چهل حدیث روزه و روزه داری
مقدمه
اهداء
به حجّت رحمان، پیشوای انس و جان، ولیّ ناصح، حضرت امام علی النّقی الهادی علیه السلام تقدیم می شود، امید است که مورد قبول حضرتش قرار گیرد .
ص:3
الحمد للّه ربّ العالمین و صلّی اللّه علی محمّد و آله اجمعین سیّما مولانا الحجّه بن الحسن العسکری (عج)
این کتاب مشتمل است بر چهل حدیث نورانی از پیشوایان معصوم علیهم السلام در باره روزه و ماه مبارک رمضان ؛ اگرچه درمورد روزه و ماه رمضان حدیث فراوان است، امّا آنچه در این گزینش منظور بوده انتخاب چند حدیث در هر باب از میان احادیث معتبر بوده است، یعنی روایاتی در این مجموعه فراهم آمده که از نظر سلسله سند، یا صحیح یا حسن و یا موثّقند که از نظر فقها و دانشمندان اسلامی هر سه نوع معتبر بوده و مورد عمل می باشد .
در پاورقی به نظر برخی از بزرگان و حدیث شناسان اشاره کرده ایم که این حدیث از کدام قسم از روایاتٰ معتبر است.
این کتاب به جهت اعتبار آن، هم برای استفاده اهل فضل و سخن مناسب است که بتوانند به آن استناد کنند و هم، برای عموم قابل استفاده است، چرا که ترجمه نسبتاً روانی از همه روایات در ذیل صفحه قرار گرفته است .
برای مزید استفاده، دو خطبه شعبانیّه از حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم و خطبه ای از امیر مؤمنان علیه السلام در آغاز ماه رمضان به اوّل کتاب و چهار دعا به آخر آن افزوده شده .
امید است قدمی هر چند کوچک در خدمت به سالکان راه حقیقت تلقّی شده و مرضی حضرت حقّ گردد، آمین .
مؤسّسه پیام امام هادی علیه السلام
ص:4
روزه از پایه های اسلام
1- عَلِیُّ بْنُ إِبْرٰاهیٖمَ بْنِ هٰاشِمٍ، عَنْ أَبیٖهِ، عَنْ حَمّٰادِ بْنِ عیٖسٰی، عَنْ حَریٖزٍ، عَنْ زُرٰارَهَ،
عَنْ أَبیٖ جَعْفَرٍ علیه السلام قٰالَ:
بُنِیَ اْلإِسْلاٰمُ عَلٰی خَمْسَهِ أَشْیٰاءٍ: عَلَی الصَّلاٰهِ، وَ الزَّکٰاهِ، وَ الْحَجِ ّ، وَ الصَّوْمِ، وَ الْوِلاٰیَهِ.
وَ قٰالَ رَسُولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله و سلم : الصَّوْمُ جُنَّهٌ مِنَ النّٰارِ. (1)
ترجمه:
امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند:
اسلام بر پنج پایه بنا شده است، بر نماز، زکات، حجّ، روزه و ولایت. و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:
روزه سپری است در برابر آتش جهنّم .
ص:30
2 - [عَلِیُّ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ فَضّٰالٍ] عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ، عَنْ أَبیٖهِ، عَنْ صَفْوٰانَ، عَنِ الْقٰاسِمِ بْنِ الْفُضَیْلِ، عَنِ الْفُضَیْلِ ابْنِ یَسٰارٍ،
عَنْ أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام، قٰالَ: قٰالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام :
مَنْ صَلَّی الْخَمْسَ، وَ صٰامَ شَهْرَ رَمَضٰانَ، وَ حَجَّ الْبَیْتَ الْحَرٰامَ، وَنَسَکَ نُسُکَنٰا، وَ اهْتَدٰی إِلَیْنٰا، قَبِلَ اللّٰهُ مِنْهُ کَمٰا یَقْبَلُ مِنَ الْمَلاٰئِکَهِ. (1)
ترجمه:
امام صادق علیه السلام از امام باقر علیه السلام نقل کردند که آن حضرت فرمودند:
کسی که نمازهای پنجگانه را بجا آورد و ماه رمضان را روزه بگیرد و حجِ ّ بیت اللّٰه الحرام را انجام دهد و روش عبادت و زهد ما را در پیش گیرد و به سوی [ولایت] ما هدایت شود، خداوند قبول می کند از او [اعمالش را] همچنانکه از ملائکه قبول می کند .
ص:31
حکمت و فوائد روزه
3- سَأَلَ ِهشٰامُ بْنُ الْحَکَمِ
أَبٰا عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام عَنْ عِلَّهِ الصِّیٰامِ.
فَقٰالَ: إِنَّمٰا فَرَضَ اللّٰهُ عَزَّوَجَلَّ الصِّیٰامَ لِیَسْتَوِیَ بِهِ الْغَنِیُّ وَ الْفَقیٖرُ؛ وَ ذٰلِکَ أَنَّ الْغَنِیَّ لَمْ یَکُنْ لِیَجِدَ مَسَّ الْجُوعِ فَیَرْحَمَ الْفَقیٖرَ، ِلأنَّ الْغَنِیَّ کُلَّمٰا أَرٰادَ شَیْئاً قَدَرَ عَلَیْهِ، فَأَرٰادَ اللّٰهُ عَزَّوَجَلَّ أَنْ یُسَوِّیَ بَیْنَ خَلْقِهِ، وَ أَن یُذیٖقَ الْغَنِیَّ مَسَّ الْجُوعِ وَ اْلأَلَمِ لِیَرِّقَ عَلَی الضَّعیٖفِ، فَیَرْحَمَ الْجٰائِعَ. (1)
ص:32
و إلیک حدیثاً آخر فی هذا المجال، رواها الصّدوق فی البابین المذکورین من الفقیه، و علل الشرائع، نذکرها کما فی الفقیه: کَتَبَ أَبُوالْحَسَنُ عَلِیُّ بْنُ مُوسَی الرِّضٰا علیه السلام إلیٰ مُحَمَّدِ بْنِ سَنٰان -فیٖمٰا کَتَبَ مِنْ جَوٰابِ مَسٰائِلِهِ: عِلّهُ الصَّوْمِ لِعِرفٰانِ مَسِ ّ الْجُوعِ وَالْعَطَشِ ذَلیٖلاً مُسْتَکیٖناً مأْجُوراً مُحْتَسِباً صٰابِراً، وَیَکُون ذٰلِکَ دَلیٖلاً لَهُ عَلٰی شَدٰائِدِ اْلآخِرَهِ، مَعَ مٰا فیٖهِ مِنَ اْلإِنْکِسٰارِ لَهُ عَنِ الشَّهَوٰاتِ، وٰاعِظاً لَهُ فِی الْعٰاجِلِ، دَلیٖلاً عَلَی اْلآجِلِ، لِیَعْلمَ شِدَّهَ مَبْلَغِ ذٰلِکَ مِنْ أَهْلِ الْفَقْرِ وَالْمَسْکَنَهِ فِی الدُنْیٰا وَاْلآخِرَهِ .
- و نضیف إلی ذلک ذیل حدیث روی فی الباب المذکور من الفقیه، والباب 109 من العلل و قد أجاب به النبیُّ الیهودیَّ، السّائل عن جزاء من صام الثّلاثین (شهر رمضان )-: مٰا مِنْ مُؤْمِنٍ یَصُومُ شَهْرَ رَمَضٰانَ، احْتِسٰاباً، إِلاّٰ أَوْجَبَ اللّٰهُ تَبٰارَکَ وَ تَعٰالیٰ لَهُ سَبْعَ خِصٰالٍ: أَوَّلُهٰا: یَذُوبُ الْحَرٰامُ فی جَسَدِهِ. وَالثّٰانِیَهُ: یَقْرُبُ مِنْ رَحْمَهِ اللّٰهِ عَزَّوَجَلَّ. وَالثّٰالِثَهُ: یَکُونُ قَدْ کَفَّرَ خَطیٖئَهَ آدَمَ أَبیٖهِ علیه السلام. وَالرّٰابِعَهُ: یُهَوِّنُ اللّٰهُ عَلَیْهِ سَکَرٰاتِ الْمَوْتِ. وَالْخٰامِسَهُ: أَمٰانٌ مِنَ الْجُوعِ وَالْعَطَشِ یَوُمَ الْقِیٰامَهِ. وَالسّٰادِسَهُ: یُعْطیٖهِ اللّٰهُ بَرٰاءَهً مِنَ النّٰارِ. وَالسّٰابِعَهُ: یُطْعِمُهُ اللّٰهُ عَزَّوَجَلَّ مِنْ طَیِّبٰاتِ الْجَنَّهِ .
ترجمه:
هشام بن حکم درباره علّت وجوب روزه از امام صادق علیه السلام سؤال کرد.
امام فرمودند: خداوند روزه را واجب کرد تا بوسیله آن ثروتمند و فقیر مساوی شوند، و این برای آن است که غنیّ رنج گرسنگی را احساس نمی کند تا به مستمند رحم کند؛ چون دارا هروقت چیزی را بخواهد آن را به دست می آورد.
از این رو خداوند اراده فرمود که بین خلق خود تساوی برقرار کند، و اینکه ثروتمند، گرسنگی و درد را بچشد، تا بر ضعیف رقّت آورد و بر گرسنه رحم کند.
ص:33
4 - أَبیٖ (1) رحمه الله، قٰالَ: حَدَّثَنیٖ عَلِیُّ بْنُ إبْرٰاهیٖمَ، (2) عَنْ أَبیٖهِ،(3) عَنِ النَّوْفِلِیِ ّ، (4) عَنِ السَّکُونِیِ ّ، (5)
عَنْ أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام قٰالَ: قٰالَ رَسُولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله و سلم :
مٰا مِنْ صٰائِمٍ یَحْضُرُ قَوْماً یَطْعَمُونَ، إِلاّٰ سَبَّحَتْ أَعْضٰاؤُهُ، وَ کٰانَتْ صَلاٰهُ الْمَلاٰئِکَهِ عَلَیْهِ؛ وَ کٰانَتْ صَلاٰتُهُمُ اسْتِغْفٰاراً. (6)
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمود که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: هیچ روزه داری نیست که در کنار گروهی که غذا می خورند حاضر شود مگر اینکه اعضای او تسبیح [خدا را] گویند و ملائکه براو درود فرستند؛ و درود ملائکه، استغفار و[طلب مغفرت] است.
ص:34
5 - عَلِیٌّ عَنْ أَبیٖهِ، وَ مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمٰاعیٖلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شٰاذٰانَ، جَمیٖعاً عَنْ ابْنِ أَبی عُمَیْرٍ، عَنْ بَعْضِ أَصْحٰابِنٰا،
عَنْ أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام قٰالَ:
أوْحَی اللّٰهُ عزَّوَجَلَّ إلیٰ مُوسٰی علیه السلام: مٰا یَمْنَعُکَ مِنْ مُنٰاجٰاتیٖ؟
فَقٰالَ: یٰارَبِ ّ أُجِلُّکَ عَنِ الْمُنٰاجٰاتِ لِخُلُوفِ فَمِ الصّٰائمِ .
