أربعینات

۱ عَنِ الصّادق علیه السلام: النَّـوْمُ راحَةٌ لِلْجَـسَدِ وَ النُّـطْقُ راحَةٌ لِلرُّوحِ وَ السُّکُوتُ راحةٌ لِلْعَقْلِ. [من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 402.(چاپ جامعه مدرسین).]

امام صـادق علیه السلام فرمود: خواب، آرام بخش جسم است، سخن گفتن آسایش روح است و سکوت، سبب راحتى عقل است.

۲ قالَ علىٌّ علیه السلام: اِنَّ لِلْقُلُوبِ شَهْوَةً وَ کِراهةً وَ اِقْبالاً وَ اِدْبارا فَأتُوها مِـنْ اِقْـبالِها وَ شَـهْوَتِها، فَـاِنَّ الْقَـلْبَ اِذا اُکْرِهَ عَـمِىَ. [غرر الحکم 6/206، نهج البلاغه، صبحى صالح، حکمت 193.]
 

على علیه السلام فرمود: دلها را حالتِ خواستن و ناخواستن و روى آوردن و پشت کردن است. از راه خواسته ها و تمایلات، سراغ قلبها بروید[ . استـفاده از آمـادگیهاى روحـى بـراى انجـام کارهـاى دیـنى و تربیـتى.] ، چرا که اگر دل را به کارى مجبور کنند، کور مى شود.

۳ قالَ علىٌّ علیه السلام: الْحَریصُ اَسیرُ مَهانَةٍ لا یُفَـکُّ اَسْرُهُ. [غرر الحکم، (چاپ دانشگاه)، ج 1، ص 361.]

على علیه السلام فرمود: حـریـص، گرفـتار و اسیرخوارى و ذلّتى است که اسارت و بند او هرگز باز نمى شود.

۴ عَن امیرِالمؤمنین علیه السلام: اَلْـغَضَـبُ یُرْدى صاحِبَهُ وَ یُبْـدى مَعـایِبَـهُ. [غرر الحکم، (چاپ دانشگاه) ج 2، ص 31.]

على علیه السلام فرمود: خشم، صاحب خود را به پستى و هلاکت مى اندازد و عیبهاى او را آشکار مى سازد.

۵ قالَ الصّـادقُ علیه السلام: ما ضَعُفَ بَدَنٌ عَمّا قَوِیَتْ عَلَیْهِ النِّیَّةُ. [بحارالأنوار، ج 67، ص 205.]

امام صادق علیه السلام فرمود: هرگز بدنى از آنچه که «نیّت» و انگیزه نسبت به آن قوى باشد، ضعیف و ناتوان نمى شود.

۶ قالَ علىٌّ علیه السلام: اِنْ لَمْ تَکُنْ حَلیما فَتَحَلَّمْ، فَاِنَّهُ قَلَّ مَنْ تَشَبَّهَ بِقَوْمٍ اِلاَّ اَوْشَکَ اَنْ یَکُونَ مِنْهُمْ. [وسائل الشیعه، ج 11، ص 212، نهج البلاغه، حکمت 207.]

على علیه السلام فرمود: اگر حلیم و بردبار نیستى، خود را به بردبارى و حلیمى بزن، چرا که هیچ کس خود را شبیه قومى نمى سازد، مگر اینکه امید است از آنان باشند[ . هم شکلى به همدلى مى انجامد.] .

۷ قالَ علىٌّ علیه السلام: اَلْهَمُّ یُذیبُ الْجَسَدَ. [میزان الحکمة، ج 10، ص 349.]

على علیه السلام فرمود: اندوه، بدن را ذوب و آب مى کند.

۸ قالَ علىٌّ علیه السلام: مَنْ عَشِقَ شَیْئا اَعْشى بَصَرَهُ وَ اَمْرَضَ قَلْبَهُ، فَهُوَ یَنْظُرُ بِعَیْنٍ غَیْرِ صَحیحَةٍ وَ یَسْمَعُ بِاُذُنٍ غَیْرِ سَمِیعَةٍ. [نهج البلاغه، صبحى صالح، ص 160 (خطبه 109).]

