أربعینات

1.قضا

اِنَّ اللّه َ یَاْمُرُکُمْ اَنْ تُؤَدُّوا الاَماناتِ اِلی اَهلِها وَ اِذا حَکَمْتُمْ بَیْنَ النّاسِ اَنْ تَحْکَمُوْا بِالْعَدْلِ اِنَّ اللّه َ نِعِمّا یَعِظُکُمْ بِهِ اِنَّ اللّه َ کانَ سَمیعا بَصیرا؛(1)

خداوند به شما فرمان می دهد که امانت ها را به صاحبان آن ها باز گردانید، و چون بین مردم داوری می کنید، دادگرانه داوری کنید. خداوند به امری نیک پندتان می دهد، که خداوند شنوای بیناست.

2.داوری الهی

وَ اللّه ُ یَحْکُمُ عَلَی ما غابَ عَنْکَ؛(1)

داوری در آن چه از تو پنهان است با خدای جهان می باشد.

3.قضاوت رسول اللّه در بین مردم

امام صادق علیه السلام :

اِنَّ رَسُولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله قَدْ قَضی بِشاهدٍ وَ یَمِینٍ؛(1)

به درستی که رسول خدا صلی الله علیه و آله با شاهد و سوگند بین طرفین دعوا قضاوت می کردند.

4.ویژگی الهی قضاوت اهل بیت علیهم السلام

علی بن الحسین علیه السلام :

قالَ سَأَلْتُهُ بِأَیِّ حُکمٍ تَحْکُمُونَ؟ قالَ: حُکمِ آلِ داوودَ فَإنْ اَعیانا شَی ءٌ تَلقَّانا بِهِ رُوحُ القُدسِ؛(1)

جعید همدانی گوید: از امام سجاد علیه السلام پرسید: «بر چه اساسی قضاوت می کنید»؟

فرمود: «به حکم و قضاوت داوود». پس اگر در جایی درماندیم روح القدس آن را به ما می رساند.

5.قرآن و سنت برترین داور

علی علیه السلام درباره ارجاع اختلافات به خدا و رسول صلی الله علیه و آله فرموده است:

فَرَدُّهُ إِلَی اللّه ِ اَنْ نَحْکُمَ بِکِتابِهِ وَرَدُّهُ إِلَی الرَّسُولِ أَنْ نَأخُذَ بِسُنَّتِهِ؛(1)

در (خصومت و اختلافات) کتاب الهی و سنت نبوی را مراجع حل اختلاف قرار دهید.

6.اهمیت قضاوت در اسلام

امام امیر مؤمنان علی علیه السلام به شریح:

قَدْ جَلَسْتَ مَجْلِسا لایَجْلسُهُ إِلاَّنَبِیٌّ اَوْ وَصِیُّ نِبیٍّ اَوْ شَقِیٌّ؛(1)

در جایگاهی نشسته ای که فقط جای نبی و وصی یا انسان شقی و بدبخت است.

7.داوری طاغوت

امام صادق علیه السلام :

مَنْ تَحاکَمَ إِلی الطاغُوتِ فَحَکَمَ لَهُ فِإِنَّما یَأْخُذُ سُحْتا وَ إِنْ کانَ حَقُّهُ ثابِتا؛(1)

اگر کسی طاغوت را حاکم دعوا قرار دهد، اگرچه حق مسلمی برای او حکم کند، حق تصرف در آن چه را گرفته ندارد و آن سحت و مال حرام است، اگرچه حق مسلم او باشد.

8.دانش قضات

امام صادق علیه السلام :

أُنْظُرُوا إِلی رَجُلٍ مِنْکُمْ یَعْلَمُ شَیئا مِنْ قَضائِنا فَاجْعَلُوهُ بَیْنَکُم فَإِنّی قَدْ جَعَلْتُهُ قاضِیا فَتَحاکَمُوا إِلَیهِ؛(1)

از جمع خود (شیعیان) به کسی مراجعه کنید که بر احکام الهی وقوف و آشنایی دارد و ما او را در بین شما قاضی قرار دادیم. داوری را پیش وی ببرید.