فَأَوْحَی اللّٰهُ عَزَّوَجَلَّ إلَیْهِ:
یٰا مُوسٰی! لَخُلُوفُ فَمِ الصّٰائِمِ أَطْیَبُ عِنْدیٖ مِنْ ریٖحِ الْمِسْکِ. (1)
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمودند:
خداوند عزّوجلّ به موسی علیه السلام وحی کرد: چه چیز تو را از مناجات با من باز داشته است؟
موسی علیه السلام عرض کرد: پروردگارا تو را در [این حال] برتر از مناجات می بینم؛ به جهت بوی دهان روزه دار .
خداوند عزّوجلّ به او وحی کرد: یا موسی! بوی دهان روزه دار در پیش من از بوی مشک پاکیزه تر است .
ص:35
6 - عَنْ عَلِیِ ّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضّٰالِ، عَنْ مُحَمَّدِ ابْنِ عَلِیٍ ّ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیٰی، عَنْ غِیٰاثِ بْنِ إبْرٰاهیٖمَ،
عَنْ أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام، عَنْ أَبیٖهِ عَنْ أَمیٖرِ الْمُؤْمِنیْنَ علیه السلام، قٰالَ:
ثَلاٰثٌ یُذْهِبْنَ الْبَلْغَمَ، وَ یَزِدْنِ فیِ الْحِفْظِ: السِوٰاکُ، وَ الصَّوْمُ، وَ قِراءَهُ الْقُرْآنِ. (1)
ترجمه:
امام صادق علیه السلام از پدرش از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل می کند که فرمودند:
سه چیز بلغم را از بین می برد و حافظه را زیاد می کند، مسواک کردن، روزه گرفتن و قرائت قرآن .
ص:36
ادب روزه دار
7 - عَنْ عَلِیِ ّ بْنِ مَهْزِیٰارَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبیٖ عُمَیْرٍ، عَنْ حَمّٰادِ بْنِ عُثْمٰانَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ، قٰالَ:
قٰالَ أَبُو عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام :
إِذٰا صُمْتَ فَلْیَصُمْ سَمْعُکَ وَ بَصَرُکَ وَ شَعْرُکَ وَ جِلْدُکَ -وَ عَدَّدَ أَشْیٰاءً غَیْرَ هٰذٰا- قٰالَ: وَ لاٰیَکُونُ یَوْمُ صَوْمِکَ کَیَوْمِ فِطْرِکَ. (1)
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمودند:
وقتی روزه گرفتی باید همه اعضای تو روزه باشند، گوش تو، چشم تو، موی تو، پوست تو -حضرت اعضای دیگری را نیز برشمرد -و فرمود: روزِ روزه داریت همانند روزِ افطارت نباشد .
ص:37
8- عَنْ عَلیِ ّ بْنِ مَهْزِیٰارَ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ، عَنْ أَبیٖ ایُّوبَ، عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسٰارٍ، قٰالَ :
قٰالَ أبُو عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام : إذٰا صٰامَ أَحَدُکُمْ الثَّلاٰثَهَ اْلاَیّٰامَ فیٖ الشَّهْرِ، فَلاٰ یُجٰادِلَنَّ أَحَداً، وَ لاٰ یَجْهَلْ، وَ لاٰ یُسْرِعْ إلَی اْلأَیْمٰانِ وَ الْحَلْفِ بِاللّٰهِ، وَ إنْ جَهِلَ عَلَیْهِ أَحَدٌ فَلْیَتَحَمَّلْ. (1)
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمودند:
وقتی یکی از شما سه روز از ماه را روزه گرفت پس با کسی مجادله ننماید و رفتار جاهلانه نکند و به قسم و سوگند به خدا شتاب نورزد و اگر کسی با او رفتار جاهلانه نمود، تحمّل نماید.
ص:38
فضیلت روزه سه روز در هرماه
9 - [مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ رضی الله عنه (1)، قٰالَ: حَدَّثَنَا الْحُسَیْنُ ابْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَبٰانَ، (2)] عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعیدٍ (3)، عَنْ أحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ ابْنِ أبیٖ نَصْرٍ (4)،
قٰالَ: سَألْتُ أبَا الْحَسَنِ علیه السلام عَنِ الصِّیٰامِ فِی الشَّهْرِ،کَیْفَ هُوَ؟
فَقٰالَ: ثَلاٰثَهَ أیّٰامٍ فِی الشَّهْرِ، فیٖ کُلِّ عَشَرهِ أیّٰامٍ یَوْماً؛ إِنَّ اللّٰهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ فیٖ کِتٰابِهِ: «مَنْ جٰاءَ بالْحَسَنَهِ فَلَهُ عَشْرُ أمْثٰالِهٰا» (5) فَصَوْمُ ثَلاٰثَهِ أیّٰامٍ فِی الشَّهْرِ صَوْمُ الدَّهْرِ. (6)
ترجمه:
احمد بن محمد بن ابی نصر می گوید: از امام ابو الحسن امام رضا یا موسی بن جعفر علیهما السلام درباره روزه در هر ماه سؤال کردم که چگونه است.
فرمودند: سه روز در ماه؛ در هر ده روز یک روز، همانا خداوند عزّوجلّ در کتابش می فرماید:
«هرکسی حسنه ای انجام دهد پس برای اواست ده برابر آن» بنابراین سه روز روزه درهرماه برابر روزه دهر است.
ص:39
10- [مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ رضی الله عنه ،، قٰالَ: حَدَّثَنٰا الْحُسَیْنُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَبٰانَ]، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعیٖدٍ، (1) عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلّیٍ (2)، عَنِ بْنِ بُکَیْرٍ (3)، عَنْ زُرٰارَهَ (4)، قٰالَ:
قُلْتُ ِلأَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام : بِمٰا جَرَتِ السُّنَّهُ مِنَ الصَّوْمِ؟
فَقٰالَ: ثَلاٰثَهَ أَیّٰامٍ فیٖ کُلِّ شَهْرٍ: الْخَمیٖسَ فیِ الْعَشْرِ الأَوَّلِ، وَ اْلأَرْبَعٰاءَ فِی الْعَشْرِ الثّٰانیٖ، وَ الْخَمیٖسَ فِی الْعَشْرِ اْلآخِرِ .
قٰالَ: قُلْتُ: هٰذٰا جَمیٖعُ مٰا جَرَتْ بِهِ السُّنَهُ فِی الصَّوْمِ؟
قٰالَ: نَعَم. (5)
ترجمه:
زراره می گوید به امام صادق علیه السلام عرض کردم: سنّت در باره روزه به چه نحو جریان پیدا کرده است؟
فرمودند: سه روز در هرماه؛ پنجشنبه در دهه اوّل، چهارشنبه در دهه دوم و پنجشنبه در دهه آخر .
عرض کردم: این همۀ آن چیزی است که سنّت روزه برآن جریان پیداکرده است؟ فرمودند: بلی.
ص:40
فضیلت روزه در ماه رجب و شعبان
11- رَوٰی أبٰانُ بْنُ عُثْمٰانَ، عَنْ کَثیٖرِ النّوا،
عَنْ أبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام، قٰالَ: إنَّ نُوحاً علیه السلام رَکِبَ السَّفیٖنَهَ أَوَّلَ یَوْمٍ مِنْ رَجَبٍ، فَأمَرَ علیه السلام مَنْ مَعَهُ أَنْ یَصُومُوا ذٰلِکَ الْیَومَ؛ وَ قٰالَ: مَنْ صٰامَ ذٰلِکَ الْیَومَ تَبٰاعَدَتْ عَنْهُ النّٰارُ مَسیٖرَهَ سَنَهٍ؛ وَ مَنْ صٰامَ سَبْعَهَ أَیّٰامٍ، أُغْلِقَتْ عَنْهُ أبْوٰابُ النّیٖرٰانِ السَّبْعَهُ؛ وَ مَنْ صٰامَ ثَمٰانیَهَ أیّٰامٍ، فُتِحَتْ لَهُ أَبْوٰابُ الْجِنٰانِ الَّثمٰانِیَهُ؛ وَ مَنْ صٰامَ خَمْسَهَ عَشَرَ یَوْماً، أُعْطِیَ مَسأَلَتَهُ؛ وَ مَنْ زٰادَ، زٰادَ اللّٰهُ عَزَّوَجَلَّ. (1)
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمودند:
حضرت نوح علیه السلام در روز اول رجب سوار کشتی شد و به همراهان خود دستور داد آن روز را روزه بگیرند. و فرمود: هرکس این روز را روزه بگیرد آتش [جهنّم] به اندازه مسیر یک سال از او فاصله می گیرد. و هر کس هفت روز[از این ماه] روزه بگیرد، درهای هفتگانه جهنم به روی او بسته می شود؛ و هر کس هشت روز روزه بگیرد، درهای هشتگانه بهشت به روی او گشوده می گردد؛ و هرکس پانزده روز روزه بگیرد، خواسته اش به او عطا می شود؛ و هرکس افزون کند، خداوند عزّوجلّ افزونتر عطا می کند.
ص:41
12 - رَوَی الْحَسَنُ ْبنُ مَحْبُوبٍ، عَنْ أبیٖ عَبْدِاللّٰهِ بْنِ مَرْحُومِ الاَْزْدِیِّ، قٰالَ: سَمِعْتُ
أبٰا عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام یَقُولُ:
مَنْ صٰامَ أَوَّلَ یَوْمٍ مِنْ شَعْبٰانَ، وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّهُ الْبَتَّهَ؛ وَ مَنْ صٰامَ یَوْمَیْنِ، نَظَرَ اللّٰهُ إلَیْهِ فیٖ کُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَهٍ فیٖ دٰارِ الدُّنْیٰا، وَ دٰامَ نَظَرُهُ إلَیْهِ فِی الْجَنَّهِ؛ وَ مَنْ صٰامَ ثَلاٰثَهَ أَیّٰامٍ، زٰارَ اللّٰهَ (1) فیٖ عَرْشِهِ مِنْ جَنَّتِهِ فیٖ کُلِّ یَوْمٍ. (2)
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمودند: هرشخصی روز اوّل شعبان را روزه بگیرد، البتّه بهشت بر او واجب می شود؛ و هرکس دو روز[از شعبان] را روزه بگیرد، خداوند در دنیا، هر شب و روز، و در بهشت پیوسته به او نظر [لطف] کند؛ و هر کس سه روز [از این ماه] را روزه بگیرد، هر روز از بهشتی که در آن هست خدا را در عرش خودش زیارت کند .
