أربعینات

حضرت سجاد علیه‌السلام در ۵ شعبان سال ۳۸ (و یا ۱۵ جمادی الاول سال ۳۶) هجری در ایام حکومت حضرت امیر علیه‌السلام در مدینه متولد شد و در۱۲ یا ۲۵ محرم ۹۴ یا ۹۵ هجری در ایام حکومت ولید بن عبدالملک رحلت یافت (و یا بدست ولید مسموم و به شهادت رسید) و مرقد منورش در قبرستان بقیع در کنار عموی بزرگوارش امام حسن مجتبی علیه‌السلام است. پدر بزرگوارش حضرت سیدالشهداء امام حسین و مادرش طبق مشهور شهربانو یا شاه زنان (دختر یزدگرد) بود. مدت عمرش ۵۷ سال بود که دو سال در کنار جدش و ۲۰ سال به همراه عمو و پدر بزرگوارش و ۳۵ سال نیز مدت امامت خود آن بزرگوار طول کشید. مهمترین شاخصه زندگانی ایشان زنده نگه داشتن عاشورا و تکمیل آن حماسه بزرگ با گفتار و رفتار خود بود که در کنار رسالت دیگرش، آموزش عبودیت و بندگی حق و تربیت جامعه ای متعهد و مومن و مصون در مقابل هجوم فرهنگ ترجمه و غرور علمی، هر دو وظیفه را به کمال رساند.

مقدمه

امام سجادعلیه‌السلام فرمود:

«الا و ان ابغض الناس الی الله من یقتدی بسنه امام و لا یقتدی باء عماله.» هشدار که منفورترین مردم نزد پروردگار، کسی است که شیوه امامی را پیروی کند ولی از سیره عملی او پیروی ننماید. برای «چگونه بودن» نیاز به الگو داریم و نقش الگو در تربیت چنان روشن است که نیازی به بیان و توضیح نیست. آنچه در این الگوگیری و اسوه یابی و تأسی به اخلاق اولیاء کارساز است، آشنایی با جزئیات صفات و رفتار آن حضرات است، نه کلیات. خوشبختانه در کتب حدیث و سیره، نمونه های رفتاری پیامبر و امامان بصورت ریز و جزئی آمده است که آشنایی با آنها بسیار سودمند است و گامی جهت خودسازی و تعالی بخشیدن به جامعه است انسان در دید ژرفنگر، بیابانگردی سرگردان و گمگشته ای در تاریک زار زندگی نیست.

او کشتی شکسته ای شور بخت و ناامید و و اسیر موجهای بیم زا و هراس آفرین نمی باشد. بلکه موجودی مسؤول است که با مقصد و مقصودی مشخص، با زاد و توشه ای کامل و راهنمایانی درونی و برونی به سفری پرداخته که از صحرای عدم آغاز می شود و تا بار یافتن به لقاء الهی ادامه دارد. تمامی نیروهای خلقت، انسان را در این سفر صادقانه یاری میکنند و خدا با لطف بیکران خویش به هدایت او از راههای گوناگون پرداخته است و بهترین جایگاه جاودانه را در سرای آخرت برای او مهیا کرده است.

انسان برای به دست آوردن نیک بختی خویش و سعادتمندی جامعه و رضایت خداوند باید در طول این سفر چگونه زیستن را بیاموزد و این آموزه ها را در زندگی خویش بکار گمارد.

اسلام عزیز برای پاسخگویی بدین سؤال بسیار اساسی دو شیوه را دنبال نموده است: الف: بیان احکام و دستورهای زندگی از آغاز تا فرجام ب: ارائه الگوهای تربیتی و نمونه های عینی کمال بر اساس همین شیوه دوم در قرآن مجید بارها از پیامبران و دیگر انسانهای والا سخن به میان آمده است، و از جنبه های الگویی آنان ستایش شده تا دیگران نیز به آنان تأسی بجویند.

در مکتب حیاتبخش تشیع (اسلام راستین) معرفی این الگوهای الهی گسترده تر است و پیشوایان معصوم که بهترین اسوه ها و الگوهای زندگی هستند فرا روی چشمان باز و دلهای آگاه قرار دارند تا آنانکه مسئولیت الهی و رسالت انسانی خویش را درک کرده اند و تصمیم برای رسیدن به چکادهای فرازمند فضیلت و کمال دارند با درس گرفتن از آنان زیستنی شرافتمندانه که سعادت دنیا و آخرت را تأمین می کند در پیش گیرند.

