسى، عن یونس، عن عمرو بن جمیع، عن أَبی عبداللّه علیه السلام قال:«قال رسول اللّه صلى الله علیه و آله: أَفضل الناس من عشق العبادة فعانقها، وأَحبّها بقلبه، وباشرها بجسده، وتفرّغ لها، فهو لایبالی على ما أَصبح من الدنیا، على عسرٍ أَم على یسرٍ» ۶ .
وقال الصادق علیه السلام: «العباد ثلاثة: قوم عبدوا اللّه عزّوجلّ خوفاً فتلک عبادة العبید،


1.الکافی، ج ۲، ص ۷۹، باب العفّة، ح ۵

2.الکافی، ج ۲، ص ۳۳۵، باب اتباع الهوى، ح۳

3.الکافی، ج ۲، باب اجتناب المحارم، ح ۲

4.الرحمن (۵۵)، ۴۶

5.الکافی، ج ۲، باب اجتناب المحارم، ح ۱

6.الکافی، ج ۲، ص ۸۳، باب العبادة، ح ۳.


الأربعون حدیثاً - صفحه 150

وقوم عبدوا اللّه طلباً للثواب فتلک عبادة الأُجراء، وقوم عبدوا اللّه حبّاً له فتلک عبادة الأَحرار، وهی أَفضل العبادة» ۱ .
وقال أَبوه الباقر علیه السلام: «أَحبّ الأَعمال إِلى اللّه ما داوم علیه العبد وإِن قلّ» ۲ .
وقال النبی صلى الله علیه و آله: «إنّ هذا الدین متین فأَوغِل فیه برفق، ولاتُبَغِّض إِلى نفسک عبادة ربّک، إِنّ المنبتّ ـ یعنی المفرط ـ لاظهراً أَبقى ولاأَرضاً قطع، فاعمل عمل من یرجو أَن یموت هرماً، واحذر حذر من یتخوّف أَن یموت غداً» ۳ .
وقال الصادق علیه السلام: «اجتهدت فی العبادة وأنا شابّ، فقال لی أَبی: یا بنیّ، دون ما أَراک تصنع، فإِنّ اللّه عزّوجلّ إِذا أَحبّ عبداً رضی عنه بالیسیر» ۴ .
وقال النبیّ صلى الله علیه و آله: «إِنّ اللّه یحبّ من الخیر ما تعجّل» ۵ .
وقال الباقر علیه السلام: «إِذا هممت بخیر فبادر، فإِنّک لاتدری مایحدث» ۶ .

الحدیث 7: فی حسن الخلق، ویتبعه الحیاء

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبالسند المتقدّم عن أَبی علیّ الأَشعریّ، عن محمّد بن عبدالجبّار، عن صفوان، عن ذریح، عن أَبی عبداللّه علیه السلام قال:«قال رسول اللّه صلى الله علیه و آله: «إنّ صاحب الخلق الحسن له مثل أَجر الصائم القائم» ۷ .
وقال النبیّ صلى الله علیه و آله: «ما یوضع فی میزان امرئٍ یوم القیامة أَفضل من حسن الخلق» ۸ .


1.الکافی، ج ۲، ص ۸۴، باب العبادة، ح۵

2.الکافی، ج۲، باب استواء العمل والمداومة علیه، ح ۲

3.الکافی، ج ۲، ص ۸۷، باب الاقتصاد فی العبادة، ح ۶

4.الکافی، ج ۲، ص ۸۷، باب الاقتصاد فی العبادة، ح ۵

5.الکافی، ج ۲، ص ۱۴۲، باب تعجیل فعل الخیر، ح ۴

6.الکافی، ج ۲، ص ۱۴۲، باب تعجیل فعل الخیر، ح ۳

7.الکافی، ج ۲، ص ۱۰۰، باب حسن الخلق ح ۵

8.الکافی، ج ۲، ص ۹۹، باب حسن الخلق، ح۲.


الأربعون حدیثاً - صفحه 151

وقال صلى الله علیه و آله: «وأَکثر ما تلج به اُمّتی الجنّة: تَقوى اللّه وحسن الخلق» ۱ .
وقال صلى الله علیه و آله: «أَبى اللّه لصاحب الخلق السیّء التوبة» قیل: وکیف ذلک یا رسول اللّه ؟ قال صلى الله علیه و آله: «إِذا تاب من ذنب وقع فی ذنب أَعظم منه» ۲ .
وقال صلى الله علیه و آله: «أَربع من کنّ فیه وکان من قرنه إِلى قدمه ذنوباً بدّلها اللّه حسناتٍ: الصدق والحیاء وحسن الخلق والشکر» ۳ .
وقال الباقر علیه السلام: «[إِنّ] أَکمل المؤمنین إِیمانا أَحسنهم خُلقاً» ۴ .
وقال ولده الصادق علیه السلام: «البرّ وحسن الخلق یعمران الدیار ویزیدان فی الأَعمار» ۵ .
وقیل للصادق علیه السلام: ما حدّ حسن الخلق؟ قال: «تلیّن جناحک، وتطیّب کلامک، وتلقى أَخاک ببِشر حسن» ۶ .
وقال علیه السلام: «الحیاء والإِیمان مقرونان فی قرن، فإِذا ذهب أَحدهما تبعه صاحبه» ۷ .

الحدیث 8: فی العفو، ویتبعه کظم الغیظ والحلم

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبالسند المتقدّم عن علیّ بن إِبراهیم، عن أَبیه و محمّد بن إِسماعیل، عن الفضل بن شاذان، جمیعا عن ابن أَبی عمیر، عن إِبراهیم بن عبدالحمید، عن أَبی حمزة الثمالیّ، عن علیّ بن الحسین علیهماالسلام، قال سمعته یقول:«إذا کان یوم القیامة


1.الکافی، ج ۲، ص ۱۰۰، باب حسن الخلق، ح ۶

2.الکافی، ج ۲، ص ۳۲۱، باب سوء الخلق، ح ۲

3.الکافی، ج ۲، ص ۱۰۷، باب الحیاء، ح ۷

4.الکافی، ج ۲، ص ۹۹، باب حسن الخلق، ح ۱

5.الکافی، ج ۲، ص ۱۰۰، باب حسن الخلق، ح ۸

6.الکافی، ج ۲، ص ۱۰۳، باب حسن البشر، ح ۴

7.الکافی، ج ۲، ص ۱۰۶، باب الحیاء، ح ۴.


الأربعون حدیثاً - صفحه 152

جمع اللّه تبارک وتعالى الأَوّلین والآخرین فی صعید واحد، ثمّ ینادی منادٍ: أَین أَهل الفضل؟ قال: فیقوم عنق من الناس، فتلقّاهم الملائکة فیقولون: ماکان فضلکم؟ فیقولون: کنّا نَصِلُ مَن قَطَعَنا، ونعطی من حرمنا، ونعفو عمّن ظلمنا، فیقال لهم: صدقتم اُدخلوا الجنّة» ۱ .
وقال ولده الباقر علیه السلام: «ثلاث لایزید اللّه بهنّ المرء المسلم إِلاّ عِزّاً: الصفحُ عمّن ظلمه، وإعطاء من حرمه، والصلة لمن قَطعَه» ۲ .
وقال الصادق علیه السلام: «ما من عبدٍ کَظَم غیظاً إِلاّ زاده اللّه عزّاً فی الدّنیا والآخرة، وقد قال اللّه تعالى: «وَالْکاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعافینَ عَنِ النّاسِ وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنین»۳»۴ .
وقال الباقر علیه السلام: «من کظم غیظاً وهو یقدر على إِمضائه حشا اللّه قلبه أَمناً وإِیمانا یوم القیامة» ۵ .
وقال علیه السلام: «إِنّ اللّه عزّوجلّ یحبّ الحَیِیَّ الحلیم» ۶ .
وقال أَبو الحسن الرضا علیه السلام: «لایکون الرجل عابداً حتّى یکون حلیماً» ۷ .

الحدیث 9: فی الصمت وحفظ اللسان، ویتبعه الصدق وأَداء الأَمانة

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبالسند المتقدّم عن محمّدبن یحیى، عن أَحمدبن محمّد بن عیسى، عن أَحمد بن محمّد بن أَبی نصر، قال: قال أَبو الحسن الرضا علیه السلام:«من علامات الفقه


1.الکافی، ج ۲، ص ۱۰۷، باب العفو، ح ۴

2.الکافی، ج ۲، ص ۱۰۸، باب العفو، ح ۱۰

3.آل عمران (۳)، ۱۳۴

4.الکافی، ج ۲، ص ۱۱۰، باب کظم الغیظ، ح ۵

5.الکافی، ج ۲، ص ۱۱۰، باب کظم الغیظ، ح ۷

6.الکافی، ج ۲، ص ۱۱۲، باب الحلم، ح ۴

7.الکافی، ج ۲، ص ۱۱۱، باب الحلم، ح ۱.


الأربعون حدیثاً - صفحه 153

الحلم والعلم والصمت، إِنّ الصمت باب من أَبواب الحکمة، إِنّ الصمت یُکسب المحبّة، إِنّه دلیل على کلّ خیرٍ» ۱ .
وقال النبیّ صلى الله علیه و آله: «نجاة المؤمن [فی] حفظ لسانه» ۲ .
وقال الصادق علیه السلام: «فی حکمة آل داود علیه السلام: على العاقل أَن یکون عارفا بزمانه، مقبلاً على شأنه، حافظاً للسانه» ۳ .
وقال الباقر علیه السلام: «بئس العبد عبد یکون ذاوجهین وذا لسانین یطری أخاه شاهداً ویأکله غائباً، إِن أُعطی حسده وإِن ابتُلِی خذله» ۴ .
وقال ولده الصادق علیه السلام: «من لقی المسلمین بوجهین ولسانین جاء یوم القیامة وله لسانان من نار» ۵ .
وقال أَمیرالمؤمنین علیه السلام: «لایجد عبد طعم الإِیمان حتّى یترک الکذب هزلَه وجدَّه» ۶ .
وقال علیه السلام: «ینبغی للمسلم أَن یجتنب مؤاخاة الکذّاب؛ لأَنّه یکذب حتّى یجیء بالصدق فلایُصَدّق» ۷ .
وقال الصادق علیه السلام: «قال عیسى بن مریم علیهماالسلام: من کثر کذبه ذهب بهاؤه» ۸ .


1.الکافی، ج ۲، ص ۱۱۳، باب الصمت وحفظ اللسان، ح ۱

2.الکافی، ج ۲، ص ۱۱۴، باب الصمت وحفظ اللسان، ح ۹

3.الکافی، ج ۲، ص ۱۱۶، باب الصمت وحفظ اللسان، ح ۲۰

4.الکافی، ج ۲، ص ۳۴۳، باب ذی اللسانین، ح ۲

5.الکافی، ج ۲، ص ۳۴۳، باب ذی اللسانین، ح ۱

6.الکافی، ج ۲، ص ۳۴۰، باب الکذب، ح ۱۱

7.الکافی، ج ۲، ص ۳۴۱، باب الکذب، ح ۱۴

8.الکافی، ج ۲، ص ۳۴۱، باب الکذب، ح ۱۳.


الأربعون حدیثاً - صفحه 154

وقال علیه السلام: «إنّ اللّه عزّوجلّ لم یبعث نبیّاً إلاّ بصدق الحدیث وأَداء الأَمانة إِلى البرّ والفاجر» ۱ .
وقال علیه السلام: «لاتغترّوا بصلاتهم ولابصیامهم[...] ولکن اختبروهم عند صدق الحدیث وأَداء الأَمانات» ۲ .
وقال علیه السلام: «کلّ کذب مسؤول عنه صاحبه إِلاّ کذباً فی ثلاثة: رجل کائد فی حربه، ورجل أَصلح بین اثنین یلقى هذا بغیر ما یلقى به هذا، یرید بذلک الإِصلاح ما بینهما، ورجل وعد أَهله شیئاً وهو لایرید أَن یتمّ لهم» ۳ .
وقال علیه السلام: «الکلام ثلاثة: صدق، وکذب، وإِصلاح بین الناس...» ۴ .
[وقال علیه السلام:] و «المصلح لیس بکذّاب» ۵ .
وقال النبیّ صلى الله علیه و آله: «لا کذب على مصلح» ۶ .

الحدیث 10: فی التواضع، ویتبعه المداراة والحبّ فی اللّه والبغض فی اللّه

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبالسند المتقدّم عن علیّ بن إِبراهیم، عن أَبیه، عن ابن أَبی عمیر، عن معاویة بن عمّار، عن أَبی عبداللّه علیه السلام، قال سمعته یقول:«إِنّ فی السماء ملکین موکّلین بالعباد، فمن تواضع للّه رفعاه، ومن تکبّر وضعاه» ۷ .
وقال علیه السلام: «أَوحى اللّه عزّوجلّ إِلى موسى: یا موسى: أَتدری لِمَ اصطفیتک


1.الکافی، ج ۲، ص ۱۰۴، باب الصدق وأداء الأمانة، ح ۱

2.الکافی، ج ۲، ص ۱۰۴، باب الصدق وأداء الأمانة، ح ۲

3.الکافی، ج ۲، ص ۳۴۲، باب الکذب، ح ۱۸

4.الکافی، ج ۲، ص ۳۴۱، باب الکذب، ح ۱۶

5.الکافی، ج ۲، ص ۳۴۲، باب الکذب، ح ۱۹

6.الکافی، ج ۲، ص ۳۴۳، باب الکذب، ح ۲۲

7.الکافی، ج ۲، ص ۱۲۲، باب التواضع، ح ۲.


الأربعون حدیثاً - صفحه 155

بکلامی دون خلقی؟ قال: یا ربِّ، ولم ذاک؟ [قال:] فأَوحى اللّه تبارک وتعالى إِلیه أن یا موسى، إِنّی قلّبت عبادی ظهراً لبطن فلم أَجد فیهم أَحداً أَذلّ لی نفساً منک» ۱ .
وقال النبیّ صلى الله علیه و آله: «من تواضع للّه رفعه اللّه، ومن تکبّر خفضه اللّه، ومن اقتصد فی معیشته رزقه اللّه، ومن بذّر حرمه اللّه، ومن أَکثر ذکر الموت أَحبّه اللّه » ۲ .
وقال صلى الله علیه و آله: «أَمرنی ربی بمداراة الناس کما أَمرنی بأَداء الفرائض» ۳ .
وقال صلى الله علیه و آله: «ثلاث من لم یکنّ فیه لم یتمّ له عمل: ورع یحجزه عن معاصی اللّه، وخُلق یداری به الناس، وحلم یردّ به جهل الجاهل» ۴ .
وقال صلى الله علیه و آله: «وُدّ المؤمن من أَکبر شعب الإِیمان، أَلا ومن أَحبّ فی اللّه وأَبغض فی اللّه وأَعطى فی اللّه ومنع فی اللّه فهو من أَصفیاء اللّه » ۵ .
وقال الصادق علیه السلام: «وإِنّ المتحابّین فی اللّه یوم القیامة على منابر من نور، قد أَضاء نور وجوههم ونور أَجسادهم ونور منابرهم کلّ شیء حتّى یُعرفوا به، فیقال: هؤلاء المتحابّون فی اللّه » ۶ .
وقال أَبوه الباقر علیه السلام: «إِذا أَردت أَن تعلم أَنّ فیک خیراً فانظر إِلى قلبک، فإِن کان یحبّ أَهل طاعة اللّه ویبغض أَهل معصیته ففیک خیر واللّه یحبّک، وإِن کان یبغض


1.الکافی، ج ۲، ص ۱۲۳، باب التواضع، ح ۷

2.الکافی، ج ۲، ص ۱۲۲، باب التواضع، ح ۳

3.الکافی، ج ۲، ص ۱۱۷، باب المداراة، ح ۴

4.الکافی، ج ۲، ص ۱۱۶، باب المداراة، ح ۱

5.الکافی، ج ۲، ص ۱۲۵، باب الحُبّ فی اللّه والبغض فی اللّه، ح ۳

6.الکافی، ج ۲، ص ۱۲۵، باب الحُبّ فی اللّه والبغض فی اللّه، ح ۴.


الأربعون حدیثاً - صفحه 156

أَهل طاعة اللّه ویحبّ أَهل معصیته فلیس فیک خیر واللّه یبغضک. والمرء مع من أحبّ» ۱ .

الحدیث 11: فی نصح المؤمنین، ویتبعه الاهتمام بأمورهم

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبالسند المتقدّم عن علیّ بن إِبراهیم، عن أَبیه، عن النوفلیّ، عن السکونیّ، عن أَبی عبداللّه علیه السلام، قال:«قال رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إِنّ أَعظم الناس منزلة عنداللّه یوم القیامة أَمشاهم فی أَرضه بالنصیحة لخلقه» ۲ .
وقال الصادق علیه السلام: «علیکم بالنصح للّه فی خلقه، فلن تَلقَوه بعمل أَفضل منه» ۳ .
وقال علیه السلام: «یجب للمؤمن على المؤمن أَن یناصحه» ۴ .
وقال علیه السلام: «أَیّما رجل من أَصحابنا استعان به رجل من إِخوانه فی حاجة، فلم یبالغ فیها بکلّ جهده، فقد خان اللّه ورسوله والمؤمنین» ۵ .
وقال علیه السلام: «من استشار أَخاه فلم یمحضه محض الرأی سلبه اللّه عزّوجلّ رأیه» ۶ .
وقال رسول اللّه صلى الله علیه و آله: «من أَصبح لایهتمّ بأُمور المسلمین فلیس بمسلم» ۷ .

الحدیث 12: فی أُخُوَّة المؤمنین بعضهم لبعض

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبسندنا المتقدّم عن علیّ بن إِبراهیم، عن أَبیه، عن فضالة بن أَیّوب، عن عمر


1.الکافی، ج ۲، ص ۱۲۶، باب الحُبّ فی اللّه والبغض فی اللّه، ح ۱۱

2.الکافی، ج ۲، ص ۲۰۸، باب نصیحة المؤمن، ح ۵

3.الکافی، ج ۲، ص ۲۰۸، باب نصیحة المؤمن، ح ۶

4.الکافی، ج ۲، ص ۲۰۸، باب نصیحة المؤمن، ح ۱

5.الکافی، ج ۲، ص ۳۶۲، باب من لم یناصح أخاه المؤمن، ح ۳

6.الکافی، ج ۲، ص ۳۶۳، باب من لم یناصح أخاه المؤمن، ح ۵

7.الکافی، ج ۲، ص ۱۶۳، باب الاهتمام بأمور المسلمین...، ح ۱.


الأربعون حدیثاً - صفحه 157

بن أَبان، عن جابر الجعفیّ قال:تقبّضت بین یدی أَبی عبداللّه علیه السلام فقلت: جعلت فداک، ربّما حزنت من غیر مصیبة تصیبنی أَو أمر ینزل بی حتّى یعرف ذلک أَهلی فی وجهی وصدیقی؟ فقال: «نعم یا جابر، إِنّ اللّه عزّوجلّ خلق المؤمنین من طینة الجنان وأَجرى فیهم من ریح روحه، فلذلک المؤمن أُخو المؤمن لأَبیه وأُمّه. فإِذا أَصاب روحاً من تلک الأَرواح فی بلد من البلدان حَزَنٌ حزنت هذه لأَنّها منها» 1 .


وقال علیه السلام: «المؤمن أَخو المؤمن، عینه ودلیله، لایخونه ولایظلمه، ولایغشّه ولایخدعه ولایکذبه، ولایعده عدةً فیخلفه» 2 .

الحدیث 13: فی التراحم والتواصل والتذاکر، ویتبعه إنصاف الرجل من نفسه

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبسندنا المتقدّم عن عدّة من أَصحابنا، عن أَحمد بن محمّد بن خالد، عن الحسن بن محبوب، عن شعیب العقرقوفیّ قال:سمعت أَبا عبداللّه علیه السلام یقول: «اتّقوا اللّه وکونوا إِخوةً بررةً، متحابّین فی اللّه، متواصلین متراحمین، تزاوروا وتلاقوا وتذاکروا أَمرَنا وأَحیوه» ۳ .


وقال علیه السلام: «یحقّ على المسلمین الاجتهاد فی التواصل والتعاون على التعاطف، والمواساة لأَهل الحاجة، وتعاطف بعضهم على بعض حتّى یکونوا کما وصفهم اللّه تعالى رحماء بینهم» ۴ .


وقال النبیّ صلى الله علیه و آله: «طوبى لمن طاب خُلُقُه، وطهرت سجیّته، وصلحَت سریرته،


1.الکافی، ج ۲، ص ۱۶۶، باب أخُوَّة المؤمنین بعضهم لبعض، ح ۲

2.الکافی، ج ۲، ص ۱۶۶، باب أُخُوّة المؤمنین بعضهم لبعض، ح ۳

3.الکافی، ج ۲، ص ۱۷۵، باب التراحم والتعاطف، ح ۱

4.الکافی، ج ۲، ص ۱۷۵، باب التراحم والتعاطف، ح ۴.


الأربعون حدیثاً - صفحه 158

وحسنت علانیته، وأَنفق الفضل من ماله وأَمسک الفضل من قوله، وأَنصف الناس من نفسه» ۱ .


وقال علیّ علیه السلام: «أَلا إِنّه من أَنصف الناس من نفسه لم یزده اللّه إِلاّ عزّاً» ۲ .

الحدیث 14: فی زیارة الإِخوان، وتتبعه المصافحة

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبسندنا المتقدم عن علیّ [بن إِبراهیم]، عن أَبیه، عن ابن أَبی عمیر، عن علیّ النهدیّ، عن الحصین، عن أَبی عبداللّه علیه السلام قال:«من زار أَخاه فی اللّه قال اللّه تعالى: إِیّای زرتَ وثوابک علیّ؛ ولست أرضی لک ثواباً دون الجنّة» ۳ .


وقال علیه السلام: «تزاوروا فإنّ فی زیارتکم إِحیاءً لقلوبکم وذکراً لأَحادیثنا، وأَحادیثنا تعطف بعضکم على بعض، فإِن أَخذتم بها رشدتم ونجوتم، وإِن ترکتموها ضللتم وهلکتم، فخذوا بها وأَنا بنجاتکم زعیم» ۴ .


وقال النبیّ صلى الله علیه و آله: «إِذا تلاقیتم فتلاقوا بالتسلیم والتصافح، وإِذا تفارقتم فتفارقوا بالاستغفار» ۵ .