ص:42
فضیلت ماه رمضان
13 - مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إدْریٖسَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبّٰارِ، عَنْ صَفْوٰانَ، عَنْ إسْحٰاقَ بْنِ عَمّٰارٍ، عَنِ الْمِسْمَعِیّ ِ،
أَنَّهُ سَمِعَ أبٰاعَبْدِاللّٰهِ علیه السلام یُوصیٖ وُلْدَهُ: إذٰا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضٰانَ فَأَجْهِدوُا أَنْفُسَکُمْ؛ فَإِنَّ فیٖهِ تُقْسَمُ اْلأَرْزٰاقُ، وَ تُکْتَبُ اْلآجٰالُ؛ وَ فیٖهِ یُکْتَبُ وَفْدُ اللّٰهِ الَّذیٖنَ یَفِدوُنَ إِلَیْهِ؛ وَ فیٖهِ لَیْلَهٌ، الْعَمَلُ فیٖهٰا خَیْرٌ مِنَ الْعَمَلِ فیٖ أَلْفِ شَهْرٍ. (1)
ترجمه:
مسمعی گوید: شنیدم امام صادق علیه السلام، فرزندانش را این گونه سفارش می فرمود:
وقتی ماه رمضان داخل شد خودتان را به تلاش وادارید، برای اینکه روزیها در ماه رمضان تقسیم می شوند و أجلها در آن مقدّر می گردند. و در این ماه میهمانان خدا (زائرین خانه اش) که بر او وارد می گردند، نوشته می شوند. و در این ماه شبی هست که عمل در آن، از عمل در هزار ماه بهتراست.
ص:43
14 - رَوٰی هِشٰامُ بْنُ الْحَکَمِ عَنْ
أبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام، قٰالَ: مَنْ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ فیٖ شَهْرِ رَمَضٰانَ، لَمْ یُغْفَرْ لَهُ إلیٰ قٰابِلٍ، إلاّٰ أَنْ یَشْهَدَ عَرَفَهَ. (1)
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمودند:
هرکسی که در ماه رمضان بخشیده نشود، دیگر تا ماه رمضان سال آینده مورد غفران قرار نمی گیرد. مگر اینکه عرفه را درک کند.
15 - رَوٰی مُحَمَّدُ بْنُ مَرْوٰانَ عَنْ
أَبیٖ عَبْداللّٰهِ علیه السلام، أَنَّهُ قٰالَ:
إِنَّ لِلّٰهِ تَبٰارَکَ وَ تَعٰالیٰ فیٖ کُلّ لَیْلَهٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضٰانَ عُتَقٰاءَ وَ طُلَقٰاءَ مِنَ النّٰارِ، إِلاّ مَنْ أَفْطَرَ عَلٰی مُسْکِرٍ؛ فَإذٰا کٰانَ آخِرُ لَیْلَهٍ
ص:44
مِنْهُ، أُعْتِقَ فیٖهٰا مِثْلُ مٰا أُعْتِقَ فیٖ جَمیٖعِهِ. (1)
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمودند: همانا برای خداوند تبارک و تعالی در هر شب از ماه رمضان، آزاد شدگان و رها شدگانی از آتش [جهنّم] است، مگر کسی که با شراب افطار کند؛ وقتی آخرین شب ماه رمضان فرا رسد در آن شب به اندازه جمیع آزاد شدگانِ در همه ماه، آزاد می شوند .
ص:45
فضیلت شبهای قدر
16- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیٰی، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ صَفْوٰانَ ابْنِ یَحْیٰی وَ عَلِیِ ّ بْنِ الْحَکَمِ، عَنِ الْعَلاٰءِ بْنِ رَزیٖنٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ،
عَنْ أَحَدِهِمٰا علیهما السلام، قٰالَ:
الْغُسْلُ فیٖ لَیٰالٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضٰانَ: فیٖ تِسْعَ عَشَرَهَ، وَ إحْدٰی وَ عِشْریٖنَ، وَ ثَلاٰثٍ وَ عِشْریٖنَ. وَ أُصیٖبَ أَمیٖرُ الْمُوْمِنیٖنَ صَلَوٰاتُ اللّٰهِ عَلَیْهِ فیٖ لَیْلَهِ تِسْعَ عَشَرَهَ، وَ قُبِضَ فیٖ لَیْلَهِ إحْدٰی وَ عِشْریٖنَ -صَلَوٰاتُ اللّٰهِ عَلَیْهِ .
قٰالَ: وَ الْغُسْلُ فیٖ أَوَّلِ لَیْلَهٍ، وَ هُوَ یُجْزِئُ إلیٰ آخِرِهِ. (1)
ترجمه:
امام محمّد باقر، یا امام جعفر صادق علیهما السلام فرمودند:
غسل در شبهای ماه رمضان، در [شب] نوزدهم و بیست و یکم و بیست و سوّم می باشد. و امیرالمؤمنین صلوات اللّه علیه در شب نوزدهم ضربت خورد، و در شب بیست و یکم[روحش] قبض شد. درود خدا براو .
و فرمودند: غسل در اوّل شب انجام می شود و تا آخر شب کفایت می کند .
ص:46
17- عِدَّهٌ مِنْ أَصْحٰابِنٰا، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنْ عَلِیِ ّ ابْنِ الْحَکَمِ، عَنْ ابْنِ بُکَیْرٍ، عَنْ زُرٰارَهَ، قٰالَ:
قٰالَ أَبُو عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام : التَّقْدیٖرُ فیٖ لَیْلَهِ تِسْعَ عَشَرَهَ، وَ اْلإِبْرٰامُ فیٖ لَیْلَهِ إحْدٰی وَ عِشْریٖنَ، وَ اْلإِمْضٰاءُ فیٖ لَیْلَهِ ثَلاٰثٍ وَ عِشْریٖنَ. (1)
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمودند: تقدیر(تعیین اندازه امور) در شب نوزدهم است ؛ و منجّز شدن، در شب بیست ویکم؛ و امضاء در شب بیست و سوّم می باشد .
18- عَلِیُّ بْنُ إبْرٰاهیٖمَ، عَنْ أَبیٖهِ، عَنْ ابْنِ أَبیٖ عُمَیْرٍ، عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَهَ، عَنِ الْفُضَیْلِ وَ زُرٰارَهَ وَ مُحَمَّدِ ابْنِ مُسْلِمٍ، عَنْ حُمْرٰانَ، أَنَّهُ سَأَلَ
أَبٰا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللّٰهِ عَزَّوَجَلَّ: «إنّٰا أَنْزَلْنٰاهُ فیٖ لَیْلَهٍ مُبٰارَکَهٍ». (2)قٰالَ: نَعَمْ، لَیْلَهُ الْقَدْر؛ وَ هِیَ فیٖ کُلِّ سَنَهٍ فیٖ شَهْرِ رَمَضٰانَ فیِ الْعَشْرِ اْلأَوٰاخِرِ. فَلَمْ یُنْزَلِ الْقُرْآنُ إِلاّٰ فیٖ لَیْلَهِ الْقدْرِ، قٰالَ اللّٰهُ عَزَّوَجلَّ: «فیٖهٰا یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکیٖمٍ» (3) قٰالَ: یُقَدَّرُ فیٖ لَیْلهِ الْقَدْرِ کُلُّ
ص:47
شَیءٍ یَکُونُ فیٖ تِلْکَ السَّنَهِ إلیٰ مِثْلِهٰا مِنْ قٰابلٍ خَیْرٍ، وَ شَرٍّ، وَ طٰاعَهٍ، وَ مَعْصِیَهٍ، وَ مَوْلُودٍ، وَ أَجَلٍ، أَوْ رِزْقٍ؛ فَمٰا قُدِّرَ فیٖ تِلْکَ السَّنَهِ (1) وَ قُضِیَ، فَهُوَ الَْمحْتُومُ؛ وَ لِلّٰه عَزَّوَجَلَّ فیٖهِ الْمَشیٖئَهُ. قٰالَ: قُلْتُ: «لَیْلَهُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ»، (2) أَیَّ شَیْءٍ عَنٰی بِذٰلِکَ؟
فَقٰالَ: الْعَمَلُ الصّٰالِحُ فیٖهٰا، مِنَ الصَّلاٰهِ وَ الزَّکٰاه وَ أَنْوٰاعِ الْخَیْرِ، خَیْرٌ مِنَ الْعَمَلِ فیٖ أَلْفِ شَهْرٍ لَیْسَ فیٖهٰا لَیْلَهُ الْقَدْرِ، وَ لَوْ لاٰ مٰا یُضٰاعِفُ اللّٰهُ تَبٰارَکَ وَ تَعٰالٰی لِلْمُؤْمِنیٖنَ، مٰا بَلَغوُا؛ وَ لٰکِنَّ اللّٰهُ یُضٰاعِفُ لَهُمُ الْحَسَنٰاتِ [بِحُبِّنٰا]. (3)
ترجمه:
حمران از امام محمّد باقر علیه السلام در مورد قول خداوند عزّوجلّ: «ما آن قرآن را در شبی مبارک نازل کردیم» سؤال کرد .
امام فرمودند: بلی شب قدر، [منظور] است؛ و آن شب در هر سال، در دهه آخر ماه رمضان قرار دارد؛ و قرآن نازل نشده است مگر در شب قدر؛ خداوند عزّوجلّ فرموده است:
«در آن [شب]، هر [گونه] کاری [به نحوی] استوار فیصله می یابد» فرمودند:
در شب قدر، هر چیزی که در این سال تا شب قدر سال دیگر اتفاق خواهد افتاد، مقدّر می شود؛ [اعمّ از] خیر و شرّ
ص:48
و طاعت و گناه، و تولد و مرگ، یا روزی. پس آنچه درآن [شب برای آن] سال مقدّر می شود و امضاء می گردد، حتمی است و در عین حال خواست، خواست خدای عزّوجلّ است .
حمران می گوید عرض کردم: [خداوند متعال] از «شب قدر از هزار ماه بهتراست» چه چیزی را اراده کرده است؟
امام فرمودند: عمل صالح در آن شب، از نماز و زکات و انواع خیر، بهتر است از عمل در هزار ماه که شب قدر در آنها نباشد. و اگر نبود اینکه خداوند تبارک و تعالی برای مؤمنین [اعمالشان را] افزون می کند، به این مقدار [از اجر و ثواب]نمی رسیدند، و لیکن خداوند متعال برای مؤمنان حسناتشان را[به جهت محبّت ما]افزون می کند .
19 - عِدَّهٌ مِنْ أَصْحٰابِنٰا، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنْ عَلِیّ ِ ابْنِ الْحَکَمِ، عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمیَٖرهَ، عَنْ حَسّٰانِ ابْنِ مِهْرٰانَ، عَنْ
أَبیٖ عَبْدِ اللّٰهِ علیه السلام، قٰالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ لَیْلَهِ الْقَدِْرِ. فَقٰالَ:
الَْتمِسْهٰا [فیٖ] لَیْلَهِ إِحْدٰی وَ عِشْریٖنَ، أَوْ لَیْلَهِ ثَلاٰثٍ وَ عِشْریٖنَ. (1)
ترجمه:
حسّان بن مهران می گوید از امام صادق علیه السلام در باره شب قدر سؤال کردم. فرمود:
جستجو کن آنرا در شب بیست و یکم یا شب بیست و سوّم (2).
ص:49
اعتکاف دهه آخر رمضان
20- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیٰی، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّد، عَنْ عُثْمٰانَ بْنِ عیٖسٰی، عَنْ سَمٰاعَهَ، عَنْ أَبیٖ بَصیٖرٍ، قٰالَ:
قٰالَ أَبُو عَبْدِ اللّٰهِ علیه السلام :
کٰانَ رَسُولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله و سلم إِذٰا دَخَلَ الْعَشْرُ اْلأَوٰاِخرُ، شَدَّ الْمِئْزَرَ، وَ اجْتَنَبَ النِّسٰاءَ، وَ أَحْیَی اللَّیْلَ، وَ تَفَرَّغَ لِلْعِبٰادَهِ. (1)
ترجمه:
ص:50
امام صادق علیه السلام فرمودند: هنگامی که دهۀ آخر [ماه رمضان]فرا می رسید، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم کمربند را محکم می بست و از زنها کناره می گرفت، و شب زنده داری می کرد و فقط به عبادت می پرداخت .