در راستای این هدف و برای معرفی سیره عملی پیامبرصلى‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و اهل بیت معصوم اوعلیه‌السلام گروهی از فضلا و شیفتگان اهلبیت در حوزه علمیه قم گرد هم آمده و در گستره کتابهای بسیاری دست به تحقیقی وسیع زده اند که بخواست خداوند مجموعه ای ارزشمند را به زودی تقدیم امت اسلامی خواهند نمود. آشکار است که در این مجموعه تنها احادیثی که بیانگر یک شیوه مستمر و عملی مداوم در زندگی معصومینعلیه‌السلام باشد آورده می شود.

اکنون به عنوان نمونه ای از دریای مواج و گرانقدر روایات، چهل حدیث از سیره هر یک از معصومینعلیه‌السلام به پیشگاه امت اسلامی عرضه می شود. امید که همه ما را چراغ راه و ره توشه سفری باشد برای رسیدن به سعادت دنیا و نیک بختی آخرت. چهل حدیثی که پیش روی شماست، گوشه ای از فضیلتهای جاودان و ماندگار امام سجاد، زین العابدینعلیه‌السلام را به شما شیفتگان مکتب اهل بیتعلیه‌السلام می آموزد.

امید است آشنایی با نمونه هایی از سیره رفتاری آن امام معصوم، رهگشای ما در پیمودن مسیر کمال و عبودیت گردد و توفیق الگوگیری از آن حضرت، پیوسته همراه شما باشد. ان شاءالله

سیره عبادی امام سجادعلیه‌السلام

در محضر قرآن

«قال علی بن الحسینعلیه‌السلام :

لو مات من بین المشرق و المغرب لما استوحشت بعد أن یکون القرآن معی، و کانعلیه‌السلام اذا قرء« مالک یوم الدین» یکررها، حتی کاد أنی موت.»

امام سجادعلیه‌السلام فرمود: اگر تمام کسانی که در میان مشرق و مغرب هستند از دنیا بروند (و من تنها بمانم) و قرآن با من باشد وحشت مرا نمی گیرد (و نمی ترسم). او چنین بود که وقتی جمله «مالک یوم الدین» را می خواند آن را تکرار می کرد تا جایی که نزدیک بود جان تهی کند.

بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۱۰۷. و بلاغه الامام علی بن الحسینعلیه‌السلام ص ۲۲۱ از کافی.

قرآن با صوت زیبا

«عن أبی عبدالله (ع) قال:

... ان علی بن الحسینعلیه‌السلام کان أحسن الناس صوتا بالقرآن و کان یرفع صوته حتی یسمعه اهل الدار.»

امام صادقعلیه‌السلام فرمود: امام علی بن الحسینعلیه‌السلام از نظر صوت قرآنی نیکوترین فرد بود و صدای قرآن خواندنش را بلند می کرد تا اهل خانه بشنوند و بهره مند گردند.

وسائل الشیعه، ج ۴، ص ۸۵۸.

کمال معرفت

« کان علی بن الحسینعلیه‌السلام اذا قرء هذه الایه (و ان تعدوا نعمه الله لا تحصوها) یقول: سبحان من لم یجعل فی أحد من معرفه نعمه الا المعرفه بالتقصیر عن معرفتها کما لم یجعل فی أحد من معرفه ادراکه أکثر من العلم بانه لا یدرکه.»

امام چهارمعلیه‌السلام هنگامی که این آیه را که می گوید: «اگر نعمتهای الهی را بخواهید شمارش کنید قابل شمارش نیستند» می خواند می فرمود: منزه است خدایی که شناخت (و شکر) نعمت را جز شناخت اینکه قادر به شناخت آن نعمتها نیست قرار نداده همانطور که شناخت خودش را برای هیچ کس بیش از این قرار نداده که باور کند که (ذات) او را نمی تواند بشناسد (یعنی: همین که باور کند نعمتهای الهی را نمی تواند بشناسد و بدین وسیله سپاسگزاری کند و همین که بفهمد حقیقت او را قادر نیست درک کند همین برای شناخت و شکرگزاری کافیست و خداوند سبحان بیش از این نمی خواهد).

روضه الکافی، ج ۸، ص ۳۹۴ و بلاغه الامام علی بن الحسینعلیه‌السلام ص ۵۷.