وقال أَبوجعفر علیه السلام: «إِنّ المؤمنَین إِذا التقیا فتصافحا أَقبل اللّه عزّوجلّ علیهما بوجهه، وتساقطت عنهما الذنوب کما یتساقط الورق من الشجر» ۶ .


وقال ولده الصادق علیه السلام: «إنّ المؤمنین إِذا التقیا وتصافحا أَنزل اللّه عزّوجلّ مائة


1.الکافی، ج ۲، ص ۱۴۴، باب الإنصاف والعدل، ح ۱

2.الکافی، ج ۲، ص ۱۴۴، باب الإنصاف والعدل، ح ۴

3.الکافی، ج ۲، ص ۱۷۶، باب زیارة الإخوان، ح ۴

4.الکافی، ج ۲، ص ۱۸۶، باب تذاکر الإخوان، ح ۲

5.الکافی، ج ۲، ص ۱۸۱، باب المصافحة، ح ۱۱

6.الکافی، ج ۲، ص ۱۸۰، باب المصافحة، ح ۴.


الأربعون حدیثاً - صفحه 159

جزء من الرحمة علیهما، فکانت تسعة وتسعون لأَشدّهما حبّاً لصاحبه، فإِذا توافقا غمرتهما الرحمة» ۱ .


وقال الصادق علیه السلام: «ما صافح رسول اللّه رجلا قطّ فنزع یده حتّى یکون هو الذی ینزع منه» ۲ .

الحدیث 15: فی إدخال السرور على المؤمنین

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبسندنا المتقدم عن عدّة من أَصحابنا، عن سهل بن زیاد ومحمّد بن یحیى، عن أَحمد بن محمّد بن عیسى، جمیعاً، عن الحسن بن محبوب، عن أَبی حمزة الثمالیّ قال:سمعت أَبا جعفر علیه السلام یقول: «قال رسول اللّه صلى الله علیه و آله: من سرّ مؤمناً فقد سرّنی، ومن سرّنی فقد سرّ اللّه تعالى» ۳ .


وقال رسول اللّه صلى الله علیه و آله: «الخلق عیال اللّه، وأَحبّ الخلق إِلى اللّه من نفع عیال اللّه وأَدخل على أَهل بیت سروراً» ۴ .


وقال الباقر علیه السلام: «تبسّم الرجل فی وجه أَخیه حسنة، وصرفه القذى عنه حسنة، وما عبداللّه بشیء أَحبّ إِلیه من إِدخال السرور على المؤمن» ۵ .


وقال ولده الصادق علیه السلام: «لایرى أَحدکم إِذا أَدخل على مؤمن سروراً أَنّه أدخل علیه فقطّ، بل واللّه علینا، بل واللّه على رسول اللّه صلى الله علیه و آله» ۶ .


1.الکافی، ج ۲، ص ۱۸۱ ـ ۱۸۲، باب المصافحة، ح ۱۴

2.الکافی، ج ۲، ص ۱۸۲، باب المصافحة، ح ۱۵

3.الکافی، ج ۲، ص ۱۸۸، باب إدخال السرور على المؤمنین، ح ۱

4.الکافی، ج ۲، ص ۱۶۴، باب الاهتمام بأمور المسلمین...، ح ۶

5.الکافی، ج ۲، ص ۱۸۸، باب إدخال السرور على المؤمنین، ح ۲

6.الکافی، ج ۲، ص ۱۸۹، باب إدخال السرور على المؤمنین، ح ۶.


الأربعون حدیثاً - صفحه 160

وقال الصادق علیه السلام: «من أَتاه أَخوه المؤمن فأَکرمه فإِنّما أَکرم اللّه عزّوجلّ» ۱ .

الحدیث 16: فی قضاء حاجة المؤمن

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبالطریق السابق عن علیّ، عن أَبیه، عن محمّد بن زیاد، عن صندل، عن أَبی الصباح الکنانیّ قال:قال أَبو عبداللّه علیه السلام: «لقضاء حاجة [امرى ءٍ] مؤمن أَحبّ إِلى [اللّه ]من عشرین حجّة، کلّ حجّة ینفق فیها صاحبها مائة أَلف» ۲ .


وقال علیه السلام: «قضاء حاجة المؤمن خیر من عتق أَلف رقبة، وخیر من حُملان أَلف فرس فی سبیل اللّه » ۳ .


وقال علیه السلام: «ما قضى مسلم لمسلم حاجةً إِلاّ ناداه اللّه تبارک وتعالى: ثوابک علیّ، ولاأَرضى لک ثواباً بدون الجنّة» ۴ .


وقال أَبوه الباقر علیه السلام: «أَوحى اللّه عزّوجلّ إِلى موسى علیه السلام: إنّ من عبادی من یتقرّب إِلیّ بالحسنة فأُحکّمه فی الجنّة، قال موسى: یاربّ وما تلک الحسنة؟ قال: یمشی مع أَخیه المؤمن فی [قضاء] حاجته قضیت أَو لم تقض» ۵ .


وقال الصادق علیه السلام: «أَیّما رجلٍ من شیعتنا أَتى رجلاً من إِخوانه فاستعان به، فلم یعنه وهو یقدر إلاّ ابتلاه اللّه بأن یقضى حوائج عدّة من أَعدائنا، یعذّبه اللّه علیها یوم القیامة» ۶ .


وقال ولده موسى الکاظم علیه السلام: «من أَتاه أَخوه المؤمن فی حاجة فإِنّما هی رحمة


1.الکافی، ج ۲، ص ۲۰۶، باب فی إلطاف المؤمن وإکرامه، ح ۳

2.الکافی، ج ۲، ص ۱۹۳، باب قضاء حاجة المؤمن، ح ۴

3.الکافی، ج ۲، ص ۱۹۳، باب قضاء حاجة المؤمن، ح ۳

4.الکافی، ج ۲، ص ۱۹۴، باب قضاء حاجة المؤمن، ح ۷

5.الکافی، ج ۲، ص ۱۹۵، باب قضاء حاجة المؤمن، ح ۱۲

6.الکافی، ج ۲، ص ۳۶۶، باب من استعان به أخوه فلم یعنه، ح ۲.


الأربعون حدیثاً - صفحه 161

من اللّه تعالى ساقها إِلیه، فإِن قبل ذلک فقد وصله بولایتنا وهو موصول بولایة اللّه عزّوجلّ، وإِن ردّه عن حاجته وهو یقدر على قضائها سلّط اللّه علیه شجاعاً من نارٍ ینهشه فی قبره إِلى یوم القیامة» ۱ .

الحدیث 17: فی تفریج کرب المؤمن

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبطریقنا المتقدّم عن محمّد بن یحیى، عن أَحمدبن محمّد بن عیسى، عن ابن محبوب، عن زید الشحّام قال:سمعت أَبا عبداللّه علیه السلام یقول: «من أَغاث أَخاه المؤمن اللهفان اللهثان عند جهده، فنفّس کربته وأَعانه على نجاح حاجته کتب اللّه له بذلک اثنتین وسبعین رحمة، یعجّل له منها واحدة یصلح بها أَمر معیشته، ویدّخر له إِحدى وسبعین رحمة لأَفزاع یوم القیامة وأَهواله» ۲ .


وقال علیه السلام: «أَیّما مؤمن نفّس عن مؤمن کربةً وهو معسر یسّر اللّه له حوائجه فی الدنیا والآخرة، ومن ستر على مؤمن عورة یخافها ستر اللّه علیه سبعین عورة من عورات الدنیا والآخرة، واللّه فی عون المؤمن ما کان المؤمن فی عون أَخیه، فانتفعوا بالعظة وارغبوا فی الخیر» ۳ .


وقال النبیّ صلى الله علیه و آله: «من أَکرم أخاه المسلم بکلمة یلطفه بها وفرّج عنه کربته لم یزل فی ظلّ اللّه الممدود علیه الرحمة» ۴ .

الحدیث 18: فی إِطعام المؤمن

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبسندنا المتقدم عن علیّ بن إِبراهیم، عن أَبیه، عن ابن أَبی عمیر، عن أَبی


1.الکافی، ج ۲، ص ۱۹۶، باب قضاء حاجة المؤمن، ح ۱۳

2.الکافی، ج ۲، ص ۱۹۹، باب تفریج کرب المؤمن، ح ۱

3.الکافی، ج ۲، ص ۲۰۰، باب تفریج کرب المؤمن، ح ۵

4.الکافی، ج ۲، ص ۲۰۶، باب فی إلطاف المؤمن وإکرامه، ح ۵.


الأربعون حدیثاً - صفحه 162

محمّد الوابشیّ قال:ذکر أَصحابنا عند أَبی عبداللّه علیه السلام، فقلت: ما أَتغدّی ولاأَتعشّی إِلاّ ومعی منهم الاثنان والثلاثة وأَقلّ وأَکثر، فقال علیه السلام: «فضلهم علیک أَکثر من فضلک علیهم». قلت: جعلت فداک، کیف وأَنا أُطعمهم طعامی، وأُنفق علیهم مالی، وأُخدمهم عیالی؟ فقال: «إِنّهم إِذا دخلوا علیک دخلوا برزق من اللّه عزّوجلّ کثیر، وإِذا خرجوا خرجوا بالمغفرة لک» 1 .


وقال علیّ بن الحسین زین العابدین علیهماالسلام: «من أطعم مؤمناً من جوع أَطعمه اللّه من ثمار الجنّة، ومن سقى مؤمناً من ظمإٍ سقاه اللّه من الرحیق المختوم» 2 .


وقال الصادق علیه السلام: «أکلة یأکلها أَخی المسلم عندی أَحبّ إِلیّ من أَن أُعتق رقبة» 3 .


وقال علیه السلام: «من أَشبع مؤمنا وجبت له الجنّة» 4 .

الحدیث 19: فی کسوة المؤمن

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبسندنا المتقدّم عن محمّد بن یحیى، عن أَحمد بن محمّد بن عیسى، عن عمربن عبدالعزیز، عن جمیل بن درّاج، عن أَبی عبداللّه علیه السلام قال:«من کسا أَخاه المؤمن کسوة شتاء أَو صیفٍ کان حقّاً على اللّه أَن یکسوه من ثیاب الجنّة، وأَن یهوّنَ علیه سکرات الموت، وأَن یوسّع علیه فی قبره، وأن تتلقّاه الملائکة إِذا خرج من قبره بالبشرى» ۵ .


وقال رسول اللّه صلى الله علیه و آله: «من کسا أَحداً من فقراء المسلمین ثوباً من عری، أَو أَعانه


1.الکافی، ج ۲، ص ۲۰۲، باب إطعام المؤمن، ح ۹

2.الکافی، ج ۲، ص ۲۰۱، باب إطعام المؤمن، ح ۵

3.الکافی، ج ۲، ص ۲۰۳، باب إطعام المؤمن، ح ۱۳

4.الکافی، ج ۲، ص ۲۰۰، باب إطعام المؤمن، ح ۱

5.الکافی، ج ۲، ص ۲۰۴، باب من کسا مؤمناً، ح ۱.


الأربعون حدیثاً - صفحه 163

بشیء ممّا یقوّیه على معیشته، وکّل اللّه عزّوجلّ به سبعین أَلف ملک یستغفرون لکلّ ذنب عمله إِلى أَن ینفخ فی الصور» ۱ .

الحدیث 20: فی منع المؤمن حقّه ویتبعه خلف وعده وحجبه

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبسندنا السابق عن عدّة من أَصحابنا، عن أَحمد بن محمّد وأَبی علیّ الأَشعری، عن محمّدبن حسان، جمیعا، عن محمّدبن علیّ، عن محمّد بن سنان، عن یونس بن ظبیان قال:قال أَبو عبداللّه علیه السلام: «یا یونس، من حبس حقّ المؤمن أَقامه اللّه عزّوجلّ یوم القیامة خمس مائة عام على رجلیه حتّى یسیل عرقه ـ أو دمه ـ وینادی منادٍ من عنداللّه عزّ وجل: هذا الظالم الذی حبس عن اللّه حقّه، قال: فیوبّخ أَربعین یوماً ثمّ یؤمر به إِلى النار» ۲ .


وقال أَبو عبداللّه علیه السلام: «عِدةُ المؤمن أَخاه نذرٌ لاکفّارة له، فمن أَخلفه فبخلف اللّه بدأَ ولمقته تعرّض، وذلک قوله تعالى: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لاتَفْعَلُونَ* کَبُرَ مَقْتاً عِنْدَاللّهِ أَنْ تَقُولُوا ما لاتَفْعَلُون»۳»۴ .


وقال رسول اللّه صلى الله علیه و آله: «من کان یؤمن باللّه والیوم الآخر فلیف إِذا وَعَد» ۵ .


وقال الباقر علیه السلام: «أَیّما مسلم أَتى مسلماً زائراً أَو طالب حاجةٍ وهو فی منزله، فاستأذن علیه فلم یأذن له ولم یخرج إِلیه لم یزل فی لعنة اللّه حتى یلتقیا» ۶ .


1.الکافی، ج ۲، ص ۲۰۵، باب من کسا مؤمناً، ح ۳

2.الکافی، ج ۲، ص ۳۶۷، باب من منع مؤمناً شیئاً من عنده...، ح ۲

3.الصفّ (۶۱)، ۲ ـ ۳.

4.الکافی، ج ۲، ص ۳۶۳، باب خلف الوعد، ح ۱

5.الکافی، ج ۲، ص ۳۶۴، باب خلف الوعد، ح ۲

6.الکافی، ج ۲، ص ۳۶۵، باب من حجب أخاه المؤمن، ح ۴.


الأربعون حدیثاً - صفحه 164

الحدیث 21: فی الخصومة، ویتبعها معاداة الرجال والمکر والغدر

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبالسند المتقدّم عن محمّدبن یحیى، عن أَحمد بن محمّدبن عیسى، عن ابن محبوب، عن عنبسة العابد، عن أَبی عبداللّه علیه السلام قال:«إِیّاکم والخصومة! فإِنّها تشغل القلب، وتورث النفاق، وتکسب الضغائن» ۱ .
وقال النبیّ صلى الله علیه و آله: «ما کاد جبرئیل یأتینی إِلاّ قال: یا محمّد، اتّق شحناء الرجال وعداوتهم» ۲ .
وقال صلى الله علیه و آله: «لیس منّا مَن ماکَر مسلماً» ۳ .
وقال أَمیرالمؤمنین علی علیه السلام: «لولا أَنّ المکر والخدیعة فی النار لکنت من أَمکر الناس» ۴ .

الحدیث 22: فی الغیبة ویتبعه البهت

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبسندنا المتقدّم عن علیّ بن إِبراهیم، عن أَبیه، عن ابن أَبی عمیر، عن بعض أَصحابه، عن أَبی عبداللّه علیه السلامقال:«من قال فی مؤمن ما رأته عیناه وسمعته أذناه فهو من الذین قال اللّه تعالى: «إِنَّ الَّذینَ یُحِبُّونَ أَنْ تَشیعَ الْفاحِشَةُ فی الَّذینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ»۵»۶ .


وقال النبیّ صلى الله علیه و آله: «الغیبة أسرع فی دین الرجل المسلم من الآکلة فی جوفه» ۷ .


1.الکافی، ج ۲، ص ۳۰۱، باب المراء والخصومة ومعاداة الرجال، ح ۵ و ۹

2.الکافی، ج ۲، ص ۳۰۱، باب المراء والخصومة ومعاداة الرجال، ح ۹

3.الکافی، ج ۲، ص ۳۳۷، باب المکر والغدر والخدیعة، ح ۳

4.الکافی، ج ۲، ص ۳۳۸، باب المکر والغدر والخدیعة، ح ۱

5.النور (۲۴)، ۱۸

6.الکافی، ج ۲، ص ۳۵۷، باب الغیبة والبهت، ح ۲

7.الکافی، ج ۲، ص ۳۵۶، باب الغیبة والبهت، ح ۱.


الأربعون حدیثاً - صفحه 165

وقال الصادق علیه السلام: «من بهت مؤمنا أَو مؤمنة بما لیس فیه بعثه اللّه فی طینة خبال» قیل: وما طینة خبال؟ قال: «صدید یخرج من فروج المومسات» ۱ .


وقال أَبو الحسن علیه السلام: «من ذکر رجلاً من خلفه بما هو فیه ممّا عرفه الناس لم یغتبه، ومن ذکره من خلفه بما هو فیه مما لایعرفه الناس فقد اغتابه، ومن ذکره بما لیس فیه فقد بهته» ۲ .


وقال الصادق علیه السلام: «سئل النبیّ صلى الله علیه و آله: ما کفّارة الاغتیاب؟ قال، تستغفر اللّه لمن اغتبته کلّما ذکرته» ۳ .


وقال الصادق علیه السلام: «من روى على مسلم روایةً یرید بها شَینَه وهدم مروءته لیسقط من أَعین الناس أَخرجه اللّه من ولایته إِلى ولایة الشیطان فلا یقبله الشیطان» ۴ .


قال الجامع لهذه الأَحادیث حسین بن عبدالصمد: الغیبة إِذا قصد بها الردع عن المعصیة والکفّ عن أَذى المؤمنین فهی من أَفضل الأَعمال؛ إِذ لایبتدر لها إِلاّ خالص الإِیمان، وهی واجبة بنصّ القرآن العزیز ونصّ الرسول وأَهل بیته المعصومین، وقد أَجمع على ذلک أَهل الإسلام قاطبةً وإِلاّ لتعطّل النهی عن المنکرات وظهر الفساد، ولکن ذلک لایسمّى غیبة بل نهیاً عن المنکر. والغیبة ما یقصد بها هتک عِرض المؤمن وإِهانته فقط کما یشهد به الحدیث الأَخیر.

الحدیث 23: فی هجر المؤمن، و یتبعه بغضه وإِخافته والنمیمة علیه

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبسندنا المتقدّم عن محمّد بن یحیى، عن أَحمد بن محمّد، عن محمّد بن


1.الکافی، ج ۲، ص ۳۵۷، باب الغیبة والبهت، ح ۵. والمومسات: الفاجرات .

2.الکافی، ج ۲، ص ۳۵۸، باب الغیبة والبهت، ح ۶

3.الکافی، ج ۲، ص ۳۵۷، باب الغیبة والبهت، ح ۴

4.الکافی، ج ۲، ص ۳۵۸، باب الروایة على المؤمن، ح ۱.


الأربعون حدیثاً - صفحه 166

سنان، عن أَبی سعید القمّاط، عن داود بن کثیر قال:سمعت أَبا عبداللّه علیه السلام یقول: «أَیّما مسلمَین تهاجرا فمکثا ثلاثاً لایصطلحان إِلاّ کانا خارجین من الإسلام ولم یکن بینهما ولایة، فأَیّهما سبق إِلى کلام أَخیه کان السابق إِلى الجنّة یوم الحساب» 1 .


وقال النبیّ صلى الله علیه و آله: «أَلا إِنّ فی التباغض الحالقة، لاأَعنی حالقة الشعر، ولکن حالقة الدین» 2 .
وقال الصادق علیه السلام: «من روّع مؤمناً بسلطان لیصیبه منه مکروه فلم یصبه فهو فی النار، ومن روّع مؤمناً بسلطان لیصیبه منه مکروه فأَصابه فهو مع فرعون وآل فرعون فی النار» 3 .


وقال علیه السلام: «من أَعان على مؤمن ولو بشطر کلمة لقی اللّه عزّ وجلّ یوم القیامة مکتوب بین عینیه: آیسٌ من رحمة اللّه » 4 .


وقال النبیّ صلى الله علیه و آله: «أَلا أُنبّئکم بشرارکم؟» قالوا: بلى یا رسول اللّه، قال: «المشّاؤون بالنمیمة، المفرّقون بین الأَحبّة، الباغون للبَراء المعایب» 5 .

الحدیث 24: فی من أَهان مؤمناً، ویتبعه من آذاه أَو احتقره

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبسندنا المتقدّم عن عدّة من أَصحابنا، عن أَحمد بن محمّد بن خالد، عن إِسماعیل بن مهران، عن أَبی سعید القمّاط، عن أَبان بن تغلب، عن أَبی جعفر علیه السلام


1.الکافی، ج ۲، ص ۳۴۵، باب الهجرة، ح ۵

2.الکافی، ج ۲، ص ۳۴۶، باب قطیعة المرحم، ح ۱

3.الکافی، ج ۲، ص ۳۶۸، باب من أخاف مؤمناً، ح ۲

4.الکافی، ج ۲، ص ۳۶۸، باب من أخاف مؤمناً، ح ۳

5.الکافی، ج ۲، ص ۳۶۹، باب النمیمة، ح ۱.


الأربعون حدیثاً - صفحه 167

قال:«لمّا أُسری بالنبیّ صلى الله علیه و آله قال: یا ربّ، ما حال المؤمن عندک؟ قال: یا محمّد، من أَهان لی ولیّاً فقد بارزنی بالمحاربة، وأَنا أَسرع شیء إِلى نصرة أَولیائی، وما تردّدت عن شیء أَنا فاعله کتردّدی عن وفاة المؤمن، یکره الموت وأَکره مساءته؛ وإِنّ من عبادی من لایصلحه إِلاّ الغنى ولو صرفته إِلى غیر ذلک لهلک؛ وإِنّ من عبادی من لایصلحه إِلاّ الفقر ولو صرفته إِلیّ غیر ذلک لهلک، ومایتقرّب إِلیّ عبدی بشیء أَحبّ إِلی ممّا افترضت علیه، وإِنّه لیتقرّب إِلیّ بالنافلة حتّى أُحبّه، فإِذا أَحببته کنت سمعه الذی یسمع به وبصره الذی یبصر به ولسانه الذی ینطق به ویده الّتی یبطش بها، إن دعانی أجبته وإِن سأَلنی أَعطیته» 1 .


وقال الصادق علیه السلام: «من استذلّ مؤمناً أَو احتقره لقلّة ذات یده ولفَقْرهِ شهره اللّه یوم القیامة على رؤوس الخلائق» 2 .


وقال علیه السلام: «قال اللّه عزّ وجلّ: لِیَأْذن بحربٍ منّی من آذى عبدی المؤمن، ولیأمن غضبی من أَکرم عبدی المؤمن» 3 .


وقال علیه السلام: «من حقر مؤمناً مسکیناً أَو غیر مسکین لم یزل اللّه حاقراً له ماقتاً حتّى یرجع عن محقرته إِیّاه» 4 .