21- عَلِیُّ بْنُ إِبْرٰاهیٖمَ، عَنْ أَبیٖهِ، عَنْ ابْنِ أَبیٖ عُمَیْرٍ، عَنْ حَمّٰادٍ، عَنِ الْحَلَبِیِ ّ،
عَنْ أَبیٖ عَبْدِاللّٰه علیه السلام قٰالَ:
کٰانَ رَسُولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله و سلم إِذٰا کٰانَ الْعَشرُ الاَْوٰاخِرُ، اعْتَکَفَ فِی الْمَسْجِدِ، وَ ضُرِبَتْ لَهُ قُبَّهٌ مِنْ شَعْرٍ، وَ شَمَّرَ الْمِئْزَرَ، وَ طَوٰی فِرٰاشَهُ.
وَ قٰالَ بَعْضُهُمْ: وَ اعْتَزَلَ النِّسٰاءَ.
فَقٰالَ أَبُو عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام : أَمّٰا اعْتِزٰالُ النِّسٰاءِ، فَلاٰ. (1)
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمودند:
هنگامی که دهه آخر [ماه رمضان] فرا می رسید رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در مسجد معتکف می شدند و خیمه ای مویین برای حضرت برپا می شد و کمربند را محکم می بستند و رختخواب را جمع می کردند .
بعضی از[حاضران]گفتند: و از زنها کناره می گرفتند.
امام صادق علیه السلام فرمودند: اما کناره گیری از زنها نبوده است. (2)
ص:51
22 - عَلِیُّ بْنُ إِبْرٰاهیٖمَ، عَنْ أَبیٖهِ، عَنْ ابْن أَبیٖ عُمَیْرٍ، عَنْ حَمّٰادٍ، عَنِ الْحَلَبِیِ ّ،
عَنْ أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام، قٰالَ:
کٰانَتْ بَدْرٌ فیٖ شَهْرِ رَمَضٰانَ، فَلَمْ یَعْتَکِفْ رَسُولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله و سلم فَلَمّٰا أَنْ کٰانَ مِنْ قٰابِلٍ، اعْتَکَفَ عِشْریٖنَ؛ عَشْراً لِعٰامِهِ، وَ عَشْراً قَضٰاءً لِمٰا فٰاتَهُ. (1)
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمودند:
جنگ بدر در ماه رمضان واقع شد [به همین جهت آن سال] رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم معتکف نشدند چون [ماه رمضان] سال دیگر فرا رسید، حضرت بیست روز معتکف شدند: ده روز برای آن سال، و ده روز قضای آنچه [در سال گذشته] فوت شده بود.
ص:52
آداب افطاری و سحری
23- عَلیُّ بْنُ إِبْرٰاهیٖمَ، عَنْ أَبیٖهِ، عَنْ حَمّٰادِ بْنِ عیٖسٰی، عَنْ شُعَیْبٍ، عَنْ أَبیٖ بَصیٖرٍ، عَنْ
أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام، قٰالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ السَُّحُورِ لِمَنْ أرٰادَ الصَّوْمَ: أَوٰاجِبٌ هُوَ عَلَیْهِ؟
فَقٰالَ: لاٰ بَأْسَ بِأَنْ لاٰیَتَسَحَّرَ إِنْ شٰاءَ، وَ أَمّٰا فیٖ شَهْرِ رَمَضٰانَ، فَإِنَّهُ أَفْضَلُ أَنْ یَتَسَحَّرَ؛ نُحِبُّ أَنْ لاٰ یَتْرُکَ فیٖ شَهْرِ رَمَضٰانَ. (1)
ترجمه:
ابو بصیر می گوید: از امام صادق علیه السلام درباره خوردن سحری برای کسی که تصمیم روزه گرفتن دارد، سؤال کردم، که آیا بر چنین شخصی خوردن سحری واجب است؟
فرمودند: اگر خواست سحری نخورد اشکال ندارد، و امّا در ماه رمضان بهتر این است که سحری بخورد؛ ما دوست داریم که سحری را در ماه رمضان ترک نکند.
ص:53
24- أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عیٖسیٰ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیٰی، عَنْ غِیٰاثِ بْنِ إِبْرٰاهیٖمَ،
عَنْ جَعْفَرٍ علیه السلام، عَنْ أَبیٖهِ علیه السلام : أَنَّ عَلِیّاً علیه السلام کٰانَ یَسْتَحِبُّ أَنْ یُفْطِرَ عَلَی اللَّبَنِ. (1)
ترجمه:
امام صادق علیه السلام از پدرش -امام باقر علیه السلام -روایت می کند که: امیر المؤمنین علیه السلام دوست می داشت با شیر افطار کند .
25- عَلِیُّ بْنُ الْحَسَنِ، عَنْ عَبْدِالرَّحْمٰنِ بْنِ أَبیٖ نَجْرٰانَ، عَنْ حَمّٰادِ بْنِ عیٖسٰی، عَنْ حَریٖزٍْ، عَنْ زُرٰارَهَ، وَ فُضَیْلٍ،
عَنْ أَبیٖ جَعْفَرٍ علیه السلام :
فیٖ رَمَضٰانَ تُصَلّیٖ ثُمَّ تُفْطِرُ؛ إِلاّٰ أَنْ تَکُونَ مَعَ قَوْمٍ یَنْتَظِرُونَ اْلإِفْطٰارَ، فَإنْ کُنْتَ مَعَهُمْ فَلاٰ تُخٰالِفْ عَلَیْهِمْ وَ أَفْطِرْ ثُمَّ صَلِ ّ؛ وَ إِلاّٰ فَابْدَأْ بِالصَّلاٰهِ .
قُلْتُ: وَ لِمَ ذٰلِک؟
قٰالَ: ِلأَنَّهُ قَدْ حَضَرَکَ فَرْضٰانِ: اْلإِفْطٰارُ، وَ الصَّلاٰهُ؛
فَابْدَأْ بِأَفْضَلِهِمٰا، وَ أَفْضَلُهُماَ الصَّلاٰهُ.
ص:54
ثُمَّ قٰالَ: تُصَلّیٖ وَ أَنْتَ صٰائِمٌ، فَتُکْتَبُ صَلاٰتُکَ تِلْکَ، فَتَخْتِمَ بِالصَّوْمِ أَحَبُّ إلَیَّ. (1)
ترجمه:
امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند:
در ماه رمضان نماز می خوانی و سپس افطار می کنی، مگر اینکه با عده ای باشی که منتظر افطار [تو] هستند. پس اگر همراه آنها بودی با آنها مخالفت نکن و افطار کن سپس نماز را بجای آور و الاّ به نماز آغاز کن.
راوی سؤال کرد برای چه؟
امام فرمودند: برای اینکه دو تکلیف به تو روی آورده است افطار و نماز، پس به بهترین آن دو شروع کن و بهترینشان نماز است.
سپس فرمودند: نماز می خوانی در حالی که روزه هستی پس این نماز تو [در حال روزه]نوشته می شود. پس اینکه با روزه ختم کنی (نماز را بر افطار مقدّم بداری) نزد من محبوب تر است.
ص:55
26- عَلِیُّ بْنُ إبْرٰاهیٖمَ، عَنْ أَبیٖهِ، عَنْ ابْنِ أَبیٖ عُمَیْرٍ، عَنْ حَمّٰادٍ، عَنِ الْحَلَبِیِّ،
عَنْ أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام، قٰالَ: سُئِلَ عَنِ اْلإِفْطٰارِ قَبْلَ الصَّلاٰهِ أَوْ بَعْدَهٰا؟
قٰالَ: إنْ کٰانَ مَعَهُ قَوْمٌ یَخْشٰی أَنْ یَحْبِسَهُمْ عَنْ عَشٰائِهِمْ، فَلْیُفْطِرْ مَعَهُمْ؛ وَ إنْ کٰانَ غَیْرُ ذٰلِکَ فَلْیُصَلِ ّ وَ لْیُفْطِرْ. (1)
ترجمه:
از امام صادق علیه السلام درباره افطار سؤال شد که قبل از نماز- مغرب -است یا بعد از نماز؟
فرمود: اگر گروهی با او هستند که می ترسد آنها را از غذایشان باز دارد پس با ایشان افطار نماید، و اگر جز این است پس نماز بخواند و افطار کند .
ص:56
27- عَلِیُّ بْنُ إبْرٰاهیٖمَ، عَنْ أَبیٖهِ، عَنْ ابْنِ أَبیٖ عُمَیْرٍ، عَنْ رَجُلٍ،
عَنْ أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام، قٰالَ:
إذٰا أَفْطَرَ الرَّجُلُ عَلَی الْمٰاءِ الْفٰاتِرِ، نَقّٰی کَبِدَهُ، (1) وَ غَسَلَ الذُّنُوبَ مِنَ الْقَلْبِ، وَ قَوَّی الْبَصَرَ وَ الْحَدَقَ. (2)
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمودند:
وقتی شخصی با آب جوشیده ای که قدری سرد شده افطار کرد، این آب، کبد او را پاکیزه می کند گناهان را از دل او می زداید، و چشم و سیاهی چشم او را قویّ می کند.
ص:57
احکام
28- عَلِیُّ بْنُ إبْرٰاهیٖمَ عَنْ أَبیٖهِ، وَ مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیٰی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ، جَمیٖعاً عَنِ ابْنِ أَبیٖ عُمَیْرٍ، عَنْ حَمّٰادِ بْنِ عُثْمٰانَ، عَنِ الْحَلَبِیِ
عَنْ أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام، قٰالَ: إِنَّهُ سُئِلَ عَنِ اْلأَهِلَّهِ.
فَقٰالَ: هِیَ أَهِلَّهُ الشُّهُورِ؛ فَإذٰا رَأَیْتَ الْهِلاٰلَ فَصُمْ، وَ إذٰا رَأَیْتَهُ فَأَفْطِْر. (1)
ترجمه:
از امام صادق علیه السلام در مورد أهلّه [که در قرآن آمده است] (2) سؤال شد: فرمودند: منظور هلال ماهها است پس وقتی هلال ماه رمضان را دیدی روزه بگیر، و چون هلال ماه شوّال را دیدی افطار کن.
ص:58
29- عَلِیُّ بْنُ إِبْرٰاهیٖمَ عَنْ أَبیٖهِ، وَ مُحَمَّدُ بْنُ یَحْییٰ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ، جَمیٖعاً عَنِ ابْنِ أَبیٖ عُمَیْرٍ، عَنْ حَمّٰادِ بْنِ عُثْمٰانَ، عَنِ الْحَلَبِیِ
عنْ أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام : أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ نَسِیَ، فَأَکَلَ وَ شَرِبَ ثُمَّ ذَکَرَ ؟
قٰالَ: لاٰ یُفْطِرْ، إِنَّمٰا هُوَ شَیٌ رَزَقَهُ اللّٰهُ عَزَّوَجَلَّ فَلْیُتِمَّ صَوْمَهُ. (1)
ترجمه:
از امام صادق علیه السلام سؤال شد درباره شخصی که از روی فراموشی خورده و آشامیده و سپس یادش آمده [که روزه بوده است] فرمودند: روزه را افطار نمی کند، آن چیزی بوده که خدا روزیش کرده است پس باید روزه اش را تمام کند .