دعای سفره امام

«عن أبی حمزه الثمالی عن علی بن الحسین علیه‌السلام :انه کان اذا طعم قال : «الحمد لله الذی أطعمنا و سقانا و کفانا و ایدنا و آوانا و أنعم علینا و افضل، الحمد لله الذی یطعم و لا یطعم .» ابوحمزه ثمالی می گوید: امام چهارمعلیه‌السلام هنگامی که غذا را می خورد می فرمود: حمد و ستایش برای خدایی است که ما را اطعام کرد و سیراب نمود و بقدر کفاف به ما نعمت داد و تأیید کرد و پناه داد و بر ما نعمت و برتری داد ستایش مخصوص آن خدایی است که اطعام می کند ولی خود نمی خورد.

من لا یحضره الفقیه، ص ۲۳۳، ح ۴۲۶۶.

سجده های امام

« قال ابو جعفر محمد بن علی الباقرعلیه‌السلام : ان أبی علی بن الحسینعلیه‌السلام ما ذکر الله عزوجل نعمه الا سجد، و لا قراء آیه من کتاب الله عزوجل فیها سجود الا سجد و لا دفع الله عزوجل عنه سوء یخشاه أو کید کائد الا سجد و لا فرغ من صلاه مفروضه الا سجد، ولا وفق لاصلاح بین اثنین الا سجد و کان أثر السجود فی جمیع مواضع سجوده، فسمی السجاد لذلک.»

امام باقرعلیه‌السلام فرمود:

پدرم علی بن الحسینعلیه‌السلام هیچگاه نعمتی را یاد نمی کرد جز اینکه سجده شکر انجام می داد، و آیه ای از کتاب خدا را نمی خواند که دارای سجده بود مگر اینکه سجده می کرد، و هر گاه خداوند، مکر حیله گری یا خطری را از او بر طرف می کرد سجده شکر بجا می آورد و هر وقت از نماز فارغ می شد سجده می کرد و زمانی که موفق می شد بین دو نفر اصلاح کند سجده می کرد و طوری بود که اثر سجده در تمام اعضاء هفتگانه سجده او نمایان بود از این جهت او سجاد نامیده شد.

بحارالانوار، ج ۴۶، ح ۶.

آثار سجده

« عن الباقرعلیه‌السلام قال: کان لابیعلیه‌السلام فی موضع سجوده آثار ناتئه و کان یقطعها فی السنه مرتین، فی کل مره خمس ثفنات، فسمی ذاالثفنات لذلک.»

امام باقرعلیه‌السلام فرمود: در سجده گاه پدر بزرگوارم آثار ورم بود و سالی دوبار آن را قطع می کرد در هر مرتبه پنج لایه پینه بود از این جهت او را «ذو الثفنات» نامیدند.

بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۶.

وضوی امام

« کان علی بن الحسینعلیه‌السلام اذا توضاء اصفر لونه، فیقول له أهله: ما الذی یغشاک؟ فیقول: أتدرون لمن أتأهب للقیام بین یدیه.»

امام سجادعلیه‌السلام هنگامی که وضو می گرفت رنگ مبارکش زرد می شد، خانواده اش به او می گفتند: چه چیز شما را عذاب می دهد؟ می فرمود: آیا می دانید آماده می شوم تا در مقابل چه کسی بایستم.

بحارالانوار، ج ۴۶، ح ۷۴.

نماز با بوی خوش

«کانت لعلی بن الحسین علیه‌السلام قاروه مشک فی مسجده، فاذا دخل الی الصلاه أخذ منه و تمسح به .» امام چهارمعلیه‌السلام یک شیشه مشکی در عبادتگاه خود داشت که وقتی می خواست وارد نماز شود از آن بر می داشت و استفاده می کرد.

بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۵۸.

نمازهای امام سجاد

« عن أبی جعفر محمد بن علی الباقرعلیه‌السلام قال: کان علی بن الحسینعلیه‌السلام یصلی فی الیوم و اللیله ألف رکعه کما کان یفعل أمیر المؤمنینعلیه‌السلام .»

امام باقرعلیه‌السلام فرمود: امام علی بن الحسینعلیه‌السلام شبانه روز هزار رکعت نماز می خواند همانطور که امیرمؤمنان هم چنین می کرد.

بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۶۱.

