چهل حدیث عفو و اغماض
١ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:
مَن یَعْفُ یَعْفُ اللهُ عَنهُ.
هر کس عفو و گذشت داشته باشد خدا نیز از او گذشت خواهد نمود. (شهاب‌الاخبار، ص ١٤٣)
٢ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:
شیئانِ لایوُزَنُ ثوابُهُما: العَفُو و العدلُ.
دو چیز است که (عظمت) ثواب آنها قابل ارزیابی نیست: یکی عفو و اغماض و دیگری عدل و انصاف. (فهرست غرر، ص ٢٥٢)
٣ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:
اِقبَلْ عُذرَ مَنِ اعتَذَرَ اِلَیکَ.
اگر کسی از تو عذر خواهی کرد تو نیز عذر او را بپذیر (که نشانه شخصیت والای تو است). (تحف‌العقول، ص ٨٢)
٤ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:
مُرُوَّتُنا اَهلَ البَیتِ اَلعفْوُ عَمَّن ظَلَمَنا وَ إعطاءُ مَن حرَمَنا.
فتوّت و بزرگ‌منشی ما خاندان رسالت عفو و اغماض از کسی که به ما ظلم کرده و بذل و عطا به کسی که ما را محروم نموده است. (تحف‌العقول، ص ٣٧)
٥ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:
اِذا اُسِیءَ اِلَیکُم فَاعْفُوا وَاصفَحُوا کَما تُحِّبُّونَ أَن یُعفَی عَنکُم.
اگر کسی به شما بدی کرد شما چشم‌پوشی کنید و گذشت داشته باشید همان‌طور که دوست دارید دیگران هم نسبت به شما گذشت داشته باشند. (تحف‌العقول، ص ١٤٧)
٦ـ «امام جعفرصادق علیه‌السلام»:
العَفوُ زَکاةُ الظَّفَرِ.
زکات فتح و پیروزی، عفو و گذشت از خطای دیگران است. (بحار، ص ٧٨، ص ٢٦٨)
٧ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:
عَوِّدْ نَفسَکَ السَّماحَ.
خودت را به گذشت و جوانمردی عادت بده. (دستور معالِم‌الحِکَم، ص ٦٩)
٨ـ «امام محمدباقر(علیه‌السلام)»:
اِذا قَدَرتَ عَلی عَدُوِّکَ فَاجعَلِ العَفوَ عَنهُ شُکراً لِلقُدرَةِ عَلَیهِ.
هر زمان که بر دشمنت پیروز شدی به شکرانة این پیروزی او را ببخش. (لئالی‌الأخبار،ج ٢، ص ١٦٢)
٩ـ «امام حسین علیه‌السلام»:
إنَّ اَعفَی النّاسِ مَن عَفی عَن قُدرَةٍ.
باگذشت‌ترین مردم آن کسی است که با تکیه بر مسند قدرت، عفو و اغماض داشته باشد. (بحار، ج ٧٨، ص ١٢١)
١٠ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:
ما أقبَحَ العُقُوبَةَ مَعَ الاعتِذار.
چقدر زشت و ناروا است که انسان، گنهکاری که از او پوزش می‌طلبد، عقوبت نماید. (فهرست غرر، ص ٢٤١)
١١ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:
عَلَیکُم بِالعَفِو فَاِنَّ العَفْوَ لایَزِیدُ العَبدَ اِلاّ عِزاًّ فَتَعافُوا یُعِزُّکُمُ اللهُ.
بر شما باد عفو و اغماض را. عفو و گذشت بر عزت و سرافرازی بنده می‌افزاید، شما گذشت داشته باشید خداوند شما را عزیز و سرافراز می‌گرداند. (اصول کافی، ج ٣، ص ١٦٧)
١٢ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:
معاجَلَةُ اِلانتقامِ مِن شِیَم اِللِّئامِ.
عجله و شتاب در انتقام گرفتن، روش مردمان فرومایه است. (فهرست غرر، ص ٣٩٦)
١٣ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:
شَرُّ الناسِ مَن لایَغفِرُ الذَّنبَ و لایُقیلُ العَثْرَةَ.
بدترین مردم کسی است که خطای دیگران را نمی‌بخشد و از لغزش آنها نمی‌گذرد. (بحار، ج ٧٧، ص ٦٦)
١٤ـ «امام محمدباقر(علیه‌السلام)»:
اَلنّدامَةُ علیَ العَفوِ أفضَلُ وَ أیسَرُ مِنَ النَّدامَةِ عَلَی العُقوبَةِ!
پشیمانی از عفو و گذشت بهتر از پشیمانی از عقوبت و انتقام است (جبرانش آسان‌تر است). (اصول کافی، ج ٣، ص ١٦٨)
١٥ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:
قِلّةُ العَفوِ أَقبَحُ العُیوبِ والتَّسَرُّعُ اِلَی اِلانتقامِ أَعظَمُ الذُّنوبِ.