الحدیث 25: فی من طلب عثرات المسلمین وزلاّتهم، ویتبعه من یتّقیه الناس خوف شرّه

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبالطریق المتقدّم عن علیّ بن إِبراهیم، عن أَبیه، عن ابن أَبی عمیر، عن علیّ


1.الکافی، ج ۲، ص ۳۵۲، باب من آذى المسلمین واحتقرهم، ح ۸

2.الکافی، ج ۲، ص ۳۵۳، باب من آذى المسلمین واحتقرهم، ح ۹

3.الکافی، ج ۲، ص ۳۵۰، باب من آذى المسلمین واحتقرهم، ح ۱

4.الکافی، ج ۲، ص ۳۵۱، باب من آذى المسلمین واحتقرهم، ح ۴.


الأربعون حدیثاً - صفحه 168

بن إِسماعیل، عن ابن مسکان، عن محمّد بن مسلم أَو الحلبیّ، عن أَبی عبداللّه علیه السلام قال:«قال رسول اللّه صلى الله علیه و آله: لاتَطَلَّبوا عثرات المؤمنین فإِنّ من تتبّع عثرات أَخیه تتبّع اللّه عثراته ومن تتبّع اللّه عثرته یفضحه ولو فی جوف بیته» 1 .


وقال رسول اللّه صلى الله علیه و آله: «من أَذاع فاحشة کان کمبتدئها، ومن عیّر مؤمناً بشیء لم یمت حتّى یرکبه» 2 .


وقال الباقر علیه السلام: «أَقرب ما یکون العبد إِلى الکفر أَن یؤاخی الرجلُ [الرجلَ ]على الدین فیحصی علیه عثراته لیعیّره بها یوماً مّا» 3 .


وقال النبیّ صلى الله علیه و آله: «شرّ النّاس عند اللّه یوم القیامة الذین یکرمون اتّقاء شرّهم» 4 .


وقال الصادق علیه السلام: «من خاف الناس لسانه فهو فی النار» 5 .

الحدیث 26: فی السباب،ویتبعه الشماتة والتهمة وسوء الظنّ

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبسندنا السابق عن ابن محبوب، عن عبدالرحمن بن الحجّاج، عن أَبی الحسن موسى علیه السلام فی رجلین یتسابّان قال:«البادئ منهما أَظلم، ووزره ووزر صاحبه علیه مالم یعتذر إِلى المظلوم» ۶ .


وقال النبیّ صلى الله علیه و آله: «سباب المؤمن کالمشرف على الهلکة» ۷ .


وقال الباقر علیه السلام: «إِنّ اللعنة إِذا خرجت من فیّ صاحبها تردّدت فإِن وجدت


1.الکافی، ج ۲، ص ۳۵۵، باب من طلب عثرات المؤمنین وعوراتهم، ح ۵

2.الکافی، ج ۲، ص ۳۵۶، باب التعییر، ح۲

3.الکافی، ج ۲، ص ۳۵۵، باب من طلب عثرات المؤمنین...، ح ۶

4.الکافی، ج ۲، ص ۳۲۶، باب من یتقى شرّه، ح ۲ و ۴

5.الکافی، ج ۲، ص ۳۲۷، باب من یتقى شرّه، ح ۳

6.الکافی، ج ۲، ص ۳۶۰، باب السباب، ح ۴

7.الکافی، ج ۲، ص ۳۵۹، باب السباب، ح ۱.


الأربعون حدیثاً - صفحه 169

مساغا وإِلاّ رجعت على صاحبها» ۱ .


وقال ولده الصادق علیه السلام: «لاتُبْدِی الشماتة لأَخیک فیرحمه اللّه ویصیّرها بک» ۲ .


وقال الصادق علیه السلام: «إِذا اتّهم المؤمن أَخاه انماث الإِیمان فی قلبه کما ینماث الملح فی الماء» ۳ .


وقال أَبو الحسنین علیّ علیهم السلام: «ضع أَمر أَخیک على أَحسنه حتّى یأتیک ما یغلبک منه، ولاتظنّنَّ بکلمة خرجت من فی أَخیک سوءاً وأَنت تجد لها فی الخیر محملاً» ۴ .

الحدیث 27: فی الغضب

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبسندنا المتقدّم عن أَبی علیّ الأَشعریّ، عن محمّد بن عبدالجبّار، عن ابن فضّال، عن علیّ بن عقبة، عن أَبیه، عن میسّر قال:ذکر الغضب عند أَبی جعفر علیه السلامفقال: «إِنّ الرجل لیغضب فما یرضى حتّى یدخل النار، فأَیّما رجل غضب على قوم وهو قائم فلیجلس من فوره، فإِنّه سیذهب عنه رجز الشیطان، وأَیّما رجل غضب على ذی رحم فلیدن منه فلیمسّه فإِنّ الرحم إِذا مُسّت سکنت» ۵ .


وقال علیه السلام: «مکتوب فی التوراة: یا موسى، أَمسک غضبک عمّن ملّکتک علیه أَکفّ عنک غضبی» ۶ .


1.الکافی، ج ۲، ص ۳۶۰، باب السباب، ح ۶ و ۷

2.الکافی، ج ۲، ص ۳۵۹، باب الشماتة، ح ۱

3.الکافی، ج ۲، ص ۳۶۱، باب التهمة وسوء الظنّ، ح ۱

4.الکافی، ج ۲، ص ۳۶۲، باب التهمة وسوء الظنّ، ح ۳

5.الکافی، ج ۲، ص ۳۰۲، باب الغضب، ح ۲

6.الکافی، ج ۲، ص ۳۰۳، باب الغضب، ح ۷.


الأربعون حدیثاً - صفحه 170

وقال النبیّ صلى الله علیه و آله: «الغضب یفسد الإِیمان کما یفسد الخلّ العسل» ۱ .


وقال الصادق علیه السلام: «أَوحى اللّه تعالى إِلى بعض أَنبیائه: یا ابن آدم، اذکرنی فی غضبک أَذکرک فی غضبی لاأَمحقک فیمن أَمحق» ۲ .

الحدیث 28: فی الحسد، ویتبعه العصبیّة والبغی

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبالسند المتقدّم عن علیّ بن إِبراهیم، عن محمّد بن عیسى، عن یونس، عن معاویة بن وهب قال:قال أَبو عبداللّه علیه السلام: «آفة الدین الحسد والعجب والفخر» ۳ .


وقال علیه السلام: «إِنّ الحسد یأکل الإیمان کما تأکل النار الحطب» ۴ .


وقال علیه السلام: «من تعصّب أَو تُعُصّب له فقد خلع ربق الإِیمان من عنقه» ۵ .


وقال علیه السلام: «یقول إِبلیس لجنوده: أَلقوا بینهم الحسد والبغی، فإِنّهما یعدلان الشرک باللّه » ۶ .


وقال النبیّ صلى الله علیه و آله: «إِنّ أَعجل الشرّ عقوبة البغی» ۷ .


وقال الباقر علیه السلام: «إِنّ أَسرع الخیر ثوابا البرّ، وإِنّ أَسرع الشرّ عقوبة البغی. وکفى بالمرء عیباً أَن یبصر من الناس ما یعمى عنه من نفسه، أَو یعیّر الناس بما لایستطیع ترکه، أَو یؤذی جلیسه بما لایعنیه» ۸ .


1.الکافی، ج ۲، ص ۳۰۲، باب الغضب، ح ۱

2.الکافی، ج ۲، ص ۳۰۳، باب الغضب، ح ۸

3.الکافی، ج ۲، ص ۳۰۷، باب الحسد، ح ۵

4.الکافی، ج ۲، ص ۳۰۶، باب الحسد، ح ۲

5.الکافی، ج ۲، ص ۳۰۷، باب العصبیّة، ح ۱

6.الکافی، ج ۲، ص ۳۲۷، باب البغی، ح ۲

7.الکافی، ج ۲، ص ۳۲۷، باب البغی، ح ۱

8.الکافی، ج ۲، ص ۴۵۹، باب من یعیب الناس، ح ۱.


الأربعون حدیثاً - صفحه 171

الحدیث 29: فی الکبر، ویتبعه العجب

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبسندنا المتقدّم عن عدّة من أَصحابنا، عن أَحمد بن أَبی عبداللّه، عن عثمان بن عیسى، عن العلاء بن الفضیل، عن أَبی عبداللّه علیه السلام قال:«قال أَبو جعفر علیه السلام: العزّ رداء اللّه والکبر إِزاره، فمن تناول شیئاً منه أَکبّه اللّه فی نار جهنّم» ۱ .


وقال علیه السلام: «الکبر رداء اللّه، والمتکبّر ینازع اللّه رداءه» ۲ .


وقال ولده الصادق علیه السلام: «إِنّ المتکبّرین یُجعلون فی صور الذرّ یتوطّؤهم الناس حتّى یفرغ اللّه من الحساب» ۳ .


وقال الصادق علیه السلام: «من دخله العجب هلک» ۴ .


وقال زین العابدین علیّ بن الحسین علیهماالسلام: «عجباً للمتکبّر الفخور! الذی کان بالأَمس نطفةً ثمّ غداً هو جیفة» ۵ .


وقال عبدالرحمن بن الحجاج: قلت لأَبی عبداللّه علیه السلام: الرجل یعمل العمل وهو خائف مشفق، ثمّ یعمل شیئاً من البرّ فیدخله شبه العجب به؟ فقال: «هو فی حاله الأُولى وهو خائف أَحسن منه فی حال عجبه» ۶ .

الحدیث 30: فی الظلم، ویتبعه من وصف عدلاً ثمّ عمل بغیره

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبسندنا المتقدّم عن عدّة من أَصحابنا، عن أَحمد بن محمّد بن خالد، عن أَبیه،


1.الکافی، ج ۲، ص ۳۰۹، باب الکبر، ح ۳

2.الکافی، ج ۲، ص ۳۰۹، باب الکبر، ح ۴

3.الکافی، ج ۲، ص ۳۱، باب الکبر، ح ۱۱

4.الکافی، ج ۲، ص ۳۱۳، باب العجب، ح ۲

5.الکافی، ج ۲، ص ۳۲۸، باب الفخر والکبر، ح ۱

6.الکافی، ج ۲، ص ۳۱۴، باب العجب، ح ۷.


الأربعون حدیثاً - صفحه 172

عن هارون بن الجهم، عن المفضّل بن صالح، عن سعد بن طریف، عن أَبی جعفر علیه السلام قال:«الظلم ثلاثة: ظلمٌ یغفره اللّه، وظلمٌ لایغفره اللّه، وظلمٌ لایدعه اللّه . فأَمّا الظلم الذی لایغفره فالشرک، وأَمّا الظلم الذی یغفره فظلم الرجل نفسه فیما بینه وبین اللّه، وأَما الظلم الذی لایدعه فالمداینة بین العباد» 1.


وقال النبیّ صلى الله علیه و آله: «الظلم ظلمات یوم القیامة» 2 .


وقال علیٌّ علیه السلام: «من خاف القصاص کفّ عن ظلم الناس» 3 .


وقال الصادق علیه السلام: «ما من مظلمة أَشدّ من مظلمة لایجد صاحبها علیها عوناً إِلاّ اللّه » 4 .


وقال علیه السلام: «من ظَلَم مظلمة أُخذ بها فی نفسه أَو فی ماله أَو فی ولده» 5 .


وقال علیه السلام: «العامل بالظلم والمعین له والراضی به شرکاء ثلاثتهم» 6 .


وقال علیه السلام: «العدل أَحلى من الشهد، وأَلین من الزبد، وأَطیب ریحاً من المسک» 7 .

وقال علیه السلام: «أَشدّ الناس عذاباً یوم القیامة من وصف عدلاً ثمّ عمل بغیره» 8 .

وقال أَبوه علیه السلام: «أَبلِغ شیعتنا أَنّه لن ینال ما عنداللّه إِلاّ بعملٍ، وأَبلغ شیعتنا أَنّ أَعظم الناس حسرة یوم القیامة من وصف عدلا ثمّ یخالفه إِلى غیره» 9 .


1.الکافی، ج ۲، ص ۳۳۰، باب الظلم، ح ۱

2.الکافی، ج ۲، ص ۳۳۲، باب الظلم، ح ۱۰ و ۱۱؛ بتفاوتٍ.

3.الکافی، ج ۲، ص ۳۳۱، باب الظلم، ح ۶

4.الکافی، ج ۲، ص ۳۳۱، باب الظلم، ح ۴

5.الکافی، ج ۲، ص ۳۳۲، باب الظلم، ح ۹

6.الکافی، ج ۲، ص ۳۳۳، باب الظلم، ح ۱۶

7.الکافی، ج ۲، ص ۱۴۷، باب الإنصاف والعدل، ح ۱۵

8.الکافی، ج ۲، ص ۳۰۰، باب من وصف عدلاً وعمل بغیره، ح ۲

9.الکافی، ج ۲، ص ۳۰۰، باب من وصف عدلاً وعمل بغیره، ح ۵.


الأربعون حدیثاً - صفحه 173

وقال الصادق علیه السلام: «کتب رجل إِلى أَبیذرّ رضی اللّه عنه: یا أَباذرّ، أطرفنی بشیءٍ من العلم؟ فکتب إلیه: إِنّ العلم کثیر، ولکن إِن قدرت أَن لاتسیء إِلى من تحبّه فافعل، فقال الرجل: أَرأَیت أَحداً یسیء إِلى من یحبّه؟ قال: نعم نفسک أَحبّ الأَشیاء إِلیک وأَنت إِذا عصیت اللّه فقد أَسأت إِلیها» ۱ .

وقال أَبو عبداللّه علیه السلام: «اتّقوا اللّه واعدلوا، فإِنّکم تعیبون على قوم لایعدلون» ۲ .

الحدیث 31: فی المؤاخذه على الذنوب، و یتبعها الاستدراج و الإِصرار

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبطریقنا المتقدّم عن علیّ، عن أَبیه، عن النضربن سوید، عن هشام بن سالم، عن أَبی عبداللّه علیه السلام قال:«أَما إِنّه لیس من عرقٍ یضرِب ولانکبةٍ ولاصداعٍ ولامرضٍ إِلاّ بذنبٍ؛ وذلک قول اللّه عزّوجلّ: «وَما أَصابَکُمْ مِنْ مُصیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدیکُمْ وَیَعْفُوا عَنْ کَثیرٍ»۳ قال: وما یعفو اللّه أَکثر ممّا یؤاخذ به» ۴ .

وقال رسول اللّه صلى الله علیه و آله: «قال اللّه عزّ وجلّ: وعزّتی وجلالی لاأُخرج عبداً من الدنیا وأَنا أُرید أَن أرحمه حتّى استوفی منه کلّ خطیئة عملها، إِمّا بسقم فی جسده وإِمّا بضیق فی رزقه وإِمّا بخوف فی دنیاه، فإن بقیت علیه بقیّة شدّدت علیه عند الموت. وعزّتی وجلالی لاأُخرج عبداً من الدنیا وأَنا أُرید أَن أُعذّبه حتّى أُوفّیه کلّ حسنةٍ عملها، إِمّا بسعة فی رزقه وإِمّا بصحّة فی جسمه وإِمّا بأمن فی دنیاه، فإِن بقیت علیه بقیّة هوَّنت علیه بها الموت» ۵ .

وقال صلى الله علیه و آله: «مایزال الهمّ والغمّ بالمؤمن حتّى ما یدع له ذنباً» ۶ .


1.الکافی، ج ۲، ص ۴۵۸، باب محاسبة العمل، ذیل الحدیث ۲۰؛ بتفاوت.

2.الکافی، ج ۲، ص ۱۴۷، باب الإنصاف والعدل، ح ۱۴

3.الشورى (۴۲)، ۳۰

4.الکافی، ج ۲، ص ۲۶۹، باب الذنوب، ح ۳

5.الکافی، ج ۲، ص ۴۴۴، باب تعجیل العقوبة، ح ۳

6.الکافی، ج ۲، ص ۴۴۵، باب تعجیل العقوبة، ح ۷.


الأربعون حدیثاً - صفحه 174

وقال الصادق علیه السلام: «الذنوب التی تغیّر النعم البغی، والذنوب التی تورث الندم القتل، والتی تنزل النقم الظلم، والتی تهتک الستر شرب الخمر، والتی تحبس الرزق الزنا، والتی تعجّل الفناء قطیعة الرحم، والتی تردُّ الدعاء وتُظلم الهواء عقوق الوالدین» ۱ .

وقال علیه السلام: «إِذا أَراد اللّه بعبدٍ خیراً فأَذنب ذنباً أَتبعه بنقمة ویذکّره الاستغفار، وإِذا أَراد اللّه بعبد شرّاً فَأذنب ذنبا أَتبعه بنعمة لینسیه الاستغفار، ویتمادى بها، وهو قول اللّه تعالى: «سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَیْثُ لایَعْلَمُونَ»۲، بالنعم عند المعاصی» ۳ .

وقال علیه السلام: «کم من مغرور بما قد أَنعم اللّه علیه، وکم من مستدرج بستر اللّه علیه، وکم من مفتون بثناء الناس علیه» ۴ .

وقال علیه السلام: «تعوذّوا باللّه من سطوات اللّه باللیل والنهار» قیل: وما سطوات اللّه ؟ قال: «الأَخذ على المعاصی» ۵ .

وقال أَبو جعفر علیه السلام: «إِنّ اللّه عزّوجلّ قضى قضاءً حتماً لاینعم على العبد بنعمةٍ فیسلبها إِیّاه حتّى یُحدث العبدُ ذنباً یستحقّ به تلک النقمة» ۶ .

وقال جعفر الصادق علیه السلام: «إِذا أَذنب الرجل خرج فی قلبه نکتة سوداء، فإِن تاب انمحت وإِن زاد زادت حتّى تغلب على قلبه فلا یفلح أَبداً» ۷ .

وقال علیه السلام: «لا واللّه لایقبل اللّه شیئاً من طاعته على الإِصرار على شیء من


1.الکافی، ج ۲، ص ۴۴۷، باب فی تفسیر الذنوب، ح ۱

2.الأعراف (۷)، ۱۸۲

3.الکافی، ج ۲، ص ۴۵۲، باب الاستدراج، ح ۱

4.الکافی، ج ۲، ص ۴۵۲، باب الاستدراج، ح ۴

5.الکافی، ج ۲، ص ۲۶۹، باب الذنوب، ح ۶

6.الکافی، ج ۲، ص ۲۷۳، باب الذنوب، ح ۲۲

7.الکافی، ج ۲، ص ۲۷۱، باب الذنوب، ح ۱۳.


الأربعون حدیثاً - صفحه 175

معاصیه» ۱ .

الحدیث 32: فی الریاء،ویتبعه من أَطاع المخلوق فی معصیه الخالق

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبسندنا المتقدّم عن علیّ بن إبراهیم، عن أبیه، عن ابن أبی عمیر، عن أبی المعزا، عن یزید بن خلیفة قال:قال أبو عبداللّه علیه السلام: «کلّ ریاء شرک، إِنّه من عمل للنّاس کان ثوابه على الناس، ومن عمل للّه کان ثوابه على اللّه » ۲ .

وقال علیه السلام: «قال اللّه تعالى: أَنا خیر شریک، من أَشرک معی غیری فی عمل لم أَقبله، إِلاّ ما کان خالصاً لی» ۳ .

وقال النبیّ صلى الله علیه و آله: «من أَسرّ سریرةً ردّاه اللّه رداءها إن خیراً فخیرٌ وإِن شرّاً فشرّ» ۴ .

وقال صلى الله علیه و آله: «من طلب مرضاة الناس بما یسخط اللّه کان حامده من الناس ذامّاً، ومن آثر طاعة اللّه بغضب الناس کفاه اللّه عداوة کلِّ عدوٍ، وحسد کل حاسد، وبغی کلِّ باغ، وکان اللّه عزّوجلّ له ناصراً وظهیراً» ۵ .

وقال صلى الله علیه و آله: «من أَرضى سلطاناً بسخط اللّه خرج من دین اللّه » ۶ .

الحدیث 33: فی برّ الوالدین

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبسندی السابق عن ابن محبوب، عن خالد بن نافع البجلیّ، عن محمّد بن مروان قال:سمعت أَبا عبداللّه علیه السلام یقول: «إِنّ رجلاً أَتى النبیّ صلى الله علیه و آله فقال: یا رسول اللّه ،


1.الکافی، ج ۲، ص ۲۸۸، باب الإصرار على الذنب، ح ۳

2.الکافی، ج ۲، ص ۲۹۳، باب الریاء، ح ۳

3.الکافی، ج ۲، ص ۲۹۵، باب الریاء، ح ۹

4.الکافی، ج ۲، ص ۲۹۴، باب الریاء، ح ۶

5.الکافی، ج ۲، ص ۳۷۲، باب من أطاع المخلوق فی معصیة الخالق، ح ۲

6.الکافی، ج ۲، ص ۳۷۳، باب من أطاع المخلوق فی معصیة الخالق، ح ۵.


الأربعون حدیثاً - صفحه 176

أوصنی؟ فقال صلى الله علیه و آله: لاتشرک باللّه شیئاً وإِن أُحرقت بالنار أَو عذّبت إِلاّ وقلبک مطمئنّ بالإِیمان ؛ و والدیک فأَطعهما وبرَّهما حیّین کانا أَو میّتین، وإِن أَمَراک أَن تخرج من أَهلک ومالک فافعل، فإِنّ ذلک من الإِیمان» ۱ .

وقال الصادق علیه السلام: «ما یمنع الرجل منکم أَن یبرَّ والدیه حیّین کانا أَو میّتین؛ یصلّی عنهما، ویتصدَّق عنهما، ویحجَّ عنهما، ویصوم عنهما، فیکون الذی صنع لهما، وله مثل ذلک فیزیده اللّه ببرّه وصلاته خیراً کثیراً» ۲ .

وقال أَبو جعفر علیه السلام: «إِنّ العبد لیکون بارّاً بوالدیه فی حیاتهما ثمّ یموتان فلا یقضی عنهما دیونهما ولایستغفر لهما فیکتبه اللّه عاقّاً؛ وإِنّه لیکون عاقّاً لهما فی حیاتهما غیر بارٍّ بهما، فإِذا ماتا قضى دینهما واستغفر لهما فیکتبه اللّه بارّاً بهما» ۳ .