9.قضاوت براساس گمان

امام امیر مؤمنان علی علیه السلام :

لَیْسَ مِنَ الْعَدْلِ الْقَضاءُ عَلَی الثِّقَهِ بِالظَنِّ؛(1)

از عدالت نیست که بر شخص مورد اعتماد براساس گمان داوری کنی.

10.جایگاه صلح در قضاوت

امام امیر مؤمنان علی علیه السلام به شریح:

وَ اعْلَمْ أَنَّ الصُّلحَ جائزٌ بَیْنَ المُسلِمینَ اِلاّ صُلحا حَرَّمَ حَلالاً أَو أَحَلَّ حَراما؛(1)

بدان ای شریح، صلح جایز است بین مسلمانها تا جایی که حلال حرام نگردد یا چیز حرام حلال نشود.

11.عادل ترین مردم

امام امیر مؤمنان علی علیه السلام :

أَعْدَلُ الْخَلْقِ أَقْضاهُم بِالحَقِّ؛(1)

عادل ترین مردم قضاوت کننده ترین آنان به حق هستند.

12.رسوایی در حکم جور

امام امیر مؤمنان علی علیه السلام :

أَفْظَعُ شَی ءٍ ظُلمُ الْقُضاهِ؛(1)

دردناک ترین چیز ستم کردن قاضیان است.

13.اهمیت قضاوت به حکم الهی

امام صادق علیه السلام :

مَنْ حَکَمَ فی دِرهَمینِ بِغَیرِ ما أَنْزَلَ اللّه ُ عَزَّوَجَلَّ فَهُوَ کافِرٌ بِاللّه ِ العَظیمِ؛(1)

کسی که در دو درهم به غیر آانچه از طرف خداند نازل شد حکم کند، کافر به خداوند بزرگ است.

14.طلب قضاوت برای دنیا

رسول خدا صلی الله علیه و آله :

مَنْ ابتَغی القَضاءَ وَ سَأَلَ فِیهِ الشُفَعاءَ وُکِلَ إِلی نَفْسِهِ وَ مَنْ اُکْرِهَ عَلَیهِ أَنْزَلَ اللّه ُ عَلیهِ مَلَکا یُسَدِّدُه؛(1)

هر که جویای منصب قضاوت باشد و برای رسیدن به آن متوسل به این و آن شود، خداوند او را به خودش واگذارد و هر که مجبور به پذیرفتن آن شود خداوند فرشته ای بر او فرو فرستد که استوارش بدارد.

15.خصوصیات قاضی خوب

امام امیر مؤمنان علی علیه السلام :

ثُمَّ اخْتَرْ لِلْحُکمِ بَیْنَ النّاسِ أَفْضَلَ رَعْیَّتِکَ فِی نَفْسِکَ مِمَّنْ لاتَضِیْقُ بِهِ الاُمُورُ وَلاتَمْحَکُهُ الْخُصُومُ...؛(1)

پس از میان مردم، برترین فرد نزد خود را برای قضاوت انتخاب کن کسانی که مراجعه فراوان آن ها را به ستوه نیاورد و برخورد مخالفان با یکدیگر او را خشمناک نسازد.

16.قضاوت ناحق

امام صادق علیه السلام :

رَجُلٌ قَضی بِجَوْرٍ وَ هُوَ یَعْلَمُ فَهُوَ فی النّارِ، وَ رَجُلٌ قَضی بِجَوْرٍ وَ هُوَ لایَعْلَمُ فَهُوَ فی النّارِ؛(1)

کسی که به ستم حکم کند در حالی که می داند، در آتش است و کسی که جاهلانه حکم به ستم کند، جایگاهش آتش است.