30 - أَبُوعَلِیٍ ّ اْلأَشْعَرِیُّ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبّٰارِ، عَنْ صَفْوٰانَ بْنِ یَحْیٰی، عَنْ عِیْصِ بْنِ الْقٰاسِمِ، عَنْ أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام قٰالَ: إِذٰا خَرَجَ الرَّجُلُ فیٖ شَهْرِ رَمَضٰانَ مُسٰافِراً، أفْطَرَ .
وَ قٰالَ: إِنَّ رَسُولَ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله و سلم خَرَجَ مِنَ الْمَدیٖنَهِ إِلیٰ مَکَّهَ فیٖ شَهْر رَمَضٰانَ وَ مَعَهُ النّٰاسُ وَ فیٖهِمُ الْمُشٰاهُ؛ فَلَمّٰا انْتَهیٰ إِلٰی کُرٰاعِ الغَمیٖمِ، دَعٰا بِقَدَحٍ مِنْ مٰاءٍ فیٰٖما بَیْنَ الظُّهْرِ وَالْعَصْرِ، فَشَرِبَ وَ أَفْطَرَ ثُمَّ أَفْطَرَ النّٰاسُ مَعَهُ، وَ ثَمَّ أُنٰاسٌ عَلٰی صَوْمِهِمْ، فَسَمّٰاهُمُ
ص:59
الْعُصٰاهَ؛ وَ إِنَّمٰا یُؤْخَذُ بِآخِرِ أَمْرِ رَسُولِ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله و سلم (1).
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمودند: اگر شخصی در ماه رمضان مسافرت برود، افطار کند .
و فرمودند: همانا رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از مدینه به سوی مکّه در ماه رمضان حرکت کردند و مردم همراه آن حضرت بودند و در میانشان پیادگان بودند. وقتی حضرتش به محلّ «کُراع الغَمیم» (2) رسید بین نماز ظهر و عصر ظرف آبی خواستند و از آن نوشیدند و افطار کردند سپس مردم به پیروی از آن حضرت افطار کردند .
و بودند کسانیکه بر روزه خود باقی ماندند پس رسول خدا آنها را گناهکار خواندند. و همانا از آخرین روش و دستور رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم تبعیّت می شود .
31- عَلِیُّ بْنُ إِبْرٰاهیْمَ، عَنْ أَبیٖهِ، عَن ابْنِ أَبیٖ عُمَیْرٍ، عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَهَ،
قٰالَ: کَتَبْتُ إِلیٰ أَبیٖ عَبْدِ اللّٰهِ علیه السلام، أَسْأَلُهُ مٰا حَدُّ الْمَرَضِ الَّذیٖ یُفْطِرُ فیٖهِ صٰاحِبُهُ، وَ الْمَرَضِ الَّذی یَدَعُ صٰاحُبُهُ الصَّلاٰهَ قٰائِماً؟
ص:60
قٰالَ: «بَلِ اْلإِنْسٰانُ عَلٰی نَفْسِهِ بَصیٖرهٌ» (1) وَ قٰالَ: ذٰاکَ إِلَیْهِ؛ هُوَ أَعْلَمُ بِنَفْسهِ. (2)
ترجمه:
ابن اذینه می گوید: به امام صادق علیه السلام نامه نوشتم و اندازه مرضی را که موجب می شود انسان روزه را بخورد و یا نماز در حال قیام را ترک کند سؤال کردم .
حضرت این آیه را تلاوت فرمودند: «بل الانسان علی نفسه بصیره»یعنی بلکه انسان خودش از وضع خود آگاه است، و فرمود این مربوط به خود اوست انسان خودش به نفسش آگاه تراست .
32- عَلیُّ بْنُ إبْرٰاهیٖمَ، عَنْ أَبیٖه، عَنِ ابْنِ أَبیٖ عُمَیْرٍ، عَنْ حَمّٰادٍ، عَنِ الْحَلَبِیِّ،
قٰالَ: سأَلْتُ أَبٰا عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ عَلَیْهِ مِنْ شَهْرِ رَمَضٰانَ طٰائِفَهٌ، أَیَتَطَوَّعُ ؟
فَقٰالَ: لاٰ؛ حَتّٰی یَقْضِیَ مٰا عَلَیْهِ منْ شَهْرِ رَمَضٰانَ. (3)
ص:61
ترجمه:
از امام صادق علیه السلام سؤال کردم مردی روزه از ماه رمضان به عهده دارد آیا می تواند روزه مستحبّی بگیرد؟
فرمود: نه تا اینکه آنچه از ماه رمضان به عهده دارد قضاکند.
33- رَوٰی جَمیٖلُ بْنُ دَرّاجٍ
عَنْهُ (أَبی عَبْداللّٰهِ علیه السلام )، أنَّه قٰالَ:
مَنْ دَخَلَ عَلٰی أَخیٖهِ وَ هُوَ صٰائِمٌ، فَأَفْطَرَ عِنْدَهُ وَ لَمْ یُعْلِمْهُ بوْمهِ فَیَمُنَّ عَلَیْه، کَتَبَ اللّٰهُ لَهُ صَوْمَ سَنَهٍ. (1)
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمودند:
کسی که بر برادر مسلمانش وارد شود در حالیکه روزه [مستحبّی] گرفته و در پیش او [به دعوت او] افطار کند. بدون آنکه او را از روزه خود آگاه کند و یا بر او منّت گذارد، خداوند روزه یک سال را برای او می نویسد .
34- أَبُو عَلِیّ ٍ اْلأَشْعَرِیُّ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبّٰارِ، عَنْ صَفْوٰانَ بْنِ یَحْیٰی، عَنْ عِیْصِ بْنِ الْقٰاسِمِ، قٰالَ:
ص:62
سَأَلْتُ أَبٰا عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام عَنْ قَوْمٍ أَسْلَمُوا فی شَهْرِ رَمَضٰانَ، وَ قَدْ مَضٰی مِنْهُ أَیّٰامٌ؛ هَلْ عَلَیْهِمْ أَنْ یَصُومُوا مٰا مَضٰی مِنْهُ، أَوْ یَوْمَهُمُ الَّذیٖ أَسْلَمُوا فیٖهِ؟
فَقٰالَ: لَیْسَ عَلَیْهمْ قَضٰاءٌ، وَ لاٰ یَوْمُهُمُ الَّذیٖ أَسْلَمُوا فیٖهِ، إِلاّٰ أَنْ یَکُونُوا أَسْلَمُوا قَبْلَ طُلُوعِ الْفَجْرِ. (1)
ترجمه:
عیص بن قاسم می گوید از امام صادق علیه السلام سؤال کردم گروهی در ماه رمضان مسلمان شده اند در حالیکه چند روز از ماه رمضان گذشته است آیا بر ایشان واجب است که قضا کنند روزه روزهایی را که گذشته است و یا روزی را که در آن مسلمان شده اند؟
فرمودند: بر ایشان واجب نیست قضای روزهای گذشته و همچنین روزه آن روزی که در آن اسلام را پذیرفته اند مگر اینکه قبل از طلوع فجر مسلمان شده باشند .
35- عَلیٌّ، عَنْ أَبیٖهِ، عَنِ ابْنِ أَبیٖ عُمَیْرٍ، عَنْ حَمّٰادٍ، عَنِ الْحَلَبِیّ ِ،
عَنْ أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ عَنْ أَبیٖهِ(ع)، قٰالَ:
إِنّٰا نَأْمُرُ صِبْیٰانَنٰا بِالصَّلاٰهِ إِذٰا کٰانُوا بَنیٖ خَمْسِ سِنیٖنَ؛ فَمُروُا صِبْیٰانَکُمْ بِالصَّلاٰهِ إِذٰا کٰانُوا بَنیٖ سَبْعِ سِنیٖنَ. وَ نَحْنُ نَأْمُرُ صِبیٰانَنٰا
ص:63
بِالصَّوْمِ إِذٰا کٰانُوا بَنیٖ سَبْعِ سِنیٖنَ بِمٰا أَطٰاقُوا مِنْ صِیٰامِ الْیَوْمِ؛ إِنْ کٰانَ إِلٰی نِصْفِ النَّهٰارِ، أَوْ أَکْثَرَ مِنْ ذٰلِکَ أَوْ أَقَلَّ، فَإِذٰا غَلَبَهُمُ الْعَطَشُ وَ الْغَرَثُ أَفْطَرُوا؛ حَتّٰی یَتَعَوَّدُوا الصَّوْمَ وَ یُطیٖقُوهُ. فَمُرُوا صِبیٰانَکُمْ إِذٰا کٰانُوا بَنیٖ تِسْعِ سِنیٖنَ بِالصَّوْم، مَا اسْتَطٰاعُوا مِنْ صِیٰامِ الْیَوْمِ، فَإِذٰا غَلَبَهُمُ الْعَطَشُ أَفْطَرُوا. (1)
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمودند:
ما پسران کودک خود را وقتی پنج ساله شدند به نماز امر می کنیم پس شما پسران کودک خود را هنگامیکه هفت ساله شدند به نماز خواندن دستور دهید .
و ما پسرانمان را هنگامی که هفت ساله شدند به روزه گرفتن امر می کنیم به هر اندازه ای که از روز بتوانند روزه بگیرند؛ اگر شد تانصف روز یابیشتر یاکمتر، پس وقتی تشنگی و گرسنگی بر ایشان غلبه کرد افطار می کنند؛ تا اینکه به روزه گرفتن عادت نمایند .
پس شما پسرانتان را در نه سالگی تمرین روزه دهید به هر اندازه ای که از روز بتوانند روزه بگیرند و هنگامی که تشنگی بر ایشان غلبه کرد افطار کنند .
ص:64
فطره
36- رَوٰی حَمّٰادُ بْنُ عیٖسٰی، عَنْ حَریٖزٍ، عَنْ أَبیٖ بَصیٖرٍ وَ زُرٰارَهَ، قٰالاٰ:
قٰالَ أَبُو عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام: إنَّ مِنْ تَمٰامِ الصَّوْمِ إعْطٰاءَ الزَّکٰاهِ- یَعْنیٖ الْفِطْرَهَ -کَمٰا أَنَّ الصّلاٰهَ عَلَی النَّبِیِ ّ صلی الله علیه و آله و سلم مِنْ تَمٰامِ الصّلاٰهِ، لاَِنَّهُ مَنْ صٰامَ وَ لَمْ یُؤَدِّ الزَّکٰاهَ فَلاٰ صَوْمَ لَهُ إذٰا تَرَکَهٰا مُتَعَمِّداً، وَ لاٰ صَلاٰهَ لَهُ إذٰا تَرَکَ الصَّلاٰهَ عَلَی النَّبِیِ ّ صلی الله علیه و آله و سلم؛ إنَّ اللّٰهَ عَزَّوَجَلَّ قَدْ بَدَأَ بِهٰا قَبْلَ الصَّلاٰهِ : قٰالَ «قَدْ افْلَحَ مَنْ تَزَکّٰی وَذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلّٰی». (1)، (2)
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمودند:
همانا تمامیّت و تکمیل روزه با اعطای زکات -یعنی زکات فطره- است چنانکه درود و صلوات بر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم مکمّل نماز است، زیرا کسیکه روزه بگیرد و عمداً زکات فطره را ادا نکند پس روزه [کامل] نگرفته است و کسیکه
ص:65
[درنماز] درود بر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نفرستد نماز [صحیح] برای او نیست .