کیفیت نماز امام

« عن أبی عبدالله علیه‌السلام قال: کان علی بن الحسین علیه‌السلام یلبس الصوف و أغلظ ثیابه اذا قام الی الصلاه، و کان علیه‌السلام اذا صلی یبرز الی موضع خشن فیصلی فیه و یسجد علی الارض.»

امام صادق علیه‌السلام فرمود: امام سجادعلیه‌السلام هنگام نماز لباس پشمی خشن می پوشید و در مکان زبر و سخت به نماز می ایستاد و بر زمین سجده می کرد.

بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۱۰۸.

سیره امام در نماز شب

« روی المجلسی: انه علیه‌السلام کان لا یحب ان یعینه علی طهوره أحد و کان یستقی الماء لطهور هو یخمره قبل أن ینام، فاذا قام من اللیل بداء بالسواک، ثم توضاء ثم یأخذ فی صلاته، و کان یقضی ما فاته من صلاه نافله النهار فی اللیل، و یقول: یا بنی لیس هذا علیکم بواجب، ولکن احب لمن عود منکم نفسه عاده من الخیر أن یدوم علیها و کان لا یدع صلاه اللیل فی السفر و الحضر.»

علامه مجلسی نقل کرده است: امام سجادعلیه‌السلام این چنین بود: دوست نداشت در وضو گرفتن کسی او را کمک کند، خودش برای وضویش آب تهیه می کرد و قبل از اینکه بخوابد رویش را می پوشاند. شب هنگام که برای نماز شب از خواب برمی خواست نخست مسواک می زد و بعد وضو می گرفت و شروع به نماز می کرد.

امام علیه‌السلام نافله های روزانه را که نخوانده بود شب قضاء می کرد و می فرمود: فرزندان من این قضاء کردن بر شما واجب نیست ولی من دوست دارم کسی که بر کار خیری عادت کرده به آن ادامه دهد و خودش نماز شب را در خانه و سفر ترک نمی کرد.

بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۹۸.

نماز امام

« قال الباقرعلیه‌السلام : کان علی بن الحسین علیه‌السلام یصلی فی الیوم و اللیله الف رکعه و کانت الریح تمیله بمنزله السنبله، و کانت له خمس مأه نخله، فکان یصلی عند کل نخله رکعتین، و کان اذا قام فی صلاته غشی لونه لون آخر، و کان قیامه فی صلاته قیام العبد الذلیل بین یدی الملک الجلیل، کان أعضائه ترتعد من خشیه الله و کان یصلی صلاه مودع یری أنه لا یصلی بعدها أبدا.»

امام باقرعلیه‌السلام : امام چهارم علیه‌السلام شبانه روز هزار رکعت نماز می خواند و باد همانند سنبلی او را حرکت می داد و او دارای پانصد نخل بود، که کنار هر کدام دو رکعت نماز می خواند، و هنگامی که به نمازش می ایستاد رنگ برنگ می شد و ایستادنش در نماز همانند ایستادن بنده در مقابل پادشاه بزرگ بود، بدن او از خوف خدا می لرزید، و همانند کسی که با نماز وداع می کند و فکر می کند آخرین نماز اوست و دیگر هیچ وقت نماز نخواهد خواند نماز می گزارد.

بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۷۹.

امام و قضای اعمال مستحب

«عن أبی عبدالله قال: ان علی بن الحسین علیه‌السلام کان اذا فاته شیء من اللیل قضاه بالنهار و ان فاته شیء من الیوم قضاه من الغداء و فی الجمعه أو فی الشهر، و کان اذا اجتمعت علیه الاشیاء قضاها فی شعبان حتی یکمل له عمل السنه کلها کامله .» امام صادق علیه‌السلام فرمود: امام علی بن الحسین علیه‌السلام هنگامی که نمازهای مستحب شبانه از او فوت می شد آنرا روز قضا می کرد و اگر از نمازهای مستحبی روز فوت می شد فردای آن روز یا جمعه آینده یا ماه بعد آن را قضا می کرد و اگر نمازهای مستحبی فوت شده جمع می شد در ماه شعبان قضا می کرد تا اینکه تمام نمازهای مستحبی سال کامل شود.

وسائل الشیعه، ج ۳، ص ۲۰۱.

نماز شب امام

« کان علی بن الحسین سید العابدین علیه‌السلام یقول: العفو العفو ثلاث مأة مرّه فی الوتر فی السحر.»