على علیه السلام فرمود: کسى که به چیزى عشق ورزد، آن عشق، چشمش را نابینا و دلش را بیمار مى سازد، آنگاه با چشمى ناسالم نگاه مى کند و با گوشى ناشـنوا گوش مى دهـد.

عشق اگر آید، بَرَد هوش و دل فرزانه را               دزد عاقل مى کُشد اوّل چراغ خانه را

۹ قالَ رسولُ اللّه صلی الله علیه و آله: مازادَ خُشُوعُ الْجَسَدِ عَلى ما فِى الْقَلْبِ فَهُـوَ عِنْـدَنا نِفـاقٌ. [اصول کافى، ج 2، ص 396.]

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: آن مقدار خشوع جسم و بدن، که زیادتر از خشوع قلبى باشد، نزد ما «نفاق» و دورویى است.

۱۰ قالَ الصّادقُ علیه السلام: اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ عَلِمَ اَنَّ الذَّنـْبَ خَیْرٌ لِلْمُؤْمِنِ مِنَ الْعُجْبِ، لَوْلا ذلِکَ مَا ابْتَلَى اللّه ُ مُؤْمِنا بِذَنْبٍ اَبَدا. [.اختصاص، شیخ مفید، ص 242.]

امام صـادق علیه السلام فرمود: خداوند دانست که براى مؤمن، «گناه» بهتر از «عُجب» و خودپسندى است و اگر چنین نبود، خداوند هرگز مؤمنى را به گناه مبتلا نمى کرد

۱۱ قالَ الصّادقُ علیه السلام: اِنَّ الْمُـؤْمِنَ اَشَدُّ مِن زُبُر الْحَدیدِ، اِنَّ الْحَـدیدَ اِذا دَخَـلَ النـّارَ لانَ، وَ اِنَّ الْمُؤْمِنَ لَوْ قُتِلَ وَ نُشِرَ ثُمَّ قُتِلَ لَمْ یَتَغَـیَّرْ قَـلْبُهُ. [بحارالانوار، ج 67، ص 178.]

امام صـادق علیه السلام فرمود: مؤمن، از پاره هاى فولاد، استوارتر و محکم تر است. آهن هرگاه در کوره آتش رود، نرم مى شود؛ امّا مؤمن اگر کشته شود و زنده گردد، سپس دوباره کشته شود، دلش هرگز دگرگونى نمى یابد.

۱۲ قال علىٌّ علیه السلام: لِباسُ الدُّونِ یَخْشَعُ لَهُ الْقَلْبُ. [دعائم الاسلام، ج 2، ص 159.]

على علیه السلام لباس وصله دارى پوشیده بود. وقتى از آن حضرت در این باره سؤال کردند، فرمود: لباس پست و پایین، موجب خشوع قلب مى گردد.

۱۳ قـال علىٌّ علیه السلام: ما جَفَّتِ الدُّمُـوعُ اِلاّ لِقَسْوَةِ الْقُـلُوبِ، وَ ما قَسَتِ الْقُلُوبُ اِلاّ لِکَثْرَةِ الذُّنُوبِ. [بحارالانوار، (چاپ بیروت)، ج 70، ص 354.]

امام على علیه السلام فرمود: اشک چشم، جز بخاطر قساوت دلها نمى خشکد و دلها جز بخاطر زیادى گناهان، مبتلا به قساوت نمى شود.

۱۴ قـالَ امیرُالمـؤمنین علیه السلام: اَلْعُقُولُ اَئِمَّةُ الأَفْکارِ، وَ الأفْکارُ اَئِمَّةُ الْقُلُوبِ، وَالْقُلُوبُ اَئِمَّةُ الْحَواسِّ وَالْحَواسُّ اَئِمَّةُ الأعْضاءِ. [مستدرک الوسائل، ج 11، ص 207.]