همانا خداوند متعال مسأله زکات را قبل از نماز بیان نموده و چنین فرموده است: «قد أفلح من تزکّی و ذکر اسم ربّه فصلّی»: (همانا رستگار شد کسی که زکات داد و یاد کرد نام پروردگارش را پس نماز خواند) .
37- أَبُو عَلِیٍ ّ اْلأَشْعَریِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبّٰارِ، عَنْ صَفْوٰانَ بْنِ یَحْیٰی، عَنْ إِسْحٰاقَ بْنِ عَمّٰارٍ، عَنْ مُعَتِّبٍ، عَنْ
أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام، قٰالَ: قٰالَ:
اذْهَبْ فَأَعْطِ عَنْ عِیٰالِنَا الْفِطْرَهَ؛ وَ أَعْطِ عَنِ الرَّقیٖقِ، وَ اجْمَعْهُمْ وَ لاٰتَدَعْ مِنْهُمْ أَحَداً؛ فَإِنَّکَ إِنْ تَرَکْتَ مِنْهُمْ إِنْسٰاناً تَخَوَّفْتُ عَلَیْهِ الْفَوْتَ، قُلْتُ: وَ مَا الْفَوْتُ؟
قٰالَ: الْمُوتُ. (1)
ترجمه:
مُعَتِّب می گوید: امام صادق علیه السلام فرمودند: برو و فطره اهل خانه ما و فطره بردگان را پرداخت کن، همه را در نظر بگیر و هیچ کس را وا مگذار، زیرا اگر یکی از آنها را ترک کنی و فطره او را پرداخت ننمایی، من از فوت او واهمه دارم. عرض کردم منظور از فوت چیست؟ فرمودند: مرگ.
ص:66
38- عَلیُّ ِ بْنُ إِبْرٰاهیٖمَ، عَنْ أَبیٖهِ، عَنْ ابْنِ أَبیٖ عُمَیْرٍ، عَنْ حَمّٰادٍ، عَنِ الْحَلَبِیِ ّ،عَنْ
أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام، قٰالَ: اطْعَمْ یَوْمَ الْفِطْرِ قَبْلَ أَنْ تَخْرُجَ إِلَی الْمُصَلّیٰ. (1)
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمودند: روز [عید] فطر قبل از رفتن به مصلّی طعام بخور.
39- عِدَّهٌ مِنْ أَصْحٰابِنٰا، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنْ ابْنِ أَبیٖ نَجْرٰانَ وَ عَلِیِ ّ بْنِ الْحَکَمِ، عَنْ صَفْوٰانَ الْجَمّٰالِ، قٰالَ: سَأَلْتُ
أَبٰا عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام عَنِ الْفِطْرَهِ؟
فَقٰالَ: عَلَی الصَّغیٖرِ وَ الْکَبیٖرِ، وَ الْحُرِّ وَ الْعَبْدِ؛ عَنْ کُلِ ّ إِنْسٰانٍ صٰاعٌ مِنْ حِنْطَهٍ، أَوْصٰاعٌ مِنْ تَمْرٍ، أَوْ صٰاعٌ مِنْ زَبیٖبٍ. (2)
ترجمه:
صفوان جمّال می گوید از امام صادق علیه السلام درباره فطره سؤال کردم .
ص:67
فرمودند: بر کوچک و بزرگ، آزاد و بنده، از هر انسانی یک صاع (1) گندم یا یک صاع خرما یا یک صاع کشمش است.
40- عَلِیُّ بْنُ إِبْرٰاهیٖمَ عَنْ أَبیٖهِ، وَ مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمٰاعیٖلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شٰاذٰانَ، جَمیٖعاً عَنِ ابْنِ أَبیٖ عُمَیْرٍ، عَنْ هِشٰامِ بْنِ الْحَکَمِ، عَنْ
أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام، قٰالَ: الَّتمْرُ فِی الْفِطْرَهِ أَفْضَلُ مِنْ غَیْرِهِ، لاَِنَّهُ أَسْرَعُ مَنْفَعَهً، وَ ذٰلِکَ أَنَّهُ إذٰا وَقَعَ فیٖ یَدِ صٰاحِبِهِ أَکَلَ مِنْهُ .
قٰالَ: وَ قٰالَ: نَزَلَتِ الزَّکٰاهُ وَ لَیْسَ لِلنّٰاسِ أَمْوٰالٌ، وَ إِنَّمٰا کٰانَتْ الْفِطْرَهُ. (2)
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمودند: خرما در زکات فطره از چیزهای دیگر بهتر است زیرا سود آن سریعتر است برای اینکه وقتی در دست صاحب و مستحقّش قرار گرفت از آن خرما می خورد. راوی گفت آن حضرت فرمودند: حکم زکات هنگامی نازل شد که برای مردم مالی [که زکات بدان تعلق گیرد]نبود، بلکه تنها زکات فطره بود .
ص:68
ادعیه
دعا در ماه رمضان
عَلِیُّ بْنُ إبْرٰاهیٖمَ، عَنْ أَبیْهِ، عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ، عَنْ عَلِیِ ّ بْنِ رَئٰابٍ،
عَنِ [الْ]عَبْد [ال]صّٰالِحِ علیه السلام قٰالَ: اُدْعُ بِهٰذَا الدُّعٰاءِ فیٖ شَهْرِ رَمَضٰانَ، مُسْتَقْبَلَ دُخُولِ السَّنَهِ؛ وَ ذَکَرَ أَنَّهُ مَنْ دَعٰا بِهِ مُحْتَسِباً مُخْلِصاً، لَمْ تُصِبْهُ فیٖ تِلْکَ السَّنَهِ فِتْنَهٌ وَ لاٰ آفَهٌ یُضَرُّ بِهٰا دیٖنُهُ وَ بَدَنُهُ، وَ وَقٰاهُ اللّٰهُ عَزَّ ذِکْرُهُ شَرَّ مٰا یَأْتیٖ بِهِ تِلْکَ السَّنَهَ:
اللّٰهُمَّ إِنّیٖ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذیٖ دٰانَ لَهُ کُلُّ شَیْءٍ، وَ بِرَحْمَتِکَ الَّتیٖ وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ،
ترجمه:
امام موسی کاظم علیه السلام فرمودند: این دعا را در ماه رمضان - در آغاز ورود سال -بخوان؛ و فرمود: هرکس آن را برای رضای خدا و با اخلاص بخواند، در آن سال فتنه و آفتی که دین و بدنش با آن زیان بیند به او نرسد، و خدا که یادش عزیز است او را از شرّ حوادث آن سال نگهدارد:
بارالها! از تو درخواست می کنم به آن اسمی که هرچیز فرمانبراوست، وبه آن رحمتی که همه چیز را فراگیراست،
ص:69
وَ بِعِزَّتِکَ الَّتیٖ قَهَرْتَ بِهٰا کُلَّ شَیْ ٍء، وَ بِعَظَمَتِکَ الَّتیٖ تَوٰاضَعَ لَهٰا کُلُّ شَیْءٍ، وَ بِقُوّتِکَ الَّتیٖ خَضَعَ لَهٰا کُلُّ شَیْءٍ، وَ بِجَبَرُوتِکَ الَّتیٖ غَلَبَتْ کُلَّ شَیْءٍ، وَ بِعِلْمِکَ الَّذیٖ أَحٰاطَ بِکُلِّ شَیْءٍ؛ یٰانُورُ یٰا قُدُّوسُ، یٰا أَوَّلُ قَبْلَ کُلِّ شَیْءٍ، وَ یٰا بٰاقیٖ بَعْدَ کُلِ ّ شَیْءٍ، یٰا اللّٰهُ یٰا رَحْمٰنُ [یٰا اللّٰه]صَلِ ّ عَلٰی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتیٖ تُغَیِّرُ النِّعَمَ، وَ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتیٖ تُنْزِلُ النِّقَمَ، وَ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتیٖ تَقْطَعُ الرَّجٰاءَ،
و به آن عزّتی که با آن به هر چیز قاهری، و به آن عظمتی که هر چیز برای آن فروتن است و به آن نیرویی که هر چیز برای آن رام است، و به آن جبروتی که به هر چیز غالب است، و به آن علمی که به هر چیز محیط است، ای نور! ای قدّوس! ای اوّل که پیش از هر چیزی! و ای باقی که پس از هر چیزی! ای اللّه! ای رحمان! [ای اللّه] بر محمّد و آل محمّد درود فرست و آن گناهانی را که نعمت ها را تغییر دهد بر من ببخشای، و آن گناهانی را که کیفرها را فرود آرد بر من ببخشای، و آن گناهانی را که امیّد را قطع کند بر من ببخشای،
ص:70
وَ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتیٖ تُدیٖلُ اْلاَعْدٰاءَ، وَ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتیٖ تَرُدُّ الدُّعٰاءَ، وَ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتیٖ یُسْتَحَقُّ بِهٰا نُزُولُ الْبَلاٰءِ، وَ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتیٖ تَحْبِسُ غَیْثَ السَّمٰاءِ، وَ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتیٖ تَکْشِفُ الْغِطٰاءَ، وَ اغْفِرْ لِیَ الذُنُوبَ الَّتیٖ تُعَجِّلُ الْفَنٰاءَ، وَ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتیٖ تُورِثُ النَّدَمَ، وَ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتیٖ تَهْتِکُ الْعِصَمَ، وَ أَلْبِسْنٖی دِرْعَکَ الْحَصیٖنَهَ الَّتیٖ لاٰ تُرٰامُ، وَ عٰافِنیٖ مِنْ شَرِّ مٰا أُحٰاذِرُ بِاللَّیْلِ وَ النَّهٰارِ فیٖ مُسْتَقْبَلِ سَنَتیٖ هٰذِهِ.
و آن گناهانی را که دشمنان را غالب کند بر من ببخشای، و آن گناهانی را که دعاها را ردّ کند بر من ببخشای و آن گناهانی را که با آن نزول بلا سزد بر من ببخشای، و آن گناهانی را که باران آسمان را باز دارد بر من ببخشای، و آن گناهانی را که پرده ها را کنار زند بر من ببخشای، و آن گناهانی را که شتاب مرگ آرد بر من ببخشای، و آن گناهانی را که پشیمانی آورد بر من ببخشای، و آن گناهانی را که پرده های پاکدامنی دَرَد بر من ببخشای، و بر من بپوشان آن زِرِه محکمی را که آسیب نبیند، و مرا در این سال نو از شرّ هر آنچه در شب و روزم بیم دارم عافیت بخش.