وقال النبیّ صلى الله علیه و آله: «إِیّاکم وعقوق الوالدین فإِنّ ریح الجنّة توجد من مسیرة أَلف عام ولایجده عاقٌّ ولاقاطع [رحم] ولاشیخ زان ولاجارٌّ إِزاره خیلاء، إِنّما الکبریاء للّه ربّ العالمین» ۴ .

الحدیث 34: فی صلة الرحم

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبسندنا المتقدّم عن محمّد بن یحیى، عن علیّ بن الحکم، عن خطّاب الأَعور، عن أَبی حمزة قال:قال أَبو جعفر علیه السلام: «صلة الأَرحام تزکّی الأعمال، وتُنَمِّی الأموال، وتدفع البلوى، وتیسّر الحساب، وتنسئ فی الأَجل» ۵ .

وقال ولده الصادق علیه السلام: «صلة الأَرحام تُحسّن الخلق، وتسمّح الکفّ، وتطیّب


1.الکافی، ج ۲، ص ۱۵۸، باب البرّ بالوالدین، ح ۲

2.الکافی، ج ۲، ص ۱۵۹، باب البرّ بالوالدین، ح ۷

3.الکافی، ج ۲، ص ۱۶۳، باب البرّ بالوالدین، ح ۲۱

4.الکافی، ج ۲، ص ۳۴۹، باب العقوق، ح ۶

5.الکافی، ج ۲، ص ۱۵۰، باب صلة الرحم، ح ۴.


الأربعون حدیثاً - صفحه 177

النفس، وتزید فی الرزق، وتنسئ فی الأَجل» ۱ .

وقال علیه السلام: «صلة الرحم وحسن الجوار تعمران الدیار وتزیدان فی الأَعمار» ۲ .


وقال علیه السلام: «اتّقوا الحالقة فإِنّها تمیت الرجال» قیل: وما الحالقة؟ قال: «قطیعة الرحم» ۳ .
وقال أَبوه الباقر علیه السلام: «فی کتاب علیّ علیه السلام: ثلاث خصال لایموت صاحبهنّ حتّى یرى وبالهنّ: البغی وقطیعة الرحم والیمین الکاذبة؛ وإِنّ أَعجل الطاعة ثواباً لصلة الرحم، وإِنّ القوم لیکونون فجّاراً فیتواصلون فتنمى أَموالهم ویثرون، وإِنّ الیمین الکاذبة وقطیعة الرحم لتذران الدیار بلاقع من أَهلها...» ۴ .

الحدیث 35: فی الاستغناء عمّا فی أَیدی الناس، ویتبعه القناعة وقطع الطمع

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبالطریق المتقدّم عن علیّ، عن أَبیه، وعلیّ بن محمّد القاسانیّ، جمیعاً عن القاسم بن محمّد، عن سلیمان بن داود المنقریّ، عن حفص بن غیاث قال:قال أَبو عبداللّه علیه السلام: «إِذا أَراد أَحدکم أَن لایسأل اللّه شیئاً إِلاّ أَعطاه فلییأَس من الناس کلّهم، ولایکون له رجاء إِلاّ عند اللّه، فإِذا علم اللّه عزّوجلّ ذلک من قلبه لم یسأَل اللّه شیئاً إِلاّ أَعطاه» ۵ .

وقال علیه السلام: «من رضی من اللّه بالیسیر من المعاش رضی اللّه منه بالیسیر من


1.الکافی، ج ۲، ص ۱۵۱، باب صلة الرحم، ح ۶ و ص ۱۵۲، ح ۱۲

2.الکافی، ج ۲، ص ۱۵۲، باب صلة الرحم، ح ۱۴

3.الکافی، ج ۲، ص ۳۴۶، باب قطیعة الرحم، ح ۲

4.الکافی، ج ۲، ص ۳۴۷، باب قطیعة الرحم، ح ۴. بلاقع: جمع بلقع وبلقعة، وهی الأرض القفر التی لاشیء فیها.

5.الکافی، ج ۲، ص ۱۴۸، باب الاستغناء عن الناس، ح ۲.


الأربعون حدیثاً - صفحه 178

العمل» ۱ .
وقال علیه السلام: «من قنع بما رزقه اللّه فهو من أَغنى الناس» ۲ .

وقال علیه السلام: «إِن کان ما یکفیک یغنیک فأَدنى ما فیها یغنیک، وإِن کان ما یکفیک لایغنیک فکلّ ما فیها لایغنیک» ۳ .

وقال علیّ بن الحسین علیهماالسلام: «رأَیت الخیر کلّه قد اجتمع فی قطع الطمع عمّا فی أَیدی الناس» ۴ .

وقال ولده باقر العلم علیهماالسلام: «بئس العبد عبدٌ له طمع یقوده، وبئس العبد عبدٌ له رغبة تذلّه» ۵ .

وقال ولده جعفر الصادق علیهماالسلام: «شرف المؤمن قیام اللیل، وعزّه استغناؤه عمّا فی أَیدی الناس» ۶ .

الحدیث 36: فی الزهد، ویتبعه ذمّ الدنیا

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبسندنا المتقدّم عن محمّد بن یحیى، عن أَحمد بن محمّد بن عیسى، عن الحسن بن محبوب، عن الهیثم بن واقد الحریریّ، عن أَبی عبداللّه علیه السلام، قال:«من زهد فی الدنیا أَثبت اللّه الحکمة فی قلبه وأَنطق بها لسانه، وبصّره عیوب الدنیا داءها ودواءها، وأَخرجه من الدنیا سالماً إِلى دار السّلام» ۷ .


1.الکافی، ج ۲، ص ۱۳۸، باب القناعة، ح ۳

2.الکافی، ج ۲، ص ۱۳۹، باب القناعة، ح ۹

3.الکافی، ج ۲، ص ۱۳۹، باب القناعة، ح ۱۰

4.الکافی، ج ۲، ص ۱۴۸، باب الاستغناء عن الناس، ح ۳

5.الکافی، ج ۲، ص ۳۲۰، باب الطمع، ح ۲

6.الکافی، ج ۲، ص ۱۴۸، باب الاستغناء عن الناس، ح ۱

7.الکافی، ج ۲، ص ۱۲۸، باب ذمّ الدنیا والزهد فیها، ح ۱.


الأربعون حدیثاً - صفحه 179

وقال علیه السلام: «رأس کلّ خطیئة حبّ الدنیا» ۱ .

وقال علیه السلام: «من أَصبح وأَمسى والدنیا أَکبر همّه جعل اللّه الفقر بین عینیه، وشتّت أَمره، ولم ینل من الدنیا إِلاّ ما قسم اللّه له؛ ومن أَصبح وأَمسى والآخرة أَکبر همّه جعل اللّه الغنى فی قلبه وجمع أَمره» ۲ .
وقال علیه السلام: «إِذا أَراد اللّه بعبد خیراً زهّده فی الدنیا وفقّهه فی الدین وبصّره عیوبها، ومن أُوتیهنّ فقد أُوتی خیر الدنیا والآخرة» ۳ .

وقال علیه السلام: «من تعلّق قلبه بالدنیا تعلّق قلبه بثلاث خصال: همٌّ لایفنى، وأَملٌ لایُدرک، ورجاءٌ لایُنال» ۴ .

وقال أَبوه باقر العلم علیهماالسلام: «ملک ینادی کلّ یوم: ابن آدم لِدْ للموت واجمع للفناء وابن للخراب» ۵ .

وقال النبیّ صلى الله علیه و آله: «إِنّ الدرهم والدینار أَهلکا من کان قبلکم وهما مهلکاکم» ۶ .

وقال الصادق علیه السلام: «اصبروا على الدنیا فإِنّما هی ساعة، فما مضى منها لاتجد له أَلماً ولاسروراً، وما لم یجئ فلاتدری ما هو؛ وإِنّما هی ساعتک التی أَنت فیها فاصبر فیها على طاعة اللّه واصبر فیها عن معصیة اللّه » ۷ .


1.الکافی، ج ۲، ص ۳۱۵، باب حبّ الدنیا والحرص علیها، ح ۱

2.الکافی، ج ۲، ص ۳۱۹، باب حب الدنیا والحرص علیها، ح ۱۵

3.الکافی، ج ۲، ص ۱۳۰، باب ذمّ الدنیا والزهد فیها، ح ۱۰

4.الکافی، ج ۲، ص ۳۲۰، باب حبّ الدنیا والحرص علیها، ح ۱۷

5.الکافی، ج ۲، ص ۱۳۱، باب ذمّ الدنیا والزهد فیها، ح ۱۴

6.الکافی، ج ۲، ص ۳۱۶، باب حبّ الدنیا والحرص علیها، ح ۶

7.الکافی، ج ۲، ص ۴۵۴، باب محاسبة العمل، ح ۴.


الأربعون حدیثاً - صفحه 180

الحدیث 37: فی الاعتراف بالذنوب والندم علیها، ویتبعه سترها

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبسندنا المتقدّم عن علیّ بن إِبراهیم، عن أَبیه، عن ابن أَبی عمیر، عن علیّ الأَحمسیّ، عن أَبی جعفر علیه السلام قال:«واللّه ما ینجو من الذنب إِلاّ من أَقَرّ به»، و[قال]: «کفى بالندم توبة» ۱ .

وقال علیه السلام: «لا واللّه ما أَراد اللّه من العباد إِلاّ خصلتین: أَن یقرّوا له بالنعم فیزیدهم، وبالذنوب فیغفرها لهم» ۲ .

وقال علیه السلام: «إِنّ الرجل لیذنب الذنب فیدخله اللّه الجنّة» قیل: یدخله اللّه بالذنب الجنّة؟! قال: «نعم، إِنّه لیذنب فلایزال منه خائفاً ماقتاً لنفسه فیرحمه اللّه فیدخله الجنّة» ۳ .

وقال علیه السلام: «إِنّ اللّه یحبّ العبد أَن یطلب إِلیه فی الجرم العظیم، ویبغض العبد أَن یستخفّ بالجرم الیسیر» ۴ .

وقال أَبوالحسن الرضا علیه السلام: «قال رسول اللّه صلى الله علیه و آله: المستتر بالحسنة یعدل سبعین حسنة، والمذیع بالسیّئة مخذول، والمستتر بها مغفور له» ۵ .

الحدیث 38: فی التوبة، ویتبعها ما جعل اللّه لآدم فی ذریّته

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبسندنا المتقدّم عن محمّد بن یحیى، عن أَحمد بن محمّد، عن ابن محبوب، عن العلاء، عن محمّد بن مسلم، عن أَبی جعفر علیه السلام قال:«یا محمّد بن مسلم، ذنوب


1.الکافی، ج ۲، ص ۴۲۶، باب الاعتراف بالذنوب، ح ۱

2.الکافی، ج ۲، ص ۴۲۶، باب الاعتراف بالذنوب، ح ۲

3.الکافی، ج ۲، ص ۴۲۶، باب الاعتراف بالذنوب، ح ۳

4.الکافی، ج ۲، ص ۴۲۷، باب الاعتراف بالذنوب، ح ۶

5.الکافی، ج ۲، ص ۴۲۸، باب ستر الذنوب، ح ۱.


الأربعون حدیثاً - صفحه 181

المؤمن إِذا تاب منها مغفورة له فلیعمل المؤمن لما یستأنف بعد التوبة والمغفرة، أَما واللّه إِنّها لیست إِلاّ لأَهل الإیمان» قلت: فإِن عاد بعد التوبة والاستغفار من الذنوب وعاد فی التوبة؟! قال: «یا محمّد بن مسلم، أَترى العبد المؤمن یندم على ذنبه ویستغفر منه ویتوب ثمّ لایقبل اللّه توبته؟» قلت: فإنّه فعل ذلک مراراً، یذنب ثمّ یتوب ویستغفر! فقال: «کلّما عاد المؤمن بالاستغفار والتوبة عاداللّه علیه بالمغفرة، وإِنّ اللّه غفور رحیم یقبل التوبة ویعفو عن السیّئات، فإِیّاک أَن تُقَنِّط المؤمن من رحمة اللّه » ۱ .

وقال أَبوبصیر: قلت لأَبی عبداللّه علیه السلام: قوله تعالى: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً»۲ قال: «هو الذنب الذی لایعود فیه أَبداً» قلت: وأَیّنا لم یعد؟ فقال: «یا أَبا محمّد، إِنّ اللّه یحبّ من عباده المفتَّن التوّاب» ۳ .

وقال علیه السلام: «إِذا تاب العبد توبة نصوحاً أَحبّه اللّه فستر علیه ذنوبه فی الدنیا والآخرة» ۴ .

وقال باقر العلم علیه السلام: «إِنّ اللّه أَشدّ فرحاً بتوبة عبده من رجل أَضلَّ راحلتَه وزادَه فی لیلةٍ ظلماء فوجدها، فاللّه أَشدّ فرحاً بتوبة عبده من ذلک الرجل براحلته حین وجدها» ۵ .

وقال علیه السلام: «التائب من الذنب کمن لاذنب له، والمقیم على الذنب وهو مستغفر منه کالمستهزئ» ۶ .


1.الکافی، ج ۲، ص ۴۳۴، باب التوبة، ح ۶

2.التحریم (۶۶)، ۸

3.الکافی، ج ۲، ص ۴۳۲، باب التوبة، ح ۴؛ والمفتّن: الممتَحَن.

4.الکافی، ج ۲، ص ۴۳۰، باب التوبة، ح ۱

5.الکافی، ج ۲، ص ۴۳۵، باب التوبة، ح ۸

6.الکافی، ج ۲، ص ۴۳۵، باب التوبة، ح ۱۰.


الأربعون حدیثاً - صفحه 182

وقال أَحدهما علیهماالسلام: «إِنّ آدم علیه السلام قال: یا ربّ سلّطت علیّ الشیطان وأَجریته منّی مجرى الدم، فاجعل لی شیئا؟ فقال: یا آدم، جعلت لک أَنّ من هَمّ من ذریّتک بسیّئةٍ لم تکتب علیه، فإِن عملها کُتبت علیه سیّئة؛ ومن همّ منهم بحسنة فإِن لم یعملها کتبت له حسنة، فإِن هو عملها کتبت له عشراً. قال: یا ربّ زدنی؟ قال: جعلت لک أَنّ من عمل منهم سیّئة ثمّ استغفر غفرت له. قال: یا ربّ زدنی؟ قال: جعلت لهم التوبة وبسطت لهم التوبة حتّى تبلغ النفس إِلى هذه. قال: یا ربّ حسبی» ۱ .

وقال أَحدهما علیهماالسلام: «إنّ اللّه تبارک وتعالى جعل لآدم فی ذریّته: من همّ بحسنة ولم یعملها کتبت له حسنة، ومن همّ بحسنة وعملها کتبت له عشراً، ومن همّ بسیّئة ولم یعملها لم تکتب علیه، ومن همّ بها وعملها کتبت علیه سیّئة» ۲ .

الحدیث 39: فی الاستغفار، وتتبعه المحاسبة

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبسندنا المتصل عن علیّ [بن إبراهیم]، عن أَبیه وأَبی علیّ الأَشعریّ ومحمّد بن یحیى، جمیعاً عن الحسین بن إِسحاق، عن علیّ بن مهزیار، عن فضالة بن أَیّوب، عن عبدالصمد بن بشیر، عن أَبی عبداللّه علیه السلام قال:«العبد المؤمن إِذا أَذنب ذنباً أَجّله اللّه سبع ساعات، فإِن استغفر اللّه لم یکتب علیه شیء، وإِن مضت الساعات ولم یستغفر کتبت علیه سیّئة؛ وإِنّ المؤمن لیذکر ذنبه بعد عشرین سنة حتّى یستغفر ربّه فیغفر له، وإِنّ الکافر لینساه من ساعته» ۳ .

وقال علیه السلام: «من عمل سیّئة أُجِّل فیها سبع ساعات، فإِن قال: أستغفر اللّه الذی


1.الکافی، ج ۲، ص ۴۴۰، باب فیما أعطى اللّه ... آدم...، ح ۱

2.الکافی، ج ۲، ص ۴۲۸، باب من یهمّ بالحسنة أو السیّئة، ح ۱

3.الکافی، ج ۲، ص ۴۳۷، باب الاستغفار من الذنب، ح ۳.


الأربعون حدیثاً - صفحه 183

لا إِله إِلاّ هو الحیّ القیوم وأَتوب إلیه ـ ثلاث مرّات ـ لم یکتب علیه» ۱ .


وقالوا علیهم السلام: «لکلِّ شیءٍ دواء ودواء الذنوب الاستغفار» ۲ .


وقال أَبوالحسن الماضی علیه السلام: «لیس منّا من لم یحاسب نفسه فی کلّ یومٍ، فإِن عمل حسناً استزاد اللّه، وإِن عمل سیّئاً استغفر اللّه منه وتاب إلیه» ۳ .

الحدیث 40: فی الموت، و هو الخاتمة

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبسندنا المتقدّم عن محمّد بن یحیى، عن محمّد بن أَحمد، عن بعض أَصحابه، عن الحسن بن علیّ بن أبی عثمان، عن واصل، عن عبداللّه بن سنان، عن أَبی عبداللّه علیه السلام قال:«جاء رجلٌ إِلى أَبی ذرّ رضى الله عنهفقال: یا أَباذر، ما لنا نکره الموت؟ قال: لأنّکم عمّرتم الدنیا وأَخربتم الآخرة، فتکرهون أَن تنقلوا من عمران إِلى خراب. فقال له: فکیف ترى قُدُومنا على اللّه ؟ قال: أَمّا المحسن منکم فکالغائب یقدم على أَهله، وأَمّا المسیء فکالآبق یردّ على مولاه، قال: فکیف ترى حالنا عنداللّه ؟ قال: اعرضوا أَعمالکم على الکتاب، إِنّ اللّه تعالى یقول: «إِنَّ الأَبْرارَ لَفی نَعیمٍ وَإِنَّ الْفُجّارَ لَفی جَحیمٍ»۴ قال: فقال الرجل: أَین رحمة اللّه ؟ قال: رحمة اللّه قریب من المحسنین» ۵ .

وقال الصادق علیه السلام: «إِنّکم فی آجال مقبوضة وأَیّام معدودة والموت یأتی بغتةً، من یزرع خیراً یحصد غبطةً ومن یزرع شرّاً یحصد ندامةً ولکلّ زارع ما زرع،


1.الکافی، ج ۲، ص ۴۳۷، باب الاستغفار من الذنب، ح ۲

2.الکافی، ج ۲، ص ۴۳۹، باب الاستغفار من الذنب، ح ۸

3.الکافی، ج ۲، ص ۴۵۳، باب محاسبة العمل، ح ۲

4.الانفطار (۸۲ )، ۱۴ و ۱۵

5.الکافی، ج ۲، ص ۴۵۸، باب محاسبة العمل، ح ۲۰


الأربعون حدیثاً - صفحه 184

ولایسبق البطیء منکم حظّه، ولایدرک حریص ما لم یقدّر له» ۱ .


وقال أَبو جعفر علیه السلام: «إِنّ النّهار إِذا جاء قال: یا ابن آدم، اعمل فی یومک هذا خیراً أشهد لک به عند ربّک یوم القیامة، فإِنّی لم آتک فیما مضى ولاآتیک فیما بقی. وإِذا جاء اللیل قال مثل ذلک» ۲ .

وقال علیه السلام: «إِذا أَتت على الرجُل أَربعون سنة قیل له: خذ حذرک فإِنّک غیر معذور، ولیس ابن الأَربعین بأَحقّ بالحذر من ابن العشرین، فإِنّ الذی یطلبهما واحد ولیس براقد، فاعمل لما أَمامک من الهول ودَعْ عنک فضول القول» ۳ .

وتمّت بحمداللّه وحسن توفیقه


1.الکافی، ج ۲، ص ۴۵۸، باب محاسبة العمل، ح ۱۹

2.الکافی، ج ۲، ص ۴۵۵، باب محاسبة العمل، ح ۱۲

3.الکافی، ج ۲، ص ۴۵۵، باب محاسبة العمل، ح ۱۰


أربعون حدیثا

محمّدتقى مجلسی ره

تحقیق: على صدرایى خویی

درآمد

یکى از اندیشمندان پرتلاش عصر صفویه علامه شمس الدین ۱ محمد تقى بن مقصود على مجلسى اصفهانى نطنزى عاملى است. او در سال ۱۰۰۳ق. چشم به جهان گشود و بعد از ۶۳ سال (و بنا به روایتى ۶۷ سال) ۲ عمر پربرکت در سال ۱۰۷۰ق. دار فانى را وداع گفت.
مجلسى اوایل عمر خود را صرف تحصیل علوم دینى در نزد اساتید سرشناس نظیر عالم فرزانه شیخ بهائى و شیخ عبداللّه شوشترى و شیخ على شولستانى نمود و در علوم عقلى و نقلى سرآمد معاصران خود گردید. از اجازاتى که اساتید وى برایش صادر کرده اند, میزان فضل و دانش و موقعیت والایش نزد استادانش واضح و هویداست.
مجلسى در میان استادانش به شیخ بهائى عنایت بیشترى داشته و در سبک علمى پیرو او بوده است. بعد از شیخ بهائى نیز مناصب اجتماعى وى به


۱.این لقب در اجازه شولستانى به وى ذکر شده است.

۲.جامع الرواة. ۲/۸۲


أربعون حدیثاً - صفحه 104

مجلسى رسید و او به عنوان امام جمعه اصفهان ـ که پست مهمى در آن عصر به شمار مى رفت ـ منصوب گردید.
مجلسى به تهذیب نفس اهمیت فراوان مى داد و در این راستا اربعین هایى به ذکر و فکر گذرانیده بود. فرزندش(محمدباقر مجلسى) در این مورد چنین مى گوید:
(و والد مرحوم فقیر ـ رضوان اللّه علیه ـ از جناب شیخ(بهایى) مزبور تعلیم ذکر و فکر گرفته بودند و هر ساله یک اربعین, دو اربعین و بیشتر به عمل مى آورد و جمع کثیر از تابعان شریعت مقدسه را موافق قانون شرع به ریاضت وا مى داشت). ۱ همچنین مجلسى به احادیث اهل بیت(ع) اهمیت زیاد مى داد و در این راه تلاش هاى بسیار داشت. ترویج صحیفه سجادیه در ایران که زمان وى نسخه هاى آن بسیار معدود بود, از تلاش هاى مجلسى است. او بر صحیفه دو شرح به فارسى و عربى و یک حاشیه نوشته است که متأسفانه هیچ یک منتشر نشده اند.
همچنین او براى نشر حدیث, اقدام به نگاشن دو شرح مهم بر کتاب (من لایحضره الفقیه) شیخ صدوق نمود. این دو شرح مشحون از مطالب بلند در عقاید شیعه است و نیز نمایانگر افکار و آراى مجلسى به شمار مى رود.