زشت‌ترین عیب‌ها کم گذشت‌بودن، و بزرگترین گناهان عجله در انتقام گرفتن است. (فهرست غرر، ص ٢٥٣)
١٦ـ «امام حسن عسکری(علیه‌السلام)»:
خیرُ اِلاخوانِ مَن نَسِیَ ذَنبَکَ وَ ذَکَر اِحسانَکَ اِلَیهِ.
بهترین دوستان تو آن کسی است که خطایت را فراموش کند و (تنها) خوبی‌هایت را به یاد داشته باشد. (بحار، ج ٧٨، ص ٣٧٩)
١٧ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:
عجِبتُ لِمَن یَرجُو فَضلَ مَن فَوقَهُ کَیفَ یَحرُمُ مَن دُونَه؟!
تعجب می‌کنم از کسی که به فضل و عنایت (پروردگار) مافوق خود امید دارد چگونه مادون خود را ناامید می‌نماید؟! (و از لغزش او نمی‌گذرد) (فهرست غرر، ص ٣٠٩)
١٨ـ «امام محمدباقر(علیه‌السلام)»:
العافُونَ عَنِ النّاسِ یَدخُلُونَ الجَنَّةَ بِغَیرِ حِساب.
کسانی که همواره خُلق و طبعشان عفو و گذشت از دیگران است (فردا) بدون حساب، وارد بهشت خواهند شد. (لئالی‌الأخبار، ج ٢، ص ١٦٢)
١٩ـ امام حسن مجتبی(ع):
لاتُعاجِلِ الذّنبَ بِالعُقوبَةِ وَ اجعَلْ بَینهُما لِلاِعْتذارِ طَریقاً.
در عقوبت کسی که به تو بدی کرده عجله نکن و (با بزرگواری خود) یک راه پوزشی برای او باقی بگذار. (بحار، ج ٧٨، ص ١١٣)
٢٠ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:
اِقبَلْ عُذرَ أَخیکَ فَاِنْ لَمَ یَکُنْ لَهُ عُذرٌ فَالتَمِسْ لَهُ عُذراً!
عذر برادر دینی‌ات را بپذیر و اگر برای خطای خود عذری نداشت تو برای او عذری بتراش! (تحف‌العقول، ص ١٠٧)
٢١ـ «امام جعفرصادق(علیه‌السلام)»:
العَفوُ عِندَ القُدْرَةِ مِن سُنَنِ المُرسَلِینَ(ع) وَ المُتَّقِینَ.
عفو و گذشت در عین قدرت، روش پیامبران مرسل علیهم‌السلام و متقیان پرهیزکار است. (بحار، ج ٧١، ص ٤٢٣)
٢٢ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:
المُؤمِنُ نِصفُهُ تَغافُلٌ.
نیمی از رفتار مؤمن، مبنی بر تغافل و نادیده گرفتن است. (الشِّهاب فی‌الحِکَم والآداب، ص ٧)
٢٣ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:
تَغافَلْ یُحَمَدْ أَمْرُکَ.
تو برخی از امور و ناگواریها را نادیده بگیر، تا موقعیت و امورت ستوده گردد. (فهرست غرر، ص ٢٩٧)
٢٤ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:
مِن اَشرَفِ اَفعالِ الکَریمِ غَفلَتُهُ عَمّا یَعلَمُ.
یکی از شریف‌ترین اعمال یک شخص بزرگوار نادیده گرفتن معلومات خود از (عیوب) دیگران است. (نهج‌البلاغه، کلمة ٢١٣)
٢٥ـ «امام جعفرصادق(علیه‌السلام)»:
اُعفُ عَمَّن ظَلَمَک کَما أنَّکَ تُحِبُّ أَنْ یُعفی عَنک.
همان گونه که دوست داری دیگران (اگر به آنها ظلم کردی) از تو گذشت کنند تو هم نسبت به کسی که به تو ظلم کرده گذشت داشته باش. (تحف‌العقول، ص ٣١٧)
٢٦ـ امام حسن مجتبی(ع):
لَو شَتَمَنِی اَحَدٌ فِی إحْدَی اُذُنَیَّ ثُمَّ اعتَذَرَ فِی الأُخری لَقَبِلتُ.
اگر کسی برابر یک گوش من مرا دشنام دهد بعد در گوش دیگر از من عذرخواهی کند عُذر او را می‌پذیرم. (احقاق‌الحق، ج ١١، ص ١١٦)
٢٧ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:
اِقبَلْ مِن مُتَنَصِّلٍ عُذرَهُ فَتَنالُکَ الشَّفاعَة.
اگر کسی از تو معذرت خواست تو عذر او را بپذیر تا شفاعت شفیعان (فردا) نصیبت گردد. (مواعظ صدوق، ص ٧٦)
٢٨ـ «امام رضا(علیه‌السلام)»:
مَا التَقَتَ فِئتانِ قَطُّ اِلاّ نَصَرَ اللهُ أعظَمَهُما عَفواً.
هر گاه دو گروه با هم محاربه کنند خداوند گروهی را نصرت می‌دهد که عفو و گذشت آن بیشتر باشد. (امالی شیخ مفید آستان قدس، ص ٢٣١)
٢٩ـ «امام جعفرصادق علیه‌السلام»:
ثلاثٌ مِن مَکارِمِ الدُّنیا وَ الآخِرة: تَعفُو عَمَّن ظَلَمَکَ وَ تَصِلُ مَن قَطَعکَ و تَحلُمُ اذا جُهِلَ عَلیَکَ.
