چهل حدیث درباره همّت، تلاش، کار، کوشش و نکوهش تنبلی
حدیث اول
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله):
1. «طَلَبُ الحَلالِ فَرِیضَةٌ عَلَی کُلِّ مُسلِمٍ و مُسلِمَةٍ»
کار کردن برای کسب مال حلال، بر هر مرد و زن مسلمان واجب است.
«جامع الاخبار، ص 389، حدیث 1079»
حدیث دوم
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله):
2. «امْنُنْ عَلَیْنَا بِالنَّشَاطِ وَ أَعِذْنَا مِنَ الْفَشَلِ وَ الْکَسَلِ وَ الْعَجْزِ وَ الْعِلَلِ وَ الضَّرَرِ وَ الضَّجَرِ وَ الْمَلَلِ»
(خدایا) نعمت سرزندگی و کوشایی را به ما ارزانی دار و از سستی، تنبلی، ناتوانی، بهانه آوری، زیان، دل مردگی و ملال، محفوظ مان دار.
«میزان الحکمه، ج11، ص5184»
حدیث سوم
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله):
3. «إنَّ مِنَ الذُّنُوبِ ذُنُوباً لا یُکَفِّرُها صَلاهٌ وَ لا صَدَقَهٌ، قِیلَ یا رسولَ اللهِ فَما یُکَفِّرُها؟ قالَ الهُمُومُ فی طَلَبِ المَعِیشَهِ»
بعضی از گناهان به وسیله نماز و صدقه هم آمرزیده نمی شوند. سؤال شد یا رسول الله! پس چه چیز موجب آمرزش آن است؟ فرمود: جدیت و تلاش در طلب معیشت.
«مستدرک الوسائل، ج 13، ص 13»
حدیث چهارم
رسول الله (صلی الله علیه و آله):
4. «اَلْعِبادَﺓُ عَشَرَﺓَ اَجْزاءٍ تِسْعَـﺔٌ مِنْها فی طَلَبِ الْحَلالِ»
عبادت ده جزء است که نه جزء آن در کار و تلاش برای به دست آوردن روزی حلال است.
«مستدرک الوسائل، ج13، ص12»
حدیث پنجم
حضرت علی (علیه السلام):
5. «العَمَل العَمل، ثُمَّ النَّهایة النَّهایة، والاستِقامة الاستِقامَة، ثُمَّ الصَّبر الصَّبر، والوَرَع، إِنَّ لَکُم نَهایَة فَانتهوا اِلی نَهایَتِکُم»
کار کنید و آن را به پایانش رسانید و در آن پایداری کنید؛ آن گاه شکیبایی ورزید و پارسا باشید. همانا شما را پایانی است؛ پس، خود را به آن پایان (بهشت) رسانید.
«نهج البلاغه»
حدیث ششم
حضرت علی (علیه السلام):
6. «قَِلیل تَدُوم عَلیه، أرجَی مِن کَثِیر مَملُولٍ مِنه»
کار (خیر) اندک، که بر آن مداومت ورزی، از کار بسیار که از آن خسته شوی، امیدوار کننده‌تر است.
«نهج البلاغه»
حدیث هفتم
حضرت على (علیه السلام):
7. «عَلَیکُم بالجِدّ والاجتِهاد والتَأهُّب والاستِعداد»
بر شما باد به تلاش و سخت‌کوشی و مهیا شدن و آماده گشتن.
«نهج البلاغه»
حدیث هشتم
حضرت على (علیه السلام):
8. «إِذَا هِبْتَ أَمْراً فَقَعْ فِیهِ فَإِنَّ شِدَّةَ تَوَقِّیهِ أَعْظَمُ مِمَّا تَخَافُ مِنْهُ»
هرگاه از کاری ترسیدی، خود را بـه کام آن بینداز، زیرا ترس شدید از آن کار، دشوارتر و زیان‌بارتر از اقدام به آن کار است.
«غررالحکم، 8955»
حدیث نهم
حضرت على (علیه السلام):
9. «طَاعَة الله سُبحانَه لا یَحُوزها إلاّ مَن بَذل الجِدّ واستَفرَغ الجَهد»
به طاعت خدای سبحان دست نیابد مگر کسی که تلاش کند و نهایت کوشش خود را به کار گیرد.
«غررالحکم، 6009»
حدیث دهم
حضرت علی (علیه السلام):
10. «الشَّرفُ بِالهِمَم العَالِیه لا بِالرمَمِ البَالِیه»
شرافت به همت های بلند است نه به استخوان های پوسیده.