آثار علمی

علامه محمد تقى مجلسى از خود آثار گرانسنگى را به جاى گذارده که در اینجا فهرستى از آثار شناخته شده وى, ذکر مى گردد:
1ـ آداب نماز شب


1.اجوبة مسائل ملا خلیل ص۳۵ که در ضمن تشویق السالکین به چاپ رسیده است. [علامه مجلسى, دوانى ص۲۵].


أربعون حدیثاً - صفحه 105

2ـ احیاء الاحادیث فى شرح تهذیب الحدیث: شرحى است بر (تهذیب الاحکام) شیخ طوسى. نسخه اى از این شرح به شماره 4602 در کتابخانه حضرت آیت اللّه مرعشى نجفى در قم موجود است.[الذریعه 1/307]
3ـ اربعون حدیثا (رساله حاضر)
4ـ ترجمه صحیفة الرضا(ع): نسخه اى از آن به شماره 13607 در کتابخانه آستان قدس رضوى در مشهد موجود است.
5ـ تشویق السالکین: فارسى, خلاصه (مستند السالکین) خود مؤلف که به چاپ رسیده است.
6ـ تفسیر قرآن: به فارسی
7ـ جهادیه: همان رساله (شرایط اهل ذمه) است.
8ـ حاشیه صحیفه سجادیه[الذریعه145/6].
9ـ حاشیه نقدالرجال[ریحانة الادب200/5].
10ـ حدیقة المتقین: رساله عملیه مؤلف است به فارسى. [الذریعه 6/389]
11ـ حقوق والدین: رساله اى است در حق پدر و مادر, مؤلف این رساله را در ماه ذیحجه سال 1046ق, تألیف نموده و نسخه اى از آن را افندى در بار فروش (بابل) رؤیت نموده است.[ریاض العلماء 5/47]
12ـ رسالة فى وجوب صلاة الجمعة [روضات الجنات 2/122]
13ـ روضة المتقین فى شرح اخبار الائمة المعصومین(ع): شرح عربى است بر کتاب (من لایحضره الفقیه) شیخ صدوق, این کتاب در چندین جلد به چاپ رسیده است.[الذریعه 11/190]
14ـ ریاض المؤمنین و حدائق المتقین: شرح فارسى است بر صحیفه سجادیه, نسخه اى از جلد اول این شرح در دست است. این نسخه شامل مقدمه اى در دوازده لمعه در معنى دعا و آداب و فضل آن و فضیلت علم و


أربعون حدیثاً - صفحه 106

عالمان و جز اینها و بعد از آن شرح عربى شامل اسناد صحیفه و شرح سه دعا که بعد از آن گویا ناتمام مانده است.[فهرست نسخه هاى خطى کتابخانه آیة اللّه مرعشى 25/167, ش 9850].
15ـ زاد السالکین
16ـ رضاعیه: به فارسى, پنج نسخه از آن در کتابخانه آستان مقدس رضوى موجود است.
17ـ سیر و سلوک یا مجاهدیه: رساله کوتاهى است در تفسیر آیه (والذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا) و بیان روش سیر و سلوک. اول این رساله چنین است: (چون بناى ایمان و ایقان بر ریاضت و مجاهدت است کما قال اللّه تعالى: والذین جاهدوا فینا لنهدینّهم سبلنا وانّ اللّه لمع المحسنین. وشکى نیست…. دو نسخه از این رساله در کتابخانه حضرت آیة اللّه مرعشى موجود است و در آغاز نسخه دوم محمد جعفر کبوتر آهنگى مقدمه اى نوشته و انتساب آن را به محمد تقى مجلسى ثابت کرده است. همچنین دو نسخه دیگر از آن در کتابخانه مرکزى دانشگاه تهران به شماره 3497 و3783 موجود است که در فهرست 12/2509 با عنوان (رساله در ریاضت) و 12/2770 با عنوان (رساله مجاهده) معرفى شده است.
این رساله در چند جا به اشتباه به مرحوم مولى محمد بید آبادى نسبت داده شد و در اصفهان از طرف مکتبه شفیعى همراه با رساله (کنز الاسرار) نور علیشاه هر دو اشتباها به نام بیدآبادى چاپ شده اند. همچنین در مجله حوزه شماره 58 (مهر وآبان 1372, ص123ـ140) با استناد به همان چاپ اصفهان مجددا به نام مرحوم بید آبادى به چاپ رسیده است.
18ـ شرایط اهل ذمه: رساله کوتاهى است در احکام و قوانینى که اهل ذمه در سرزمین هاى اسلامى باید رعایت کنند. تنها نسخه خطى این رساله در کتابخانه حضرت آیت اللّه مرعشى نجفى به شماره 9206 موجود است. و


أربعون حدیثاً - صفحه 107

در فهرست آن کتابخانه (ج24,ص10) با نام جهاد معرفى شده است. تحقیق و تصحیح این رساله از روى همین نسخه صورت گرفته و در سالنامه میراث اسلامى ایران دفتر سوم(1375ش) ص707ـ716 با عنوان (شرایط اهل ذمه) منتشر شده است.
19ـ شرح خطبه همام: شرحى است بر خطبه حضرت على(ع) که در اوصاف متقین به همام فرموده و به خطبه همام معروف است. این شرح به فارسى نگاشته شده است.[ریاض العلماء 5/47]
20ـ شرح خواب هاى صادقى که مؤلف دیده است.[روضات الجنات 2/12]
21ـ شرح زیارت جامعه[روضات الجنات 2/119]
22ـ شرح صحیفه سجادیه: مؤلف دو شرح فارسى و عربى بر صحیفه نگاشته است. که هیچ یک به پایان نرسیده, شرح فارسى صحیفه به (ریاض المؤمنین و حدائق المتقین) معروف است که قبلا معرفى شد. نسخه اى از شرح عربى نیز در الذریعه348/13 معرفى شده است.
23ـ شرح مشیخة الفقیه: شرحى است بر مشیخه کتاب من لایحضره الفقیه شیخ صدوق, سه نسخه از این شرح به شماره هاى 1688 و 7776 و 7777 در کتابخانه آستان قدس رضوى در مشهد موجود است.
24ـ طبقات الرواة[الذریعه 14/66].
25ـ قبله: رساله کوتاهى است به فارسى. دو نسخه از این رساله در کتابخانه مجلس شوراى اسلامى موجود است.
[فهرست نسخه هاى خطى کتابخانه مجلس شوراى اسلامى 9/687; فهرست نسخه هاى خطى فارسى, احمد منزوى 1/332و 333].
26ـ لمعات شاهنشاهى: مؤلف در پایان رساله (شرایط اهل ذمه) از این اثر خود یاد کرده و گوید:


أربعون حدیثاً - صفحه 108

(… بر این اختصار شد و تفصیلش بر وجه کمال در لوامع صاحبقرانى است و بر وجه وسط در لمعات شاهنشاهى است). ۱ از این رساله تا به حال نسخه اى شناسایى نشده و در کتابشناسى ها نامى از آن به میان نیامده است.
27ـ اللوامع القدسیه یا لوامع صاحبقرانى: شرح فارسى است بر کتاب (من لایحضره الفقیه) شیخ صدوق. این شرح به چاپ رسیده است.[الذریعه 18/369]
28ـ مستند السالکین: رساله مفصلى است در سیر و سلوک. مؤلف در مقدمه (تشویق السالکین) از آن یاد نموده و تشویق السالکین را تلخیص و اقتباس از آن معرفى نموده, با این عبارت: (… پس ایجابا لسؤالهم با آنکه کتاب مبسوطى موسوم به مستند السالکین درین باب نوشته شده, مجملى از هر باب در این رساله مذکور مى گردد.) ۲ [الذریعه, ج21, ص14].
29ـ مناسک حج [الذریعه 22/358].
30ـ المسئولات: سؤال و جواب هاى فقهى فارسى است. این رساله به کوشش شیخ ابوالفضل حافظیان در دفتر سوم میراث اسلامى ایران ص685ـ707 به چاپ رسیده است.
31ـ المقادیر والاوزان: این رساله را فرزند مؤلف شرح نموده است[روضات الجنات 2/119].

اربعون حدیثا

این رساله چهل حدیثى است که مؤلف از کتاب هاى حدیثى شیعه انتخاب وبا نقل سند و بدون هیچ شرح و توضیحى نقل نموده است.


1.میراث اسلامى ایران, دفتر سوم(رساله شرایط اهل ذمه), ص۷۱۵

2.تشویق السالکین, ص۶


أربعون حدیثاً - صفحه 109

او این رساله را به درخواست میرزا شرف الدین على گلستانه تألیف نموده است. ۱ نسخه منحصر این رساله در ضمن جنگى به شماره 9764 در کتابخانه حضرت آیت اللّه مرعشى نجفى در قم موجود است. تصحیح رساله از روى همین نسخه صورت گرفته است.

منابع شرح حال مولى محمد تقى مجلسی

1ـ ریاض العلماء, عبداللّه افندى ,ج5, ص47
2ـ روضات الجنات, محمد باقر خوانسارى, ج2, ص118 ـ 123
3ـ ریحانة الادب, مدرس تبریزى, ج5, ص198 ـ 201
4ـ طبقات اعلام الشیعه (الروضة النضرة فى علماء المائة الحادیة عشرة) , ص101ـ102
5ـ امل الامل, ج2, ص252
6ـ تعلیقه امل الآمل, عبداللّه افندى,ص255
7ـ علامه مجلسى بزرگمرد دین, على دوانى, ص24ـ49
8ـ وقایع السنین, خاتون آبادى وقایع سال 1070ق.
9ـ جامع الرواة, محمد اردبیلى,ج2, ص82
10ـ حدائق المقربین, میر محمد صالح خاتون آبادى (خطى) که مطالب آن در کتاب علامه مجلسى, ص28ـ 29 نقل شده است.
11ـ مرآت احوال جهان نما, احمد بهبهانی
12ـ لؤلؤة البحرین, شیخ یوسف بحرانى, ص60

1.الذریعة الى تصانیف الشیعة,ج۱, ص۴۱۳ رقم۲۱۴۱


أربعون حدیثاً - صفحه 112

بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد للّه رب العالمین, والصلاة على سیّد الانبیاء والمرسلین محمّد بن عبداللّه وآله الطاهرین.
وبعد:فیقول أقلّ عباد اللّه وأحوجهم إلى رحمة ربّه الغنیّ محمّد تقیّ بن [مقصود علیّ] المجلسیّ الأصفهانیّ:إنّه أخبرنی ۱ الشیخ الأعظم بل الوالد المعظّم شیخ علماء الربّانی مولانا عبداللّه بن الحسین التستریّ, عن الشیخ الأجلّ نعمة اللّه بن الشیخ الأعظم أحمد بن خاتون العاملیّ, عن أبیه قراءة على شیخ علمائنا المحقّقین نورالدین علیّ بن عبد العالی وإجازة عنه ـ رضی اللّه تعالى عنهم ـ;
ح ۲ وأخبرنی الشیخ الأجلّ الأعظم شیخ الإسلام والمسلمین العلاّمة بهاء الملّة والحقّ والدین محمّد بن الشیخ الأعظم الحسین بن عبد الصّمد الحارثیّ الهمدانیّ, عن أبیه, عن شیخ فضلائنا المحقّقین زین الملّة والحقّ والدین, عن الشیخ نورالدین;
ح وأخبرنی جماعة من العلماء الأعیان منهم الشیخ بهاء الدین محمّد والعلاّمة الفهّامة شیخ عبدالعالی, عن أبیه الشیخ نورالدین علی بن عبد العالی;


1.نقل هذه السند, محمد باقر المجلسی فى إجازات بحارالأنوار, ج۱۱۰, ص ۵۱, مع اختلاف یسیر.

2.رمز (ح) علامة عن التحویل وهو فیما اذا کان للحدیث إسنادان أو أکثر تامّان أو ناقصان, کتبوا عند الانتقال من سند إلى آخر (ح) علامة للتحویل, فیقرأ القاریٌ (حاء) تامة لیدلّ على التحویل. (وصول الأخیار إلى أصول الأخبار, للشیخ حسین بن عبد الصمد العاملیّ ص۲۰۰).


أربعون حدیثاً - صفحه 113

ح وأخبرنی جماعة من المشایخ العظام, عن جدّی المعظّم مولانا درویش محمّد بن الشیخ الزاهد البدل حسن [النطنزیّ العاملیّ], عن الشیخ نورالدین علیّ بن العالی ـ قدّس اللّه أسرارهم ـ عن الشیخ نورالدین علیّ بن هلال الجزائریّ, عن الشیخ الأعظم جمال العارفین أحمد بن الفهد الحلّیّ, عن الشیخ الأجلّ علیّ بن المشهدیّ, عن أفضل علمائنا المتأخرین السعید الشهید محمد بن مکّیّ العاملیّ;
ح وعن الشیخ نورالدین, عن ابن عمّ الشهید الشیخ شمس الدین محمّد بن داود, الشهیر بابن المؤذّن الجزّینیّ, عن الشیخ ضیاء الدّین علیّ والشیخ أبی طالب محمّد, عن أبیهما الشهید ـ قدّس اللّه أرواحهم;
ح وعن ابن المؤذن, عن الشیخ أبى القاسم علیّ بن طیّ, عن شیخ شمس الدین القریضیّ, عن السید حسن بن أیّوب, عن الشهید;
ح وعن ابن المؤذّن, عن الشیخ عزالدّین بن العشرة, عن ابن فهد, عن الشیخ زین الدین الجابریّ, عن الشهید;
ح وعن ابن المؤذن, عن السیّد علیّ بن دقماق, عن الشیخ شمس الدین محمّد بن شجاع القطّان, عن الشیخ الأجلّ أبی عبداللّه المقداد السیوریّ, عن الشهید ـ رضی اللّه عنهم ـ عن جماعة کثیرة من الفضلاء الأعیان, منهم الشیخ فخر الدّین أبی طالب محمّد بن العلاّمة والسیّد الأعظم عمید الدّین عبدالمطلّب بن الأعرج الحسینیّ والسیّد الأجلّ العلاّمة النسّابة تاج الدّین أبی عبداللّه محمّد بن معیّة الحسینیّ الدیباجی ۱ والسیّد الأجلّ الأعظم أبی طالب أحمد بن محمّد بن زهرة الحلبیّ ۲ والسیّد الفاضل نجم الدّین مهنّا بن سنان المدنیّ والشیخ العلامة مولانا قطب الدین محمّد الرّازیّ, شارح المطالع والشمسیّة, والشیخ الفاضل الأدیب رضیّ الدّین علیّ بن الشیخ جمال الدّین أحمد بن یحیى المعروف بالمزیدیّ والشیخ الفاضل علیّ بن طرّاد المطاربادیّ, جمیعا, عن الشیخ الأجل الأعظم آیة اللّه فی العالمین جمال الإسلام والمسلمین العلاّمة الحسن بن العلاّمة الفهّامة الشیخ سدید


1.فى المصدر: (محمّد بن القاسم بن معیّة).

2.فى المصدر: (أحمد بن إبراهیم ابن زهرة).


أربعون حدیثاً - صفحه 114

الدین یوسف بن مطهّر الحلّیّ, عن أبیه وعن شیخ علمائنا المحقّقین المدقّقین نجم الملّة والدین أبی القاسم جعفر بن الحسن بن سعید الحلّی ۱ وعن ابن عمّه الشیخ نجیب الدّین یحیى بن أحمد بن سعید الحلیّ والسیّدین الأعظمین الأجلّین البدلین رضیّ الدین أبی القاسم علیّ وجمال الدین أبی الفضائل أحمد ابنی طاوس الحسنیّ والوزیر السعید سلطان العلماء المحقّقین خواجه نصیر الملّة والدین محمّد بن محمّد بن الحسن الطوسیّ والشیخ مفید الدّین محمّد بن جهیم الأسدیّ ـ رضی اللّه تعالى عنهم ـ عن السیّد الأجل الأعظم العلاّمة شمس الدین فخار بن معدّ الموسویّ;
ح وعن الشهید, عن المزیدیّ, عن الشیخ شمس الدّین محمّد بن صالح, عن السیّد فخّار;
ح وعن الشهید, عن المزیدیّ, عن محمّد بن صالح, عن الشیخ الأعظم نجیب الدین محمّد بن جعفر بن هبة اللّه بن نما الحلّیّ, وهما عن الفاضل الجلیل محمّد بن إدریس الحلیّ والشیخ سدید الدین أبی الفضل شاذان بن جبرئیل القمیّ,عن الشیخ الأجلّ الأعظم عمید الرؤساءهبة اللّه بن حامد بن أیّوب عن السیّد الأجلّ بهاء الشرف محمّد بن الحسن الحسینیّ, بإسناد الصحیفة الکاملة;
ح وعن السیّد فخار وابن نما, عن ابن إدریس وشاذان بن جبرئیل والشیخ الأعظم محمّد بن على بن شهر آشوب المازندرانیّ, عن الشیخ العماد أبی القاسم الطبریّ, عن الشیخ الأجلّ أبی علی, عن أبیه شیخ الطائفة محمّد بن الحسن الطوسیّ ـ رضی اللّه عنهم ـ وعنهما عن الشیخ أبى الفرج علیّ بن الشیخ الأعظم قطب الدّین الراوندیّ, عن أبیه والسیّد الأعظم ضیاء الدّین فضل اللّه بن الراوندیّ والشیخ المعظّم جمال الدین أبی الفتوح الرازیّ المفسّر والشیخ الأعظم سدید الدّین محمود بن علی الحمصیّ والشیخ الأعظم العلاّمة أمین الدّین أبی علی الفضل بن الحسن الطبرسیّ, صاحب مجمع البیان وجوامع الجامع وغیرهما, جمیعا عن أبی الصمصام, عن الطوسیّ;


1.فى المصدر: (جعفر بن سعید حلّی).


أربعون حدیثاً - صفحه 115

ح وعن الشیخ رشید الدین ابن شهر آشوب, عن جدّه شهر آشوب, عن الطوسیّ. وعن ابن شهر آشوب, عن السیّد أبی الفضل الداعی الحسینیّ والسیّد فضل اللّه وعبد الجلیل بن عیسى أبی الفتوح الرازیّ والشیخ الطبرسیّ, عن الشیخین أبی علیّ الحسن وعبد الجبّار المقرئ, عن الشیخ أبی جعفر الطوسیّ, عن السیّدین الأعظمین المرتضى ورضیّ الدّین وعن الشیخ الشاذان, عن الشیخ أبی عبداللّه الدوریستیّ, عن المفید وعن محمّد جعفر بن محمّد الدوریستیّ, عن أبیه, عن الصدوق وعن الدوریستیّ, عن المرتضى ورضیّ الدین;
ح وعن الشهید, عن السیّد شمس الدین ابن ابی المعالی, عن الشیخ کمال الدین علیّ بن حمّاد الواسطیّ, عن یحیى بن سعید, عن السیّد الفقیه محیى الدین أبی حامد محمّد بن عبدالله بن زهرة الحلبیّ, عن الثلاثة إلى شیخ الطائفة;
ح وعن العلاّمة, عن أبیه, عن السیّد أحمد بن یوسف العریضیّ, عن الشیخ برهان الدّین محمّد القزوینیّ, عن السیّد فضل اللّه بن علیّ الرّاوندیّ, عن السیّد عماد الدّین أبی الصّمصام ذی الفقار بن معبد الحسنیّ, عن الشیخ أبی جعفر الطوسیّ والشیخ الأجلّ أبی العبّاس أحمد بن علیّ النجاشیّ, عن الشیخ الأعظم أبی عبداللّه محمّد بن محمّد بن النعمان المفید, عن رئیس المحدّثین الصّدوق محمّد بن علیّ بن الحسین بن بابویه القمیّ, عن الشیخ الأجلّ جعفر بن محمّد بن قولویه, عن ثقة الإسلام والمعظّم بین الخاصّ والعامّ أبی جعفر محمّد بن یعقوب الکلینیّ ـ رضی اللّه تعالى عنهم ـ بجمیع کتبهم سیّما الکتب الأربعة لأبی جعفر من الثلاثة; فمن ذلک مارواه الصّدوق عن محمّد بن الحسن بن الولید, عن محمّد بن الحسن الصفّار, عن علیّ بن إسماعیل, عن عبداللّه الدّهقان, عن إبراهیم بن موسى المروزیّ, عن أبی الحسن ـ صلوات اللّه علیه ـ قال: قال رسول اللّه ـ صلّى اللّه علیه وآله: (من حفظ من أمّتی أربعین حدیثا ممّا یحتاجون إلیه من أمر دینهم بعثه اللّه یوم القیامة فقیها عالما). ۱


1.وصول الأخیار الى أصول الاخبار, ص ۳۸; کنز العمال, ج۱, ص۲۲۴; بحارالأنوار, ج۲, ص۱۵۲