امیرمـؤمنان علیه السلام فرمود: درکها و فهم ها، پیشواى اندیشه هاست، اندیشه ها، امامِ دلهاست، دلها ائمّه حواس است و حواس، پیشواى اعضا و اندام است.

۱۵ قـالَ الصّادِقُ علیه السلام: ما مِنْ رَجُلٍ تَکَبَّرَ او تَجَبّرَ اِلاّ لِذِلَّةٍ یَجِدُها فِى نَفْسِهِ. [اصول کافى، ج 2، ص 312.]

حضرت صادق علیه السلام فرمود: هیچ کس تکبّر و قدرت نمایى نمى ورزد، مگر بخاطر ذلّتى که در درون خویش مى یابد و احساس مى کند.[ . تکبّر، نتیجه کمبود شخصیّت است.]

۱۶ قالَ رَسوُل اللّه صلی الله علیه و آله: بِمَوْتِ النَّفْسِ تَکُونُ حَیاةُ الْقَلْبِ وَ بِحَیاةِ الْقَلْبِ الْبُلُوغُ اِلَى الأسْتِقامَةِ. [مستدرک الوسائل، ج 11، ص 226.]

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: حیات دل با مرگ نفْس است و رسیدن به استوارى و استقامت، در سایه زنده دلى فراهم مى شود.

۱۷ عَن امیرِالمؤمنین علیه السلام: اِذا هِبْتَ اَمْرا فَقَعْ فیهِ فَاِنَّ شِدَّةَ تَوَقّیهِ اَعْظَمُ مِمّا تَخافُ مِنْهُ. [نهج البلاغه، صبحى صالح، حکمت 175.]

على علیه السلام فرمود: هرگاه از کارى هراس و بیم داشتى، خود را در آغوش همان کار بیفکن، چرا که سختى پرهیز و هراس، بزرگتر از خود آن چیزى است که از آن مى ترسى[ . اقدام، ترسها را مى ریزد. و در ضرب المثلهاى عرب است: «مادرِ کُشته، مى خوابد ولى آنکه فرزندش را تهدید به مرگ کرده باشند، خوابش نمى برد.»] .

۱۸ قالَ علىٌّ علیه السلام: قُـوتُ الأَجْسادِ اَلطَّـعامُ وَ قُوتُ الأرْواحِ اَلإِطْعامُ. [بحارالأنوار (چاپ بیروت) ج 72، ص 456.]

امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: «طعام»، قُوت و غذاى جسم است، و «اطعام»[ . بعضى از اطعام دیگران لذت بیشترى مى برند تا خوردن خودشان.] غذاى روح است.

۱۹ عَنِ النّبىّ صلی الله علیه و آله: بُـکاءُ الْمـؤمِنِ مِنْ قَلْبِهِ وَ بُکاءُ المُنافِقِ مِنْ هامَتِهِ. [میزان الحکمة، ج 10، ص 153، به نقل از کنز العمّال، خبر 850.]

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: گریه مؤمن از قلب اوست، و گریه منافق از سر او (یعنى سطحى و ظاهرى است، مثل اشک تمساح).

۲۰ قالَ علىٌّ علیه السلام: ما اَضْمَرَ اَحَدٌ شَیْئا اِلاّ ظَهَرَ فِى فَلَتاتِ لِسانِهِ وَ صَفَحاتِ وَجْهِهِ. [نهج البلاغه، صبحى صالح، حکمت 26.]

على علیه السلام فرمود: هرگز کسى چیزى را در دل پنهان نمى کند، مگر آنکه از لغزشها و پَرِشهاى زبانى اش و نیز از دگرگونیهاى چهره اش آشـکار مى شود[ . رنگ رخساره خبر مى دهد از سرّ ضمیر ] .