«نهج البلاغه»
حدیث یازدهم
حضرت علی (علیه السلام):
11. «اقصِر هِمَّتَک عَلی مَا یلزمُک و لا تخُض فِیما لایعنِیک»
همّت خود را صرف چیزهایی کن که به آن نیاز داری و آنچه را به کارت نمی آید پیگیری مکن.
«نهج البلاغه»
حدیث دوازدهم
حضرت علی (علیه السلام):
12. «إنَّ سَمتَ هِمَّتکَ لإصلاحِ النّاس فَابدَأ بِنَفسِک، فَإن تُعاطِیک صلاح غَیرِک و أنتَ فاسِدٌ أکبَر العَیب»
اگر همت والای اصلاح مردم را در سرداری، از خودت آغاز کن، زیرا پرداختن تو به اصلاح دیگران، در حالی که خود فاسد باشی بزرگترین عیب است.
«نهج البلاغه»
حدیث سیزدهم
حضرت علی (علیه السلام):
13. «قَدرُ الرَّجُلِ على قَدرِ هِمَّتِهِ»
اندازه هر کس به اندازه همت او است
«منتخب میزان الحکمة، 314»
حدیث چهاردهم
حضرت على (علیه السلام):
14. «الکَرَمُ نَتیجَةُ عُلُوَِّ الهِمَّةِ»
کَرَم داشتن، زاییده بلندى همّت است.
«غرر الحکم، 1477»
حدیث پانزدهم
حضرت علی (علیه السلام):
15. «کَفى بِالمَرءِ غَفلَةً أن یَصرِفَ هِمَّتَهُ فیما لا یَعنیهِ»
غفلت آدمى را همین بس که همّتش را در آنچه به کارش نمى آید، صرف کند.
«نهج البلاغه»
حدیث شانزدهم
حضرت علی (علیه السلام):
16. «کُن بَعیدَ الهِمَمِ إذا طَلَبتَ، کَریمَ الظَّفَرِ إذا غَلَبتَ»
هرگاه در پى چیزى هستى، بلندْ همّت باش و آنگاه که چیره شدى، در پیروزى کریم باش.
«نهج البلاغه»
حدیث هفدهم
حضرت علی (علیه السلام):
17. «آفَةُ النُّجْحِ الْکَسَلُ»
آفت موفقیت تنبلی است.
«میزان الحکمه، ج 11،ص 5184»
حدیث هجدهم
حضرت علی (علیه السلام):
18. «مَنْ دَامَ کَسَلُهُ خَابَ أَمَلُه»
کسی که پیوسته تنبلی کند، در رسیدن به آرزویش ناکام ماند.
«میزان الحکمه، ج 11، ص 5184»
حدیث نوزدهم
حضرت علی (علیه السلام):
19. «مِنْ سَبَبِ الْحِرْمَانِ التَّوَانِی»
یکی از عوامل محرومیت سستی (در کار) است.
«نهج البلاغه»
حدیث بیستم
حضرت علی (علیه السلام):
20. «ضَادُّوا التَّوَانِیَ بِالْعَزْم»
با عزم و اراده به جنگ سستی بروید.
«میزان الحکمه، ج 11، ص 5184»
حدیث بیست و یکم
امام حسن مجتبی (علیه السلام):
21. «لا مُرُوَّةَ لِمَن لا هِمَّةَ لَه»
کسی که همت ندارد مروت ندارد.
«بحارالانوار، ج 8 ، ص 111»
حدیث بیست و دوم
امام حسن مجتبی (علیه السلام):
22. «اِتَّقُوا اللّهَ عِبادَ اللّهِ وَ جِدُّوا فی الطَّلَبِ وَ تِجاهِ الْهَرَبِ وَ بادِرُوا الْعَمَلَ قَبْلَ مُقَطِّعاتِ النَّقِماتِ وَ هادِمِ اللَّذّاتِ»
ای بندگان خدا! تقوا پیشه کرده و برای رسیدن به خواسته ها تلاش کنید و از کارهای ناروا بگریزید و قبل از آنکه ناگواری ها به شما روی آورند و نابود کننده لذات [مرگ] فرا رسد، به کار [های نیک] مبادرت ورزید.