أربعون حدیثاً - صفحه 116

وبالأسانید القویّة عن الإمام أبی عبداللّه جعفر بن محمّد الصادق, عن الإمام أبی جعفر محمّد بن علیّّ باقر علم النبیّین, عن الإمام علیّ بن الحسین سیّد الساجدین, عن الإمام سیّد الشهداء وسیّد شباب أهل الجنّة أجمعین ـ صلوات اللّه علیهم ـ أنّه قال: إنّ رسول اللّه ـ صلّى اللّه علیه وآله ـ أوصى إلى أمیرالمؤمنین علیّ بن أبی طالب ـ صلوات اللّه علیه ـ و کان فیما أوصى به أن قال له: (یا علیّ, من حفظ من أمّتی أربعین حدیثا یطلب بذلک وجه اللّه ـ عزّ وجلّ ـ والدار الآخرة حشره اللّه یوم القیامة مع النبیّین والصدّیقین والشّهداء والصالحین وحسن أولئک رفیقا. فقال علیّ ـ صلوات اللّه علیه ـ: یا رسول اللّه, أخبرنی ما هذه الأحادیث; فقال: أن تؤمن باللّه وحده لاشریک له, وتعبده ولا تعبد غیره, وتقیم الصّلاة بوضوء سابغ فی مواقیتها ولاتؤخّرها فإنّ فی تأخیرها من غیر علّة غضب اللّه ـ عزّ وجلّ ـ, و تؤدّی الزّکاة, وتصوم شهر رمضان, وتحجّ البیت إذا کان لک مالٌ وکنت مستطیعا, وأن لاتعقّ والدیک, ولاتأکل مال الیتیم ظلما, ولاتأکل الربا, ولا تشرب الخمر ولاشیئا من الأشربة المسکرة, ولاتزنی, ولاتلوط, ولاتمشی بالنمیمة, ولاتحلف باللّه کاذبا,ولاتسرق, ولاتشهد شهادة الزور لأحد قریبا کان أو بعیدا, وأن تقبل الحق ممّن جاء به صغیرا کان أو کبیرا, وأن لا ترکن إلى ظالم وإن کان حمیما قریبا, وأن لاتعمل بالهوى, ولاتقذف المحصنة, ولاترائی فإنّ أیسر الرّیاء شرک باللّه عزّ وجلّ, وأن لا تقول لقصیر: یا قصیر, ولا لطویل: یا طویل, ترید بذلک عیبه, وأن لا تسخر من أحد من خلق اللّه, وأن تصبر على البلاء والمصیبة, وأن تشکر نعم اللّه الّتی أنعم بها علیک, وأن لاتأمن عقاب اللّه على ذنب تصیبه, وأن لاتقنط من رحمة اللّه, وأن تتوب إلى اللّه ـ عزّ وجلّ ـ من ذنوبک فإنّ التائب من ذنوبه کمن لاذنب له, وأن لاتصرّ على الذنوب مع الاستغفار; فتکون کالمستهزئ باللّه وآیاته ورسله, وأن تعلم أنّ ما أصابک لم یکن لیخطئک وأنّ ما أخطأک لم یکن لیصیبک, وأن لاتطلب سخط الخالق برضى المخلوق, وأن لاتؤثر الدنیا على الآخرة; لأنّ الدنیا فانیة والآخرة باقیة, وأن لاتبخل على إخوانک بما تقدر علیه, وأن تکون سریرتک کعلانیتک وأن لاتکون علانیتک حسنة وسریرتک قبیحة; فإن فعلت ذاک کنت من المنافقین, وأن لاتکذب ولاتخالط الکذّابین, وأن لاتغضب إذا سمعت حقّا, وأن تؤدّب نفسک وأهلک وولدک وجیرانک على حسب الطّاقة, وأن تعمل


أربعون حدیثاً - صفحه 117

بما علمت, ولا تعاملنّ أحدا من خلق اللّه ـ عزّ وجلّ ـ إلاّ بالحقّ, وأن تکون سهلا للقریب والبعید, وان لاتکون جبّارا عنیدا, وأن تکثر من التسبیح والتهلیل والدعاء وذکر الموت وما بعده من القیامة والجنّة والنار, وأن تکثر من قراءة القرآن وتعمل بما فیه, وأن تستغنم البرّ والکرامة بالمؤمنین والمؤمنات, وأن تنظر إلى کلّ مالا ترضى فعله لنفسک فلا تفعله بأحد من المؤمنین, ولا تملّ من فعل الخیر, ولا تثقل على أحد, ولا تمنّ على أحد إذا أنعمت علیه, وأن تکون الدّنیا عندک سجنا حتّى یجعل اللّه لک جنّته. فهذه أربعون حدیثا, من استقام علیها وحفظها عنی من أمّتی دخل الجنّة برحمة اللّه, وکان من أفضل النّاس وأحبّهم إلى اللّه ـ عزّ وجلّ ـ بعد النّبیّین والصدیقین, وحشره اللّه یوم القیامة مع النّبیّین والصّدّیقین والشهداء والصالحین وحسن أولئک رفیقا). ۱

الحدیث 1: طلب العلم فریضة

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبالأسانید عن الطبرسیّ أنه قال:وقد صحّ عن النبیّ ـ صلّى اللّه علیه وآله ـ فیما رواه لنا الثّقات بالأسانید الصحیحة مرفوعا إلى إمام الهدى وکهف الورى أبی الحسن علیّ بن موسى الرّضا, صلوات اللّه علیهما ـ عن آبائه, إمام عن إمام, إلى أن تصل به صلى اللّه علیه وآله أنه قال: (طلب العلم فریضةٌ على کلّ مسلم, فاطلبوا العلم من مظانّه, واقتبسوه من أهله, فإنّ تعلّمه للّه حسنة, وطلبه عبادةٌ, والمذاکرة به تسبیحٌ , والعمل به جهادٌ, وتعلیمه لمن لایعلمه صدقة, وتذکیره لأهله ۲ قربة إلى اللّه تعالى; لأنّه معالم الحلال والحرام, ومنار سبیل الجنّة والنّار, والأنیس فی الوحشة والصاحب فی الغربة والمحدّث فى الخلوة, والدّلیل على السّرّآء والضّرّاء, والسلاح على الأعدآء, والزّین عند الأخلاّء, یرفع اللّه به أقواما فیجعلهم فی الخیر قادة یقتدى بفعالهم تقتبس آثارهم وینتهى إلى آرائهم, و ترغب الملائکة فی خلّتهم وبأجنحتها تمسحهم, وفی صلاتها تبارک علیهم, یستغفر لهم کلّ رطب ویابس حتّى حیتان البحور وهوامّها وسباع البرّ وأنعامه والسّماء


1.الخصال للصدوق, ص۵۴۱; بحارالأنوار,ج۲,ص۱۵۴

2.الاُصول الستّة عشر: ص ۱۱۰، بحار الأنوار: ج ۴ ص ۱۲۲ ح ۷۰ .


أربعون حدیثاً - صفحه 118

ونجومها. ألا وإنّ العلم حیاة القلوب من الجهل, ونور الأبصار من الظلمة, وقوّة الأبدان من الضعف, یبلغ بالعبد منازل الأخیار ومجالس الأبرار والدرجات العلى فی الآخرة والأولى, الذکر فیه یعدل بالصیام ومدارسته بالقیام, به یطاع الربّ ویعبد, وبه توصل الأرحام, وبه یعرف الحلال والحرام, العلم إمام العمل والعمل تابعه, یلهمه السّعدآء ویحرمه الاشقیاء, فطوبى لمن لم یحرمه اللّه منه حظّه) ۱ وفى معناه مارواه الصدوق فی الصحیح عن الأصبغ بن نباتة عن أمیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ.

الحدیث 2: حدیث کمیل

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبالأسانید المتوا ترة عن السّید الأعظم رضیّ الدّین رضی اللّه تعالى عنه, عن کمیل بن زیاد النخعیّ صاحب أسرار أمیرالمؤمنین ـ صلوات اللّه علیه ـ قال کمیل:أخذ بیدى أمیرالمؤمنین ـ صلوات اللّه علیه ـ فأخرجنی إلى الجبّان, فلمّا أصحر تنفّس الصّعدآء ثم قال: (یا کمیل, إنّ هذه القلوب أوعیة فخیرها أوعاها, فاحفظ عنّی ما أقول لک:
النّاس ثلاثة: عالم ربانیّ, ومتعلّم على سبیل نجاة, وهمج رعاع أتباع کل ناهق یمیلون مع کل ریح, لم یستضیئوا بنور العلم ولم یلجؤوا إلى رکن وثیق.
ییا کمیل, العلم خیرٌ من المال, العلم یحرسک وأنت تحرس المال, والمال تنقصه النفقة والعلم یزکو على الإنفاق, وصنیع المال یزول بزوا له.
ییا کمیل بن زیاد, معرفة العلم دین یدان به, یکسب الإنسان الطاعة فی حیاته وجمیل الاحدوثة بعد وفاته, والعلم الحاکم والمال محکومٌعلیه.
ییا کمیل بن زیاد, هلک خزّان الأموال وهم أحیاء, والعلماء باقون ما بقی الدّهر, أعیانهم مفقودة وأمثالهم فی القلوب موجودة. ها إنّ ها هنا لعلما جمّا (وأشار إلى صدره) لو أصبت له حملة! بلى أصیب لقنا غیر مأمون علیه مستعملا آلة الدین للدنیا, ومستظهرا


1.فى المصدر:(وبذل لأهله).


أربعون حدیثاً - صفحه 119

بنعم اللّه على عباده وبحججه على أولیائه, أو منقادا لحملة الحقّ لابصیرة له فی أحنائه, ینقدح الشک فی قلبه لأوّل عارض من شبهة. ألا لاذا ولاذاک!. أو منهوما باللذّة سلس القیاد للشهوة, أو مغرما بالجمع والادّخار, ولیسا من دعاة الدّین فی شیء, أقرب شیء شبها بهما الأنعام السائمة, کذلک یموت العلم بموت حاملیه: اللّهمّ بلى, لاتخلوا أرض من قائم بحجّة إمّا ظاهرا مشهورا أو خائفا مغمورا, لئلاّ تبطل حجج اللّه وبیّناته, وکم ذا وأین أولئک؟ أولئک واللّه الأقلّون عددا والأعظمون قدرا, بهم یحفظ اللّه حججه وبیّناته, حتّى یودعوها نظراءهم, ویزرعوها فی قلوب أشباههم, هجم بهم العلم على حقیقة البصیرة, وباشروا أرواح الیقین, واستلانوا ما استوعره المترفون, وأنسوا بما استوحش منه الجاهلون, وصحبوا الدنیا بأبدان أرواحها معلّقة بالمحلّ الأعلى, أولئک خلفآء اللّه فی أرضه, والدعاة إلى دینه,آه آه شوقا إلى رؤیتهم, انصرف یا کمیل إذا شئت). ۱ ورواه الصّدوق بطرق کثیرة, بل هو من المتواترات, عند الخاصّة والعامّة, مع قطع النّظر عن متنه الفصیح,ومعناه الصریح; الذی لایصدر إلاّ من معدن الرسالة والخلافة.

الحدیث 3: صفات الأولیاء

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبالأسانید المتکثّرة عن الصدوق, وثقة إلاسلام, بأسانیدهما إلى الإمام أبی عبداللّه جعفر بن محمّد الصّادق, ـ صلوات اللّه علیهما ـ قال, قال سیّد الانبیاء والمرسلین ـ صلّى اللّه علیه وآله:(من عرف اللّه وعظّمه منع فاه من الکلام و بطنه من الطعام, وعنّى نفسه بالصّیام والقیام). قالوا: بآبائنا وأمّهاتنا یا رسول اللّه, هؤلاء أولیاء اللّه؟, قال ـ صلّى اللّه علیه و آله ـ: (إنّ أولیاء اللّه سکتوا فکان سکوتهم ذکرا, ونظروا فکان نظرهم عبرة, ونطقوا فکان نطقهم حکمة, ومشوا فکان مشیهم بین الناس برکة, لولا الآجال الّتی کتب اللّه علیهم لم تستقرّ أرواحهم فی أجسادهم, خوفا من العذاب, وشوقا إلى الثواب). ۲


1.نهج البلاغة, الحکمة۱۴۷

2.الکافی,ج۲,ص۲۳۷; بحارالأنوار,ج۶۹,ص۲۸۸ ـ ۲۹۴ وقد شرح الحدیث الشیخ البهائی فى أربعینه.


أربعون حدیثاً - صفحه 120

وقد قال اللّه تبارک وتعالى: (ألا إنّ أولیاء اللّه لاخوف علیهم ولاهم یحزنون) (یونس10:62).

الحدیث 4: حدیث الحارثة

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngوبالأسانید الصحیحة عن إسحاق بن عمّار قال:سمعت الإمام الهمام, أبا عبداللّه جعفر بن محمّد الصادق ـ صلوات اللّه وسلامه علیهما ـ یقول: (إنّّ رسول اللّه ـ صلّى اللّه علیه وآله ـ صلّى بالنّاس الصبح فنظر إلى شابّّ فی المسجد, وهو یخفق ویهوی برأسه, مصفّرا لونه, قد نحف جسمه وغارت عیناه فی رأسه. فقال له رسول اللّه ـ صلّى اللّه علیه وآله ـ: کیف أصبحت یا فلان؟, فقال: أصبحت یا رسول اللّه موقنا, فعجب رسول اللّه ـ صلّى اللّه علیه وآله ـ من قوله, وقال: إنّ لکلّ شیء حقیقة, فما حقیقة یقینک؟ فقال: إنّ یقینی یا رسول اللّه, هو الّذی أحزننی, وأسهرلیلی وأظمأ هواجری, فعزفت نفسی عن الدنیا ومافیها, حتّى کأنّی أنظر إلى عرش ربّی وقد نصب للحساب وحشر الخلائق لذلک وأنا فیهم, وکأنّی أنظر إلى أهل الجنّة یتنعّمون فی الجنّة ویتعارفون على الأرائک یتّکئون, وکأنّی أنظر إلى أهل النّار وهم فیها معذّبون مصطرخون, وکأنّی الآن أسمع زفیر النار یدور فی مسامعی.
فقال رسول اللّه ـ صلّى اللّه علیه وآله ـ: هذا عبدٌ نوّر اللّه قلبه بالإیمان. ثمّ قال له ـ صلى الله علیه و آله ـ: الزم ما أنت علیه, فقال الشابّ: ادع اللّه لی یا رسول اللّه أن ارزق الشهادة معک, فدعا له رسول اللّه ـ صلّى اللّه علیه وآله ـ فلم یلبث أن خرج فی بعض غزوات النّبیّ ـ صلّى اللّه علیه وآله ـ, فاستشهد بعد تسعة نفر, وکان هو العاشر). ۱ ورواه البرقیّ فی الصحیح, عن هشام بن سالم, عن أبی عبداللّه ـ صلوات اللّه


1.المنافقون: ۱۱ .


أربعون حدیثاً - صفحه 121

علیه ـ, وروی فی الصحیح عن لیث المرادیّ عنه ـ سلام اللّه علیه ـ, ورواه العامة فی صحاحهم أیضا.

الحدیث 5: عنایة اللّه بالمؤمنین

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفی الصحیح عن أبی عبیدة الحذّاء, عن الإمام أبی جعفر محمّد بن علی باقر علوم الأنبیاء والمرسلین ـ صلوات اللّه وسلامه علیهما ـ قال:قال رسول اللّه ـ صلّى اللّه علیه وآله ـ: قال اللّه ـ عزّ وجلّ ـ:(إنّ من عبادی المؤمنین عبادا لایصلح لهم أمر دینهم إلاّ بالغنى والسّعة وصحّة البدن, فأبلوهم بالغنا والسعة و صحة البدن فیصلح علیه أمر دینهم. وإنّ من عبادی المؤمنین لعبادا لا یصلح لهم أمر دینهم إلاّ بالفاقة والمسکنة والسّقم فی أبدانهم, فأبلوهم بالفاقة والمسکنة والسّقم فیصلح علیه أمر دینهم, وأنا أعلم بما یصلح علیه أمر دین عبادی المؤمنین. وإنّ من عبادی المؤمنین لمن یجتهد فی عبادتی فیقوم من رقاده ولذیذ وساده فیتهجّد لی اللیالی فیتعب نفسه فی عبادتی, فأضربه بالنعاس اللیلة واللّیلتین نظرامنّی له وإبقاء علیه, وینام حتّى یصبح فیقوم وهو ماقت لنفسه زار علیها, ولوأخلّی بینه وبین ما یرید من عبادتی, لدخله العجب من ذلک, فیصیّره العجب إلى الفتنة بأعماله, فیأتیه من ذلک ما فیه هلاکه لعجبه بأعماله ورضاه عن نفسه, حتّى یظنّ أنّه قد فاق العابدین وجاز فی عبادته حدّ التقصیر, فیتباعد منّی عند ذلک, وهو یظنّ أنّه یتقرّب إلیّ. فلایتّکل العاملون على أعمالهم الّتی یعملونها لثوابی, فإنّهم لو اجتهدوا وأتعبوا أنفسهم وأعمارهم فی عبادتی کانوا مقصّرین غیر بالغین فی عبادتهم کنه عبادتی فیما یطلبون عندی من کرامتی, والنعیم فی جنّاتی ورفیع درجات العلى فی جواری. ولکن برحمتی فلیثقوا, وبفضلی فلیفرحوا, وإلى حسن الظّنّ بی فلیطمئنّوا, فإنّ رحمتی عند ذلک تدارکهم, ومنی یبلّغهم رضوانی, ومغفرتی تلبسهم عفوی, فإنی أنا اللّه الرحمن الرحیم وبذلک تسمّیت). ۱


1.الکافی,ج۲,ص۶۰; بحارالأنوار,ج۷۲/۳۲۷


أربعون حدیثاً - صفحه 122

الحدیث 6: حسن الظنّ باللّه

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفى الصحیح عن برید العجلیّ, عن الإمام أبی جعفر ـ صلوات اللّه علیه ـ قال:وجدنا فی کتاب أمیرالمؤمنین ـ صلوات اللّه علیه ـ أنّ رسول اللّه ـ صلّى اللّه علیه ـ قال وهو على منبر: والّذی لا إله إلاّ هو ما أعطی مؤمن قطّ خیر الدنیا والآخرة إلاّ بحسن ظنّه باللّه ورجائه له, وحسن خلقه, والکفّ عن اغتیاب المؤمنین. والّذی لا إله إلاّ هو لا یعذّب اللّه مؤمنا بعد التوبة والاستغفار إلاّ بسوء الظن باللّه, وتقصیره فى رجائه, وسوء خلقه, واغتیابه للمؤمنین. والّذی لا إله الاّ هو لا یحسن ظنّ عبد مؤمن باللّه إلاّ کان اللّه عند ظنّ عبده المؤمن, لأنّ اللّه کریمٌ بیده الخیرات, یستحیی أن یکون عبده المؤمن قد أحسن به الظنّ ثم یخلف ظنّه ورجاءه, فأحسنوا باللّه الظنّ وارغبوا إلیه). ۱

الحدیث 7: عاقبة الرجوع إلى غیر اللّه

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngبالأسانید المتکثّرة عن الإمام أبی عبداللّه جعفر بن محمّد الصادق ـ صلوات اللّه علیه ـ أنه قرأ فی بعض الکتب الإلهیّة أنّ اللّه تبارک وتعالى یقول:(وعزّتی وجلالی ومجدی وارتفاعی على عرشی لأقطعنّ أمل کلّ مؤمّل من الناس أمل غیری بالیأس, ولأکسونّه ثوب المذلّة عند الناس, ولأنحّینّه من قربی, ولأبعدنّه من وصلی. أیأمل غیری فی الشدائد والشدائد بیدی, ویرجو غیری ویقرع بالفکر باب غیری وبیدی مفاتیح الأبواب وهی مغلقة, وبابی مفتوح لمن دعانی.
فمن ذا الذی أمّلنی لنوائبه فقطعته دونها؟! ومن ذا الذی رجانی لعظیمته فقطعت رجاءه منّی؟! جعلت آمال عبادی عندی محفوظة فلم یرضوا بحفظی, وملأت سماواتی ممّن لایملّ من تسبیحی وأمرتهم أن لایغلقوا الأبواب بینی وبین عبادی, فلم یثقوا بقولی!, أ لم یعلم من طرقته نائبة من نوائبی أنّه لایملک کشفها أحد غیری إلاّ من بعد إذنی, فما لی أراه


1.عدة الداعی, ابن فهد الحلی, ص۱۰۶; بحارالأنوار,ج۷۰,ص۳۹۹.


أربعون حدیثاً - صفحه 123

لاهیا عنی! أعطیته بجودی ما لم یسألنی ثم أنتزعه عنه فلم یسألنی ردّه وسأل غیری!
أ فیرانی أبدأ بالعطایا قبل المسألة, ثم أسأل فلا أجیب سائلی!, أ بخیل أنا فیبخّلنی عبدی! أ ولیس الجود والکرم لی! أ ولیس العفو والرّحمة بیدی! أ ولیس أنا محلّ الآمال فمن یقطعها دونی! أفلا یخشى المؤمّلون أن یؤمّلوا غیرى!؟ فلو أنّ أهل سماواتى وأهل أرضی أمّلوا جمیعا ثم أعطیت کلّ واحد منهم مثل ما أمّل الجمیع ما انتقص من ملکی مثل عضو ذرّة, وکیف ینقص ملکٌ أنا قیّمه؟! فیا بؤسا للقانطین من رحمتی, و یا بؤسا لمن عصانی ولم یراقبنی!). ۱

الحدیث 8: حدیث التردّد

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفى الصحیح عن أبان بن تغلب, عن أبی جعفر باقر علم النبیّین ـ صلوات اللّه علیه ـ قال:لمّا أسری بالنّبیّ ـ صلّى اللّه علیه وآله ـ قال ـ صلّى اللّه علیه وآله ـ: یا ربّ ما حال المؤمن عندک؟ قال تعالى:(یامحمّد, من أهان لی ولیّا فقد بارزنی بالمحاربة, وأنا أسرع شیء إلى نصرة أولیائی, وما تردّدت عن شیء أنا فاعله کتردّدی عن وفاة المؤمن یکره الموت و أکره مساءته. وإنّ من عبادی المؤمنین من لایصلحه إلاّ الغنى لو صرفته إلى غیر ذلک لهلک, وإنّ من عبادی المؤمنین من لایصلحه إلاّ الفقر ولو صرفته إلى غیر ذلک لهلک. وما یتقرّب إلیّ عبد من عبادی بشیء أحبّ إلیّ ممّا افترضت علیه, وإنّه لیتقرّب إلیّ بالنّافلة حتى أحبّه, فإذا أحببته کنت سمعه الذی یسمع به وبصره الّذی یبصر به ولسانه الذی ینطق به ویده الّذی یبطش بها, إن دعانی أجبته, وإن سألنی أعطیته). ۲

الحدیث 9: ابتلاء اللّه

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفی الصحیح عن الإمام أبی عبداللّه جعفر بن محمّد الصادق ـ صلوات اللّه علیهما ـ قال:(إنّ فیما أوحى اللّه ـ عزّ وجلّ ـ إلى موسى بن عمران ـ علیه السلام ـ: (یا موسى بن


1.الکافی,ج۲,ص۶۶; بحارالأنوار,ج۷۱,ص۱۳۰

2.قد نشر شرح هذا الحدیث فى مجلة علوم الحدیث,رقم ۳.