ص:71
اللّٰهُمَّ رَبَّ السَّمٰاوٰاتِ السَّبْعِ، وَ اْلأَرَضیٖنَ السَّبْعِ، وَ مٰا فیٖهِنِ ّ وَ مٰا بَیْنَهُنَّ وَ رَبَّ الْعَرْشِ الْعَظیٖمِ، وَ رَبَّ السَّبْعِ الْمَثٰانیٖ وَ الْقُرْآنِ الْعَظیٖمِ، وَ رَبَّ إسْرٰافیٖلَ وَ میْکٰائیٖلَ وَ جَبْرَئیٖلَ، وَ رَبّ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم وَ أَهْلِ بَیْتِهِ سَیِّدِ الْمُرْسَلیٖنَ وَ خٰاتَمِ النَّبِیّیٖنَ؛ أَسْأَلُکَ بِکَ وَ بِمٰا سَمَّیْتُ یٰا عَظیٖمُ، أَنْتَ الَّذیٖ تَمُنُّ بِالْعَظیٖمِ، وَ تَدْفِعُ کُلَّ مَحْذُورٍ، وَ تُعْطیٖ کُلَّ جَزیٖلٍ، وَ تُضٰاعِفُ مِنَ الْحَسَنٰاتِ بِالْقَلیٖلِ وَ الْکَثیٖرِ، وَ تَفْعَلُ مٰا تَشٰاءُ یٰا قَدیٖرُ، یٰا اللّٰهُ یٰا رَحْمٰنُ یٰا رَحیٖمُ صَلِ ّعَلٰی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ،
بارالها! ای پروردگار هفت آسمان، و هفت زمین و آنچه درآنها، و آنچه میان آنهاست! و ای پروردگار عرش عظیم! و ای پروردگار السّبع المثانی (سوره حمد) و همۀ قرآن بزرگ! و ای پروردگار اسرافیل و میکائیل و جبرئیل! و ای پروردگار محمّد و خاندانش که سرور رسولان و خاتم پیامبران است! تو را به تو و به همه آنچه نام بردم سوگند می دهم ای بزرگ! تویی که با [بخشش های] بزرگ (برما) منت می نهی، و هر بیمی را(ازما) می رانی، و هر نعمت بزرگی را(برما) عطا می کنی، و حسنات را با کم و زیاد دو چندان می کنی، و هر آنچه بخواهی انجام می دهی ای توانا ! ای اللّه! ای رحمان! ای رحیم! بر محمّد و خاندانش درود فرست،
ص:72
وَ أَلْبِسْنیٖ فیٖ مُسْتَقْبِلِ هٰذِهِ السَّنَهِ سِتْرَکَ، وَ نَضِّرْ وَجْهیٖ بِنُورِکَ وَ أَحِبَّنیٖ بِمَحَبَّتِکَ، وَ بَلِّغْنیٖ رِضْوٰانَکَ وَ شَریٖفَ کَرٰامَتِکَ، وَ جَزیٖلَ عَطٰائِکَ مِنْ خَیْرِ مٰا عِنْدَکَ، وَ مِنْ خَیْرِ مٰا أَنْتَ مُعْطٍ أَحَداً مِنْ خَلْقِکَ، وَ أَلْبِسْنیٖ مَعَ ذٰلِکَ عٰافِیَتَکَ، یٰا مَوْضِعَ کُلِ ّ شَکْوٰی، وَ یٰا شٰاهِدَ کُلِ ّ نَجْوٰی، وَ یٰا عٰالِمَ کُلِ ّ خَفِیَّهٍ، وَ یٰا دٰافِعَ [کُلِّ] مٰا تَشٰاءُ مِنْ بَلِیّهٍ؛ یٰا کَریٖمَ الْعَفْوِ، یٰا حَسَنَ التَّجٰاوُزِ، تَوَفَّنیٖ عَلٰی مِلَّهِ إبْرٰاهیٖمَ وَ فِطْرَتِهِ، وَ عَلیٰ دیٖنِ مُحَمَّدٍ وَ سُنَّتِهِ، وَ عَلٰی خَیْرِ وَفٰاهٍ فَتَوَفَّنیٖ مُوٰالِیاً لاَِوْلِیٰائِکَ، مُعٰادِیاً لاَِعْدٰائِکَ .
و در این سال نو پوشش (باز دارنده ازگناه) خود را بر من بپوشان، و با نور خود چهره ام را شاداب فرما، و با محبّت خود مرا دوست بدار، و مرا به خوشنودی خود، و به بزرگداشت با شرافت خود، و به بخشش فراوان از بهترین آنچه نزد خود داری، و از بهترین آنچه به کسی می دهی برسان، و همراه با اینها عافیت خود را بر من بپوشان. ای پناه هر شِکوَه! و ای شاهد راز! و ای دانای هر نهان! و ای دفع کننده هر بلا که خواهی! ای کریم در عفو! و ای زیبا در چشم پوشی! مرا بر آئین ابراهیم و فطرت او، و بر دین محمّد صلی الله علیه و آله و سلم و سنّت او بمیران، و بر بهترین مرگم، باز بستان در آن حال که دوستدار أولیائت و دشمن دشمنانت باشم .
ص:73
اللّٰهُمَ وَ جَنِّبْنیِ فیٖ هٰذِهِ السَّنَهِ کُلَّ عَمَلٍ، أَوْ قوْلٍ، أَوْ فِعْلٍ یُبٰاعِدُنیٖ مِنْکَ. وَ اجْلِبْنیٖ إِلٰی کُلِ ّ عَمَلٍ، أَوْ قَوْلٍ، أَوْ فِعْلٍ یُقَرِّبُنیٖ مِنْکَ فیٖ هٰذِهِ السَّنَهِ یٰا أَرْحَمَ الرّٰاحِمیٖنَ. وَ امْنَعْنیٖ مِنْ کُلِ ّ عَمَلٍ، أَوْ فِعْلٍ، أَوْ قَوْلٍ یَکُونُ مِنّیٖ؛ أَخٰافُ ضَرَرَ عٰاقِبَتِهِ، وَ أَخٰافُ مَقْتَکَ ایّٰایَ عَلَیْهِ، حَذَراً أَنْ تَصْرِفَ وَجْهَکَ الْکَریٖمَ عَنّیٖ، فَأَسْتَوْجِبَ بِهِ نَقْصاً مِنْ حَظٍّ لیٖ عِنْدَکَ، یٰا رَؤُوفُ یٰا رَحیٖمُ.
اللّٰهُمَّ اجْعَلْنیٖ فیٖ مُسْتَقْبِلِ هٰذِهِ السَّنَهِ فیٖ حِفْظِکَ وَ جِوٰارِکَ وَ کَنَفِکَ، وَ جَلِّلْنیٖ سِتْرَ عٰافِیَتِکَ، وَ هَبْ لیٖ کَرٰامَتَکَ. عَزَّ جٰارُکَ، وَ جَلَّ ثَنٰاءُ وَجْهِکَ، وَ لاٰ الٰهَ غَیْرُکَ .
بارالها ! در این سال از هر کردار و گفتار و کاری که مرا از تو دور کند بازم دار، و به هر کردار و گفتار و کاری که به تو نزدیکم سازد بکشان ای مهربانترین مهربانان! و نیز مرا باز دار از هر کردار و گفتار و کارم که از زیان سرانجامش بیمناکم، و از خشم تو برآنم هراس دارم مبادا که روی کریمانه خود را از من برگردانی که کاستی پاداش نزد تو را سزم، ای رؤوف! ای مهربان!
بارالها ! در این سال نو مرا در حفظ و جوار و پناه خود قرارده، و با پوشش عافیت خود شکوهم بخش، و کرامت خود را بر من ببخشای که جوار تو عزّتمند و ثنای ذات تو شکوهمند است، و هیچ معبود بحقّی جز تو نیست .
ص:74
اللّٰهُمَّ اجْعَلْنیٖ تٰابِعاً لِصٰالِحِ مَنْ مَضٰی مِنْ أَوْلِیٰائِکَ، وَ أَلْحِقْنیٖ بِهِمْ، وَ اجْعَلْنیٖ مُسْلِماً لِمَن قٰالَ بِالصِّدْقِ عَلَیْکَ مِنْهُمْ، وَ أَعُوذُ بِکَ [یٰا] إِلٰهیٖ أَنْ تُحیٖطَ [بیٖ] خَطیٖئَتیٖ، وَ ظُلْمیٖ وَ إِسْرٰافیٖ عَلٰی نَفْسیٖ، وَ اتِّبٰاعیٖ لِهَوٰایَ، وَ اشْتِغٰالیٖ بِشَهَوٰاتیٖ، فَیَحُولَ ذٰلِکَ بَیْنیٖ وَ بَیْنَ رَحْمَتِکَ وَ رِضْوٰانِکَ، فَأَکُونَ مَنْسِیّاً عِنْدَکَ، مُتَعَرِّضاً لِسَخَطِکَ وَ نَقِمَتِکَ.
اللّٰهُمَّ وَفِّقْنیٖ لِکُلِّ عَمَلٍ صٰالِحٍ تَرْضٰی بِهِ ٖ عَنیّ ٖ، وَ قَرِّبْنیٖ بِهِ ٖ إلَیْکَ زُلْفٰی.
بارالها ! مرا پیرو شایستگان گذشته از اولیاء خود بگردان و بر ایشان ملحقم کن و بر آنکه از ایشان بر تو راست گوید [انبیاء و اوصیاء] تسلیم ساز. و به تو ای معبود من! پناه می برم از اینکه گناهم و ستمم، و اسراف بر خودم، و پیروی از هوایم، و سرگرمیم به شهوات احاطه ام یابد و میان من و رحمت و رضوان تو فاصله اندازد؛ پس فراموشت شوم و در معرض خشم و انتقامت قرار گیرم .
بارالها ! به هر عمل صالحی که با آن از من خوشنود شوی موفّقم دار و مرا با آن به خود نزدیک ساز
ص:75
اللّٰهُمَّ کَمٰا کَفَیْتَ نَبِیَّکَ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله و سلم هَوْلَ عَدُوِّهِ، وَ فَرَّجْتَ هَمَّهُ، وَ کَشَفْتَ غَمَّهُ، وَ صَدَقْتَهُ وَعْدَکَ، وَ أَنْجَزْتَ لَهُ مَوْعِدَکَ بِعَهْدِکَ؛
اللّٰهُمَّ بِذٰلِکَ فَاکْفِنیٖ هَوْلَ هٰذِهِ السَّنَهِ وَ آفٰاتِهٰا، وَ أَسْقٰامِهٰا، وَ [فِتَنِهٰا]، وَ شُرُورِهٰا، وَ أَحْزٰانِهٰا، وَ ضِیْقِ الْمَعٰاشِ فیٖهٰا، وَ بَلِّغْنیٖ بِرَحْمَتِکَ کَمٰالَ الْعٰافِیَهِ بِتَٰمامِ دَوٰامِ [الْعٰافِیَهِ وَ] النِّعْمَهِ عِنْدیٖ إِلیٰ مُنْتَهیٰ أَجَلیٖ.