۲۱ عَنِ امیرِالمؤمنین علیه السلام: ذَوُواالْعُیُوبِ یُحِبُّونَ اِشاعَةَ مَعائِبِ النّـاسِ لِیَتَّسِعَ لَهُـمُ الْعُـذْرُ فِـى مَعایِبِهِمْ. [غرر الحکم، (چاپ دانشگاه) ج 4، ص 340.]

از امیرالمؤمنین علیه السلام روایت است که: افراد عیب دار، دوست دارند تا عیوب مردم را پخش کنند، تا بهانه اى براى معایب خویش فـراهم آید (با یافتن شریک جرم، مى کوشند خطاى خویش را پنهان کنند).

۲۲ قـالَ علىّ علیه السلام: ماءُ وَجْهِکَ جامِدٌ یُقْـطِرُهُ السُّؤالُ، فَـانْظُـرْ عِنْدَ مَنْ تُـقْـطِرُهُ. [نهج البلاغه، صبحى صالح، حکمت 346.]

عـلى علیه السلام فرمود: آبروى تو جامد است و درخواست، آن را قطره قطره مى ریزد. پس ببین که آبروى خویش را نزد چه کسى فرو مى چکانى؟

۲۳ قـالَ اَمیرُالمـؤمـنین علیه السلام: ایّـاکُمْ وَ الْـمِراءَ وَ الْخُـصُـومَةَ فَاِنَّهُما یُمْرِضانِ الْقُلُوبَ عَلَى الإخوانِ وَ یَنْبُتُ عَلَیْهِـما النِّـفاقُ. [اصول کافى، ج 2، ص 300.]

على علیه السلام فرمود: از کشمکش وجدال وخصومت بپرهیزید، که اینها دلها را نسبت به برادران، بیمار مى سازد و بر شاخه جدال و دشمنى، نفاق مى رویَد.

۲۴ قالَ رَسُولُ اللّه صلی الله علیه و آله: اَلْهَدیّةُ تُورِثُ الْمَوَدَّةَ وَ تَجْلِدُ الأُخُوَّةَ وَ تُذْهِبُ الضَّغینَةَ، تَهادُوا تَحابُّوا. [بحارالانوار، ج 74، ص 166.]

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «هدیه»، دوستى مى آورد و رابطه برادرى را استوار مى کند و کینه را مى زداید، هدیه به یکدیگر بدهید تا محبّت بیابید.

۲۵ عن ابى عبداللّه علیه السلام: اِذا اَحْبَبْتَ رَجُلاً فَاَخْبِرْهُ بِذلِکَ فَاِنَّـهُ اَثْبَتُ لِلْمَـوَدَّةِ بَیْنَکُما. [اصول کافى، ج 2، ص 644.]

امام صادق علیه السلام فرمود: هرگاه کسى را دوست داشتى به او خبر بده، چرا که این کار، دوستى میان شما را استوارتر مـى سازد[ . انسان، تشنه ابراز محبّت از سوى دیگران است.] .

۲۶ قال علىٌّ علیه السلام: نُصْحُکَ بَیْنَ الْمَـلاَءِ تَقْریعٌ. [میزان الحکمة، ج 10، ص 580 (به نقل از غرر الحکم).]

على علیه السلام فرمود: نصیحت کردن تو (دیگرى را) در حضور جمع، خُرد کردن و کوبیدنِ شخصیّت طرف است.

۲۷ قالَ علىٌّ علیه السلام: مَـنْ لَمْ یُحْسِنْ ظَنَّـهُ اِسْتَوْحَشَ مِنْ کُلِّ اَحَدٍ. [غرر الحکم (چاپ دانشگاه) ج 5، ص 442.]

على علیه السلام فرمود: آنکس که گمان خود را نیکو نسازد (و بدبین باشد) از هر کسى وحشت مى کند.