أربعون حدیثاً - صفحه 124

عمران, ما خلقت خلقا أحبّ إلیّ من عبدی المؤمن, وإنّی إنّما أبتلیه لما هو خیر له ۱ وأنا أعلم بما یصلح علیه عبدی, فلیصبر على بلائی ولیشکر نعمائی ولیرض بقضائی, أکتبه فی الصدیقین عندی إذا عمل برضای وأطاع أمری). ۲

الحدیث 10: حدّ العبادة

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفی الصحیح عن الإمام أبی الحسن موسى بن جعفر الکاظم ـ صلوات اللّه علیهما ـ أنه قال لبعض ولده:(یا بنیّ, علیک بالجدّ, ولاتخرجنّ نفسک من حدّ التقصیر فی عبادة اللّه ـ عزّ وجلّ ـ وطاعته, فإنّ اللّه لایعبد حقّ عبادته). ۳

الحدیث 11: آداب العبودیة

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفی الصحیح عن أبی أسامة قال:سمعت أبا عبداللّه جعفر بن محمّد الصادق ـ صلوات اللّه علیهما ـ یقول: علیکم بتقوى اللّه, والورع والاجتهاد, وصدق الحدیث, وأداء الأمانة, وحسن الخلق, وحسن الجوار, وکونوا دعاة إلى أنفسکم بغیر ألسنتکم, وکونوا زینا ولاتکونوا شینا, وعلیکم بطول الرکوع والسجود, فإنّ أحدکم إذا طال الرکوع والسجود هتف إبلیس من خلفه فقال: یا ویله أطاعوا وعصیت وسجدوا وأبیت). ۴

الحدیث 12: ثمرة العبادة

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفی الصحیح عن الإمام أبی عبداللّه جعفر بن محمّد ـ صلوات اللّه علیهما ـ قال:(فی التوراة مکتوب: یا ابن آدم, تفرّغ لعبادتی أملأ قلبک غنى ولا أکلک إلى طلبک, وعلیّ أن


1.فى المصدر:(وأعافیه لما هو خیر له وأزوی عنه لما هو خیر له وأنا أعلم...).

2.أمالی, شیخ طوسی,ج۱,ص۲۴۳; الکافی,ج۲,ص۶۱; بحارالأنوار,ج۷۱,ص۱۴۰ و ج۷۲, ص۳۳۱

3.فی الإقبال: «عن أبی عبداللّه علیه السلام ».

4.علل الشرایع: ص ۴۲۰ ح ۳، بحار الأنوار: ج ۹۷ ص ۱۷ ح ۳۷ .


أربعون حدیثاً - صفحه 125

أسدّ فاقتک وأملأ قلبک خوفا منّی. وإلاّ تفرغ لعبادتی أملأ قلبک شغلا بالدّنیا ثم لا أسدّ فاقتک وأکلک إلى طلبک). ۱

الحدیث 13: أقسام العبادة

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفی الحسن کالصحیح عن الإمام أبی عبداللّه جعفر بن محمّد الصادق ـ صلوات اللّه علیهما ـ قال:(إنّ العبادة ثلاثة: قومٌ عبدوا اللّه عزّ وجلّ خوفا فتلک عبادة العبید, وقوم عبدوا اللّه تبارک وتعالى طلب الثواب فتلک عبادة الأجراء, وقوم عبدوا اللّه عزّ وجلّ حبّا له فتلک عبادة الأحرار, وهی أفضل العبادة). ۲

الحدیث 14: أجر نیة الخیر الصادقة

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفی الصحیح عن الإمام أبی عبداللّه جعفر بن محمّد الصادق ـ صلوات اللّه علیهما ـ قال:(إنّ العبد المؤمن الفقیر لیقول: یا ربّ ارزقنی حتّى أفعل کذا وکذا من البرّ و وجوه الخیر, فإذا علم اللّه ـ عزّ وجلّ ـ ذلک منه بصدق نیّته, کتب اللّه له من الأجر مثل ما کتب ۳ له لو عمله, إنّ اللّه واسع علیم). ۴

الحدیث 15: حدیث من بلغ

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngبالأسانید الصحیحة والحسنة کالصّحیحة عن الأمام أبی عبداللّه ـ صلوات اللّه علیه ـ قال:(من سمع شیئا من الثواب على شیء فصنعه کان له وإن لم یکن على ما بلغه). ۵


1.الکافی,ج۲,ص۸۳; بحارالأنوار,ج ۱۳,ص۳۵۷ و ج۰۷,ص۲۵۲

2.الکافی,ج۲,ص۸۴; بحارالأنوار,ج۷۰,ص۲۵۵

3.الرعد: ۳۹ .

4.فى المصدر: (یکتب).

5.. القدر: ۱ .


أربعون حدیثاً - صفحه 126

الحدیث 16: ثمرات الصبر

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفی الصحیح عن الإمام أبی عبداللّه ـ صلوات اللّه علیه ـ قال:(قال رسول اللّه ـ صلّى اللّه علیه وآله ـ: سیأتی على الناس زمان لاینال الملک فیه إلاّبالقتل والتجبّر, ولا الغنى إلاّ بالغصب والبخل, ولا المحبّة إلاّ باستخراج الدین واتّباع الهوى فمن أدرک ذلک الزمان فصبر على الفقر وهو یقدر على الغنى, وصبر على البغضة و هو یقدر على المحبة, و صبر على الذّلّ وهو یقدر على العزّ, آتاه اللّه ثواب خمسین صدّیقا ممّن صدّق بی). ۱

الحدیث 17: أجر الصابرین و أقسام الصبر

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفی الصحیح عنه ـ صلوات اللّه علیه ـ قال:(إذا کان یوم القیامة یقوم عنق من الناس فیأتون باب الجنّة فیضربونه, فیقال لهم: من أنتم؟ فیقولون: نحن أهل الصبر, فیقال لهم: على ما صبرتم؟ فیقولون: کنا نصبر على طاعة اللّه ونصبر عن معاصی اللّه, فیقول اللّه عزّ وجلّ: صدقوا أدخلوهم الجنّة. وهو قول اللّه عزّ وجل:(إنّما یوفّى الصابرون أجرهم بغیر حساب)(الزمر39:10). ۲ وفی القویّ کالصحیح عن أمیرالمؤمنین ـ صلوات اللّه علیه ـ قال: قال رسول اللّه ـ صلى اللّه علیه وآله: (الصبر ثلاثة: صبر عند المصیبة, وصبر على الطّاعة, وصبر عن المعصیة فمن صبر على المصیبة حتّى ردّها بحسن عزائها کتب اللّه له ثلاثمائة درجة ما بین الدّرجة إلى الدّرجة کما بین السماء إلى الأرض, ومن صبر على الطاعة کتب اللّه له ستّمائة درجة ما بین الدرجة إلى الدرجة کما بین تخوم الأرض إلى العرش, ومن صبر عن المعصیة کتب اللّه له تسعمائة درجة ما بین الدرجة إلى الدرجة کما بین تخوم الأرض إلى منتهى العرش). ۳


1.الکافی,ج۲,ص۹۱; بحارالأنوار,ج۱۸,ص۱۴۷

2.الکافی,ج۲,ص۷۵; بحارالأنوار,ج۶۹,ص۳۶۲ـ۳۶۳

3.الکافی,ج۲,ص۹۱; بحارالأنوار,ج۷۱,ص۷۷.


أربعون حدیثاً - صفحه 127

الحدیث 18: حدّ الشکر

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفی الصحیح عن أبی بصیر قال: قلت للإمام الهمام أبی عبداللّه جعفر بن محمد الصادق ـ صلوات اللّه علیهما:هل للشکر حد إذا فعله العبد کان شاکرا؟ قال ـ علیه السلام: (نعم) قلت: ما هو؟ قال ـ علیه السلام: (یحمد اللّه على کلّ نعمة علیه فی أهل ومال, وإن کان فیما أنعم علیه فى ماله حقّ أدّاه, ومنه قول اللّه عزّ وجلّ (سبحان الذی سخّر لنا هذا وما کنّا له مقرنین)(الزخرف,13) ومنه قوله تعالى: (ربّ أنزلنی منزلا مبارکا وأنت خیر المنزلین)(المؤمنون23:29) و قوله (ربّ أدخلنی مدخل صدق وأخرجنی مخرج صدق واجعل لی من لدنک سلطانا نصیرا)(الإسراء17:80). ۱ وروی فی الصحیح أنه قال رسول اللّه ـ صلى اللّه علیه وآله ـ: (إن فی ابن آدم ثلاثمائة وستّین عرقا, منها مائة وثمانون متحرّک ومنها مائة وثمانون ساکن ۲ وکان رسول اللّه ـ صلى اللّه علیه وآله ـ إذا أصبح قال:سالحمدللّه ربّ العالمین کثیرا على کلّ حالز. ۳ وفى روایة بزیادة (کما هو أهله ومستحقّه وإذا أمسى قال مثل ذلک) ۴ ولو کان فی سجدة الشکر کان أحسن.

الحدیث 19: حسن الخلق

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفی الصحاح بالأسانید المتکثّرة عن الصادقین ـ صلوات اللّه وسلامه علیهم ـ أنهم قالوا:(إن أکمل المؤمنین إیمانا أحسنهم خلقا) ۵ و(ما یقدم المؤمن على اللّه ـ عزّ وجلّ ـ بعمل بعد الفرائض أحبّ إلى اللّه تعالى من أن یسع الناس بخلقه) ۶ و(إنّ صاحب الخلق الحسن له مثل أجر الصائم القائم). ۷


1.الکافی,ج۲,ص۹۵ـ۹۶; بحارالأنوار,ج۷۱, ص۲۹

2.فى المصدر: (فلوسکن المتحرک لم ینم ولوتحرّک الساکن لم ینم وکان رسول اللّه(ص)).

3.فى المصدر: (ثلاثمائة وستّین مرة).

4.الکافی, ج۲, ص۵۰۳; علل الشرایع, ج۲, ص۴۲; بحارالانوار, ج۶۱, ص۳۱۶ و ج۸۶, ص۲۵۴

5.الکافی, ج۲, ص۹۹; بحارالانوار, ج۷۱, ص۳۷۳

6.همان, ص۱۰۰; همان, ص۳۷۵.


أربعون حدیثاً - صفحه 128

الحدیث 20: حفظ اللسان

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفی الصحیح عن إمام الساجدین علی بن الحسین زین العابدین ـ صلوات اللّه علیهما ـ قال:(إنّ لسان ابن آدم یشرف على جمیع جوارحه کلّ صباح فیقول: کیف أصبحتم؟ فیقولون: بخیر إن ترکتنا, ویقولون: اللّه اللّه فینا, ویناشدونه ویقولون: إنّما نثاب ونعاقب بک). ۱

الحدیث 21: الحبّ فی اللّه

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngعنه [علی بن الحسین] ـ صلوات اللّه وسلامه علیه ـ قال:(إذا جمع اللّه عزّ وجلّ الأوّلین والآخرین قام مناد فنادی یسمع الناس فیقول: أین المتحابّون فی اللّه؟ قال: فیقوم عنق من الناس فیقال لهم: اذهبوا إلى الجنّة بغیر حساب, قال: فتلقّاهم الملائکة فیقولون: إلى أین؟ فیقولون: إلى الجنّة بغیر حساب) قال: فیقولون: فأیّ ضرب أنتم من الناس؟ فیقولون: نحن المتحابّون فی اللّه. قال: فیقولون وأیّ شىء کانت أعمالکم؟ قالوا: کنا نحبّ فی اللّه ونبغض فی اللّه. قال: فیقولون: نعم أجر العاملین). ۲

الحدیث 22: صفات أصفیاء اللّه

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفی الصحیح عن الإمام أبی عبداللّه جعفر بن محمّد الصادق ـ صلوات اللّه علیه ـ قال:(من أوثق عرى الإیمان أن یحبّ فی اللّه ویبغض فی اللّه, و یعطی فی اللّه ویمنع فی اللّه) وفی روایة (إنّ من فعل ذلک فهو من أصفیاء اللّه). ۳


1.همان, ص۱۱۵; همان, ص۳۰۲و۰۳۳

2.الکافی,ج۲,ص۱۲۶; بحارالأنوار,ج۶۹,ص۲۴۵

3.الکافی: ج ۱ ص ۱۴۷ ح ۶، تفسیر العیّاشی: ج ۲ ص ۲۱۷ ح ۶۷ کلاهما عن الفضیل بن یسار، التوحید: ص ۴۴۴ ح ۱ عن الحسن بن محمّد النوفلی عن الإمام الرضا علیه السلام وفیه «إنّ علیّا علیه السلام کان یقول ...»، بحار الأنوار: ج ۴ ص ۱۱۳ ح ۳۶ .


أربعون حدیثاً - صفحه 129

الحدیث 23: اوصاف الزاهدین والمتقین

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفی الصحیح عن قبلة العارفین علیّ بن الحسین زین العابدین ـ صلوات اللّه علیهما ـ قال:(إنّ الدنیا قد ارتحلت مدبرة وإنّ الآخرة قد ارتحلت مقبلة, ولکلّ واحدة منهما بنون, فکونوا من أبناء الآخرة, ولاتکونوا من أبناء الدنیا. ألا وکونوا من الزّاهدین فی الدّنیا الرّاغبین فی الآخرة. ألا إنّ الزاهدین فی الدّنیا اتّخذوا الأرض بساطا والتّراب فراشا والماء طیبا وقرّضوا من الدّنیا تقریضا. ألا ومن اشتاق إلى الجنّة سلا عن الشهوات, ومن أشفق من النّار رجع عن المحرّمات, ومن زهد فی الدنیا هانت علیه المصائب.
ألا إنّ للّه عبادا کمن رأى أهل الجنّة فی الجنّة مخلّدین, وکمن رأى أهل النار فی النار معذّبین, شرورهم مأمونة وقلوبهم محزونة, أنفسهم عفیفة وحوائجهم خفیفة, صبروا أیّاما قلیلة فصاروا بعقبى راحة طویلة. أمّا اللّیل فصافّون أقدامهم تجری دموعهم على خدودهم وهم یجأرون إلى ربّهم یسعون فی فکاک رقابهم, وأمّا النّهار فحکماء علماء, بررة أتقیاء, کأنّهم القداح, قد براهم الخوف من العبادة, ینظر إلیهم الناظر فیقول: مرضى وما بالقوم من مرض, أم خولطوا فقد خالط القوم أمر عظیم من ذکر النّار وما فیها). ۱

الحدیث 24: إیثار هوى اللّه على هوى النفس

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفی الصحیح عن الإمام أبی جعفر محمّد بن علیّ باقر علوم الأنبیاء والمرسلین قال:قال اللّه ـ عزّ وجلّ ـ (وعزّتی وجلالی وعظمتی وقدرتی وبهائی وعلوّ ارتفاعی, لا یؤثر عبد مؤمن هوای على هواه فی شیء من أمر الدنیا إلاّ جعلت غناه فی نفسه وضمّنت السماوات والأرض رزقه, وکنت له من وراء تجارة کلّ تاجر). ۲ أی أجعل کلّ تاجر یتّجر له او أقاله أیضا بعد أن یکون التجار کلّهم له.


1.التوحید: ص ۴۴۴ ح ۱، عیون أخبار الرضا علیه السلام: ج ۱ ص ۱۷۹ ح ۱، الاحتجاج: ج ۲ ص ۳۶۵ ح ۲۸۴، بحار الأنوار: ج ۱۰ ص ۳۲۹ ح ۲ .

2.التوحید: ص ۴۴۳ ح ۱، عیون أخبار الرضا علیه السلام: ج ۱ ص ۱۸۱ ح ۱ کلاهما عن الحسن بن محمّد النوفلی عن الإمام الرضا علیه السلام، قصص الأنبیاء: ص ۲۴۱ ح ۲۸۳ عن عبد الأعلى مولى بنی سام عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه، بحار الأنوار: ج ۱۳ ص ۳۸۲ ح ۳ .


أربعون حدیثاً - صفحه 130

الحدیث 25: حدّ الدعاء

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفی الصحیح عن البزنطیّ قال:قلت للإمام أبی الحسن علیّ بن موسى الرضا ـ صلوات اللّه علیهما ـ: جعلت فداک, إنّی قد سألت اللّه تبارک وتعالى حاجة منذ کذا وکذا سنة, وقد دخل قلبی من إبطائها شیء. فقال: (یا أحمد, إیّاک والشیطان أن یکون له علیک سبیل, ۱ إنّ أبا جعفر ـ صلوات اللّه علیه ـ کان یقول: إنّ المؤمن لیسأل اللّه عزّ وجلّ الحاجة فیؤخّر عنه تعجیل إجابته حبّا لصوته واستماع نحیبه. ثمّ قال: واللّه ما أخّر اللّه عزّ وجلّ عن المؤمنین ممّا یطلبون من هذه الدّنیا خیر لهم ممّا عجّل لهم فیها, وأیّ شیء الدّنیا؟! إنّ أبا جعفر ـ صلوات اللّه علیه ـ کان یقول: ینبغی للمؤمن أن یکون دعاؤه فی الرخاء نحوا من دعائه فی الشدة, لیس إذا ابتلی فتر, فلا تملّ الدعاء فإنّه من اللّه ـ عزّ وجلّ ـ بمکان, و علیک بالبر ۲ وطلب الحلال وصلة الرحم, وإیّاک ومکاشفة الناس ۳ فإنّا أهل بیت نصل من قطعنا, ونحسن إلى من أساء إلینا, فنرى واللّه فی ذلک ۴ العاقبة الحسنة.
إنّ صاحب النعمة فی الدّنیا إذا سأل فأعطی طلب غیر الذی سأل, وصغرت النعمة فی عینه فلا یشبع ۵ من شیء أعطی. وإذا کثرت النّعم کان المسلم من ذلک على خطر للحقوق التی تجب علیه وما یخاف من الفتنة فیها. فقال لی: أخبرنی عنک لو أنی قلت لک قولا أکنت تثق به منّی؟ فقلت له: جعلت فداک, وإذا لم أثق بقولک فبمن أثق, وأنت حجّة اللّه على خلقه؟! قال: فکن باللّه أوثق فإنّک على موعد من اللّه تعالى, ألیس اللّه عزّ وجلّ یقول: (وإذا سألک عبادی عنّی فإنّی قریب أجیب دعوة الدّاع إذا دعان) (البقرة2:186) وقال:(لاتقنطوا من رحمة اللّه).(الزمر39:53) وقال (واللّه یعدکم


1.فی المصدر: (علیک سبیلا حتّى یعرضک).

2.فی المصدر: (بالصدق).

3.فی المصدر: (الرجال).

4.فی المصدر: (واللّه فى الدنیا فى ذلک…).

5.فی المصدر: (فلا یمتنع).


أربعون حدیثاً - صفحه 131

مغفرة منه وفضلا)(البقرة2:268) فکن باللّه ـ عزّ وجلّ ـ أوثق منک بغیره, ولا تجعلوا فی أنفسکم إلاّ خیرا فإنّکم مغفور لکم). ۱

الحدیث 26: حول الدعاء

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngبالأسانید المتکثّرة عن مولانا امیرالمؤمنین ـ صلوات اللّه علیه ـ أنّه قال:(وأعلم أنّ الذی بیده خزائن السماوات والأرض ۲ قد أذن لک فی الدعاء وتکفّل لک بالإجابة وأمرک أن تسأله لیعطیک وتسترحمه لیرحمک, ولم یجعل بینک و بینه من یحجبه عنک ۳ ولم یلجئک إلى من یشفع لک إلیه, ولم یمنعک إن أسأت من التوبة, ولم یعاجلک بالنقمة, ولم یفضحک حیث الفضیحة, ولم یشدّد علیک فی قبول الإنابة, ولم یناقشک بالجریمة, ولم یؤیسک من الرحمة, بل جعل نزوعک عن الذنب حسنة, وحسب سیئتک واحدة وحسب حسنتک عشرا وفتح لک باب المتاب. ۴ فإذا نادیته سمع نداءک وإذا ناجیته علم نجواک, فأفضیت إلیه بحاجتک, وأبثثته ذات نفسک, وشکوت إلیه همومک, واستکشفته کروبک, واستعنته على أمورک, وسألته من خزائن رحمته ما لایقدر على إعطائه غیره,من زیادة الأعمار وصحّة الأبدان وسعة الأرزاق.
ثمّ جعل فی یدیک مفاتیح خزائنه بما أذن لک فیه من مسألته, فمتى شئت استفتحت بالدّعاء أبواب نعمه واستمطرت شآبیب رحمته, فلا یقنطک إبطاء إجابته فإنّ العطیّة على قدر النیّة, وربّما أخّرت عنک الإجابة لیکون ذلک أعظم لأجر السائل وأجزل لعطاء الآمل, وربّما سألت الشیء فلا تؤتاه وأوتیت خیرا منه عاجلا او آجلا, أو صرف عنک لما هو خیر لک, فلربّ أمر قد طلبته فیه هلاک دینک لو أوتیته, فلتکن مسألتک فیما یبقى لک جماله


1.قرب الإسناد ۲۲۷; بحارالأنوار,ج۹۳,ص۳۶۷

2.فی المصدر: (خزائن ملکوت الدنیا والآخرة).

3.فی المصدر: (من یحجبک عنه).

4.فی المصدر: (وباب الاستعتاب).


أربعون حدیثاً - صفحه 132

وینفى عنک وباله, والمال لایبقى لک ولا تبقى له). ۱ وروی فی معناه أخبار متواترة مذکورة فی (الکافى) وغیره.