17.عواقب حکم جور

امام صادق علیه السلام :

اَیُّ قاضٍ قَضی بَیْنَ إِثنَینِ فَأخْطَأَ سَقَطَ أَبعدَ مِنْ السَماءِ؛(1)

هر قاضی در قضاوت دو نفر عمدا به غیر حق حکم کند، سقوطش از سقوط از آسمان به زمین هم سخت تر است.

18.جایگاه بیّنه و یمین در قضاوت

رسول خدا صلی الله علیه و آله :

اَلبَیِّنَهُ عَلَی مَنِ ادَّعی وَ الیَمینُ عَلی مَنْ اُدُّعِیَ عَلَیهِ؛(1)

شاهد آوردن بر کسی است که ادعایی دارد و قسم مال کسی است که ادعا علیه اوست (انکار می کند).

19.پاداش زحمات قاضی

امام امیر مؤمنان علی علیه السلام :

إِیّاکَ وَالتَّضَجُّرَ وَ التَّأذّی فی مَجْلِسِ القَضاءِ الَّذی أوجَبَ اللّه ُ فیه الأجرَ، و یَحْسُنُ فیه الذُّخْرُ لِمَنْ قَضی بِالحقِّ؛(1)

مبادا در مجلس قضاوت اظهار خستگی و ناراحتی کنی، مجلس که خداوند در آن پاداش قرار داده و برای هر کسی که به حق داوری کند ذخیره خوبی در نظر گرفته است.

20.رعایت آداب قضاوت

امام امیر مؤمنان علی علیه السلام :

یا شُرَیْحُ لاتُسارَّ أَحَدا فی مَجْلِسِکَ، وَ إِذا غَضِبْتَ فَقُمْ، وَلاتَقْضِیَنَّ وَ أَنْتَ غَضْبانُ؛(1)

ای شریح در مجلس قضاوت، در گوشی صحبت مکن؛ و اگر عصبانی شدی، برخیز و در حال خشم هرگز داوری مکن.

21.رحمت الهی برسر قضاوت حق

امام امیر مؤمنان علی علیه السلام به شریح:

یَدُاللّه ِ فَوْقَ رأسِ الْحاکِمِ تُرَفْرِفُ بِالرَّحْمَهِ، فَإِذا حافَ وَکَلَهُ اللّه ُ اِلی نَفْسِهِ؛(1)

دست رحمت خدا، بر فراز سر قاضی در حرکت است. پس هر گاه ستم و حق کشی کند، خداوند او را به خودش وا می گذارد.

22.همراهی ملائکه با قضات

رسول خدا صلی الله علیه و آله :

اِذا جَلَسَ القاضِی فی مَجْلِسِهِ، بَسَطَ عَلَیْهِ مَلَکانِ یُسَدِّدانِهِ وَ یُرشِدانِهِ وَ یُوفِّقانِهِ، فَاِذا جار یَخْرُجانِ وَ یَتْرُکانِهِ؛(1)

زمانی که قاضی بر مسند قضاوت می نشیند فرشتگان فرود می آیند بر او که او را یاری و ارشاد می کنند و هنگامی که حکم ناحق بدهد خارج می شوند و او را ترک می کنند.

23.قضات طاغوت

امام صادق علیه السلام :

کُلُّ حاکِمٍ یَحْکُمُ بِغَیْرِ قُوْلِنا أَهْلَ البیتِ فَهُوَ طاغُوتٌ؛(1)

هر حاکمی که به غیر قول ما اهل بیت حکم کند، پس طاغوت است.

24.قضاوت در حالت غیر عادی

رسول خدا صلی الله علیه و آله :

اِنَّهُ نَهی أَنْ یَقْضی القاضِی وَ هُوَ غَضْبانُ أَوْ جائِعٌ أَوْناعِسٌ؛(1)

رسول خدا صلی الله علیه و آله نهی فرمودند از قضاوت قاضی در حالت خشم، گرسنگی و یا چرت زدن.