۲۸ قالَ علىٌّ علیه السلام: اَسْوَأُ النّاسِ حالاً مَنْ لَمْ یَثِقْ بِاَحَدٍ لِسُوءِ ظَنِّهِ وَ لَمْ یَبْقَ بِهِ اَحَـدٌ لِسُوءِ فِعْلِهِ. [بحار الانوار، ج 75، ص 93.]

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: بدحال ترین مردم کسى است که بخاطر بدگمانى اش، به هیچ کس اطمینان نمى کند، در نتیجه بخاطر بدرفتارى اش کسى براى او نمى ماند.

۲۹ قالَ ابو عبـداللّه علیه السلام: لا تُمـارِ فَیَـذْهَبَ بَهـاؤُکَ وَ لا تُمازِحْ فَیُجْتَرَأَ عَلَیْکَ. [اصول کافى، ج 2، ص 665.]

امام صادق علیه السلام فرمود: مجادله مکن، که شخصیّت و عظمتت مى رود، و شوخى مکن، که بر تو گستاخ مى شوند.

۳۰ عَنْ علىٍّ علیه السلام: خَوافِى الْأَخْلاقِ تَکْشِفُها الْمُعاشَرَةُ. [غررالحکم(چاپ دانشگاه)، ج3، ص466.]

امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: معاشـرت، خصلتها و اخلاق پنهان را آشکار مى سازد.

۳۱ قالَ امیرالمؤمنین علیه السلام: عَجِبْتُ لِمَنْ یَنْشُدُ ضالَّتَهُ وَ قَد اَضَلَّ نَفْسَهُ فَلا یَطْلُبُها. [غرر الحکم، (چاپ دانشگاه) ج 4، ص 340.]

امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: در شگفتم از کسى که گمشده خود را مى جوید، در حالى که «خود» را گـم کرده و در پى یـافتن آن نیست![ . اندکى در خود نگر تا کیستىاز کجایى، در کجایى، چیستى؟]

۳۲ قالَ علىٌّ علیه السلام: اَعْجَزُ النّاسِ مَنْ عَجَزَ عَنْ اِکْتِسابِ الاِْخوانِ وَ اَعْجَزُ مِنْهُ مَنْ ضَیَّعَ مَنْ ظَفرَ بِهِ مِنْهُمْ. [نهج البلاغه، صبحى صالح، حکمت 12.]

على علیه السلام فرمود: ناتوان ترین مردم، کسى است که از «دوست یابى» ناتوان باشد. و عاجزتر از او کسى است که برادران و دوستان خود را نتواند نگهدارد.

۳۳ عن ابى عبـداللّه صلی الله علیه و آله: مَنْ ساءَ خُلْقُهُ عَذَّبَ نَفْسَهُ. [اصول کافى، ج 2، ص 321، غرر الحکم، ج 5، ص 239.]

امام صـادق علیه السلام فرمـود: هرکس بداخلاق باشد، خودش را شکنجه و آزار مى دهد.

۳۴ قالَ ابوعبدِاللّه علیه السلام: اِنَّ الَّذینَ تَراهُمْ لَکَ اَصْدِقاءَ اِذا بَلَوْتَهُمْ وَجَدْتَهُمْ عَلى طَبَقاتٍ شَتّى: فَمِنْهُمْ کَالاَْسَدِ فِى عِظَمِ الْأکْلِ وَ شِدَّةِ الصَّوْلَةِ وَ مِنْهُمْ کَالذِّئْبِ فِى الْمَضَرَّةِ وَ مِنْهُمْ کَالْکَلْبِ فِى الْبَصْبَصَةِ وَ مِنْهُمْ کَالّثَعْلَبِ فِى الرَّوَغانِ وَالسِّرْقَةِ، صُوَرُهُمْ مُخْتَلِفَةٌ وَالْحِرْفَةُ وَاحِدَةٌ. [اختصاص شیخ مفید، ص 252.]