سه خصلت از نشانه‌های شرافت دنیا و آخرت است: از کسی که به تو ظلم کرده گذشت کنی، با کسی که با تو قطع علاقه کرده رابطه برقرار کنی و در برابر آدم نادانی که به تو بی‌حرمتی نموده خویشتن‌داری نمایی. (اصول کافی، ج ٣، ص ١٦٧)
٣٠ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:
مَن کَثُرَ عَفوُهُ مُدَّ فِی عُمُرهِ.
کسی که زیاد اهل گذشت باشد عمرش طولانی خواهد بود. (بحار، ج ٧٥، ص ٣٥٩)
٣١ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:
مَن لَم یَتغافَلْ ولاَیَغُضُّ عَن کَثِیرٍ مِنَ الأُمورِ تَنَغَّصَت عَیشُه.
کسی که تغافل نکند و از بسیاری از امور چشم‌پوشی ننماید زندگی منغّص و ناگواری خواهد داشت. (فهرست غرر، ص ٢٩٧)
٣٢ـ «امام زین‌العابدین(علیه‌السلام)»:
إنْ شَتَمَکَ رَجُلٌ عَن یَمینِکَ ثُمّ تَحَوَّلَ عَن یَسارِکَ وَ اعتَذَر اِلیکَ فَاقْبَلْ عُذَرهُ.
اگر کسی از طرف راست تو آمد و ناسزا گفت بعد برگشت و از طرف چپ از تو عذرخواهی کرد تو عذر او را بپذیر. (بحار، ج ٧٨، ص ١٤١)
٣٣ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:
أَعَزُّ العِبادِ عَلَی اللهِ الَّذِی اِذا قَدَرَ عَفی.
عزیزترین بندگان در نزد خدا آن کسی است که وقتی به قدرت رسید عفو و گذشت داشته باشد. (جامع‌السعادات، ج ١، ص ٣٠٣)
٣٤ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:
أَحسَنُ اَفعالِ المُقتَدِرِ، العَفْوُ.
عفو و اغماض، نیکوترین عَمل یک انسان مقتدر و تواناست. (فهرست غرر، ص ٢٥٢)
٣٥ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:
ما عَفی رَجُلٌ مِن مَظَلَمَةٍ یَبَتَغِی بِها وَجَه اللهِ اِلاّ زادَهُ اللهُ بِها عِزاًّ یَوْمَ القِیامَة.
کسی که برای رضا خدا از یک مظلمه و حق خود بگذرد، خداوند در قیامت بر عزّت و سرافرازی او می‌افزاید. (جامع‌السعادات، ج ١، ص ٣٠٣)
٣٦ـ «امام جعفرصادق(علیه‌السلام)»:
ثلاثٌ مَن کُنَّ فیهِ کانَ سَیّداً: کَظْمُ الغَیظِ وَالعفْوُ عَنِ المُسیءِ وَالصِّلَةُ بِالنَّفس وَ المالِ.
سه خصلت در هر کس باشد نشانة سَروری و آقایی او است: فرو بردن خشم خود در وقت غضب، عفو و اغماض از خطای دیگران، و صلة ارحام با جان و مال. (تحف‌العقول، ص ٣٣٠)
٣٧ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:
أقِیلُوا ذَوِی المُروءَاتِ عَثَراتِهِم فَما یَعثُرُ مِنهُم عاثِرٌ اِلاّ وَ یَدُهُ بِیَدِ اللهِ یَرفَعُهُ.
از لغزش‌های جوانمردان با فُتوّت درگذرید، هیچ یک از آنها نمی‌لغزد جز اینکه دست (لطف) خدا در دست او بوده وی را رفعت و برتری می‌دهد. (نهج‌البلاغه، کلمة ١٩)
٣٨ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:
عَظِّمُوا اَقدارَکُم بِالتَّغافُلِ عَنِ الدَّنِیِّ مِنَ الأُمُورِ.
با ندیده گرفتن امور جزئی و کوچک، بر اعتبار و حیثیت خود بیفزایید. (تحف‌العقول، ص ٢٢٦)
٣٩ـ «پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم»:
مَثَلُ المُؤمِنِ مَثَلُ الأرضِ، مَنافعهم منها وَ اَذاهُم عَلیها!
مؤمن همانند زمین می‌ماند خیر و منفعتش برای دیگران، و آزار و ناگواری‌های دیگران بر علیه آن است. (تحمل و بردباری او زیاد است.) (بحار، ج ٧١، ص ٤٢٢)
٤٠ـ «مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام»:
العَفْوُ عَنِ المُقِرِّ لاعَنِ المُصِرِّ!
عفو گذشت سزاوار کسی است که به خطاهای خود اعتراف و اقرار می‌کند نه آن کسی که از تقصیرات و خطاهایش دست‌بردار نیست. (نهج حدیدی، ج ٢٠، ص ٣٣٠)