نقل شده است که: امام سجادعلیه‌السلام در نماز وتر هنگام سحر سیصد مرتبه العفو، العفو می گفت.

وسائل الشیعه، ج ۴، ص ۱۹۰.

امام در شبهای رمضان

« عن أبی حمزه الثمالی قال: کان علی بن الحسین علیه‌السلام سید العابدین یصلی عامه اللیل فی شهر رمضان فاذا کان فی السحر دعا بهذا الدعاء: الهی لا تؤدبنی بعقوبتک الخ.»

ابوحمزه ثمالی می گوید: امام چهارم علیه‌السلام در ماه مبارک رمضان تمام شب را نماز می خواند و هنگامی که سحر می شد این دعا را می خواند: الهی لا تؤدبنی بعقوبتک تا آخر یعنی: خدایا مرا با عذاب خودت ادب مکن…

وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۱۷۴.

امام سجاد در ماه رمضان

« عن أبی عبدالله علیه‌السلام قال: کان علی بن الحسین علیه السلام اذا کان شهر رمضان لم یتکلم الا بالدعا والتسبیح و الاستغفار و التکبیر فاذا أفطر قال: اللهم ان شئت أن تفعل فعلت.»

امام صادق علیه‌السلام فرمود: امام سجادعلیه‌السلام در ماه مبارک رمضان جز به دعا و تسبیح و استغفار و تکبیر لب نمی گشود و سخن نمی گفت، هنگامی که افطار می کرد می فرمود: معبودا! هر کاری را خواسته باشی انجام دهی انجام خواهی داد.

کافی، ج ۴، ص ۸۸، ح ۸.

امام سجاد و روزه

« عن أبی عبدالله علیه‌السلام قال: کان علی بن الحسین علیه‌السلام یصل ما بین شعبان و رمضان و یقول: صوم شهرین متتابعین توبه من الله.»

امام صادق علیه‌السلام فرمود: امام سجادعلیه‌السلام روزه ماه شعبان و رمضان را به همدیگر می چسباند، و می فرمود: روزه دو ماه پشت سر هم موجب پذیرش توبه از طرف خداست.

کافی، ج ۴، ص ۹۲، ح ۳.

عفو و گذشت امام

« محمد بن عجلان قال سمعت أبا عبدالله علیه‌السلام یقول: کان علی بن الحسین علیه‌السلام اذا دخل شهر رمضان لا یضرب عبدا له و لا أمه، و کان اذا أذنب العبد و الامه یکتب عنده: أذنب فلان، أذنبت فلان هیوم کذا و کذا، و لم یعاقبه فیجتمع علیهم الادب، حتی اذا کان آخر لیله من شهر رمضان دعاهم و جمعهم حوله ثم أظهر الکتاب ثم قال: یا فلان فعلت کذا و کذا، و لم اؤدبک أتذکر ذلک؟ فیقول: بلی یابن رسول الله. حتی یأتی علی آخرهم و یقررهم جمیعا ثم یقوم وسطهم و یقول: ارفعوا أصواتکم و قولوا: یا علی بن الحسین ان ربک قد أحصی علیک کلما عملت کما احصیت علینا کلما عملنا ولدیه کتاب ینطق علیک بالحق لا یغادر صغیره و لا کبیره مما أتیت الا أحصاها، و تجد کلما عملت لدیه حاضرا کما وجدنا کلما عملنا لدیک حاضرا، فاعفوا صفح کما ترجو من الملیک العفو و کما تحب أن یعفو الملیک عنک فاعف عنا تجده عفوا... الخ.»

امام صادقعلیه‌السلام فرمود:

امام چهارم علیه‌السلام هنگامی که ماه رمضان داخل می شد غلام و کنیز خود را نمی زد، هر وقت هر یک خلافی انجام می داد پیش خود می نوشت. فلان غلام یا کنیز فلان روز چنین و چنان کرد هیچ مجازات نمی کرد تا همه موارد را جمع می کرد وقتی که آخرین شب ماه مبارک رمضان می شد همه را صدا می کرد و اطراف خود جمع می کرد و بعد نوشته ها را رو می کرد و بعد می فرمود: فلانی چنین و چنان کردی ولی من تنبیه نکردم آیا یادت هست؟ طرف می گفت: آری تا اینکه به آخرین نفر آنان می رسید و از همه اقرار می گرفت بعد در میان آنان می ایستاد و می فرمود: صدای خودتان را بلند کنید و بگوئید: ای علی بن الحسین خداوند هر کاری را که انجام دادی نوشته همانطور که کارهای خلاف ما را نوشتی و پیش خدا کتاب و نوشته ای هست که علیه تو به حق سخن گوید و آن چیز کوچک یا درشتی را فروگذاری نکرده مگر اینکه آنها را نوشته است و هر چه کردی پیش خدا حاضر و روشن است همانطور که کارهای ما پیش تو حاضر است پس گذشت کن و بیامرز همانطور که از خداوند امید عفو و گذشت داری و همانطور که دوست داری خدا از تو بگذرد پس خودت هم گذشت کن تا او از تو بگذرد.

بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۱۰۳.

افطار و اطعام امام

« عن أبی عبدالله علیه‌السلام قال: کان علی بن الحسین علیه‌السلام اذا کان الیوم الذی یصوم فیه، یأمر بشاه فتذبح وتقطع أعضاؤه و تطبخ، و اذا کان عند المساء أکب علی القدور حتی یجد ریح المرق و هو صائم، ثم یقول: هاتوا القصاع اغرفوا لال فلان، و اغرفوا لال فلان حتی یأتی علی آخرالقدور، ثم یؤتی بخبز و تمر فیکون ذلک عشاءه.»

امام صادق علیه‌السلام فرمود: روزی که امام سجادعلیه‌السلام روزه می گرفت دستور می داد گوسفندی تهیه و ذبح شود و تکه شود و پخته شود هنگامی که شب می شد سر خود را بالای دیگها خم می کرد تا بوی آبگوشت را با دهان روزه بچشد و بعد از چشیدن می فرمود: کاسه ها را بیاورید برای فلان خاندان و فلانی پر کنید تا اینکه به آخرین دیگها می رسید نان و خرما آورده می شد، پس این شامش می شد.

بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۷۱، من لا یحضره الفقیه، ص ۹۰، ح ۱۹۵۵.

سیره مردمی امام سجادعلیه‌السلام

امام در سفرها

« عن الصادق علیه‌السلام قال: کان علی بن الحسین علیه‌السلام لا یسافر الا مع رفقه لا یعرفونه و یشترط علیهم أن یکون من خدم الرفقه فیما یحتاجون الیه.»

امام صادق علیه‌السلام فرمود: امام چهارم علیه‌السلام جز با کاروانی که او را نشناسند مسافرت نمی کرد و با آنان شرط می کرد که از خدمتگزاران کاروان در نیازمندیهای آنان باشد.

بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۶۹.

تواضع امام

« قیل له علیه‌السلام : اذا سافرت کتمت نفسک أهل الرفقه؟ فقال: أکره أن آخذ برسول الله مالا اعطی مثله.»

به امام سجادعلیه‌السلام گفته شد: هنگامی که مسافرت می کنی خودت را از اهل کاروان کتمان می کنی و نمی شناسانی چرا؟ فرمود: دوست ندارم از وابستگی به رسول خدا استفاده کنم با اینکه خدمتی در مقابل آن وابستگی انجام ندادم.

بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۹۳، ح ۸۲.

صدقات امام

« عن أبی عبدالله الدامغانی: انه کان علی بن الحسین علیه‌السلام یتصدق بالسکر و اللوز. فسئل عن ذلک فقراء قوله تعالی: «لن تنالوا البر حتی تنفقوا مما تحبون.»

ابوعبدالله دامغانی می گوید: امام چهارم علیه‌السلام از گردو و شکر صدقه می داد. از حکمت این کار سؤال شد این آیه را خواند که فرمود: به نیکی و رستگاری نمی رسید تا اینکه از آنچه دوست دارید انفاق کنید. (امام علیه‌السلام شکر و گردو را دوست داشت.)

بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۸۹.

امام و صدقه

« عن ابی عبدالله علیه‌السلام قال: کان (علی بن الحسین علیه‌السلام یقبل الصدقه قبل ان یعطیها السائل، قیل له: ما یحملک علی هذا؟ قال: فقال: لست اقبل ید السائل انما اقبل ید ربی، انها تقع فی ید ربی قبل أن تقع فی ید السائل...»

امام صادق علیه‌السلام فرمود: امام چهارم علیه‌السلام قبل از اینکه صدقه را به فقیر بدهد می بوسید، از امام سؤال شد، حکمت این کار شما چیست؟ فرمود: من دست پروردگارم را می بوسم نه دست فقیر را، زیرا صدقه قبل از اینکه به دست فقیر برسد در دست خدا قرار می گیرد.

بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۷۴.

اخلاص امام سجاد

« و کان علی بن الحسین علیه‌السلام لیخرج فی اللیله الظلماء فیحمل الجراب فیه الصرر من الدنانیر و الدراهم حتی یأتی بابا بابا فیقرعه ثم یناول من یخرج الیه، فلما مات علی بن الحسین علیه‌السلام فقدوا ذلک فعلموا أن علی بن الحسین الذی کان یفعل ذلک.»

امام سجادعلیه‌السلام شب تاریک از خانه خارج میشد و انبانی را که در آن کیسه های درهم و دینار بود با خود بر می داشت و می آمد درب منزل ها و در می زد و از آنها به کسی که دم درب می آمد می داد.

(بدون اینکه شناخته شود.) زمانی که به شهادت رسید و دیگر او را ندیدند دانستند که امام سجاد بود که آن کار را می کرد.

بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۶۶.

امام سجاد و بینوایان

« فی روایه أحمد بن حنبل عن معمر، عن شیبه بن نعامه: انه کان یقوت مأه أهل بیت بالمدینه.»

در روایت احمد بن حنبل از معمر به نقل از شیبه بن نعامه آمده است که: امام سجادعلیه‌السلام صد خانواده را در مدینه غذا می داد و آنان را تأمین می کرد.

بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۸۸.

برخورد با مستمندان

« و کان علیه‌السلام اذا أتاه السائل یقول: مرحبا بمن یحمل زادی الی الخره.»

هنگامی که فقیر خدمت امام چهارم علیه‌السلام می آمد امام می فرمود: آفرین بر کسی که زاد و توشه مرا به آخرت حمل می کند.

بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۹۸.

سیره شخصی و خانوادگی امام سجادعلیه‌السلام

خدمت به خانواده

« قال علی بن الحسین علیه‌السلام : لأن أدخل السوق و معی درهم أبتاع به لحما لعیالی و قد قرموا الیه أحبالی من أن أعتق نمسه.»

امام علی بن الحسین علیه‌السلام فرمود: چنانچه وارد بازار شوم و همراهم درهمی باشد که با آن برای خانواده ام گوشتی بخرم که به آن اشتیاق دارند برای من محبوبتر است از اینکه فردی را آزاد کنم.

وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص ۲۵۱، ح ۶.

برخورد با نوزاد

« کان علی بن الحسین علیه‌السلام اذا بشر بولد لم یسأل أذکر هو أم انثی حتی یقول: أسودی؟ فاذا کان سویا قال: الحمدلله الذی لم یخلق منی خلقا مشوها.»

امام چهارم علیه‌السلام این چنین بود: هنگامی که به او بشارت فرزندی می دادند نمی پرسید پسر است یا دختر؟ می فرمود: آیا سالم است؟ وقتی سالم بود می فرمود: حمد و ستایش مخصوص خدایی است که از من مخلوق ناقص و زشت خلق نکرده است.

وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص ۱۴۳، ح ۱.

مداومت و پشتکار در کارها

« عن أبی عبدالله علیه‌السلام قال: کان علی بن الحسین علیه‌السلام یقول: انی لا حب اداوم علی العمل و ان قل.»

امام صادق علیه‌السلام فرمود: امام علی بن الحسین علیه‌السلام می فرمود: من دوست دارم که بر کار مداومت داشته باشم اگر چه کم باشد.

وسائل الشیعه، ج ۱، ص ۷۰.

برخورد با دانشجو

« ان علی بن الحسین صلوات الله علیه کان اذا جاءه طالب علم قال: مرحبا بوصیه رسول الله صلى‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم . ثم یقول: ان طالب العلم اذا خرج من منزله لم یضع رجله علی رطب و لا یابس من الارض الا سبحت له الی الارضین السابعه.»

امام چهارم که درود خدا بر او باد هنگامی که دانشجویی خدمتش می رسید می فرمود: آفرین بر وصیت رسول خداصلى‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم سپس فرمود: هنگامی که طالب علم از منزلش خارج می شود پایش را روی هیچ تر و خشکی از زمین نمی گذارد مگر اینکه زمین تا طبقه هفتم بر او تسبیح می گوید.