امام صادق علیه السلام فرمود: کسانى را که دوست خودت مى پندارى، اگر آنان را امتحان کنى، خواهى یافت که بر چند طبقه و گروهند: گروهى همچون شیرند، پر خوراک و حمله آور، گروهى چون گرگند، در زیان رسانى و درندگى، گروهى همچون سگند، در دُم جنباندن و چاپلوسى، گروهى مانند روباهند، در نیرنگ و دله دزدى. چهره ها مختلف است، ولى کارشان یکى است.

۳۵ قالَ علىٌّ علیه السلام: صِحَّةُ الْجَسَدِ مِنْ قِلَّةِ الْحَسَدِ. [وسائل الشیعة، ج 11، ص 294.]

على علیه السلام فرمود: تندرستى، از کمبود (یا نبودن) حسد به دست مى آید.

۳۶ عن جعفر بن محمّد علیه السلام اَنّهُ قالَ: اِذا لَبِسَ الْجَسَدُ الثَّوْبَ اللَّیِّنَ طَغى. [دعائم الأسلام، ج 2، ص 159.]

امام صادق علیه السلام فرمود: هرگاه بدن، لباس نرم بپوشد، طغیان مى کند![ . تأثیر لباس در حالت روحى و تأثیر ظاهر در باطن.]

۳۷ قال علىٌّ علیه السلام: تَکَبُّرُکَ فِى الْوِلایَةِ ذُلٌّ فِى الْعَزْلِ. [غرر الحکم (چاپ دانشگاه) ج 3، ص 316.]

على علیه السلام فرمود: تکبّر ورزیدن تو در دوران ریاست و سرپرستى، موجب ذلّت در ایّام برکنارى است.

۳۸ قـالَ امیرُ المؤمنین علیه السلام: ثَلاثُ عَلاماتٍ لِلْمُرائى: یَنْشِطُ اِذا رَأىَ النّاسَ وَ یَکْسِلُ اِذا کانَ وَحْدَهُ وَ یُحِبُّ اَنْ یُحْمَدَ فِى جَمیعِ اُمُورِهِ. [وافى، ج 5، ص 856.]

على علیه السلام فرمود: ریاکار را سه نشانه است: هرگاه مردم را ببیند، با نشاط و تحرّک مى شود، هرگاه تنهاست، سست و بى حال است، و دوست دارد در همه کارهایش او را تعریف کنند.

۳۹ سَمِعْتُ رَجُلاً یَسألُ ابا عبدِ اللّه علیه السلام فقال: الرَّجُلُ یقولُ اَوَدُّکَ، فَکَیْفَ اَعْلَمُ اَنَّهُ یَوَدُّنى؟ فَقالَ علیه السلام : اِمْتَحِنْ قَلْبَکَ، فَاِنْ کُنْتَ تَوَدُّهُ فَاِنَّهُ یَوَدُّکَ. [اصول کافى، ج 2، ص 652.]

صالح بن حکم گوید: شنیدم مردى از امام صادق علیه السلام مى پرسید: گاهى مردى به من مى گوید: دوستت دارم. از کجا بدانم که (راست مى گوید و) دوستم دارد؟ حضرت فرمود: قلب خودت را بیازماى، پس اگر تو او را دوست دارى، بدان که او نیز تو را دوست دارد[ . دل به دل راه دارد.] .

۴۰ عَـنِ النّبى صلی الله علیه و آله: اَلاَْ?ْواحُ جُنُودٌ مُجَنَّدَةٌ فَما تَعارَفَ مِنْها اِئْتَلَفَ وَ ما تَناکَرَ مِنْها اِختَلَفَ. [کنز العمّال، ج 9، ص 6 و 22.]

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: روحها، لشکریانى آراسته اند. روحهایى که همدیگر را بشناسند با هم الفت مى یابند و آنها که یکدیگر را نشناسند، اختلاف پیدا مى کنند[ . همدلى از همزبانى برتر است.] .