«بحار الانوار، ج 1، ص 218»
حدیث بیست و سوم
امام حسن مجتبی (علیه السلام):
23. «وَ اعْمَلْ لِدُنْیاکَ کَاَنَّکَ تَعیشُ اَبَدا وَ اعْمَلْ لآخِرَتِکَ کَاَنَّکَ تَمُوتُ غَداً»
برای دنیایت چنان کار کن که گویا برای همیشه [در این دنیا] خواهی بود. و برای آخرتت [نیز چنان] سعی و تلاش کن که گویا فردا از دنیا خواهی رفت.
«تحف العقول، ص408، ح 20»
حدیث بیست و چهارم
امام سجاد (علیه السلام):
24. «اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْهَمِّ وَ الْحَزَنِ وَ الْعَجْزِ وَ الْکَسَلِ»
بار خدایا، من از غم و اندوه و ناتوانی و تنبلی به تو پناه میبرم.
«میزان الحکمه، ج11، ص5188»
حدیث بیست پنجم
امام باقر (علیه السلام):
25. «إیَّاکَ وَ الْکَسَلَ وَ الضَّجَرَ فَإِنَّهُمَا مِفْتَاحُ کُلِّ شَرٍّ»
از تنبلی و بی حوصلگی بپرهیز، زیرا که این دو کلید هر بدی میباشند.
«میزان الحکمه، ج 11، ص5186»
حدیث بیست و ششم
امام باقر (علیه السلام):
26. «إنِّى لأبغضُ الرَّجُل أن یَکُون کسلاناً عَن أمرِ دُنیَاه، و مَن کَسَل عَن أمرِ دُنیاه فَهُو عَن أمر آخِرتِه أکسلَ»
من مردى را که در کار دنیایش تنبل باشد مبغوض میدارم و کسى که در کار دنیا تنبل باشد، در کار آخرتش تنبل تر است.
«وسائل الشیعه، ج 12، صفحه 37»
حدیث بیست و هفتم
امام باقر (علیه السلام):
27. «إیَّاکَ وَ الْکَسَلَ وَ الضَّجَرَ إِنَّهُمَا مِفْتَاحُ کُلِّ سُوء»
از تنبلی و بی حوصلگی بپرهیز، زیرا که این دو کلید هر بدی میباشند.
«وسائل الشیعه ، ج 12، ص 39»
حدیث بیست و هشتم
امام صادق (علیه السلام):
28. «إیَّاکَ وَ الْکَسَلَ وَ الضَّجَرَ فَإِنَّهُمَا یَمْنَعَانِکَ مِنْ حَظِّکَ مِنَ الدُّنْیَا وَ الآخِرَةِ»
از تنبلی و بی حوصلگی بپرهیز، زیرا که این دو خصلت تو را از بهره دنیا و آخرت باز می دارند.
«میزان الحکمه، ج 11، ص 5186»
حدیث بیست و نهم
امام صادق (علیه السلام):
29. «تَرْکُ التِجارَﮤِ ینْقَصُ الْعَقْلَ»
رها کردن کسب و کار، عقل را کم می‌کند.
«وسائل الشیعه، ج17، ص14»
حدیث سی ام
امام صادق (علیه السلام):
30. «مَن طَلَبَ الدُّنیا اِستِعْفافاً عَنِ النّاسِ وَ سَعْیاً عَلی اَهْلِهِ وَ تَعَطٌّفاً عَلی جارِهِ لَقَی اللهَ عَزَّوَجَلَّ یَوْمَ الْقِیامَـﺔِ وَ وَجْهُهُ مِثلُ القَمَرِ لَیْلَـﺔَ الْبَدْرِ»
هرکس دنیا را طلب کند به قصد این که آبروی خود را از مردم حفظ، رفاه خانواده‌اش را تأمین و به همسایه اش کمک کند، وقتی با خدا دیدار کند، چهره اش همانند ماه شب بدر میدرخشد.
«وسائل الشیعه، ج17، ص21»
حدیث سی و یکم
امام صادق (علیه السلام):
31. «کُلُّ ذی صَناعَةٍ مُضطَرًٌ اِلی ثَلاثِ خِصالٍ یَحْتلِبُ بِها الْکَسْبَ: و هُوَ اَن یَکُونَ حاذِقاً بِعِلْمٍ مُؤَدّیاً لِلْاَمانَةِ فیهِ، مُسْتَمیلاً لِمَنِ اسْتَعْمَلَهُ»
هر اهل فنی برای موفقیت در کسب و کار خود (که کارش بگیرد) به سه مطلب نیازمند است:
تخصص و باهوشی در فن و حرفه مورد نظر.
- امین باشد و در کار و مال مردم، امانت و درستی را حفظ کند.