بحارالانوار، ج ۱، ص ۱۶۸، ح ۱۶.

امام و ایمان کامل

« عن أبی جعفر محمد بن علی علیه‌السلام قال: کان أبی علی بن الحسین علیه‌السلام یقول: اربع من کن فیه کمل ایمانه، و محصت عنه ذنوبه، و لقی ربه و هو عنه راض: من وفی لله بما جعل علی نفسه للناس، و صدق لسانه مع الناس، و استحیی من کل قبیح عندالله و عند الناس، و حسن خلقه مع أهله.»

امام باقرعلیه‌السلام فرمود: پدرم امام علی بن الحسین علیه‌السلام می فرمود: هر کس دارای چهار ویژگی باشد، ایمانش کامل است، و گناهانش از او خواهد ریخت و پروردگارش را در حالی که از او خشنود است ملاقات خواهد کرد.

۱- کسی که حق مردم را به خاطر خدا اداء کند

۲- با مردم راست سخن گوید

۳- از زشتیهای پیش خدا و مردم حیاء و پرهیز کند

۴- با خانواده اش با اخلاق خوب برخورد کند.

امالی مفید، ص ۲۹۹.

ادب امام سجاد

« عن الباقرعلیه‌السلام قال: قال علی بن الحسین علیه‌السلام مرضت مرضا شدیدا فقال لی أبیعلیه‌السلام : ماتشتهی؟ فقلت: أشتهی أن أکون ممن لا أقترح علی الله ربی ما یدبره لی، فقال لی: أحسنت ضاهیت ابراهیم الخلیل صلوات الله علیه حیث قال: جبرئیلعلیه‌السلام : هل من حاجه؟ فقال: لا اقترح علی ربی، بل حسبی الله ونعم الوکیل.»

امام باقرعلیه‌السلام فرمود: امام علی بن الحسین علیه‌السلام فرمود: من به مریضی شدیدی مبتلا شدم پدرم به من فرمود: چه چیزی میل داری؟ گفتم: میل دارم از کسانی باشم که در مورد چیزی که خدا برایم اندیشیده، پیشنهادی نداشته باشم. (یعنی: راضی و خشنودم به آنچه را که خدا برایم پیش آورد) پدرم فرمود: آفرین بر تو که شبیه ابراهیم خلیل علیه‌السلام هستی که وقتی جبرئیل به او گفت: آیا حاجتی داری (هنگامی که می خواستند او را در آتش بیندازند) فرمود: پیشنهادی به پروردگارم نمی کنم او بهترین وکیل است و مرا کفایت می کند.

بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۶۷.

برخورد با بی ادب

« عن عبدالله بن مسکان قال سمعت أبا جعفرعلیه‌السلام یقول: ان أبی کرم الله وجهه نظر الی رجل و معه ابنه، و الابن متک علی ذراع العبد. قال علیه‌السلام : فما کلمه علی بن الحسین علیه‌السلام مقتا له حتی فارق الدنیا.»

عبدالله بن مسکان می گوید: از امام باقرعلیه‌السلام شنیدم که می فرمود: پدرم نگاهش افتاد به مردی که پسرش همراهش بود و بر بازوی پدر تکیه کرده بود تا وقتی که آن پسر زنده بود پدرم بخاطر بی ادبی پسر، با او صحبت نکرد.

مشکاه الانوار، ص ۱۶۵.

برخورد امام با مادر

« قیل له علیه‌السلام : انک أبر الناس و لا تأکل مع امک فی قصعه و هی ترید ذلک؟ فقال علیه‌السلام : أکره أن تسبق یدی الی ما سبقت الیه عینها فأکون عاقا لها فکان بعد ذلک یغطی الغضاره بطبق و یدخل یده من تحت الطبق و یأکل.»

به امام سجادعلیه‌السلام گفته شد: شما برترین مردم هستید ولی با مادرتان در یک کاسه غذا نمی خورید با اینکه او چنین می خواهد. امام علیه‌السلام فرمود: من دوست ندارم دستانم به طرف چیزی دراز شود که قبلش چشم مادرم به آن افتاده است و من عاق او شوم. پس از این امام با طبقی روی کاسه سفالی را می پوشاند و دستش را از زیر طبق می برد و غذا می خورد.

بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۹۳ و بلاغه الامام علی بن الحسین علیه‌السلام ص ۲۱۴ باب سوم کلمات قصار.