25.گوش دادن به کلام طرفین

رسول خدا صلی الله علیه و آله :

إِذا تَقاضی إِلَیْکَ رَجُلانِ فَلا تَقْضِ لِلأَوّلِ حَتّی تَسْمَعَ مِنَ الآخَرِ فَإِنَّکَ إِذا فَعَلْتَ ذلِکَ تَبَیَّنَ لَکَ الْقَضاءُ؛(1)

هر گاه در مسند قضاوت نشستی حکم مده؛ مگر آن که حرفهای هر دو را شنیده باشی. در آن صورت است که داوری برای تو روشن خواهد شد.

26.عدالت در نگاه و اشاره

رسول خدا صلی الله علیه و آله :

مَنْ أُبْتُلِیَ بِالقَضاءِ بینَ المسلمینَ فَلْیَعْدِلْ بَیْنَهُم فِی لَحْظِهِ وَ اِشارَتِهِ وَ مَقْعَدِهِ وَ مَجْلِسِهِ؛(1)

هر که به داوری کردن میان مسلمانان مبتلا شود، باید در نگاه ها و اشاره کردن ها و جای نشستن و نحوه نشستن خود نسبت به آن ها یکسان رفتار کند.

27.اهمیت گفتار قاضی در قضاوت

رسول خدا صلی الله علیه و آله :

لِسانُ القاضِی بَینَ جَمْرَتینِ مِنْ نارٍ حَتّی یَقْضِیَ بَینَ النّاسِ فَإِمّا إِلی الجَنَّهِ وَ إِمّا إِلَی النَّارِ؛(1)

زبان قاضی [در هنگام قضاوت] میان دو پاره آتش است تا آن که میان مردم قضاوت کند و سرانجام او را به سوی بهشت یا جهنم می کشاند.

28.عامل عزل قاضی

امام امیر مؤمنان علی علیه السلام :

وَلِّیَ اباالأسودِ الدُوئَلی القَضاءَ، ثُمَّ عَزَلَهُ . فَقالَ لَهُ: لِمَ عَزَلْتَنی وَ ما جَنَیْتُ وَ ما خُنْتُ؟ فَقالَ : اِنّی رَأیتُ کَلامَکَ یَعْلُو عَلی کَلامِ خَصْمِکَ؛(1)

امام علی علیه السلام ابوالاسود دوئلی را به قضاوت گماشت. سپس او را عزل کرد. امام علیه السلام در پاسخ به ابو الاسود دوئلی که پرسید: «چرا مرا با آن که مرتکب خیانت و جنایت نشده ام از منصب قضا عزل کردی»؟ حضرت فرمود: «دیدم که صدایت را از صدای خصم بالا برده ای».

29.جایگاه قاضی عادل در آخرت

امام باقر علیه السلام :

إِنَّ لِلّهَ جَنَّهً لایَدْخُلُها إِلاّ ثَلاثَهٌ : أَحَدُهُمْ مَنْ حَکَمَ فی نَفْسِهِ بِالحَقِّ؛(1)

خداوند را در قیامت بهشتی است که احدی به آن راه ندارد، مگر سه گروه یکی از آن سه گروه کسی است که درباره خودش به حق قضاوت کند.

30.قضاوت جور در جهنّم

امام صادق علیه السلام :

إِنَّ النَّواویسَ شَکَتْ إِلی اللّه ِ شِدَهَ حَرِّها، فَقالَ لَها: اُسْکُتی؛ فَاِنَّ مواضعَ القُضاهِ أَشَدُّ حَرّا مِنکِ؛(1)

نواویس (جایگاهی در دروزخ) از گرمای سخت خود به درگاه خداوند شکایت کرد. خداوند خطاب به آن فرمود: ساکت باش. همانا جایگاه قاضیان از جای تو سوزان تر است.