- با کارفرما و صاحب کار، خوش‌برخورد و خوش‌قلب باشد.
«بحارالانوار، ج75، ح235»
حدیث سی و دوم
امام صادق (علیه السلام):
32. «مَنْ طَلَبَ التَّجارَﺓَ اِستَغْنَی عَنِ النّاسِ»
هرکس دنبال تجارت رود از مردم بی نیاز می شود.
«وسائل الشیعه، ج17، ص12»
حدیث سی و سوم
امام صادق (علیه السلام):
33. «یا هِشامُ! اِنْ رَأَیت الصِّفَّینِ قَدِ الْتَقَیا فَلا تَدَعْ طَلَبَ الرِّزقِ فی ذلکَ الْیوْمِ»
اگر در خط مقدم جبهه، درگیری شروع شد، باز هم کار کردن و طلب روزی را در آن روز ترک نکن.
«کافی، ج5، ص78»
حدیث سی و چهارم
امام صادق (علیه السلام):
34. «اَلکادُّ عَلََی عِیالِهِ کَالْمُجاهِدِ فی سَبیلِ اللهِ»
کسی که خود را برای روزی خانواده‌اش به زحمت می اندازد و کار می کند مانند رزمنده است که در راه خدا می جنگد.
«کافی، ج5، ص88»
حدیث سی و پنجم
امام صادق (علیه السلام):
35. «اوصِیکَ بتَقوی الله والوَرع والاِجتِهاد واعلَم أنّه لا یَنفَع اجتِهادٌ لا وَرع فیه»
تو را به تقوای الهی و پارسایی و کوشش سفارش می‌کنم و بدان که کوششی که در آن پارسایی نباشد، سودی نمی‌دهد.
«کافی، ج 2 ص 76»
حدیث سی و ششم
امام صادق (علیه السلام):
36. «لا تَکسِلُوا فِى طَلبِ مَعایِشَکُم فَإنَّ آبائَنا کَانُوا یَرکَضُون فِیها و یُطلِبونَها»
در طلب روزى و نیازهاى زندگى تنبلى نکنید، چراکه پدران و نیاکان ما به دنبال آن میدویدند و آنرا طلب مى کردند.
«وسائل الشیعه، ج12، ص 38»
حدیث سی و هفتم
امام صادق (علیه السلام):
37. «لاتَکسل عَن مَعِیشَتک فَتَکون کَلّاً عَلى غَیرک»
در معاش دنیوى خود تنبلى مکن که سربار دیگران باشى.
«فروع کافى، ج 5، ص 86»
حدیث سی و هشتم
امام موسی کاظم (علیه السلام):
38. «اِنَّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ لَیبْغِضُ الْعَبْدَ النَوّامَ، اِنَّ اللهَ یبْغِضُ الْعَبْدَ الفارِغَ»
خداوند دشمن بنده ای است که زیاد می خوابد و بیکار است.
«وسائل الشیعه، ج 12، ص 38»
حدیث سی و نهم
امام رضا (علیه السلام):
39. «الَّذی یطْلُبُ مِنْ فَضْلٍ یکُفُّ بِهِ عِیالَهُ اَعْظُمُ اَجْراً مِنَ الْمُجاهِدِ فی سَبیلِ اللهِ»
کسی که دنبال روزی می رود تا آبروی خود و خانواده اش را حفظ کند، اجر و پاداشش از رزمنده‌ای که در راه خدا جنگ می کند بیشتر است (عرق کارگر معادل خون شهید است.)
«وسائل الشیعه، ج17، ص67»
حدیث چهلم
40. «ابو عمرو الشیبانی: رأیت أبا عبدالله وبیده مسحاة وعلیه إزار غلیظ یعمل فی حائط له والعرق یتصابّ عن ظهره، فقلت: جعلت فداک، أعطنی أکفک فقال لی: إنّی اُحِبُّ أن یُتأذَّی الرَّجُلُ بِحَرِّ الشَّمسِ فِی طَلَبِ المَعِیشَةِ»
ابو عمرو شیبانی نقل می کند: امام صادق (علیه السلام) را دیدم که در دستش بیلی بود و ازاری ضخیم بر تن داشت و در بوستان خود کار می کرد و عرق از پشت او سرازیر بود. عرض کردم: فدایت شوم! اجازه بدهید من به جای شما کار کنم. فرمود: من دوست دارم که مرد برای تأمین معیشت خود در گرمای آفتاب اذیّت شود.
«کافی: ج5، ص 77»