الحدیث 27: ذاکر اللّه

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفی الصحیح عن أبی حمزة, عن الإمام أبی جعفر محمّد بن علیّ باقر العلوم ـ صلوات اللّه وسلامه علیهما ـ قال:(مکتوب فی التوراة التی لم تغیّر أنّ موسى ـ علیه السلام ـ سأل ربّه فقال: یا ربّ, أقریب أنت منّی فأناجیک, أم بعیدٌ فأنادیک؟ فأوحى اللّه ـ عزّ وجلّ ـ إلیه: یا موسى, أنا جلیس من ذکرنی, فقال موسى: فمن فی سترک یوم لا ستر إلاّ سترک؟ قال: الذین یذکروننی فأذکرهم ویتحابّون فیّ فأحبّهم, فأولئک الذین إذا أردت أن أصیب أهل الأرض بسوء ذکرتهم فدفعت عنهم بهم) ۲ (فقال: إلهی إنّه یأتی علیّ مجالس أعزّک وأجلّک أن أذکرک فیها, فقال: یا موسى إنّ ذکری حسن على کلّ حال). ۳

الحدیث 28: الدعاء للصغیر والکبیر

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفی الصحیح عن سیف التمّار قال:سمعت أبا عبداللّه جعفر بن محمّد الصادق ـ صلوات اللّه علیهما ـ یقول: (علیکم بالدّعاء فإنّکم لاتتقرّبون بمثله, ولاتترکوا صغیرة لصغرها أن تدعوا بها ۴ إنّ صاحب الصغار هو صاحب الکبار). ۵


1.نهج البلاغة, وصیة امیرالمؤمنین إلى الحسن ـ علیه السلام ـ رقم۳۱; بحارالأنوار,ج۷۷,ص۲۰۴ و ج۹۳,ص۳۰۱

2.فی المصدر: (بهذا الإسناد, عن أبی جعفر ـ علیه السلام ـ قال: مکتوب فی التوراة التی لم تغیّر أنّ موسى سأل ربّه فقال: الهى إنّه…).أصول الکافی,ج۲,ص۴۹۶ـ ۴۹۷, بحارالأنوار,ج۱۳,ص۳۴۳

3.المصدر السابق.

4.فی المصدر: (… لصغرها أن سئلوها, فانّ …).

5.مجالس المفید, ص۱۹; بحارالأنوار,ج۹۳,ص۲۹۳.


أربعون حدیثاً - صفحه 133

الحدیث 29: الدعاء عند البلاء

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفی الصحیح عن الإمام أبی الحسن موسى بن جعفر الکاظم ـ صلوات اللّه ـ أنه قال:(علیکم بالدعاء فإنّ الدعاء واللّه والطلب الى اللّه یردّ البلاء وقد قدّر وقضی ولم یبق إلاّ إمضاؤه, فإذا دعی اللّه ـ عزّ وجلّ ـ وسئل صرف البلاء صرفا. ثم قال(ص): یا أبا ولاد, ما من بلاء ینزل على عبد مؤمن فیلهمه اللّه ـ عزّ وجلّ ـ الدعاء إلاّ کان کشف ذلک البلاء وشیکا. وما من بلاء ینزل على عبد مؤمن فیمسک عن الدّعاء إلاّ کان ذلک البلاء طویلا,فإذا نزل البلاء فعلیکم بالدعاء والتضرّع إلى اللّه ـ عزّ وجلّ ـ) ۱ . وفی معناه أخبار کثیرة.

الحدیث 30: الدعاء قبل البلاء

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفی الصحیح عن هشام بن سالم عن الإمام الصادق جعفر بن محمّد ـ صلوات اللّه علیهما ـ قال:(من تقدّم فی الدّعاء استجیب له إذا نزل به البلاء وقیل: صوت معروف, ولم یحجب عن السماء. ومن لم یتقدّم فی الدعاء لم یستجب له إذا نزل به البلاء وقالت الملائکة إنّ ذا الصوت لانعرفه). ۲

الحدیث 31: الزهد والورع والبکاء

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفی الصحیح عنه ـ صلوات اللّه علیه ـ أنه قال:(أوحى اللّه ـ عزّ وجلّ ـ إلى موسى ـ علیه السلام ـ أنّ عبادی لم یتقرّبوا إلیّ بشیء أحبّ إلیّ من ثلاث خصال: قال موسى: یا رب, وما هنّ؟ قال: یا موسى, الزهد فی الدنیا, والورع عن المعاصی, والبکاء من خشیتی. قال موسى: یا ربّ فما لمن صنع ذلک؟ فأوحى اللّه ـ عزّ وجلّ ـ إلیه: یا موسى, أمّا الزاهدون فی الدنیا ففی الجنة, وأمّا البکّاءون من خشیتی ففی الرفیع الأعلى لایشارکهم


1.بحارالأنوار,ج۹۳,ص۲۹۸ به نقل از کتاب فلاح السائل.

2.الرَّثُّ: الثوب الخَلَق (النهایة: ج ۲ ص ۱۹۶ «رثث») .


أربعون حدیثاً - صفحه 134

أحد, وأمّا الورعون عن المعاصی فإنّی أفتش الناس ولا أفتشهم). ۱

الحدیث 32: ذکر اللّه

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفی الصحیح عن عبداللّه بن میمون, عن الإمام أبی عبداللّه جعفر بن محمّد ـ صلوات اللّه علیهما ـ قال:(ما من شیء إلاّ وله حدّ ینتهی إلیه, فرض اللّه ـ عزّ وجلّ ـ الفرائض فمن أدّاهنّ فهو حدّهنّ, وشهر رمضان فمن صامه فهو حدّه, والحجّ فمن حجّ فهو حدّه, إلاّ الذکر فإنّ اللّه ـ عزّ وجلّ ـ لم یرض فیه بالقلیل ولم یجعل له حدّا ینتهى إلیه, ثمّ تلا (یا أیّها الذین آمنوا اذکروا اللّه ذکرا کثیرا وسبّحوه بکرة وأصیلا) (الأحزاب33:41و42) فقال: لم یجعل اللّه ـ عزّ وجلّ ـ له حدّا ینتهى إلیه.
قال: وکان أبی ـ صلوات اللّه علیه ـ کثیر الذکر, لقد کنت أمشی معه وإنّه لیذکر اللّه وآکل معه الطعام وإنّه لیذکر اللّه, ولقد ۲ کان یحدّث القوم وما یشغله ذلک عن ذکر اللّه, وکنت أرى لسانه لازقا ۳ بحنکه یقول: لا إله إلاّ اللّه.
وکان یجمعنا فیأمرنا بالذکر حتّى تطلع الشمس, وکان یأمر بالقراءة من کان یقرأ منّا, ومن کان لایقرأ منّا أمره بالذکر, والبیت الذی یقرأ فیه القرآن ویذکر اللّه عزّ وجلّ فیه تکثر برکته,وتحضر الملائکة, وتهجره الشیاطین, ویضیء لأهل السماء کما یضیء الکواکب الدرّیّ لأهل الأرض. والبیت الذی لایقرأ فیه القرآن ولایذکر اللّه فیه تقلّ برکته, وتهجره الملائکة, وتحضره الشیاطین.
وقد قال رسول اللّه ـ صلى اللّه علیه وآله: ألا أخبرکم بخیر أعمالکم أرفعها لکم فی درجاتکم وأزکاها عند ملیککم, وخیر لکم من الدینار والدرهم وخیر لکم من أن تلقوا عدوّکم فتقتلوهم ویقتلوکم؟ فقالوا: بلى؟ قال ۴: ذکر اللّه ـ عزّ وجلّ ـ کثیرا.


1.مکارم الأخلاق, ص۳۹۴; بحارالأنوار,ج۹۳,ص۳۳۳ و ۳۳۶

2.فی المصدر: (ولو).

3.فی المصدر: (لاصقا).

4.فی المصدر: (فقال).


أربعون حدیثاً - صفحه 135

ثمّ قال جاء رجلٌ إلى النبیّ ـ صلى اللّه علیه وآله ـ فقال: من خیر أهل المسجد؟ فقال: أکثرهم للّه ذکرا. وقال رسول اللّه ـ صلى اللّه علیه وآله ـ من أعطی لسانا ذاکرا فقد أعطی خیر الدنیا والآخرة. وقال: فی قوله تعالى: (ولا تمنن تستکثر)(المدثر74:6) قال: لا تستکثر ما عملت من خیر للّه). ۱ قال رسول اللّه ـ صلى اللّه علیه وآله: (من أکثر ذکر اللّه ـ عزّ وجلّ ـ أحبّه اللّه, و من ذکر اللّه کثیرا کتبت له براءتان: براءة من النار, وبراءة من النفاق) ۲ .
وفی الصحیح بالأسانید المتکثّرة عنه ـ صلوات اللّه علیه ـ أنه قال: تسبیح فاطمة الزهراء ـ صلوات اللّه علیها ـ من الذکر الکثیر الذی قال اللّه ـ عزّ وجلّ ـ: اذکروا اللّه ذکرا کثیرا)(الأحزاب33:41) ۳ .

الحدیث 33: حقّ الوالدین

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفی الصحیح عن أبی ولاّد قال:سألت أبا عبداللّه ـ صلوات اللّه علیه ـ عن قول اللّه ـ عزّ وجلّ ـ (وبالوالدین إحسانا)(البقره2:83) ما هذا الإحسان؟ فقال: (الإحسان أن تحسن صحبتهما, وأن لا تکلّفهما أن یسألان ۴ شیئا ممّا یحتاجان إلیه وإن کان مستغنیین, ألیس اللّه ـ عزّ وجلّ ـ یقول: (لن تنالوا البرّ حتّى تنفقوا ممّا تحبّون)(آل عمران3:92).
قال: ثمّ قال أبو عبد اللّه ـ صلوات اللّه علیه ـ: (وأمّا قول اللّه ـ عزّ وجلّ ـ (إمّا یبلغنّ عندک الکبر أحدهما أو کلاهما فلا تقل لهما افّ ولاتنهرهما)(الإسراء17: 32) قال: إن أضجراک فلا تقل لهما افّ ولاتنهرهما إن ضرباک .
قال: (وقل لهما قولا کریما) (الإسراء17: 23) قال: إن ضرباک فقل لهما: غفر اللّه


1.أصول الکافی, کتاب الدعاء, باب ذکر اللّه ـ عزّ وجلّ ـ کثیرا, الحدیث الأوّل.

2.المدرک السابق, الحدیث الثالث.

3.المدرک السابق الحدیث الرابع.

4.فی المصدر: (أن یسألاک).


أربعون حدیثاً - صفحه 136

لکما, فذلک منک قول کریم.قال: (واخفض لهما جناح الذّل من الرحمة)(الإسراء17: 24) قال: لاتملأ عینیک من النظر الیهما إلاّ برحمة و رقّة, ولاترفع صوتک فوق أصواتهما ولایدک فوق أیدیهما ولاتقدّم قدّامهما). ۱

الحدیث 34: خصال المقرّبین

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفی الصحیح عن عیسى بن صبیح قال:کنّا عند الإمام أبی عبداللّه جعفر بن محمّد ـ صلوات اللّه علیهما ـ ۲ فقال ابتداء منه: (یا ابن أبی یعفور, قال رسول اللّه ـ صلى اللّه علیه وآله ـ:ستّ خصال من کنّ فیه کان بین یدی اللّه ـ عزّ وجلّ ـ وعن یمین اللّه).
فقال ابن ابی یعفور: وماهنّ ۳ جعلت فداک؟ قال: (یحبّ المرء المسلم لأخیه ما یحبّ لأعزّ أهله ۴ ویناصحه الولایة).
فبکى ابن أبی یعفور وقال: کیف یناصحه الولایة؟ فقال: (یا ابن أبی یعفور, إذا کان منه بتلک المنزلة بثّه همّه ۵ ففرح لفرحه إن هو فرح وحزن لحزنه إن هو حزن, وإن کان عنده ما یفرّج عنه فرّج عنه وإلا دعا اللّه له).
قال ثمّ قال ابو عبداللّه ـ صلوات اللّه علیه ـ: (ثلاث لکم وثلاث لنا: أن تعرفوا فضلنا, وأن تطؤوا عقبنا, وأن تنتظروا عاقبتنا. فمن کان هکذا کان بین یدی اللّه ـ عزّ وجلّ ـ فیستضیء بنورهم من هو أسفل منهم. وأمّا الذین عن یمین اللّه فلو أنّهم یراهم من دونهم لم یهنهم العیش ممّا یرون من فضلهم).
فقال ابن أبی یعفور: وما لهم لایرون وهم عن یمین اللّه؟ فقال: یا ابن أبی یعفور, (إنّهم


1.الکافی,ج۲,ص۱۵۷; بحارالأنوار,ج۷۴,ص۴۰

2.فی المصدر: (قال کنّا عند أبی عبداللّه ـ علیه السلام ـ أنا وابن أبی یعفور وعبداللّه بن طلحة).

3.فی المصدر: (وماهی).

4.فی المصدر: (… أهله ویکره المرء المسلم لأخیه مایکره لأعزّ أهله علیه ویناصحه…).

5.فی المصدر: (فهمّه همّه).


أربعون حدیثاً - صفحه 137

محجوبون بنور اللّه, أما بلغک الحدیث أنّ رسول اللّه ـ صلى اللّه علیه وآله ـ کان یقول: إنّ للّه خلقا عن یمین العرش بین یدی اللّه وعن یمین اللّه, وجوههم أبیض من الثلج وأضوء من الشمس الضاحیة ۱ یسأل السائل: ما هولاء؟ فقال: هولاء الّذین تحابّوا فی جلال ۲ اللّه) ۳ .

الحدیث 35: حقّ المسلم على المسلم

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفی الصحیح عن ابی عبداللّه ـ صلوات اللّه علیه ـ قال:(ألمسلم أخو المسلم لایظلمه ولایخذله ولایخونه, ویحقّ على المسلمین الاجتهاد فی التواصل والتعاون على التعاطف, والمواساة لأهل الحاجة وتعاطف بعضها ۴ على بعض حتّى تکونوا کما أمرکم اللّه ـ عزّ وجلّ ـ رحماء بینکم متراحمین, مغتمّین لما غاب عنکم من أمرهم على ما مضى علیه معشر الأنصار على عهد رسول اللّه ـ صلى اللّه علیه وآله ـ). ۵

الحدیث 36: الأخوّة فی اللّه

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفی الصحیح عن شعیب العقرقوفیّ قال سمعت أبا عبداللّه جعفر بن محمّد الصادق ـ صلوات اللّه علیه ـ یقول لأصحابه:(اتّقواللّه, وکونوا إخوة بررة متحابّین فی اللّه, متواصلین متراحمین, تزاوروا وتلاقوا, وتذاکروا أمرنا وأحیوه) ۶ .

الحدیث 37: صفات أصحاب رسول اللّه(ص)

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفی الصحیح عن معروف بن خرّبوذ, عن الإمام أبی جعفر محمّد بن علیّ باقر علم النبیّین


1.الضاحیة: البارزة لایحجبها سحاب.

2.فی المصدر: (تحابوا فى اللّه).

3.بحارالأنوار,ج۲۷,ص۱۳۲ـ۱۳۳ نقلا عن نوادر الراوندی.

4.فى المصدر: (بعضهم).

5.الکافی,ج۲,ص۱۷۴; بحارالأنوار,ج۷۴,ص۲۵۷

6.الکافی ,ج۲,ص۱۷۵, بحارالأنوار,ج۷۴,ص۴۰۱.


أربعون حدیثاً - صفحه 138

ـ صلوات اللّه علیهما ـ قال:(صلّى أمیرالمؤمنین ـ صلوات اللّه علیه ـ بالناس الصبح بالعراق فلمّا انصرف وعظهم فبکى وأبکاهم من خوف اللّه ـ عزّ وجلّ ـ ثمّ قال: (أما واللّه لقد عهدت أقواما على عهد خلیلی رسول اللّه ـ صلّى اللّه علیه وآله ـ وإنّهم لیصبحون ویمسون شعثا غبرا خمصا بین أعینهم کرکب المعزى, یبیتون لربّهم سجّدا وقیاما یراوحون بین أقدامهم وجباههم یناجون ربّهم ویسألونه فکاک رقابهم من النار, واللّه رأیتهم على هذا وهم خائفون مشفقون) 1 .

الحدیث 38: طلب الرئاسة

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفی الصحیح عن معمر بن خلاّد, عن الإمام أبی الحسن علیّ بن موسى الرضا ـ صلوات اللّه علیهما ـ أنّه قال:(ما ذئبان ضاریان فی غنم قد تفرّق رعاؤها بأضرّ فی دین المسلم من طلب الرئاسة) ۲ .

الحدیث 39: قلوب المؤمنین

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفی الصحیح عن علیّ بن جعفر, عن أخیه إلامام أبی الحسن موسى بن جعفرالکاظم ـ صلوات اللّه علیهما ـ قال:(إنّ اللّه ـ تبارک وتعالى ـ خلق قلوب المؤمنین مطویّة مبهمة على الإیمان, فإذا أراد استنارة ما فیها نضحها بالحکمة وزرعها بالعلم, وزارعها والقیّم علیها ربّ العالمین). ۳

الحدیث 40: کبائر الإثم والفواحش

http://bayanbox.ir/view/2816279023922942021/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA101.pngفی الصحیح عن عبد العظیم بن عبداللّه الحسنیّ قال:حدثنی أبوجعفر الإمام محمّد بن علیّ التقیّ الجواد ـ صلوات اللّه علیهما ـ قال: (سمعت أبی ـ صلوات اللّه علیه ـ یقول:


1.أمالی ابن الشیخ, ۶۲; بحارالأنوار,ج۲۲,ص۳۰۶

2.الکافی,ج۲,ص۷۹۲; رجال الکشی, ص ۴۲۴; بحارالأنوار,ج۷۳,ص۱۴۵ و ۱۵۴

3.الکافی,ج۲,ص۴۲۱; بحارالأنوار,ج۶۹,ص۳۱۸.


أربعون حدیثاً - صفحه 139

سمعت أبی موسى بن جعفر الکاظم ـ صلوات علیهما ـ یقول: دخل عمرو بن عبید على أبی عبداللّه ـ صلوات اللّه علیه ـ فلمّا سلّم وجلس تلا هذه الآیة: (الذین یجتنبون کبائر الإثم والفواحش)(النجم53: 32) ثم سکت. ۱ فقال له أبو عبداللّه ـ صلوات اللّه علیه ـ: ما أسکتک؟ قال: أحبّ أن أعرف الکبائر من کتاب اللّه ـ عزّ وجلّ ـ فقال:
نعم یا عمرو أکبر الکبائر الإشراک ۲ باللّه یقول اللّه: ـ تبارک وتعالى ـ (ومن یشرک باللّه فقد حرّم اللّه علیه الجنة)(المائده5: 27) وبعده الإیاس من روح اللّه; لأنّ اللّه ـ عزّ وجلّ ـ یقول: (لاییأس من روح اللّه إلا القوم الکافرون)(یوسف12: 87) ثمّ الأمن لمکر ۳ اللّه; لأنّ اللّه ـ عزّ وجلّ ـ یقول: (فلا یأمن مکر اللّه إلاّ القوم الخاسرون) (الأعراف7: 99).
ومنها عقوق الوالدین; لأنّ اللّه سبحانه جعل العاقّ جبّارا شقّیا. وقتل النفس الّتی حرّم اللّه إلاّ بالحقّ; لأنّ اللّه ـ عزّ وجلّ ـ یقول (فجزاؤه جهنّم خالدا فیها) إلى آخر الآیة(النساء4: 94) وقذف المحصنة; لأن اللّه ـ عزّ وجلّ ـ یقول: (لعنوا فی الدّنیا والآخرة ولهم عذاب عظیم)(النور24:23) وأکل مال الیتیم; لأنّ اللّه ـ عزّ وجلّ ـ یقول: (إنّما یأکلون فی بطونهم نارا وسیصلون سعیرا)(النساء4:10) والفرار من الزّحف; لأنّ اللّه ـ عزّ وجل ـ یقول: (ومن یولّهم یومئذ دبره إلاّ متحرفا لقتال أو متحیزا إلى فئة فقد باء بغضب من اللّه ومأواه جهنم وبئس المصیر)(الأنفال8:16) وأکل الرّبا; لأنّ اللّه ـ عزّ وجل ـ یقول: (الذین یأکلون الربوا لایقومون إلاّ کما یقوم الذی یتخبّطه الشیطان من المسّ)(البقره2:275) والسحر; لأنّ اللّه ـ عزّ وجل ـ یقول: (ولقد علموا لمن اشتراه ما له فی الآخرة من خلاق).(البقره2: 102) والزّنا; لأنّ اللّه ـ عزّ وجل ـ یقول: (ومن یفعل ذلک یلق أثاما یضاعف له العذاب یوم القیمة ویخلد فیه مهانا)(الفرقان25: 68و69) والیمین الغموس ۴ الفاجرة; لأنّ اللّه ـ عزّ وجلّ ـ یقول: (إنّ الذین یشترون بعهد اللّه


1.فى المصدر: (ثم أمسک عنه).

2.فى المصدر:(الشرک).

3.فى المصدر: (من مکر اللّه).

4.الیمین الغموس: التی تغمس صاحبها فى الإثم.


أربعون حدیثاً - صفحه 140

وأیمانهم ثمنا قلیلا أولئک لاخلاق لهم فی الآخرة) (آل عمران3: 77) والغلول; لأنّ اللّه ـ عزّ وجل ـ یقول: (ومن یغلل یأت بما غلّ یوم القیمة(آل عمران3: 161) ومنع الزکاة المفروضة; لأنّ اللّه ـ عزّ وجلّ ـ یقول: (فتکوى بها جباههم وجنوبهم وظهورهم) (براءة9: 35) وشهادة الزور وکتمان الشهادة; لأنّ اللّه ـ عزّ وجلّ ـ یقول (ومن یکتمها فانّه آثم قلبه).(البقرة2: 283) وشرب الخمر; لأنّ اللّه ـ عزّ وجلّ ـ نهى عنها کما نهى عن عبادة الأوثان ۱ , وترک الصلاة متعمّدا أو شیئا ممّا فرض اللّه; لأنّ رسول اللّه ـ صلى اللّه علیه وآله ـ قال: (من ترک الصلوة متعمّدا فقد برئ من ذمّة اللّه و ذمّة رسوله ـ صلى اللّه علیه وآله ـ) ونقض العهد وقطیعة الرّحم; لأنّ اللّه ـ عزّ وجل ـ یقول: (اولئک لهم اللعنة ولهم سوء الدار)(الرعد13: 25) قال: فخرج عمرو وله صراخ من بکائه وهو یقول: هلک من قال برأیه ونازعکم فی الفضل والعلم). ۲

تم الأربعون حدیثا


1.فی المصدر: (لأن اللّه ـ عزّ وجلّ ـ عدل بها عبادة الأوثان).

2.علل الشرائع,ج۲,ص۷۸; من لایحضره الفقیه,ج۳,ص۳۶۸; بحارالأنوار, ج۷۹, ص ۶ـ ۸.


نظرات  (۰)

هیچ نظری هنوز ثبت نشده است
ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی