۰ قرآن مجید:
قالَ عیسَى بْنُ مَرْیَمَ: اَللّهُمَّ رَبَّنا، أَنْزِلْ عَلَیْنا مائِدَةً مِنَ السَّماءِ، تَکُونُ
لَنا عِیْـدا لاَِوَّلِنا وَ آخِرنا، وَ آیَةً مِنْکَ، وَ اُرزُقُنا وَ أَنْتَ خَیْرُ الرَّازِقینَ،
آیه ۱۱۴، سوره مائده
عیسى بن مریم علیه السلام عرضه داشت:
بارالها، پروردگارا! فرو فرست بر ما «مائده اى» از آسمان تا براى ما عید باشد، براى پیشینیان و پسینیان، و نشانه و آیتى از تو باشد.
و ما را روزى بخش، زیرا تو بهترین روزى دهندگانى.

عید آمد عید، پس شادى کنید		لب ز لب بگشوده، قنّادى کنید
شربت ذکر خدا شیرین تر است		جلوه نور خدا رنگین تر است
کام جان از یاد او شیرین کنید		سردرِ دل را به نور آذین کنید
شادى عید از بهار بندگى است		عید بى تقوا و طاعت، عید نیست
عید مردم همره نقل و نبات		عید اهل دل، رواج صالحات
عید یعنى روز تازه، سال نو		یعنى اخلاق جدید و حال نو
عید را تنها چراغانى ندان		یا هیاهوى خیابانى ندان
عید با کفش و کلاه تازه نیست		جز به رفتار و نگاه تازه نیست
عیدهایى کز پى رنگى بود		مایه اندوه و دلتنگى بود
عید بیدار دل و جانت بود		رونق اخلاق و ایمانت بود
قلب تو باید چراغانى شود		در رضاى حق دل فانى شود
عید ما شور و سرور ماندگار		عیدى ما رحمت پروردگار
عید ما روز ظهور قائم است		چون سرور شادمانى دائم است
مى شود آن دم بهار بى خزان		این جهان پیر مى گردد جوان
مى شود بر چیده چون ظلم و ستم		مى نشیند شادمانى جاى غم
عید ما یعنى که جانها روشن است		دل ز ایمان و ولایت گلشن است
قلب خود را نورافشانى کنیم		آسمان دل چراغانى کنیم.

چـند تـذکر: الف: ۱ ـ اصرار بر این بوده است که از میان روایات متعدد در یک موضوع، روایتى که از نظر سند و متن جامع باشد انتخاب شود، و البته گاهى نیز براى حفظ اختصار قسمتى از یک روایت مفصل انتخاب شده است.
۲ ـ در ترجمه روایات از روش ترجمه آزاد استفاده شده است. ضمنا همه جملاتى که داراى پیامى فراتر از متن عربى هستند، از متون مشابه روایت منتخب، و یا از صدر و ذیل حذف شده همان روایت استفاده شده است.
ب: آنچه از بررسى روایات در مورد عید نوروز به نظر رسید این است که:
۱ ـ زندگى اجتماعى و سیاسى مردم چنین اقتضا مى کند که در ایام سال روزهائى براى تجمُع و انجام مراسمى عمومى معین شود، وبررسى تاریخ جوامع گواه این گفتار و مضمون اکثر روایات وارده در این مجموعه نیز مؤید ضرورت آن است.
۲ ـ مردم حجاز بدلیل نداشتن اجتماعى متشکل، و نیز به خاطر حضور مستقیم یا غیر مستقیم سلطه سیاسى ـ نظامى ایران در جزیره العرب، خواه ناخواه تحت تأثیر فرهنگ ملى ایران قرارگرفته و عید نوروز و مهرگان را مى شناختند و چه بسا مراسمى هم برگزار مى نمودند.
۳ ـ اسلام و پیامبر گرامى آن در تأیید و یا ردّ سنن و آداب و رسوم ملى و مذهبى اقوام و جوامع دیگر، دو شرط اساسى و یک شرط توجیهى را همواره در نظر داشتند:
اولاً: سنت هاى پذیرفته شده، مبتنى بر خرافات و آئین هاى شرک و بت پرستى و ارزشها و قداست هاى غیر الهى نباشد.
ثانیا: از سنت هائى نباشد که موجب وابسستگى سیاسى ـ اجتماعى و ...شود، و یا بنحوى استقلال مسلمین را در ابعاد مختلفش زیر سئوال ببرد ـ تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه تا حدود زیادى به این نکته مربوط مى شود ـ .
و در آخر: جهت گیرى سنّت هاى معقول و غیر مضّر به استقلال نیز، همچون مجموعه بینش توحیدى اسلام، باید معنوى و در جهت متبلور ساختن عبودیت انسان در برابر حق تعالى باشد.
و در نتیجه: مراسمى همانند نوروز و مهرگان، گرچه مبناى خرافى ندارد، ـ و البته این سخن، تأیید خرافاتى از قبیل: چهارشنبه سورى، سفره هفت سین و مراسم سیزده و ... نیست ـ اما اگر به استقلال فکرى فرهنگى اسلام ضربه بزند، و موجب تحت الشعاع قرار گرفتن عید فطر و قربان و غدیر و یا حتى دهه مبارکه فجر ـ که عید ولایت و حیات مجدّد اسلام در قرن حاضر است ـ باشد، و نیز تنها به بعد طبیعى این دو روز بسنده شود، باز هم براى اسلام قابل تأیید نیست.
بلى اگر نوروز مشخصه شیعیان و محبّان اهل بیت باشد، و مراسمى جهت تشکّل مؤمنان در برابر نیرنگ و ظلم ستمگران قرار گیرد، آنگاه به عنوان «روز اهل بیت علیهم السلام» و یا «روز شیعیان» نامیده مى شود، و هر روز نوروز مى شود، چه اینکه بر همین اساس، هر روز عاشورا مى باشد.
براساس نگرش فوق هم روایت معلى (حدیث: ۱۶) تفسیر مى شود و هم امتناع امام کاظم علیه السلام از جلوس در عید نوروز(حدیث: ۲۰) روشن مى شود.
۴ ـ نکته دیگرى که در روایت امام کاظم علیه السلام قابل دقت است اینکه ممکن است ـ و به احتمال زیاد ـ ردّ مشروعیّت نوروز از سوى حضرت کاظم علیه السلام پوششى براى ردّ پیشنهاد حاکم ظالم و فرار از آثار و تبعات آن بوده است، چون تشکیلات نظامى ـ سیاسى بنى عباس در اختیار ایرانیان بود، و علاقه ایرانیان نسبت به اهل بیت نیز بر کسى پوشیده نبود، و منصور مى خواست با این پیشنهاد، هم خود را به اهل بیت نزدیک نشان دهد و هم آنان را همراه خود قلمداد کند. و با این تحلیل ممکن است قبول نهائى حضرت کاظم علیه السلام نیز براى جلوس عید شبیه قبول ولایت عهدى مأمون از سوى حضرت على بن موسى الرضا علیه السلام و از روى اجبار و اکراه باشد.
سلام و صلوات خداوند بر محمّد و اهل بیت کرام او و نفرین قهّار منتقم بر دشمنان و ظالمان آنان در هر شب و روز عید تا یوم وعید باد.آمین رب العالمین. جواد محدثى ۶ شهریور ۱۳۸۶ نیمه شعبان ۱۴۲۸.

پیامبر گرامى اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: خداوند از هرچه که آفرید، تعدادى را براى خود برگزید، از میان شبها شب هاى جمعه و شب نیمه شعبان و شب قدر و شبهاى عیدین (فطر و قربان) را برگزید، و از میان روزها روزهاى جمعه و عید را انتخاب نمود.

امام رضا علیه السلام فرمود: در روزقیامت، چهار روز را به پیشگاه خداوند هدیه مى برند، گویى که عروس را به خانه بخت مى برند، پرسیدند: این چهار روز چه روزهایى است؟ حضرت رضا علیه السلام فرمود: روز عید قربان و عید فطر و روز جمعه و عید غدیر،

امام باقر علیه السلام فرمود: حضرت آدم علیه السلام پس از جنایت قابیل، به جانشین خود شیث هبه اللّه فرمود: ظلم همچنان گسترش مى یابد تا آنگه که فرزندم نوح بیاید و به سبب نفرین او طوفانى برخیزد و همه ظالمین را نابود کند، و مؤمنان نجات یابند.) آنگاه حضرت آدم به هبه اللّه وصیت کرد که این مژده را هر سال به یاد آورد و این روز را براى خود و فرزندانش روز عید قرار دهد. آنان نیز به این وصیت عمل کردند و همواره سالروز این مژده نوید بخش و ظهور حضرت نوح را گرامى مى شمردند.

حضرت صادق علیه السلام فرمود: سیره انبیاء همواره این چنین بوده که به جانشینان خود امر مى نمودند تا روز تعیین و نصب وصىّ و جانشین را، عید بگیرند.

امام رضا علیه السلام فرمود: ... والبته روز عید غدیر در میان عید فطر و اضحى و جمعه همانند ماه در میان ستارگان است. روز تبریک و تهنیت به یکدیگر، و زمان گفتن این سخن است که: حمد و ستایش خدائى را که به ماتوفیق تمسّک به ولایت امیرالمؤمنین و فرزندان معصومش را عنایت فرمود. آنگاه فرمود: روز عید غدیر، روز شگفتن لبخند بر چهره مؤمنان و روز آرایش و زینت است.

امیرالمؤْمنین علیه السلام ـ ظاهرا در یکى از روزهاى عید ـ فرمود: امروز براى ما عـید است و فردا نیز عـید ماست و هر روزى که در آن خدا را نافرمانى نکرده باشیم براى ما عیـد است.

امیر المؤمنین علیه السلام در خطبه روز عید قربان فرمود: ... و حرمت امروز زیاد و آرزوى بهره ورى از برکات آن بجا و امید مغفرت الهى در آن پسندیده است. پس ذکر خداى بزرگ را زیاد گویید و استغفار کنید و توبه نمایید که او توبه پذیر و مهربان است.

امیر المؤمنین علیه السلام در خطبه روز عید فطر فرمود: هان اى مردم! امروزِ شما، روزى است که نیکوکاران بدان پاداش نیک برند و بدکاران زیان بینند، و این شبیه ترین روز به روزقیامت شماست.

حضرت امیر المؤمنین علیه السلام در یکى از عیدها فرمود: امروز، عید کسانى است که خداوند روزه آنان را قبول کرده و پاداش نمازها و شب زنده داریهاى آنان را داده باشد و هر روزى که در آن معصیت خدا نشود آن روز، عید است.

سویدبن غفله مى گوید: در یکى از روزهاى عید به حضور امیر المؤمنین علیه السلامشرفیاب شدم، دیدم در پیش روى او سفره اى گسترده بود و بر آن نانى از گـندم و یک سینى قـرار داشـت که درون آن یک ظرف فرنى و ملاقه اى بود، عرضه داشتم: یا امیرالمؤمنین! روز عید و این سفره؟! حضرت فرمود: امـروز عید کسانى است که مورد بخشش حـق واقـع شــده اند.

فضل بن شاذان مى گوید: شنیدم که حضرت رضا علیه السلاممى فرمود: بـدان جهت روز فطر، عـید قرار داده شده است تا در آن روز مسلمانان جمع شوند و به خاطر خداى بزرگ به صحنه آیند، و خدا را در برابر نعمتهایش به شکوه و بزرگى یاد کنند (بستایند) تا هم روز عید باشد و هم روز اجتماع، هم روز بالندگى باشد و هم روز زکات دادن، هم روز رغبت و توجه به نعم الهى باشد و هم روز تضرع و دعا به درگاه خدا

حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام درخطبه روز عید فطر فرمود: هان! امروز روزى است که خداى بزرگ آن را براى شما عید قرارداد و شما را نیز شایسته آن ساخت. پس به یاد خدا باشید تا او نیز به یاد شما باشد و او را بخوانید و دعا کنید تا خواسته هایتان را به اجابت رساند.

امام صادق علیه السلام فرمود: هنگامى که حسین بن على علیه السلام در اثر ضربه هاى شمشیر بر زمین افتاد و براى بریدن سر مبارکش از یکدیگر سبقت مى گرفتند، منادى از درون عرش الهى ندا داد که: اى امّتى که پس از پیامبر خود سرگردان و گمراه شدید، خدا شما را به درک فیضهاى عید قربان و فطر موفّق نگرداند. آنگاه حضرت صادق علیه السلام فرمود: قسم به خدا که آنان در پى این ندا تاکنون موفق نشده اند و پس از این نیز موفق نخواهند شد تا روزى که خونخواه سیدالشهداء علیه السلام براى خونخواهى ـ قیام کند و ـ بشورد.

حضرت امام باقر علیه السلام فرمود: هیچ عیدى ـ چه عید قربان و چه عید فطر ـ براى مسلمانان پیش نمى آید مگر اینکه غم و اندوه آل محمد صلی الله علیه و آله تازه مى گردد. را وى پرسید: چرا چنین مى شود؟ حضرت فرمود: چون حق خود را در دست دیگران مى بینند[ ـ چون روز عید روز حضور مردم در صحنه و تحکیم حکومت در خطبه هاى عید و... است و اینها همه در حکومت ظلم به نفع ظالم تمام مى شود.] .

امام صادق علیه السلام در حدیثى ضمن تشریح مناسبتهاى ایام هفته فرمود: ... و جمعه روز نظافت و آراستگى و عید مسلمانان است، و آن روز بهتر از عید فطر و قربان است ولى عید غدیر ـ روز ۱۸ ذیحجه ـ برتر از همه عیدها است و اولین عید غدیر نیز در روز جمعه بوده است، و در همین روز جمعه قائم خاندان ما خروج مى نماید، و قیامت نیز در همین روز بر پا مى شود، و هیچ عملى در این روز بهتر از صلوات بر محمّد صلی الله علیه و آله و آل او نیست.

معلّى گوید: در عید نوروز به حضور امام صادق علیه السلامشرفیاب شدم. حضرت فرمود: امروز را مى شناسى؟ عرض کردم: روزى است که عجمها آن را بزرگ مى شمارند و در آن روز به یکدیگر هدیه مى دهند. حضرت فرمود: ...امروز روزى است که خداوند از بندگان خود پیمان گرفت تا او را عبادت کنند و به او شرک نورزند و به پیامبران و حجج الهى و ائمّه معصومین علیهم السلام ایمان بیاورند و... در این روز قائم ما(عج) ظاهر مى شود، و نوروزى نمى رسد مگر اینکه ما اهل بیت علیهم السلام ظهور اسلام و گشایش آن را توقّع داریم، چون نوروز از روزهاى ما و شیعیان ماست.

حضرت امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: هر روز براى ما، نوروز است.

هدیه نوروزى براى حضرت امیر المؤمنین علیه السلامآورده شد. حضرت فرمود: این چیست؟ گفتند: امروز نوروز است. حضرت فرمود: ـ پس در این صورت ـ هر روز ما را نوروز سازید.

راوی: روزى که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله به مدینه آمد، مردم مدینه دو روز را عید مى گرفتند و به تفریح و جشن مى پرداختند، پیامبر خدا صلی الله علیه و آله پرسید: این دو روز چه خصوصیتى دارد؟ گفتند: در دوران جاهلیت این دو روز را این گونه سپرى مى کردیم. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خداى سبحان بهتر از این دو روز را براى شما آورده و آن عید فطر و قربان است.[ ـ با توجه به حدیث شماره 6676 مستدرک الوسائل این دو روز جشن و بازى روزهاى نوروز و مهرگان بوده است.]  

راوی: نقل شده است که منصور دوانیقى از حضرت موسى بن جعفر علیه السلامدرخواست نمود تا در عید نوروز به جاى او دیدار کنندگان را پاسخ گوید و هدیه هاى نوروزى را که براى منصور مى آوردند تحویل بگیرد، حضرت کاظم علیه السلام در جواب فرمود: من در بررسى احادیث جدّم ـ رسول خدا صلی الله علیه و آله ـ تأییدى نسبت به این روز ندیده ام، و این روز از سنتهاى ایرانیان است که اسلام آن را باطل نموده است. و مباد آن روزى که من زنده کننده رسم هائى باشم که به وسیله اسلام از میان رفته است. منصور گفت: ـ ما نیزقصد زنده کردن آن سنن را نداریم ـ تنها به دلیل اداره نظامیان و دلدارى سربازان[ ـ بنى عباس را ایرانیان بر سر کار آوردند و تشکیلات نظامى ـ سیاسى آنان را سالهاى طولانى به عهده داشتند.] به این کار اقدام مى کنیم. اکنون از شما خواهش مى کنم و شما را به خداى بزرگ سوگند مى دهم که این پیشنهاد را بپذیرى، و حضرت پذیرفت.

در یکى از روزهاى عید بر سفره اى که نزد امیرالمؤمنین علیه السلامگسترده بود، چند نوع غذا نهاده شد، حضرت فرمود: همه را یک کاسه کنید، و سپس همه را به هم مخلوط کرد. ـ پس از این حادثه ـ این سخن حضرت ـ همه را یک کاسه کنید ـ بصورت مثلى بر سرزبانها بود.

ابن ابى رافع مى گوید: در روز عیدى به حضور امیرالمؤمنین علیه السلام وارد شدم، دیدم کیسه مهر و موم شده اى را به محضرش آوردند، هنـگامى که آن را گشودند درون آن نان جـو خشک و به هم چسبیده اى بود، و حضرت امیر علیه السلامپیش آمدند و از آن خوردند. ابن ابى رافع مى گوید: من گفتم یا امیرالمؤمنین: دیگر چرا چنین نان خشک ـ غیر قابل استفاده را ـ مهر و موم مى کنید؟ حضرت فرمود: مى ترسم این دو فرزندم ـ شاید اشاره به امام حسن و امام حسین علیهماالسلام باشد ـ روغن یا نان خورشى بر آن بیفـزاینـد.

حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: غسل کردن در روزهاى عید، هم سبب پاکیزگى و نظافت کسانى است که براى درخواست حاجت ـ گرفتن عیدى ـ به درگاه خداوند روى مى آورند و هم پیروى از سنت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله است.

امام صادق علیه السلام فرمود: هنگامى که نوروز آمد غسل کن و نظیف ترین لباس هاى خـود را بپوش و با خوشبوترین عطرها خود را معـطر ساز، و چه خـوب است که در این روز روزه دار بـاشى.

حضرت امام باقر علیه السلام در تفسیر آیه مبارکه: «خذوا زینتکم عند کل مسجد» فرمود: یعنى لباسهائى را که بدانها خود را زینت مى کنید، در روزهاى عید و جمعه براى نماز بپوشید.

امام زین العابدین علیه السلام فرمود: همه شما باید در روز عید زینت نموده و غسل کنید و آرایش نمائید، واز دعاهاى وارد شده در آن روز بقدر توان و فرصت بخوانید. و مبادا کارى کنید که چهره ظاهرشما زیبا و عمل و رفتار شما پست و زشت باشد.

امام صادق علیه السلام فرمود: وقتى براى رسول خدا صلی الله علیه و آله عطر روز عید آورده مى شد، از همسران خود آغاز مى نمودند. ـ عطرها را اول به زنها مى دادند ـ

امام صادق علیه السلام فرمود: کسى که نمى تواند روز عید در نماز و اجتماع مردم حضور یابد، غسل کند و خود را به هر عطرى که در دسترس اوست خوشبو نماید و نماز عید را همانگونه که در جماعت مى خوانند بخواند.

رسول اللّه صلی الله علیه و آله فرمود: دختران وزنان پرده نشین خود رابگوئید تا روزهاى عید در جمع مسلمین و خطبه و دعاى عید حاضر شوند.

راوی: سیره پیامبر گرامى اسلام صلی الله علیه و آله این بود که: بـا صــداى بلنـد تـکبـیر از خانه خود راهى نماز عید مى شد.

از رسول اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده: عیدهاى خود را به آهنگ زیباى تکبیر بیارائید. عید فطر و قربان را به آواى دلنشین: لااله الاّ اللّه و اللّه اکبر، و الحمدللّه ، و سبحان اللّه ، زینت دهید.

حضرت على علیه السلام فرمود: تکبیر نماز عید یکبار بود و پیامبر صلی الله علیه و آله یکبار تکبیر مى گفت تا اینکه حسین متولد شد و دیر زبان باز کرد، روز عیدى بود که مادر حسین او را لباس عید پوشانید و همراه جدّش روانه نمود، و در آن روز وقتى پیامبر تکبیر نماز عید را گفت حسین هم به تقلید از جدّش تکبیر گفت پیامبر صلی الله علیه و آله ـ از روى خوشحالى ـ تکبیر را تکرار کرد و حسین نیز تا هفت بار تکرار نمود و در رکعت دوم نیز که پیامبر صلی الله علیه و آلهتکبیر مى گفت حسین هم تا پنج بار تکرار نمود، و از آن روز تکبیرهاى رکعت اول نماز عید هفت بار و تکبیر هاى رکعت دوم پنج بار شد، و این سنت همچنان تا امروز مانده است.

امام رضا علیه السلام فرمود: به این دلیل خطبه هاى نماز جمعه قبل از نماز است و خطبه هاى عید پس از نماز که: روز جمعه در طول ماه و سال زیاد تکرار مى شود و به همین دلیل مردم از حضور در تمام مراسم و همه بخشهاى آن خسته مى شوند، و براى شنیدن خطبه ها نمى نشینند، اما روزهاى عید در طول سال فقط دوبار اتفاق مى افتد و ازدحام و حضور و رغبت مردم نیز در آن بیشتر است، بنابراین اگر تعدادى هم بعد از نماز متفرق شوند، اکثریت آنان خواهند ماند.

الراوی: پیامبر گرامى اسلام صلی الله علیه و آله پس از نماز عید فطر و ایراد خطبه از منبر فرود آمد و از میان صفهاى جماعت خود را به جمع زنان رساند و در حالیکه بر دست بلال تکیه داده بود زنان را موعظه نمود و تذکر داد. آنگاه بلال لباس خود را گسترد تا زنان صدقه هاى خود را در آن بریزند، و زنها نیز یکى پس از دیگرى دستبندهاى بزرگ و کوچک و گوشواره هاى خود را در مى آوردند و درون آن مى ریختند.

امام صادق علیه السلام فرمود: پس از عید قربان و عید فطر سه روز، روزه اى درکار نیست چون این ایام روزهاى خوردن ونوشیدن است.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسى که شبهاى عید را ـ به عبادت خدا ـ احیا بدارد آن روز که همه دلها مى میرند دل او زنده خواهد بود.

نگاه امام حسن مجتبى علیه السلام در روز عید فطر به کسانى افتاد که مشغول خنده وتفریح بودند، با اشاره به آنان رو به اصحابش کرد و فرمود: خداى بزرگ ماه مبارک رمضان را میدان مسابقه قرارداد تا بندگانش دراین میدان از طریق فرمانبردارى و اطاعت حق، رضوان الهى را به دست آورند و البته در هر مسابقه عده اى برنده مى شوند و پیروز، و عده اى مى بازند و زیان مى برند، و شگفت تر از هر شگفتى آن است که در روز اعلام نتایج مسابقه، شخصى سرگرم خنده و بازى باشد.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: فرشتگان الهى در صبحگاه روز عید بر سر کوچه ها مى ایستند و مى گویند: برخیزید و به دیدار پروردگار کریمى بروید که نعمتهاى فراوان مى دهد و گناهان بزرگ را مى بخشد.

امام باقر علیه السلام فرمـود: که پیامبراسلام صلی الله علیه و آله مى فرمـود: اولین روز شوال ـ روز عید فطر ـ منادى ندا مى دهد: اى مـؤمنان! صبحگاهان براى گرفتن عیدى و جـائزه خـود برویـد. سپس امام باقر علیه السلام رو به جابربن عبداللّه کرد وفرمود: عیدى خداوند مثل عیدى پادشاهان نیست ـ قابل قیاس نیستند ـ آنگاه فرمود: روز عید، روز جائزه گرفتن است.