31.رجوع به قاضی ظالم

امام صادق علیه السلام :

أَیُّما مُومِنٍ قَدَّمَ مُؤمنا فی خُصومَهٍ إلی قاضٍ أو سلطانٍ جائِرٍ فَقضی عَلَیهِ بِغَیْرِ حُکْمِ اللّه ِ فَقَدْ شَرِکَهُ فی الأِثمِ؛(1)

هرگاه مومنی برادر مومن خودش را جهت رفع خصومت به سوی قاضی یا حاکم ظالمی ببرد و او برخلاف حکم الهی، حکم کند، شریک در گناه قاضی ظالم خواهد بود.

32.موانع قبولی شهادت در قضا

رسول خدا صلی الله علیه و آله :

لَمْ تَجُزْ شَهادَهُ الصَبیِّ وَ لاخَصْمٌ و لامُتَّهَمٌ ولاظَنِینٌ؛(1)

گواهی کودک و دشمن و متهم و ظنین (مورد گمان بد) پذیرفته نمی شود.

. النوادر أشعری، ص 160.

33.رشوه در قضاوت

امام صادق علیه السلام :

اَلرَّشاءُ فِی الْحُکْمِ هُوَ الْکُفْرُ بِاللّه ِ؛(1)

پذیرش رشوه در قضاوت همانا کافر شدن به خداست.

34.شفاعت در حد نیست

رسول خدا صلی الله علیه و آله :

یا اُسامَهُ ! لاتَشْفَع فی حَدٍّ؛(1)

ای اسامه! در حدود الهی شفاعت و واسطه گری مکن.

35.خطا در قضاوت (غیر عمد)

امام امیر مؤمنان علی علیه السلام :

اِنَّ ما أَخَطَأَتِ القُضاهُ فی دَمٍ أَوْ قَطْعٍ فَهُوَ عَلی بَیتِ مالِ الْمُسْلِمینَ؛(1)

همانا خطای قاضی در حکم قصاص به قتل یا قطع عضو بر عهده بیت المال مسلمین است.

36.بدترین قاضی

امام امیر مؤمنان علی علیه السلام :

شَرُّ القُضاهِ مَنْ جارَتْ أَقْضِیَتُهُ؛(1)

بدترین قاضی ها کسی است که ستمگرانه داوری کند.

37.آفت قضاوت

امام امیر مؤمنان علی علیه السلام :

آفَهُ القُضاهِ الطَّمَعُ؛(1)

آفت قاضیان طمع است.

38.زوال قدرت قاضی

امام امیر مؤمنان علی علیه السلام :

مَنْ جارَتْ أَقْضِیَتُهُ زالَتْ قُدرَتُهُ؛(1)

هر که در حکمهایش ستم نماید، قدرتش زایل گردد.

39.شهادت دروغ

رسول خدا صلی الله علیه و آله :

یُبْعَثُ شاهدُ الزُّورِ یَوْمَ القِیامَهِ یَدْلَعُ لِسانَهُ فی النّارِ کَما یَدْلَعُ الْکَلْبُ لِسانَه فی الإناءِ؛(1)

در روز قیامت حال کسی را که شهادت دروغ داده که با زبان خود آتش جهنم را می لیسد، همان طور که سگ کاسه آب را می لیسد.

40.تلقین نکردن به گواهان

رسول خدا صلی الله علیه و آله :

اِنَّ رَسُولُ اللّه ِ نَهی أَنَ یُحابِیَ القاضی أَحَدَ الخَصْمَینِ بِکَثْرهِ النَّظَرِ وَ حُضُورِ الذِّهنِ، وَ نهی عَن تَلقینِ الشُّهُودِ؛(1)

رسول خدا صلی الله علیه و آله از این که قاضی فقط به یکی از طرفین مخاصمه نیک بنگرد و توجه کند نهی فرموده و از تلقین کردن به گواهان نیز نهی فرمود.