بارالها ! چنانکه پیامبر خود محمّد صلی الله علیه و آله و سلم را از بیم دشمنانش کفایت فرمودی، و همّ و غمّش را بگشادی، و وعدۀ خود را بر او راست فرمودی، و به پیمان خود با او وفا نمودی، بدینسان بارالها ! مرا نیز از هراس و آفات و بیماری ها و [فتنه ها و] شرّها و حزن ها و تنگی معاش این سال باز دار، و با رحمت خود مرا به عافیت کامل، و نعمت پیوسته، تا پایان عمرم برسان .
ص:76
أَسْأَلُکَ سُؤٰالَ مَنْ أَسٰاءَ وَ ظَلَمَ، وَ اعْتَرَفَ؛ وَ أَسْأَلُکَ أَنْ تَغْفِرَ لیٖ مٰا مَضٰی مِنَ الذُّنُوبِ الَّتیٖ حَصَرَتْهٰا حَفَظَتُکَ، وَ أَحْصَتْهٰا کِرٰامُ مَلاٰئِکَتِکَ عَلَیَّ، وَ أَنْ تَعْصِمَنیٖ إِلٰهیٖ مِنَ الذُّنُوبِ فیٰٖما بَقِیَ مِنْ عُمْریٖ إِلٰی مُنْتَهٰی أَجَلیٖ. یٰا اللّٰهُ یٰارَحْمٰنُ صَلِ ّ عَلٰی مُحَمَّدٍ وَ [عَلٰی] أَهْلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ، وَ آتِنیٖ کُلَّ مٰا سَأَلْتُکَ وَ رَغِبْتُ إِلَیْکَ فیٖهِ، فَإِنَّکَ أَمَرْتَنیٖ بِالدُّعٰاءِ، وَ تَکَفَّلْتَ [لی] بِاْلإِجٰابَهِ. (1)
[بارالها] از تو درخواست دارم درخواست کسی که بد کرد، و ستم نمود، و اعتراف کرد. و از تو می خواهم که گناهان گذشته ام را که نگهبانانت حفظ کرده، و گرامی فرشتگان گمارده برمن بشمرده اند ببخشایی، و اینکه از گناهان آینده زندگیم تا پایان عمر- ای خدا !- بازم داری .ای اللّه! ای رحمان! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و هرچه را از تو خواستم و در آن به تو روی آوردم عطایم کن، که تو به دعا فرمانم داده ای و اجابتم را تکفّل فرموده ای .
ص:77
دعا در شب اول ماه رمضان
مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیٰی، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ، عَنْ أَحْمَدَ ابْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍ ّ،عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعیٖدٍ، عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَهَ، عَنْ عَمّٰارِ بْنِ مُوسیَ السّٰابٰاطِیِ ّ، قٰالَ:
قٰالَ أَبُو عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام : إذٰا کٰانَ أَوّلُ لَیْلَهٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضٰانَ، فَقُلْ:
اللّٰهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضٰانَ، وَ مُنْزِلَ الْقُرْآنِ، هٰذٰا شَهْرُ رَمَضٰانَ الَّذیٖ أَنْزَلْتَ فیٖهِ الْقُرْآنَ، وَ أَنْزَلْتَ فیٖهِ آیٰاتٍ بَیِّنٰاتٍ مِنَ الْهُدیٰ وَ الْفُرْقٰانِ؛ اللّٰهُمَّ ارْزُقْنٰا صِیٰامَهُ، وَ أَعِنّٰا عَلٰی قِیٰامِهِ؛
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمودند: چون اوّلین شب ماه رمضان درآید بگو:
بارالها ! ای پروردگار ماه رمضان! و ای فرود آورنده قرآن! این ماه رمضان است که در آن قرآن را فرود آورده ای، و در آن نشانه های آشکار از هدایت و فرقان خود فرستاده ای، بارالها ! روزه داری آن را روزیمان کن و بر بپا داشتن (و شب زنده داری) آن یاریمان فرما،
ص:78
اللّٰهُمَّ سَلِّمْهُ لَنٰا، وَ سَلِّمْنٰا فیٖهِ، وَ تسَلَّمْهُ مِنّٰا فیٖ یُسْرٍ مِنْکَ وَ مُعٰافٰاهٍ، وَ اجْعَلْ فیٰٖما تَقْضیٖ وَ تُقَدِّرُ مِنَ اْلأَمْرِ الَْمحْتُومِ فیٰٖما یُفْرَقُ مِنَ اْلأَمْرِ الْحَکیٖمِ فیٖ لَیْلَهِ الْقَدْرِ، مِنَ الْقَضٰاءِ الَّذیٖ لاٰ یُرَدُّ وَ لاٰ یُبَدَّلُ، أَنْ تَکْتُبَنیٖ مِنْ حُجّٰاجِ بَیْتِکَ الْحَرٰامِ الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ، الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ، الْمَغْفُورِ ذَنْبُهُمْ، الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئٰاتُهُمْ وَاجْعَلْ فیٰٖما تَقْضیٖ وَ تُقَدِّرُ أَنْ تُطِیْلَ لیٖ فیٖ عُمْریٖ، وَ تُوَسِّعَ عَلَیَّ مِنَ الرِّزْقِ الْحَلاٰلِ. (1)
بارالها ! آن را برای ما سالم و مارا در آن به سلامت دار، و آن را از ما با آسانی و عافیت باز ستان. و مقرّر دار در قضا و قدر حتمی ات در آنچه که تفصیل می دهی شب قدر در أمر حکیم خود -از آن قضایی که رد نشود و دگرگونی نپذیرد - این که بنویسی مرا از حجّ کنندگان خانه با حُرمت خود که حجّشان نیکو، تلاششان مشکور، گناهشان بخشوده و بدی هایشان پوشیده باشد و در قضا و قدر خود قرار ده که عمرم را بلند سازی و روزی حلالم را گسترش بخشی .
ص:79
دعای هر شب ماه رمضان
ابْنُ أَبیٖ عُمَیْرٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَطِیَّهَ، عَنْ
أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام :
فِی الدُّعٰاءِ فیٖ شَهْرِ رَمَضٰانَ فیٖ کُلِّ لَیْلَهٍ تَقُولُ: اللّٰهُمَ إِنّیٖ أَسْأَلُکَ فیٰٖما تَقْضیٖ وَ تُقَدِّرُ مِنَ اْلأَمْرِ الَْمحْتُومِ فِی اْلأَمْرِ الْحَکیٖمِ، مِنَ الْقضٰاءِ الَّذیٖ لاٰ یُرَدُّ وَ لاٰ یُبَدَّلُ، أَنْ تَکْتُبَنیٖ مِنْ حُجّٰاجِ بَیْتِکَ الْحَرٰامِ الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ، الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئٰاتُهُمْ، الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ، وَ أَنْ تَجْعَلَ فیٰٖما تَقْضیٖ وَ تُقَدِّرُ مِنَ اْلأَمْرِ الَْمحْتُومِ فِی اْلأَمْرِ الْحَکیٖمِ، فیٖ لَیْلَهِ الْقَدْرِ، مِنَ الْقَضٰاءِ الَّذیٖ لاٰ یُرَدُّ وَ لاٰ یُبَدَّلُ، أَنْ تُطیْلَ عُمْریٖ، وَ أَنْ تُوَسِّعَ عَلَیَّ فیٖ رِزْقیٖ، وَ أَنْ تَجْعَلَنیٖ مِمَّنْ تَنْتَصِرُ بِهِ [لِدیٖنِکَ]، وَ لاٰ تَسْتَبْدِلْ َ بیٖ غَیْریٖ. (1)
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمودند: در دعای هر شب ماه رمضان می گویی:
بارالها ! در آنچه از آن أمر محتومِ أمر حکیمِ خود، قضاء و قدر می کنی از آن قضائی که ردّ نشود و دگرگونی نپذیرد از تو درخواست دارم که مرا از حج آوران خانه با حُرمت خود که حجّشان نیکو، و بدی هایشان پوشیده،
ص:80
و گناهانشان بخشوده، و تلاششان سپاس شده است مقرّر فرمایی. و اینکه در آنچه از أمر محتوم أمر حکیم خود در شب قدر حکم می کنی و مقدّر می داری از آن حکم ها که ردّ نشود و دگرگونی نپذیرد عمرم را بلند و روزیم را گسترده سازی و مرا از آنان که با ایشان دین خود را یاری می کنی قرار دهی، و غیر مرا بجای من نگزینی .
دعای هر شب دهه آخر ماه رمضان
عَلیُّ بْنُ إبْرٰاهیٖمَ عَنْ أَبیْهِ، عَنْ ابْنِ أَبیٖ عُمَیْرٍ، عَنْ بَعْضِ أَصْحٰابِنٰا، عَنْ
أَبیٖ عَبْدِاللّٰهِ علیه السلام، قٰالَ:
تَقُولُ فِی الْعَشْرِ اْلأَوٰخِرِ مِنْ شَهْرِ رَمَضٰانَ، فیٖ کُلِّ لَیْلَهٍ:
أَعُوذُ بِجَلاٰلِ وَجْهِکَ الْکَریٖمِ أَنْ یَنْقَضِیَ عَنیّ ٖ شَهْرُ رَمَضٰانَ، أَو یَطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَیْلَتیٖ هٰذِهِ، وَ لَکَ قِبَلیٖ ذَنْبٌ أَوْ تَبِعَهٌ تُعَذِّبُنیٖ عَلَیْهِ. (1)
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمودند: در دهۀ آخر ماه رمضان هر شب می گویی:
پناه می برم به جلال روی تو که کریم است، از این که ماه رمضانم به پایان رسد، یا بر شبم سپیده دمد در حالیکه در پیشگاه تو گناهی از من باشد یا لغزشی که بر آن عذابم دهی.
ص:81
منابع :
1- قرآن مجید.
2- امالی الصدوق/ مؤسّسه الأعلمی، بیروت .
3- تنقیح المقال، علاّمه مامقانی/ طبع حجری .
4- توضیح المسائل امام خمینی قدس سره .
5- تهذیب الأحکام، شیخ طوسی قدس سره / دارالکتب الاسلامیّه، تهران .
6- ثواب الأعمال، شیخ صدوق قدس سره / مکتبه الصدوق، تهران .
7- رجال النّجاشی/ انتشارات جامعه مدرّسین .
8- روضه المتّقین، مولی محمّد تقی مجلسی قدس سره / بنیاد فرهنگ اسلامی.
9- علل الشرایع، شیخ صدوق قدس سره / مکتبه الحیدریه،نجف .
10- عیون اخبار الرّضا علیه السلام ،شیخ صدوق قدس سره / مؤسّسه الأعلمی، بیروت.
11- فضائل الأشهر الثلاثه، شیخ صدوق قدس سره / مطبعه الآداب، نجف.
12- الفهرست، شیخ طوسی قدس سره / الشریف الرضی، قم .
13- الکافی، ثقه الاسلام کلینی قدس سره / دارالکتب الاسلامیّه، تهران
14- لسان العرب، جمال الدین ابن منظور/ ادب قم .
15- مرآه العقول، علاّمه محمّد باقر مجلسی قدس سره / دارالکتب الاسلامیّه، تهران .
16- ملاذ الأخیار، علاّمه محمّد باقر مجلسی قدس سره / مکتبه آیه اللّه العظمی مرعشی، قم .
17- من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق قدس سره / دارالکتب الاسلامیه، تهران .
18- النهایه، ابن اثیر/ مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، قم .
ص:83
